Aldy baqı, arty pánı bul dúnıe kimderdi tolqynyna batyryp, kimderdi ushpaqqa shyǵarmaǵan deısiz? Sulýdyń da bir mini, pasyqtyń da bir artyqshylyǵy bolady-aý. Sherhan abyz aıtqandaı «Bir kem dúnıe» ǵoı baıaǵy. Biriktirýshilerden góri, búldirýshilerdiń aty tarıh betinde tym máshhúr bolyp qalady emes pe?! Osyndaı tulǵalardyń biri aqsaq Temir atalǵan – Ámir Temir bolatyn. Ámir Temirdi tarıh paraqtary: «aqsaq Temir, ataqty monǵol jáne túrik tektes halyqtarynyń bıleýshisi, Temir áýleti ımperıasynyń negizdeýshisi. 1370 jyly maýerennahrdy basyp alyp, 1405 jylǵa deıin 35 jyl bılik qurǵan, 27 memleketti qol astyna baǵyndyrǵan «Álem jaýlaýshysy».
Shaıqastardyń birinde Temirdiń eki saýsaǵy kesilip bir aıaǵy janshylady. Aıaǵy ómir boıy syrqyrap aýyryp aqsaq bolyp qalǵan. Ol Temirlan (durysy temırleng, «Leng» parsysha-aqsaq) aqsaq Temir atanady.» - dep bizge qaldyrdy. Osy boıynsha uqtyq, qabyldayq. Sonda da men, «Aıbatynan aı jasyrynǵan osynaý tulǵanyń kemdigin betine basyp, laqap at qoıǵan qandaı bir júrek jutqan jan eken» dep túrshige berýshi edim...
Osynaý nar kúmán jáne sartap saýalǵa myna bir derek jaýap berip turǵandaı ma qalaı?
«Ar saqtar, aqsaqtar jáne aqsaq Temir esimi. belgili sáýletshi, akademık Gerasımovtyń aıtýynsha, aqsaq Temirdiń kemtarlyǵy onyń aıaǵyna emes, shalbaryna baılanysty. Shynynda mundaı dańyqqumar ári qatal adamdy kóziniń tirisinde kemshiligin aıtyp, kúlkige aınaldyrý múmkin emes. Aqasaqtar – naǵyz eýropeıdor, kók kózdi, aqquba adamdar, ejelgi Iran halyqtarymen týystastar, ejelgi saqtar. Temirdiń esimine taıpanyń ataýyn qosaqtaýy tabıǵı nárse dep túsiný kerek» (qazaqtar. Toǵyz tomdyq anyqtamalyq. t.6. R. Toqtarov. Qazaqstan damý ınstıtýty, 1998 – Jyl, 381. ).
Eki kózqarastyń qaısysy tarazy basady? Aqsaq Temir shynmen aqsaq pa?..
Qýanysh İLIAASULY
6alash usyndy
