Elordada tek qana bir ǵylymı-zertteý ınstıtýtynda tize-býyn artrozy boıynsha aıyna 30 ota jasalady eken. Osy kúnge deıin úsh myńnan asa áıel kezekte tur. Jalpy, tize aýrýy tek qazaqtyń áıelderine tán sıaqty. Alpysty alqymdaǵannan aıaqtaryn basa almaı, jetpiske kelgende tizesi búgilmeı júrelep qalady. «Nege aldymen tizeden qalady?» degen suraqtyń sebebin Ortopedıa jáne travmatologıa ǵylymı-zertteý ınstıtýtynyń №3 ortopedıa bóliminiń dáriger-ordınatory Bekjan Súleımenovten surap bilgen edik. «Aýrýdyń naqty bir sebebi joq, biraq oǵan jetkizetin birneshe alǵysharttary bar. Sonyń bastysy – áıelder egde tartyp, gormonaldy ózgerister bastalǵanda tize-býyny ózgeriske ushyraıdy. Odan basqa artyq salmaq, aýyr jumys nemese aıaqtan jaraqat alsa da tize úshin qaýipti faktor bolyp sanalady.
Artroz – aıaq súıeginiń shemirshekteri mújilip, jiliktiń basy bir-birine úıkelgennen qajalyp, qalypty formasynyń buzylýy. Ol egde áıelderdiń 80-85 paıyzynda kezdesedi. Adamnyń san súıeginiń tómen bóligi men ortan jiliktiń tizege bekigen qos súıektiń ortasynda býyndardyń qozǵalysyn ustap turatyn suıyqtyq bolady. Jyldan-jylǵa ol da tozyp, aýyr salmaqtan bir jaǵyna qaraı yǵysyp, shemirshek jalańashtanyp qalady. Ustap turǵan suıyqtyq bolmaǵannan keıin shemirshek qajala bastaıdy. Tize aýrýy aıaqqa túgel berilip, otyryp-turǵan saıyn syrqyrap, kúsheıe túsedi. Aýrýdyń alǵashqy kezeńinde, ıaǵnı kúsh-qýaty barynda buǵan asa mán bermeıdi. Ári munyń ózi de ómirge qaýipti emes. Alaıda ýaqyt óte kele adam aıaqtan qalyp, ómir sapasyn qıyndatady. Kesel keýlep, úshinshi kezeńine ótkende ota jasaıdy. Býynǵa ımplantat salyp, aıaqtardyń túzý basý bıomehanıkasyn qalpyna keltiredi. Bul – 1-1,5 saǵatqa sozylatyn kúrdeli operasıa. Úsh aı ótkende barlyq kórsetkishteri jaqsy bolǵanda ǵana qalpyna keledi. Buryndary mundaı ádis qoldanylmaıtyn. Súıek artrozynda tizege qosylyp turǵan eki súıektiń basyn tegistep kesip, jalǵap qoıatyn. Ol kezde tize búgilmeıtin. Ótken ǵasyrdyń 80-jyldary medısınada joǵary tehnologıalyq ádister men tizeni aýystyratyn qajetti materıaldar oılap tabylyp, keńirek qoldanyla bastady. Bizdiń dárigerler Reseı, Germanıa baryp, tájirıbe almasý arqyly oqyp úırenip, ondaı otany ózimizde jasaýǵa múmkindik týdy.
Bul óte kúrdeli ota ekeni joǵaryda aıtyldy. Sátti shyqqan kúnniń ózinde araǵa bes-alty jyl salyp qaıta isinip, irińdep ketetini de kezdesedi. Sol úshin aýrýdyń aldyn alǵan abzal. Tize aýyra bastaǵannan emhanadaǵy travmatolog-ortopedke tekserilip, aýrýdyń neden bolǵanyn anyqtaý qajet. Balshyqtyń emi jaqsy kómektesedi, jylyna eki ret stasıonarda jatyp emdelýge bolady. Onda túrli «hondro», ıaǵnı shemirshek degen sózden shyqqan, osy toptaǵy dárilerdi belgileıdi. Bular shemirshekti qorǵaıdy, qabyný úderisin tejeıdi. Odan bólek, aýrýdyń ýytyn basatyn dáriler bar. Áıelder menopaýza bastalǵanda endokrınologqa qaralyp, óz densaýlyǵynyń kórsetkishterin anyqtap alǵan jón. Eger qannyń quramyn anyqtap, gormondardyń deńgeıin turaqty ustasa, bul kesel aınalyp ótýi múmkin. Biraq aıta keteıik, eger artroz bastalsa, ony toqtatý qıyn.
Tize syr bergennen emdik jattyǵýlardyń paıdasy kóp. Eger kúmán bolsa, emhanadaǵy reabılıtolog-dárigerge kórinip, tıisti jattyǵýlarǵa mashyqtanyp, aıaqtyń bulshyq etterin saýyqtyrýdy jıi qaıtalap, kúndelikti ádetke aınaldyrǵan jón. Jattyǵýdyń eń qarapaıym túri – shalqasynan jatyp eki aıaǵyn velosıped aıdaǵandaı aınaldyrýy tıis. Skandınavıalyq júris te kómektesedi. Búginde shetelde, ásirese Qytaıda halyq emderi dep tizeni tesip, qanyn shyǵaryp, taǵy da basqa em jasap keletinderi bar. Ýaqyt óte odan da jeńildik bolmaı, aldymyzǵa kelip jatady. Durysy – naýqas týraly aqparat alyp, ony emdeýdiń jolyn óz dárigerlerimizden surap-bilip alǵan abzal.
Aıgúl ÝAISOVA
