Etnograf Jambyl Artyqbaev facebook-tegi paraqshasynda Maıqy Mánulynyń kise beldigi tabyldy dep jazba qaldyrdy.
Qymbatty oqyrman, sizdermen oıda joqta tabylǵan qymbat bir dúnıemen bóliskeli otyrmyn. Bul artefakt Shyńǵys han dáýirindegi ataqty Baıqý noıanǵa qatysty bolsa kerek degen pikirdemin. Ǵylymı jáne kópshilik ádebıetterde bul uly tulǵany "Maıqy", "Baıqy" dep te ataıdy.
Sizderge túsinikti bolý úshin áńgimeni óziniń retimen júrgizeıik.
Men sońǵy kezde Kókshe óńirine jıi baramyn, odan sizder de habardar bolarsyzdar. Sonyń bir nátıjesi qazaq zamanyndaǵy Shýchınskiniń ataýy Shortan-Qaraǵaı, Shýche kóliniń ataýy Qyzdyń qara sýy, osy kóldi jaǵalaı jatqan taýdyń aty Kóksheniń Emeli ekenin anyqtadyq. Bıylǵy jyly maýsym aıynda Býrabaı syrtyndaǵy Abaqaı qyratynyń baýraýynda ejelden qasıettiligimen aty ańyz bolǵan, jergilikti el «Qalmaq hanynyń qyzy jerlendi» deıtin saq dáiriniń patsha qorǵanyna belgi tas qoıdyq. Osy sıaqty ár túrli is-sharalardyń kezinde birde Shýche mýzeıine kirip shyqtym. Kirgen sebebim osy shaǵyn ǵana mýzeıdiń meńgerýshisi Gúlden Ómirǵalıqyzy Shamıǵanova maǵan bir kise beldik týraly aıtqan edi.
Kise beldikti Shýche ındýstrıaldy- pedagogıkalyq tehnıkýmy jabylǵan ýaqytta, onyń ólketaný mýzeıinen Alevtına Makeevna Daragan alyp kelgen. Ol kisi Shýche mýzeıiniń negizin salýshy adam. Qolyma alyp qarasam eskilikti dúnıe, uzyndyǵy 162 sm, eni 2,5 sm qaıystan jaslaǵan, kúmistelgen temir qapsyrmalary bar, beldikke qalta bekitilgen, onyń uzyndyǵy 15 sm, eni 10 sm. Kise beldik ábden tozyǵy jetken eken, biraq kóneniń kózi ekeni birden seziledi. Eń bastysy aıylbastaǵy jazý, arab áripterimen bir qatar jazylǵan qadym jazýyna keledi. Ózimniń tóteme senim bolmaǵandyqtan Gúldenge bir arab jazýyn jetik biletin adam izdeıin, soǵan kórsetip alaıyn dedim.
Osylaısha kúndelikti jumystan qol tımeı biraz ýaqyt ótip ketti, bir ǵajaby Gúlden Ómirǵalıqyzy kise beldik týraly qaıta-qaıta eske salyp, jazýdy oqyp berýdi ótindi de otyrdy.
Qudaıdyń qudireti, Gúlden osylaısha bir habar qylǵan ýaqytta, EUÝ-niń aýlasynda Mollaqanaǵatuly Saıpýlla ([email protected]) inimniń kezdese ketkeni. Ol arab, parsy tilderiniń birden -bir mamany, L.N.Gýmılev atyndaǵy EUÝ-dyń doktoranty, áriptesimiz profesor Sataı Syzdyqovtyń shákirti. Aǵa oqyp bereıin dep sózge kelmeı kelise ketti, jalma -jan Gúldenge telefon soǵyp vatsappen kise beldiktiń, ondaǵy jazýdyń sýretin jiberýdi suradyq.
Keshke qaraı Saıpýlla inim telefon soǵyn, «Aǵaı, sensasıa bolyp jatyr» deıdi. Beldiktegi arabsha mátinniń اوشبو ايسى بايخى مانى ولى transkrıpsıasy: Ushbý ıesi Baıhy Many ýly, ıaǵnı qazaqsha maǵynasy: Munyń ıesi Baıqy Manyuly,- bolyp shyqqan.
Bizdiń biletinimiz Baıhy Manyuly Shyńǵys han zamanyndaǵy ataqty aqylgóı, Joshy hanǵa bólingen tórt qosynnyń basshylarynyń biri. Shyńǵysm handy han kótergen jıynda on eki bıdik ishinde Maıqy bar edi, qazaq rýlaryna tańba taratqan osy Maıqy edi delinedi. Rashıd ad dın ony Hýshın taıpasynan deıdi, al bul taıpadan Shyńǵys hannyń eń senimdi eki serigi ataqty Bórshi noıan, Boraǵul noıandar shyqqan. Bul týraly áńgime bólek.
Sonymen oıda joqta osyndaı oljaǵa kezdestik. Qutty bolsyn aǵaıyn!
Jambyl ARTYQBAEV
e-history.kz
