«Qaraqas ótkeli»
Bısimllá rahman-rahım!
Taýdaı tarıhtyń tyınamdaı bólshegin jú, urpaqqa usynýdy bala jasymnan murat ettim. Bul derekti 1994-jyly 90 jastaǵy atam sháshý Silámqajy ulynan jazyp alǵan edim. Budan buryn da aramyzda úzip-julyp aıtylyp júrgen áńgime bolsada, tolyqtaýysh retinde sizderge usyndym!
Osydan tup-týra 250 jyldyń aldynda, anyqyraq aıtsaq, 1770-jyldyń jaz aıynda kereıdiń taǵy bir kóshi Qalba taýynan Altaı taýyna qaraı bet túzeıdi. Buıda irikpegen salqar kósh Jaısań kóliniń aıaǵyndaǵy "quıǵan" deıtin jerge kelgende, bir shoǵyr kósh Ertstyń soltústik jaǵalaýymen, endi bir shoǵyr kósh Ertstyń ońtústik jaǵalaýmen júretin bolyp el eki baǵytqa bólinedi. Baıqan, Barlybaı, Shubas bastaǵan batyrlar Ertsten eldi ótgizipti. Sonda, Baıqan batyr tasyp jatqan Ertisty baıqap kórmek bolyp, qyryq qulash arqannyń ushynan ustap «Abaq» uranyn shaqyryp qos atpen Ertiske túsedi. asaý tolqynmen jaǵalasyp ertstyń arjaǵyna ótip, aman-esen qaıta oralady. Muny kórgen el osy arany ótkel etýge bekıdi. 100 jigitti 100 atpen úsh kún jattyqytrǵan soń, Baıqan batyr bastaǵan 1000 otbasy aldymen ótedi. Baıqannyń Uljan degen batyr baıbishesi qarajal sary atyna minip, qaratamaq Naızasyn ońgerip, qarabýrasyn jetektep birinshi bolyp sýǵa túsken eken. Eldiń bas-aıaǵy jeti kúnde ótip bolǵan Ertstyń osybyr sál qylylaý tusy sodan bastap «Qaraqas ótkeli» atalady.
Baıqannyń eli Ór Altaı Kóktoǵaıǵadeıin irge keńeıtip, ósip ónedi. Osylaısha halyq aýzynda «Eldiń aıaǵynan ótkel alǵan, basynan jurt alǵan, Patyshadan baryp qarakók tas alǵan» el atalyp tarıh betinde Qala berdi.
Qazyr qytaıdyń Altaı aımaǵy Qaba aýdanynń qaratas degen jerinde «Qaraqas túbegi», «Qaraqas toǵamy» . Shybyndy, Úshasha degen jerinde «Qaraqas asýy» degen jer attary bar. Bul babalardyń kósh izi, asqaq rýhmen jazyp ketken tarıhnyń bir úzigi edi!
Qýanysh İlıasuly
Abaq usyndy
