"Týystar-aı"
Oryndaǵan: Qurmanbek Álimǵazy
Halyq áni "Ýgaıym-aı"
Oryndaǵan: Rıza Qaıyrbaı
Men olardy alǵash Elordamyz Astanada ótken jaqyn dosymnyń mereıtoıynda kórgen edim. Respýblıkamyzdyń túkpir-túkpirinen jaqsylar men jaısańdar jınaldy. Keshti júrgizýshi asaba ortaǵa Qytaı Halyq Respýblıkasynyń eńbek sińirgen ártisteri, erli-zaıypty Qurmanbek Álimǵazy men Rıza Qaıyrbaıdy shaqyrǵanda jıylǵandar eleń ete qaldy. Kóp ótpeı jurtshylyqtyń aldyna ánine sánderi jarasqan kelbetti juldyzdy jup shyǵyp, qazaqtyń ejelden kele jatqan ádemi ánin áýelete jónelgende, zıaly qaýym siltideı tyna qaldy. Talaı ánshilerdi tyńdap júrmiz ǵoı, biraq ekeýiniń oryndaý sheberligi de, máneri de bólek. Daýystarynda búrtúrli ózindik erekshe syrshyldyq, sulýlyq, kóp adamda kezdese bermeıtin ásem saz bar.Ne kerek, osy joly ózimiz tyńdaǵan ánshilerdiń arasynda Qurmanbek inim men Rıza qaryndasym bizge erekshe áser qaldyrdy. Qolaıly bir sátte olarmen tanysyp, bilistim. Sóıtsem, búginde atamekenge oralyp, Almaty qalasynda qyzmet atqaryp jatyr eken.
Kóktemniń jadyrańqy kúnderiniń birinde óner men mádenıet ordasy Almatyǵa kútpegen jerden issapar shyqty da, jol júretin boldym. Ornalasqan soń qoıyn dápterime jazylǵan juldyzdy juptardyń uıaly telefondaryna habarlastym. Arǵy jaqtan Qurmanbek inimniń qulaqqa jaǵymdy daýysy estildi. Ýaqyt taýyp kezdesetin bolyp sheshtik.
Áńgimesinen qazirgi tańda álgi úlken shahardaǵy qazaq óneriniń kıeli ordasy «Qazaqkonsert» shyǵarmashylyq birlestiginde ánshi bolyp jumys istep jatqandyǵyn bildim. Tústen keıin Almatynyń nóserlep jaýǵan jańbyry toqtap, kún uıasynan jarqyrap kórindi. Osy kezde bul qala sulý boıjetkendeı jasanyp, aınala kókoraı shalǵynǵa oranyp tur edi. Qurmanbek pen onyń súıikti jary Rıza qaryndasymdy birden tanydym. Bárimiz de shyǵarmashylyq adamdarymyz ǵoı, áńgimemiz jarasty. Olar da ótken ómir joldary, ónerdegi qoljetken tabystary, otbasy jáne alda turǵan josparlary jaıynda jan-jaqty aıtyp berdi.
Qurmanbek Álimǵazy men Rıza Qaıyrbaı Qytaı elinde týyp-ósti. Qazaqstanǵa qonys aýdarýyna kezinde Almaty qalasy men Almaty oblysyn basqarǵan marqum Zamanbek Nurqadilov tikeleı yqpalyn tıgizipti. Sol kisiniń kómegimen osy úlken qalanyń qaq ortasynan úsh bólmeli páter de aldy.
Sodan beri ekeýi de atamekenge tastaı batyp, sýdaı sińip ketý úshin aıanbaı eńbek etti. Ózderi sekildi án jolynda júrgen ártistermen, sazgerlermen, án óńdeýshilermen qarym-qatynastaryn barynsha jaqsartty. Qazir olardyń bárimen bir shańyraqtyń adamdaryndaı bolyp ketti.
İzdenissiz ilgerileý joq
Olar Qazaqstanǵa kelgen toǵyz jyldyń ishinde ózderin naǵyz sahna maıtalmandary ári talǵampaz óner qaıratkerleri retinde tanytty. Esimderi elimizge belgili ánshi-sazgerler Eskendir Hasanǵalıev, Altynbek Qorazbaev, Nurlan Espanov, Erjan Belǵozıev, Ermurat Zeıiphandarmen shyǵarmashylyq tyǵyz baılanys jasady. Olardyń ánderin sahnada ózderine tán sheberlikpen oryndap júr.
Erli-zaıypty Qurmanbek pen Rıza ultymyzdy álemge tanytqan kórnekti aqyn Muhtar Shahanovtyń ánderin de ózderiniń repertýaryna engizdi. Ótken jyldar ishinde bular shyǵarmashylyq jaǵynan da birqatar tabystarǵa qol jetkizdi. 2007 jyly qazan aıynda Respýblıka saraıynda atamekenge kelgeli beri tuńǵysh januıalyq «Elik-aı — Sáýlem» dep atalatyn jeke esep berý konserti tabyspen ótti.
Al kórermender qaýymyna tabıǵı qońyr daýsymen jaqsy tanylǵan Qurmanbek Álimǵazynyń ózi qyzmet atqaryp jatqan «Qazaqkonsert» shyǵarmashylyq birlestiginde de konserti uıymdastyryldy. Onda joldasy Rıza Qaıyrbaıqyzy da án aıtyp, jınalǵandardy tánti etti.
Olarǵa meniń keıbir áriptesterim: «Osy ýaqytqa deıin qandaı beıneklıpterińiz shyqty?» dep te saýal qoıatyn kórinedi. Bul másele qashan da qarjyǵa kelip tireletindigi belgili. Alaıda Qurmanbektiń «Súıikti týǵan jerim – Tarbaǵataı» dep atalatyn beıneklıpi jurtshylyq nazaryna usynyldy. Áńgimeniń oraıy kelgende onyń repertýarynda 50-ge jýyq án bar ekendigin de aıtyp ótkendigimiz oryndy bolar. Olar – negizinen Italıa, Qytaı, uıǵyr jáne qazaqtyń halyq ánderi.
Rıza qaryndasymyzdyń áńgimesinen ózine asa talǵampazdyqpen qaraıtyn ári joǵary talap qoıatyn ánshi ekendigin baıqadym. Onyń repertýaryndaǵy ánder de árqashan mazmundylyǵymen, sulýlyǵymen, ózindik aıtar tereń oıymen daralanyp turady. Máselen, onyń «Men týraly oılandyń ba baqtarda» dep atalatyn beıneklıpi tyńdarmandarǵa keremet rýhanı nár syılaǵandyǵyn aıtyp ótkenimiz abzal.
Sondaı-aq onyń Qazaqstan Respýblıkasy óner sheberleriniń «Altyn dısk» jınaǵyna «Elik-aı» halyq ánine túsirilgen beıneklıp te endi. Sondaı-aq SD dıskisi shyqty. Aldaǵy ýaqytta da olardyń basqa da ánderi jazylǵan dıskileri men álbomdary jaryq kórmek. Olardyń aıtýyna qaraǵanda, bolashaqta júzege asyrsaq degen shyǵarmashylyq josparlary da nazar aýdararlyqtaı. Erli-zaıypty ánshiler respýblıkanyń barlyq oblystaryn aralap, konsert qoısaq dep armandaıdy.
Ózim olarmen kópten beri aralaspasam da, az ýaqyttyń ishinde Qurmanbek pen Rızanyń naǵyz sahna úshin týylǵan jandar ekendikterine kózim anyq jetti. Olar tabıǵatynda ataq-dańq qýǵan adamdar emes, árdaıym rýhanı baılyqty joǵary qoıady.
Halyqtan asqan synshy joq. Sondyqtan da olar árbir ándi tańdap-talǵap, oryndaýshylyq sheberlik deńgeıine jetkizip baryp, kórermenderge usynady. Sondyqtan bolar, kópshilik ortasynda qashanda syıly. Ónerdi túsinetin adamdar erli-zaıypty ánshilerge qamqorlyq jasap, ózderin kórsetýlerine múmkindik berdi. Árıne, olar da: «Biz syrttan keldik, sender bizge jaǵdaı jasańdar» dep qarap otyrmady. Ánshilik ónerlerin shyńdaı túsý úshin ýaqytpen sanaspaı jumys istedi. Bul eńbekteri zaıa ketpedi. Respýblıka deńgeıinde ótetin qanshama mártebeli án baıqaýlaryna, basqosýlarǵa shaqyryldy.
Olar jaı kúıem-súıem degen maǵynadaǵy jeńil ánderden boılaryn árqashan aýlaq ustaıdy. Ondaı ánderdiń ǵumyry da qysqa. Ásirese, qazaqtyń halyq ánderine kóp den qoıady. Sebebi «qazaq ániniń tula boıy tunyp turǵan klasıka» dep esepteıdi. Sondyqtan da mundaı týyndylar halyq jadynda uzaq jasaıdy.
Olar ózderi oryndaıtyn ánniń mazmuny, áýenine ǵana emes, ánniń tabıǵatyna saı keletin kıimge de kóp kóńil bóledi. Erli-zaıyptylar ártistiń túr-symbaty men ishki jan dúnıesi bir-birimen úılesim taýyp, jymdasyp turýy kerek dep sanaıdy. Sol sebepten sahnaǵa jańa ándi shyǵarmas buryn ústerine kıetin kıimniń qonymdylyǵyna da barynsha nazar aýdarady.
Ánshilerde kóp ýaqyt bola bermeıtindigi belgili. Eger qoldary qalt etken jaǵdaıda uly men qyzynyń janynda bolǵandy jandary súıedi. Olardyń sabaq úlgerimin qadaǵalaıdy. Jańa ánder jazdyryp, oı-óristerin keńeıter kitaptar men basylymdar oqıdy.
Qansha jyldan beri kıeli sahnada júrse de olar aldyńǵy tolqynnan, keıingi kók quraqtaı jelkildep ósip kele jatqan jastardan da úırenedi. Óıtkeni ónerde ózińdi únemi qamshylap otyrmasań kópten qalyp qoıasyń, ilgerileýshilik degen bolmaıdy. Sony balalaryna da únemi aıtyp otyrady.
Kimge bolsyn kindik qany tamǵan týǵan jeri ystyq. Olar qazir qanshama jyldar bir kórýge zar bolǵan qazaq elinde turyp jatqanymen, ózderiniń bal dáýren balalyq shaǵy, eseıý kezeńderi ótip, ánshilik sheberlikteri shyńdalǵan kórshiles Qytaı elindegi kúnderi men ondaǵy ózderine tilekshi bolyp qalǵan myńdaǵan baýyrlaryn saǵynady.
Alaıda olardyń aldynda turǵan úlken maqsat – qazaq óneri men mádenıetin shyrqaý bıikke kóterip, ózderiniń ánshilik talantyn barynsha jetildire túsip, jańa da tyń, aıtary bar ásem ánderdi repertýarlaryna engize berý.
Orazaly JAQSANOV
6alash usynady
