Jurt súıip tyńdaıtyn án – «Eki jıren» ult ustazy Ahmet Baıtursynulynyń áni me? Bul – núktesi qoıylyp, sheshimin tappaǵan salmaqty saýal. Biz búgin muraǵattar aqtara otyryp, «Eki jıren» mátininiń ózge bir nusqasyn jolyqtyrdyq.
«Eki jırenniń» kópshilikke belgili mátini bylaı:
Kóshkende jylqy aıdaımyn alamenen,
Aýylyńa barýshy edim dalamenen.
Túskende sen esime, beý qaraǵym,
Saǵynyp sarǵaıamyn sanamenen.
[Qaıyrmasy]
Eki jıren, jalyn túıgen,
Jalǵanda ǵashyǵymsyń janym súıgen.
Ǵızatlý hat jazamyn, qalqam, saǵan,
Samarqaý osy kúnde kóńilim shaban.
Muǵallaq eki dúnıe birinde joq,
Darıǵa osymenen ótti zaman.
[Qaıyrmasy]
Eki jıren, jalyn túıgen,
Jalǵanda ǵashyǵymsyń janym súıgen.
Iá, 2021 jyly Alashtyń kózaıymyna aınalǵan «Ahmet. Ult ustazy» teleserıalynda da «Eki jıren» áni Meırambek Besbaevtyń qońyrlatyp oryndaýymen arqaý áýenge qoıyldy. Sol nusqa jurtqa burynǵydan da qanatyn keń jaıa taraldy.
«Eki jıren» ániniń munan da tolyǵyraq mátinin «Ulttyń uly ustazy» atty kitaptan jolyqtyramyz. Erjan Alashtýǵan qurastyryp, «Abaı» baspasynan 2022 jyly shyǵarǵan, bes taraýdan (490 bet) turatyn bul kólemdi jınaqta Ahmet Baıtursynulyn ár qyrynan zerttep júrgen zertteýshilerdiń maqalalary toptastyrylǵan. Kitaptyń «Zertteýler men taldaýlar» atty ekinshi taraýynda ahmettanýshy ǵalym, A.Baıtursynuly mýzeı-úıiniń jetekshisi Raıhan Imahanbettiń «Ádebıettegi elshildik uran» atty kólemdi maqalasy (302-347 bb.) berilgen. Maqalanyń «Ahańnyń asyl ánderi» dep atalatyn úshinshi taqyrypshasynda «Eki jıren» jáne ózge de ánderge toqtalyp, ónertanýshy ǵalymdar búginge deıin túıtkildi bolyp kelgen suraqtardyń jaýabyn sheshýine úmit artady. Sondaı-aq birde Ahmetke, birde halyqqa tıesili bolyp júrgen «Aqqum», «Eki jıren», «Qarakóz», «Ahaý dostar», «Qarǵash» qatarly ánderdiń mátinderin usynady. Onda berilgen «Eki jırenniń» mátininde jurtqa belgili joǵarydaǵy eki shýmaq, bir qaıyrmadan syrt taǵy bir shýmaq bar. Ol mynadaı:
Eı, qurbym, sóz sóıleıin
kórgen jaıdan,
Aıtpaımyn kúder úz dep aq suńqardan.
Kóńilimde esh daýalyq bolmǵan soń,
Boıymda tolyp jatyr ar men arman (Ulttyń uly ustazy, 326 bet).
«Eki jıren» atty osy bir ǵalamat án bir kúni ıesin tabar. Óıtkeni ǵylymnyń barar jeri aqıqat emes pe? Alaıda A.Baıtursynulynyń óleń men ózge de janrdaǵy jazý stıline zer salsaq, bul óleń joldaryn Ahmettiki demeýge ýáj qalmaıtyndaı. Mundaı salmaqty oı, tuńǵıyq saǵynysh, tylsym til – poezıa jolynda hakim Abaıdy ózine ustaz tutatyn Ahmetke ǵana tán be eken deımiz.
Jurtqa belgili eki shýmaqty jurt ózi qaıta oqyp, sanadan ótkizip saralaı jatar. Al bul sońǵy shýmaqtyń salmaǵy qorǵasyndaı aýyr, Ahmettiń taý sabyrly minezine, Alash kóshbasshysyna tán tulǵasyna laıyq sekildi. Belgili kásipker, «Qazyna» kitap dúkeniniń dırektory Almas Sháıken ekeýimiz án mátinindegi osy shýmaq týraly uzynnan-uzaq keńesip edik. Arada birer aı ótkende «Eki jıren» taǵy da aldymyzdan shyqty.
Iá, árıne, biz osy sońǵy qosylǵan shýmaq arqyly asyǵys sheshim qabyldap, «Eki jırendi» Ahmetke táýeldeı salǵaly otyrǵanymyz joq. Bul jumbaqtyń sheshýin sala mamandary zerdeleı kele sheshedi dep úmittenemiz.
«Kóńilimde esh daýalyq bolmǵan soń,
Boıymda tolyp jatyr ar men arman».
Al bizge qalam aldyryp otyrǵany – «Eki jırenniń» bizge ushyrasyp qalǵan taǵy bir nusqasy.
Osydan 73 jyl buryn, anyǵy 1951 jyly Elýbaı Ómirzaquly qurastyrǵan «Qazaq ánderiniń jınaǵy» atty kitapta «Eki jırenniń» taǵy bir nusqasyn keziktirdik. Almatydaǵy «Qazaq eli» jýrnaly baspasynan shyqqan bul kitap tóte jazýmen basylǵan. 1930 jyldan bastap A.Baıtursynuly jazýy qoldanystan ysyrylǵanymen, Qazaqstanda 1950-jyldary tóte jazýmen keıbir kitaptar basylyp turǵan. Abaıdyń, Shoqannyń jáne orys klasık jazýshylarynyń eńbekteri de sol jyldary tóte jazýmen oqyrmanǵa jetip otyrdy.
143 betten turatyn «Qazaq ánderiniń jınaǵynyń» basqy bólimi sosıalızmniń jalaýyn jelbiretken qyzyl ándermen bastalǵanymen, basym bóligi qazaqtyń halyq ánderi, dástúrli (avtorly) ándermen tolysqan. Qazaqtyń nebir ǵalamat án qazynasynyń mátinderi bul jınaqqa engizilgen. Kitap Astanadaǵy Ulttyq akademıalyq kitaphananyń qorynda saqtalǵan.
Endi atalǵan kitaptaǵy «Eki jırenniń» mátinin oqyrmanǵa usynalyq.
Eki jıren
(halyq áni)
1.Kózimniń janaryndaı sáýlem ediń,
Kóńilimniń qýanyshty dáýreni ediń.
Oıymnan jatsam-tursam
bir ketpeısiń,
Basymdy ne sıqyrmen áýrelediń.
Qaıyrmasy:
O…o…oı árıdash-aı!…
Eı… eki-aý jıren, jalyn túıgen.
Jalǵanda jalǵyzymsyń eı,
janym súıgen.
- Kózińnen aınalaıyn, eı…
kúlimdegen,
Artyńnan basqan iziń, eı… bilinbegen.
Oıymda úsh uıyqtasam eı,
bar ma meniń,
Aıyrylyp sáýlem senen júrem degen…
Qaıyrmasy:
O…o…oı árıdash-aı!…
Eı… eki-aý jıren, jalyn túıgen.
Jalǵanda jalǵyzymsyń eı,
janym súıgen.
Kórip otyrmyz, munda án «Halyq áni» dep berilgen. Iá, ótken ǵasyrda kimniń áni «halyqtyki» bolmady deısiz. Ánniń birinshi shýmaǵy «Eki jırende» emes, «Aqqumda» kezdesetini de ámbege aıan. Qaıyrmada «o…o….oı, árıdash-aı» dep bastalatyn bir joly qazirgi biz biletin «Eki jırende» joq.
Ekinshi shýmaq buǵan deıingi «Eki jırende» emes, «Eki-aı kók», «Kózińnen jan aınalsyn» dep atalatyn ánderdiń mátininde de kezdesedi. Muny oıly oqyrman, zerdeli zerttermen saralaı qarap, salmaqtap zertteý júrgizedi dep oılaımyz. 1951 jylǵy «Qazaq ánderiniń jınaǵyna» engen «Eki jırenniń» jaıy osylaı. 73 jyl buryn basylǵan kitaptaǵy «Eki jıren» men halyq arasyndaǵy nusqa arasyndaǵy aıyrmashylyq alshaqtaý. Oǵan qosa «Ulttyń uly ustazy» atty kitaptaǵy «Eki jırendegi» qorǵasynnan aýyr salmaǵy bar bir shýmaq óleń de zertteýge tatıdy.
Ádilet AHMETULY
"Astana aqshamy" gazeti, 2024-jyl, 21-naýryz kúngi shyǵarylymy
https://astana-akshamy.kz/eki-zhirenning-ekinshi-nusqasy/
