Kárim ÁBDİRAHANULY. "Jylqyshy qyz" kúıi

Kárim Ábdirahanuly Toqqulov, 1944 jyly 25 Jeltoqsanda Altaı aımaǵy Býyrshyn aýdanynda dúnıege kelgen. 1960 jyly Altaı aımaqtyq oıyn-saýyq úıirmesine qabyldanyp mýzıkant, sazger, dırıjer, mýzıkanttar duıynyń bastyǵy mindetterin ótegen. 1976 jyly İle qazaq avtonomıaly oblystyq oıyn-saýyq úıirmesiniń sazgeri, bas drıjeri, mýzıkanttar duıynyń bastyǵy mindetin atqarǵan. 1982 jyly úıirmeniń orynbasar bastyǵy mindetine, 1986 jyly oblystyq án-bı úıirmesiniń bastyǵy mindetine taǵaıyndalǵan. 2004-jyly jeltoqsannyń 30 juldyzy zeınetke shyqqan.

 

Gansý ólkelik ulttar án-bı úıirmesinde (1973), ortalyq radıo stansasynyńhor úıirmesinde (1976), mýzıka jasampazdyq bóliminde (1978) jáne Shańhaı mýzıka ınıstotynyń kompýzıtorlyq, drıjerlik fakultetynde (1985), kompýzıtorlyq, drıjerlik kásipterinen bilim alǵan. Memlekettik 1-dárejeli kompozıtor.

1985 jyldan oblystyq ádebıet-kórkemónershiler birlestiginiń jorasy, oblystyq mýzıkanttar qoǵamynyń 1, 2, 3 kezekti quryltaılarynda qoǵamnyń tóraǵalyǵyna saılanyp 4 quryltaıynda qoǵamnyń qurmetti tóraǵalyǵyna usynys etilgen. 1979 jyly Shınjıań mýzıkanttar qoǵamyna múshe bolǵan. Shınjıań mýzıkanttar qoǵamynyń 2 kezekti quryltaıynda turaqty jora, 3, 4, 5 quryltaılarynda qoǵamnyń orynbasar toraǵalyǵyna saılanyp, 6 kezekti quryltaıda qoǵamnyń qurmetti tóraǵalyǵyna usynys etilgen. Shıjıań ádebıet-kórkemónershiler birlestiginiń 6 kezekti quryltaıynda jora bolyp saılanǵan. 1985 jyly Qytaı mýzıkanttar qoǵamyna múshe bolyp qabyldanyp Qytaı mýzıkanttar qoǵamynyń 4, 5 kezekti memlekettik quryltaılaryna, Qytaı ádebıet-kórkemónershiler birlestiginiń 7 kezekti quryltaıyna ókil bolyp qatynasqan.

Mýzıkalyq jasampazdyqpen shuǵyldanǵan 50 jylda 300 den asa túrli formadaǵy mýzıkalyq shyǵarmalar jazǵan. Basty shyǵarmalary: vokaldyq shyǵarmalar - «Ýa, súıikti otan ana», «Qyzǵaldaq», «Sarqylmas mahabat», «Maqtanyshym dostarym» qatarly ánder, «Aıly tún» (er-áıel dveti), «Aq sáýle», «Naz», «Tolqyn» Qatarly trıolar, «Saıra dombyra» (kvártet), «Sulý saz», «Úrı-aı» qatarly súıemelsiz horlar. Aspaptyq shyǵarmalar - «Jylqyshy qyz», «Qýanysh» jáne úsh bólimdi «Tulpar jyry» (súıtasy). Bı mýzıkalari «Aıgolek», «Kókpar», «Qońyraýly qozy», «Qymyz jyry» qatarlylar jáne kóp perdeli pıesá «Uısun rýhy», óperá «salıqa-sámen» (birlesken), ulttyq mýzıka tyıatry «Altaı aıasyndaǵy bir úıly jan», ulaspaly hujatty tele fılım «Qutty meken», ulaspaly áńgime tele fılym «Tańjaryq» tyń mýzıkasy qatarly kesek týyndylar. Shyǵarmalary sahnada oryndalýdan syrt ortalyq, avtonomıaly raıondyq tele stansıa, radıo stansıalary jaǵynan taratylypbyr bólimi memlekettik, raıondyq syılyqtarǵa ıe bolǵan.

Drıjerlik mindet atqarý barysynda úıirmeniń túrli formadaǵy oıyn qoıý mindetterin sátti oryndaýyna jetekshilik etýmen birge oblystyq án-bı úıirmesiniń qazaq ult aspaptary órkestiriniń qurylýy men damýyna belsene at salysyp, halyq án kúıleri men halyq sázgerleriniń shyǵarmalarynyń sahnada, radıo-TelevızıádáJarıalanýy jolynda eleýli Eńbek kórsetken. «Qytaı ensklopedıasy mýzıka-bı tomynyń», «Qytaı halyqtyq kúıler jınaǵynyń», «Bastaýysh, orta mektep mýzıka oqýlyǵynyń» qurastyrý qyzmetteryne qatynasqan. «Qazaq mýzıkasy» (birlesken), «Qazaq halyq kúıleri» (birlesken, «ٴashym kúıleriniń qurylymy jónindegi alǵashqy oılar», «Ardagerdiń aty ólmeıdi», «Talap jáne talant», «Qazaq kúı óneriniń elimizdegi óńirlik órkeni jóninde», «Baıyrǵy saz ne aıtady? », «Baıyrǵy saz tyń baıan» qatarly maqalalardy jazyp túrli basylymdarda, ǵylymyı talqy jyıyndarynda jarıalaǵan.
1994-jyly «Oblystyq daryndy» bolyp baǵalanǵan. 2002-jyly «Iasýtáká kójıma» atyndaǵy «Shınjáń mádenıet, mádenı muralar qyzmetiniń úzdigi syılyǵyn» alǵan. 2003 – Jyly «Shınjáń uıǵur avtonomıaly raıondyq mádenıet meńgermesi mamandar kómıtetiniń» joralyǵyna usynys etilgen. 2007-jyly obylystyq Halyq ókimeti bergen «Qazaq ulttyq mýzikásin qorǵaý men muragerlik etýde kórnekti úles qosqan ozat jeke» syılyǵyn alǵan. Obylystyq ádebiıet – Kórkemónershiler birlestiginiń 1-, 2-, 3-kezekti quryltaılarynda «Obylystyń mádenı órkenıet qurylysyna kórnekti úles qosqan úzdik» syılyǵyn alǵan. Ómir baıany «Qytaı osyzaman kórkemóneriniń áıgili adamdary», «Qytaı mýzıkanttar sózdigi», «Qytaı mamandar sózdigi», «Ǵasyrlyq jońgo mýzykanttary», «Qytaı qazaq mamandary», qatarly kitaptarda, radıo – Teleۉızıádá, gazet jornaldarda tanystyrylǵan.

6alash usyndy