Ǵaryshqa jetken «Qaraǵym-aı» áni
Qýanysh İlıasuly
Qońyr Gıtarasin kóterip, kónserttik saparda, sal dáýren salbýrynda júrgen Nurlan Ónerbáevqa Jerkindikke dereý jetý buıyryǵy tústi. Iá, qazaq yqylymda «Jer kindik» dep ataǵan qasıetti topyraq, Qyzylordaǵy Baıqońyr. Búgingi ǵarysh aılaǵy edi. Babalarymyz jerdi «Domalaq» degennen góri, «Jumyr jer» dep kóp ataıdy. Sondaǵy jumyr jerdiń sentiri, jerkindigi osy Baıqońyr eken… Baıqońyrdan ushqan Zymyrannyń ǵaryshqa jetýi tez ári haýpy az. Ekonomıkalyq jumsalym da tómen ekenin aıtady ǵalymdar. Baıqońyrdan ushqan zymyranǵa qaraǵanda, Ámerıkadan ushqan zymyran on bir ese artyq kúsh jumsaıdy! mine, qarańyz keremetti…
Osy jer kindikten qazaq tarıhynda ekinshi bolyp, 1991-jyly ǵaryshqa attanǵan Talǵat Musabaev qazaqtyń qara Dombyrasyn qoltyǵyna qysa ushqan bolatyn. Batyr ul ǵaryshta júrip, jermen tildesti.
Jerkindikten ánnen sálem joldandy. Ándi, tý Alystan asyǵa jetken Nurlan Ónerbáev shyrqady. Án Keńes Dúısekeevtiń áni "qaraǵym-aı "áni edi. Ǵaryshqa jetken "qaraǵym-aımen "tolqyp, tebirengen Talǵat kózine ystyq jas aldy. Sybyzǵydaı saryndy, samaldaı maıda Nurlan daýysy ǵarysh álemin sharlap ketti…
Qazaqtyń ǵaryshker uldaryna jaratýshy ózi eren qýat bergen-aý! Toqtar, Talǵat, Aıdyn sıaqty úsh batyr, qazaq dańqyn ǵaryshqa jetkizdi. Solardyń ishinde ǵarysh áleminde eń uzaq aınalǵan Talǵat Musabaev edi… endeshe, Talǵat qýat alǵan, kúlli qazaq halyq ánine balaǵan "qaraǵym-aı "kimniń áni…?
Kompozıtor Keńes Dúısekeev kóp balaly otbasynda ósken edi. Kóp ul ishinde jalǵyz ósken Kúlshát ápkesi ustaz bolý maqsatymen pedagogıkalyq joǵary oqý ornynda oqyǵan. Ókinishke qaraı, on toǵyz jasqa qaraǵan shaǵynda ol kenetten qaıtys bolady. Artynan O dúnıege ákesi attanady. Keıin Keńes Dúısekeev erjetip, ónerge bet burǵan tusta, ápkesiniń rýhyna taǵzym jasaý nıetimen án shyǵarýǵa bel býady. Án uzatylyp bara jatqan qyzǵa arnalǵan án bolýy tıis degen oı keledi. «Eger de ákem men ápkem tiri bolǵanda, ápkem óz serigin taýyp, óz bosaǵasynan uzatylyp bara jatqanda, ákem aq batasyn berip, qyzyna osy ándi aıtar edi» degen oılartolqytady.
– Men "qaraǵym-aıdy "jazǵan kezde eldiń bári:
O, Dúısekeev qaıtadan ǵashyq bolypty-desipti. Al, negizi bul týyndy ákeniń qyzyn turmysqa berip jatqan kezde aıtatyn áni. Qyzymen qoshtasý retinde oryndalatyn shyǵarma. Meniń dostarym qyzdaryn uzatqan kezde osy andy aıtyp, eńirep jylaǵandaryn kórdim. Keıbir kezde bul ándi qazaqtyń halyq áni dep aıtyp jatady. Ol kompozıtor úshin úlken baqyt shyǵar-edıdi Keńes aǵa. Bul ánniń sózin aqyn Shomyshbaı Sarıev jazǵan. Alǵash oryndaǵan ánshi Nurlan Ónerbáev.
Ia, «Qaraǵym-aıdy» Nurlannan keıin muratyna jetkizgen Dımash Qudaıbergen boldy. Bul týraly keńes aǵa:
– Dımash "qaraǵym-aı "anyn oryndap bolǵanda, qalaı turyp ketkenimdi bilmeımin. Shaqyryp betinen suıdym. Oǵan jaratqan daýys ǵana emes, júrek, zeıin, aqyldy bas bergen. Aman júrsin! meniń júrek únimdi jetkizdi-degen edi! endeshe, án ıesi Keńes Dúısekeev kim?
Keńes Dúısekeev 1946 jyly 10 aqpanda Qyzylorda oblysynda dúnıege kelgen. Kompozıtor, Qazaqstannyń Eńbek sińirgen óner Qaıratkeri. Almaty konservatorıasyn bitirgen. 1974-1976 jyldary "gúlder "ansámbliniń bas dırıjeri jáne mýzka jetekshisi, 1976-1979 jyldary "qazaqvkonsert "gastroldyk-kóntsert birlestiginiń mýzka jetekshisi, 1975-1984 jyldary qazaq teledıdari mýzka redaksıasynyń bas redaktory bolyp qyzmet atqarǵan. Dúısekeevtiń jetekshiligimen "tamasha ", "Halyq-talant qaınary ", "Shabyt ", "jastarǵa arnalǵan mýzikályq keshter ", "mýzka áleminde "taǵy basqa teledıdarlyq baǵdarlamalar shyǵarylǵan.
1984-1997-jyldary Qazaqstan memlekettik telerádıó kómıteti estr adalyq-sımfonıa orkestriniń kórkemdik jetekshisi jáne bas dırıjeri boldy. 1997 jyldan "qazaq kóntsert "gastroldyk-kóntsert birlestiginiń kórkemdik jetekshisi. Ol- "tolǵaý "sımfonıasynyń, "jalańtós batyr "sımfonıa póemá-kártınásiniń, "O, dúnıe "kántátásiniń, "jyl mezgilderi "romanstar tsıkliniń, "mádı ", "aqqý Jibek "mıýzıkliniń, "aldar kóse "óperettásiniń, sımfonıa-kóntsertter, aspaptarǵa arnalǵan kóntsertter, kamerályq orkestrge shyǵarmalar, sonata, rapsodıa, varıatsıalar jáne 200-den asa ánniń avtory. Óner kóginiń bir juldyzy Keńes aǵa 2020-jyly baqıǵa attandy.
«Qaraǵym-aı,
Sulýlyq osyndaı bolady eken,
Bir basqa armansyz qonady eken.
Adamdar ómirge qonaq eken,
Shynymen bul dúnıe sholaq eken.
Qaraǵym-aı,
Elikter osylaı josady eken,
Jolyńnan seni kim tosady eken?
Bul kóńil nelikten bosady eken?
Bul taǵdyr seni kimge qosady eken?
Qaıyrmasy:
Qaraǵym-aı,
Qıylyp, úzilip qaradyń-aı,
Qaraǵan qandaı sulý janaryń-aı!
Qaraǵym-aı,
Bul ómir osylaı ótedi eken,
Súımeseń dúnıe Beker eken.
Paraqtap jınasań, bar ǵumyryń
Bir súıgen kúnińe-aı jete me eken?
Qaıyrmasy:
Qaraǵym-aı,
Qıylyp, úzilip qaradyń-aı,
Qaraǵan qandaı sulý janaryń-aı!
Ár sózinde mán, ár sózinde qımastyq, saǵnysh, ókinish, muń bar. Asa qudyretti mátin!
Ia, ǵaryshqa jetken "qaraǵym-aı "…sen, halyq ánindeı ystyqsyń! sen biz aıta almaǵan, aıtsaq ta jetkize almaǵan jan álemniń únin jetkizdiń. Mamyrla, qalyqtaı ber "qaraǵym-aı "!
2020. 10. 20
