Rasýl Ǵamzatov (1923-2003) – Daǵystannyń halyq aqyny. Rasýl Ǵamzatov jyrlary qazaq jurtshylyǵyna da jaqsy tanys. «Jaryq juldyzdar», «Meniń Daǵystanym» kitaptary ár qazaqtyń tórinde tur. «Taý qyzy» teatr sahnasynda qoıyldy. «Meniń atam» – búldirshinderdiń súıiktisi boldy. Shynynda, Rasýl Ǵamzatov jyrlarynan adamǵa degen sonshalyq bir jylylyq seziledi. Keıipkerlerdiń minez-áreketteri, saldyǵy men márttigi, qaısarlyǵy men qaıyrymdylyǵy da qazaqtan aınymaı, uqsap turady. Ol bárin de búkpesiz, aǵynan jarylyp aıtady. Jazý mánerinen, ulttyq boıaýynan, jeńil ázilinen júz aqynnyń jyrynan Rasýl óleńin birden aıyrýǵa bolady. Týǵan topyraqtyń bar mańyzyn boıyna sińirgen Rasýl eki sóziniń birinde óz halqynyń dana qasıetterin, kesek minezderin alǵa tartady. Ylǵı da el men jerge degen ińkárlikti jyrlaıdy. Ol burynǵy ańyzdar men besiktegi jazýlarǵa deıin qısynyn taýyp qulpyrtyp, osy bir perzenttik qushtarlyqty ýaǵyzdaıdy. Ári úlken-kishige, turmys-tirshiligi ár túrli adamdarǵa birdeı uǵymdy tilmen, tabıǵı túrinde sheber jetkize biledi.
Ana tili
Adam degen ne kórmeıdi túsinde,
Jatyr ekem búgin qabir ishinde.
Daǵystannyń keń ańǵary kún ystyq,
Kókiregimde ornaǵan bir tynyshtyq.
Asaý ózen arqyraıdy jardy uryp,
Jurt taraǵan jalǵyz meni qaldyryp.
Men jatyrmyn únsiz týǵan jerimde,
Jer bolady balǵyn tánim meniń de.
Men jatyrmyn qara jerge tabyna,
Jolamaıdy kelmeıdi eshkim mańyma.
Tek qyrandar shańqyldaıdy shyń jaqta,
Buǵylar kep yńyrsyıdy bir jaqta.
Ketti ǵoı, dep qyrshyn ǵana jasynda,
Jylamaıdy eshkim molam basynda.
Jarym qaıda, dosym qaıda keshegi,
Anam qalaı jatqanymdy bilmedi.
Bar adamnan jatyrmyn tek bólek men,
Bir daýysty estip qaldym kenetten.
Estidim men osy aradan únin de,
Eki kisi sóılesti avar tilinde.
Men jatyrmyn qara jerde kóz jumyp,
Myna ekeýi kúbirleıdi sóz qylyp.
Ǵasan degen bir kisiniń qýlyǵyn,
Álı degen bir kisiniń sumdyǵyn.
Estidim de sózin ana tilimniń,
Boıym jylyp lezde men tirildim.
Balger de emes, dáriger de emes, emdeıtin,
Tek ózimniń tilim eken sóıleıtin.
Ózge bir til emder basqalaryńdy,
Men onymen aıta almaımyn ánimdi.
Eger tilim erteń bolsa qurymaq,
Men daıynmyn ótýge de búgin aq.
Men janymmen súıem osy tilimdi,
Kedeı dep aq aıta bersin bilimdi.
Assambleıada estilmesin úni de,
Ana tili uly meniń ózime.
Mahmut jyryn oqý úshin jastaýyn,
Kútem álde aýdarýyn basqanyń.
Men boldym ba eń sońǵy aqyn búginde,
Óleńderin jaza alar tilinde.
Men súıemin planetanyń barlyǵyn,
Ózen taýyn, ár gúli men ár qyryn.
Men súıemin bul elimniń gúlin de,
Álim sholy aıttym alar tilinde.
Qymbat maǵan elimniń bar dalasy,
Baltyq penen Sahalınniń arasy.
Qaıda bolsyn qıa maǵan janymdy,
Týǵan jerden qazsyn biraq qabirdi.
Alasha bir jazyp qoıǵan qulpy tas,
Tursaýylda habarlar da umytpas.
Eske ap júrer kári jasy jaqyn kep,
Munda Rasul Ǵamzauly jatyr dep!
***
...Ózge bir til emder basqalaryńdy,
Men onymen aıta almaımyn ánimdi.
Eger tilim erteń bolsa qurymaq,
Men daıynmyn ólýge de búgin-aq.
Men janymmen súıem osy tilimdi,
Kedeı dep-aq aıta bersin bilimdi.
Assambleıada estilmesin sózi de,
Ana tilim – uly meniń ózime.
Mahmud jyryn oqý úshin jas qaýym
Kúte me álde aýdarýyn basqanyń?
Men boldym ba eń sońǵy aqyn búginde,
Óleńderin jazar avar tilinde.
***
...Janymdy bul án jaıly etti,
Bilmedim biraq, neni uqty,
Jigitter kózdep áınekti,
Jiberdi qyzǵa bórikti.
Qyz biraq meni jubatyp:
– Toqtaı tur, – dedi alaıda –
Erterek kepsiń unatyp
Keıin kel, qalqam, jaraı ma?
Bórikter iske kiristi,
Men de oǵan úmit artamyn.
Áınekke qaraı tik ushty
Meniń de sándi qalpaǵym.
Bir kezde ózim baıqadym –
Bárinen asyp ár qaraı,
Jalp ete qaldy qalpaǵym
Jaraly bolǵan qarǵadaı.
Kóńilge medeý bergeli,
Kózime qarap ol meniń:
– Keshigip qaldyń sen, – dedi –
Erterek nege kelmediń?
Osylaı ylǵı ómirde
Armandy qýam kósilip.
Erterek kelip men birde,
Qalamyn birde keshigip.
***
Meniń mahabbatym da –
Qos butaqty shynardaı,
Biri jańa kóktegen,
biri shirip synardaı.
Meniń mahabbatym da –
qos qanatty qyrandaı,
Biri kókke qumartyp,
biri jatyr tura almaı.
Ketpeı júrgen qashannan
Qos jara bar janymda,
Biri bitip keledi,
bireýi júr qanymda.
Dál osylaı árdaıym:
bir-birine jalǵasyp,
Qýanysh pen qaıǵy da
Turady ylǵı almasyp.
Eger saǵan ǵashyq bolyp myń jigit...
Eger saǵan ǵashyq bolyp myń jigit
Sóz aıtýǵa kelsin meıli ǵalamnan
Saqta este, súıgen jarym, araılym
Men solardyń tóresimin Ǵamzatov
Eger seni perim degen júz jigit
Jasaýyńa bar asyldy jyısa da
Janaryńdy salǵannan-aq aıaýlym
Taý qyrany Rasýldy baıqarsyń
Eger saǵan myna ǵalam tańdanǵan
Ǵashyq bolsa jalyndaǵan on tarlan
Shattyǵyń men qasretińdi teń kórgen
Men solardyń tóresimin Ǵamzatov
Janarynda jalǵyz úmit jarq etken
Bolsa bireý senen úmit úzbegen
Men dep, men dep bilgin aıaýlym
Ǵamzatovpyn seni talmaı izdegen
Eger saǵan eshkim ǵashyq bolmasa...
Batqan kúnmen janyń muńǵa oransa,
Demek munda, janartaýly qyratta...
Baqı jaqqa ketken máńgi Ǵamzatov...
6alash usynady
