Qazybek Babaǵa zıarat, urpaqqa ulaǵat

Qazybek Babaǵa zıarat, urpaqqa ulaǵat

(el qorǵaǵan batyr, shilińgir usta, áıgili zeriger Qazybek Sámenbet uly týraly ǵylmı jınalys jáne as haqynda tolǵanys)

Úlkender aıtýshy edi:

– Arqada Atasýǵa at basyn bur, babańnyń kindik qany tamǵan…

Úlkender aıtýshy edi:

– Qalba taýǵa zıarat qyl, Jánekeń (Jánibek batyr) jatyr. Kókbektiden duǵasyz ótpe Qazybek atańnyń basy jatyr…

Eh, bir aýyz sózi-bir tarıh dalanyń abyzdary-aı deshi! jalǵannyń jaqsylyǵy el men jerdiń qadyryne jetý men arýaqty razy etýden bastalatyn shyǵar-aý. . .

Ia, tegińdi bilmeý-teksizdik sanalsa, tegińdi bilýdiń salmaǵy odan da aýyr-aý shamasy. Sol baba arýaǵyna selkeý túsirip almaıyn dep, túıe taıly tirlikte abaılap basyp, órge umtylasyń. Bylaıǵy jurt, tektiden týǵan teksiz demesin dep, maqtamasa da, súıinerlik is qylýǵa tyrysasyń!

"Qazaq rýǵa bólinbeıdi, rýdan quralady "dep kim aıtyp dei. Ulttyń tamyry-rýdan bastaý alady. Qazaq ultyn taza saqtap kelgen rý ekenin búgin ǵylym dáleldep otyrmaı ma. "myń qatyn kóris aıtsa, ár kim óz baıyn joqtaǵan "myna zamanda, ulttyń jumsynyń deni rýdan bastalyp, ulttyq, memlekettik deńgeıge kóterilip jatqany da ras. Qazybek Sámenbet uly aıasynda istelgen jumystardy da osy qatarda aýyz toltyra ataǵan jón.

Jıylǵan qaýymnyń «Qazaq tarıhy taǵy bir tulǵasymen tolysty» dep tebirene tilge tyıek etýi oryndy. Qazaq tarıhynyń deni jer men elge baılanǵan. Sonyń ishinde tarıhı tulǵalar-qazaq tarıhynyń altyn ózegi. Qaısy bir ańyz, tarıh zamanynyń zańǵarlarysyz órbimeıdi. Bizdiń búgingi áńgimemiz Qazybek sámenbet ulynan bastalýy sonan.

2022-jyldyń qyrkuıek aıynyń sońǵy kúnderi dúıim jurtty Qalba taýdyń bókterine, Kókbektiniń alabyna jıǵan Qazybek Sámenbet uly áıgili zeriger, shilińgiz usta, el qorǵaǵan batyr retinde tarıhı derekter men árhıvterde esimi qalǵan asa kórnekti tarıhı tulǵa. Kókbekti aýdany jáne Qazybek záýzáttáriniń uıymdastyrmen ótken ǵylmı kanperesıaǵa tarıh ǵylymdarynyń dóktóri, aǵartýshy, ǵalym Jambyl Artyqbaev, tarıh ǵylymdarynyń dóktóri, aǵartýshy, jazýshy Tursynhan Zákón uly, álkeı Marǵulan atyndaǵy tarıhı venıýersıtettiń qyzmetkeri, zertteýshi Serikbósin Sydyqov jáne obylystyq, memlekettik gazet, tele arnadan jýrnalıser, Kókbekti aýdany ákiminiń orynbasary Murat Qapar uly Temirjanov, Tassaı aýylynyń ákimi Erjan Mázibáev, aýdannyń mádenıet salasyna eren eńbegi sińgen zerttermen, jýrnalıs Qaırat Malgajdar uly qatarly qalamgerler men Qazaqstan, Qytaı, resseı, Túrkıa jáne Eýrópádaǵy Qazybek urpaqtarynan 300 den astam adam qatynasty.

Qazybek Sámenbet uly (1705-1785. Ortalyq Qazaqstan Atasý óńirinde týǵan) haqyndaǵy qundy derekter Qytaı árhıvteri, fotanın jazbalarynan art-artynan tabylyp, ol ksiniń tarıhta batyr, deflomat, aıtýly zeriger bolǵanyn tipti de jandy derktermen rastaı tústi. Ásirese, Qazybek babanyń máńgilik turaǵy, Zıraty jónindegi derek, XIX ǵasyrdyń bas kezinde syzylǵan «Omby áskerı ókrýginiń iri masshtabtaǵy áskerı-topografıalyq kártási» kómegimen shyǵys Qazaqstan oblysy Kókpekti aýdany Kókjaıyq aýyldyq ókrýgi jerindegi Júzaǵash beketi jurty tusynan aǵyp ótetin burynǵy Kókpekti ózeniniń sol jaq qabaǵynan tabylyp, nur ústine nur jaýdy.

Qazybek ata urpaqtary 2017-jyldan bastap arýaqty babanyń izin derekteı bastaǵan bolatyn. Oral Táıkenuly, Órleý Orazhanuly, Janserik Máýltuly bastaǵan jastar jaǵy arhıv aqtara júrip, tóńirekti sharlady. Alǵashqy adymda derektedi. Saǵym sýretin syzdyrdy. Babadan qalǵan tábárik muralardy jıdy. Sodan beri Almatyda jáne Astanada osy ulaǵatty jumys jóninde aqyldasý, basqosýlar boldy. 2019-jyly Almatydaǵy bas qosýda aýyl aqsaqaldary Kóben Asqaruly, Qurman Núkeıuly, Dúısek Azanuly, Talasbek Kerymbaıuly bas bolyp, aq batasyn bergen edi. İzdenister úrdisin tapty. . Elimizge tanymal ǵalymdar Jambyl Artyqbaev, Tursynhan Zákón uly, Serikbósin Sydyqov qatarly mamamandar arnaýly maqala jazyp, memlekettik deńgeıdegi túrli basylmdarda jarıalady.

Baba basyna bastaıtyn jol: Abaı oblysy Kókpekti aýdanynan 50 shaqyrm. Tassaı aýlyna burylatyn túıilske ornalasqan. Astata Zaısan kúre joly boıynda. Jolǵa 4 shaqyrm. Eskertkish tas pen Zırat arasy 3500 metr. Tassaı aýlyna 17shaqyrym.

Qazybek baba týraly jumystar 2021-2022-jyldary qarqyndy júrildi. Babanyń záýzáttári bolǵan urpaqtary bir jaǵadan bas, bir jeńnen qol shyǵardy. Ásirese, Qalıhan Sultanǵalı uly bastaǵan bir bólim azamattar erekshe kúsh shyǵardy. 2021-jyl tamyzda Qazybek baba basyna aıbyndy (uzyndyǵy 7 metr, salmaǵy 13 tonna, jalpaqtyǵy 1. 25 metr, qalyńdyǵy 80 santımetr) eskertkish tas qoıyldy. Osy barysta, Qalıhan aǵanyń jubaıy Pazıla Ónerhan qyzy jumsshylarmen birge bolyp, as-sý daıyndap naǵyz kelindik borshyn ótedi. 2022-jyly qorshaý, jasyldandyrý jumstary isteldi ári beıt basyndaǵy burynǵy belgi tas jańadan jasalyp qoıyldy. «Qazybek Sámenbetuly» atty kitap baspadan shyqty.

Eleýsiz Súleıbek uly «Qazybek er baba» atty tamasha án shyǵardy. Endi mine, atamyzǵa as berilip, arnaýly ǵylmı kanperesıa ashyldy. Osy barysta Abaı obylysy Kókbekti aýdany ákimdigi jáne Tassaı aýylyndaǵy atqa miner azamattar erekshe qoldaý kórsetti. Atamyzǵa eskertkish tas qoıýǵa arnaýly jer berdi. Qazybek Sámenbetulynyń ómir baıan, tarıhyn aýdan ensıklópedáısina engizdi.

Qazaq tarıhynda, ásirese qolóner tarıhynda úlken orny bar Qazybek Sámenbetulynyń Abylaı hanǵa mór júzik jasaǵany týraly derek bar. Bul týraly da ǵalym, dóktórlár izdený ústinde. Qazybek atamyzdyń sheber de, misekerli qolynan shyqqan, babanyń kózindeı bolyp búginge jetken bilezik, júzik taǵy basqa buıymdar urpaqtar arasynda saqtalyp keledi.

Ǵlmı jınalysta, Jambyl Artyqbaev Qazybek esimi, áýleti jáne onyń eleýli Eńbekteri, erlik, sheberlik isteri potanıyn jazbalarynda jıi kezdesetinin aıtsa, Tursynhan Zákónuly Qazybek Sámenbetuly Qytaı árhıvteri, ásirese Shıyn patshalyǵy jazbalarynda kóptep atalyp, "Jylqyǵa Jibek saýdasynda" erekshe kózge túsetinin aıtady. Onda Qazybek jáne onyń uly Bekmyrza deflomat retinde jazylǵan. Qazybek Abylaıhannyń senimdi serigi, topqa salar batyry ári temirden tuıyn túıgen zeriger, ustasy bolǵan. Al, serikbósin Sydyqov Qazybek babanyń jatqan jerin turaqtandyrýdaǵy ǵylmı dálelderdi kórsetti.

Abaı obylysy Semeı qalasynan kelgen aǵartýshy, ǵalym Muqametqazy aqsaqal Qazybek Sámenbetuly týraly shejirelik jáne jerlik derekterdi aıta kelip, alǵysty kóńil kúıin de qosa jetkizdi!

Zerttermen Marat Ǵınaıatuly, Talasbek Kerimbaıuly da Qazybek baba tóńirginde maqalalar oqydy. «Qazybek alqasy» tóraǵasy Asqat Nurqabdenuly jıynalys sońynda, kópshilikke alǵys aıtýmen qatar istelgen jumystardy, endi istelýge tısti jumstardy atap ótti. Basqosýda sheber baýyrymyz Qýanyshbek Rahman ulynyń qolynan shyqqan keremet dombyralar syıly qonaqtarǵa tartý etildi. . .

"Tas túsken jerine aýyr "degendeı Kókbekti jerinde ótken dabyraly sharanyń salmaǵyn Kókbekti aýdanyndaǵy at ústindegi azamattar men sonda Qonstanyp, irgeli el bolǵan Qazybek urpaqtary kóterdi. Ásirese, Áskerbek Muqataı uly (asqa jylqy atady), Kenjebek (Qajy) qabdululy (asqa sıyr atady), Dastan Razbaı uly, Erkin Jánibek uly, Kúláı Aımaq qyzy jáne Toǵjan apaı qatarly týystarǵa erekshe alǵys aıtamyz! al, is-sharada qazynalyq jumsty múltiksiz atqarǵan Bóke Nurdollauly, Qaıyrbolat Sháýkeıuly, tynymysz qyzmet etken órleý Orazhan uly, Seriknur Abdyrahmanuly, Saǵynbek Batanuly, Baǵjan Nursatbekuly, Asqat qaýkeruly, Ómiruzaq Máýlenbaıuly, Jarqyn Qasymuly, ıúsyp Biláıuly, Erlan Kóbenuly, Nurbolat Bejenqanuly,Aqytbek Sherızatuly, Nurgúl Qaınollaqyzy, Jáına Boshaıqyzy, Alma Qasymhanqyzy qatarly ul-qyzdaryna, kelinderine el-jurt, baba arýaǵy Rıza. . . .

Kókbektide ótken dabyraly basqosýda ǵalymdar men aýdan ákimıati, baba urpaqtary Qazybek Sámenbetulyn obylys jáne memlekettik deńgeıde qaralatyn mádenı muralar qataryna engizý, keleshekte kóshe, aýyl atyn berý múmkindigine ıe etýdeı uly arman arqalap ári sol armanǵa jetýge nıet etip tarasty!