Marfýǵa Aıthojına óleńderi

Marfýǵa Aıthojına 1936 jyly 25 tamyzda Qulja qalasynda (QHR) dúnıege kelgen. Atasy Aıthoja topjarǵan sheshen, sýyrypsalma aqyn, el syılaǵan bı kisi bolǵan. Qazaq eliniń basyna qaraly kún týǵan kezde bul kisi alǵashqy qúrbandardyń biri bolǵan eken. Ol kisini "Itjekkenge" aıdaǵan. Al óz ákesi Ǵalı arabsha, oryssha saýaty bar bilimdi, jan-jaqty zıaly adam bolǵan. Ol kisini de sol jyldary "Qaraǵash" mektebinen (sol kezdegi Qapal ýezi) Almatyǵa seksen adammen birge aıdap ákelgen eken. Bes balasy ashtan ólip, túrmeden qashyp, zaıyby Bıfatıma "Iirýden" qashyp, Qytaı jerinde tabysyp, qyzdary Marfýǵa dúnıege keledi. Aqynnyń balalyq shaǵy qaımaǵy buzylmaǵan, tunyǵy shaıqalmaǵan, halqymyzdyń salt-sanasyn qaz-qalpynda saqtaǵan ortada ótedi. 1956 jyly Quljadaǵy qyzdar gımnazıasyn bitiredi. 1958 jyly atamekenge oralǵan. 1965 jyly ál-Farabı atyndaǵy Qazaq memlekettik ýnıversıtetiniń fılologıa fakúltetin, 1971 jyly Máskeýdegi joǵary ádebı kýrsty bitirgen. 1961-1969 jyldary "Qazaq ádebıeti", "Qazaqstan múǵalimi" gazetterinde ódebı qyzmetker bolyp istegen. Akynnyń poezıasynda erekshe bólek áýen esedi. Kóńil-kúı lırıkasynda adam janyn tebirentetin, oıyn tolqytatyn erekshe bir kúsh bar. Ásirese týǵan jer taqyrybyna kelgende sózden ǵajaıyp sýretter boıaýyn tógedi.

Marfýǵa Aıthojına "Ańsaý", "Aqký júrek", Alataýdyń Aq batasy" týyndylarynda Táýelsiz Qazaqstannyń jetistikterin epıkalyq keń tynyspen jyrlaıdy. 60-jyldardan beri búgingi kúnge deıin jıyrma bes jyr jınaǵy shyqqan. Alǵashqy óleńder jınaǵy "Balquraq" degen atpen 1962 jyly jarıalanǵan. Keıinnen ár jyldary "Shyńdaǵy jazý", "Jastyq shaq", "Aqqýym meniń", "Qarakóz aıym", "Baıanjúrek", "Kózimniń qarasy", "Aq besigim", "Jarqyra, meniń juldyzym", "Qyran jetken", "Tańdamaly", "Saǵynysh sazy", "Japyraq silkingen kesh", "Ańsaý", "Aqqý júrek", orys tilinde "Ýtverjdenıe", "Golýbye golýbı", "Strýna stepeı", "Gorstzemlı", "Ýkrashenıe koná", "Letnıe rosy" óleńder jınaqtary jaryq kórdi. Birqatar shyǵarmalary bolgar, polák, vengr, cheh, parsy t.b. tilderge aýdarylǵan.

  • 1968 jyldan bastap Qazaqstan jazýshylar odaǵynyń múshesi.
  • KSROnyń «Qurmet belgisi» ordeniniń ıegeri.
  • 2002 jyly «Ańsaý» atty jyr jınaqtary úshin «Qazaqstannyń memlekettik syılyǵy» berildi.
  • 2004 jyly QR Prezıdenttik stependıasynyń ıegeri.
  • prezıdent jarlyǵymen «Parasat ordeni» niń ıegeri atandy.
  • 2009 jyly prezıdent jarlyǵymen "Qazaqstannyń eńbek sińirgen qaıratkeri" qurmetti ataǵy berildi.
  • 2011 jyly «QR táýelsizdigine 20 jyl» medali;
  • Abaı atyndaǵy Qazaq Ulttyq pedagogıkalyq ýnıversıtetiniń qurmetti profesory.
  • «Eńbek ardageri» memlekettik medalimen marapattalǵan.
  • QR tuńǵysh prezıdenti – elbasy Nursultan Ábishuly Nazarbaevtyń jeke alǵys hatymen marapattalǵan.
  • 2016 jylyǵy QR tuńǵysh prezıdenti – elbasynyń ádebıet pen óner salasyndaǵy memlekettik stependıasynyń ıegeri.
  • Bolgorıanyń «Dostyq» medalimen marapattalǵan.

Óleńder jınaǵy

  • "Balquraq"
  • "Shyńdaǵy jazý"
  • "Jastyq shaq"
  • "Aqqýym meniń"
  • "Qarakóz aıym"
  • "Baıanjúrek"
  • "Kózimniń qarasy"
  • "Aq besigim"
  • "Jarqyra, meniń juldyzym"
  • "Qyran jetken"
  • "Tańdamaly"
  • "Saǵynysh sazy"
  • "Japyraq silkingen kesh"
  • "Ańsaý"
  • "Aqqý júrek"

Marfýǵa Aıthojına óleńderi

Qyran jetken

Jetipti bıigine qyran búgin,
Kórseter qyran solaı qyrandyǵyn.
Týǵan jer mápelegen túlek úshin
Aqyn da aǵyl-tegil quıar jyryn.
Shalǵandaı shuǵylaly uıamdy kún,
Mendegi qalar endi uıańdyq ún.
Sen qansha bıikteseń,
Qyranym-aý,
Men sonsha shıratarmyn qıal jibin.
Jortqandaı dúbirletip qulan qyryn,
Dem berip qanatyńa turar jyrym.
Jetkizer túbi meni tilegime
Ómirge degen osy qumarlyǵym!
Ómirge degen osy qumarlyǵym
Áli de saltanattyń qurar myńyn.
Qıyrdy shalady ótkir janarymen,
Qaǵylez,
Meniń ójet ulandyǵym.
Juldyzdaı sónip bir kún qular kókten,
Ǵaryshqa aqyn jany qumar netken.
Armanym bolmas edi bul jalǵanda,
Bıikke jyrym jetse
Qyran jetken!

Carqyrama qasynda

 

Takabbar,
Talqy taýy kók tiregen!
Sol taýda qyran qustar kep túlegen.
Erkesi sıaqty edi,
Sarqyrama,
Jartasyn jata qalyp tepkilegen.
Qulama basyn quzar quzdan alyp,
Keremet,
Qubylyspen qyzǵanarlyq,
Sarqyrap jatyr aǵyp qys ishinde,
Sezimin seldetkendeı bizge barlyq.
Bálkim, ol —
Perishtedeı páktiginen,
Talaı jyl meni kútip jatty bilem.
Ózińe sozǵan qolym jetpese de,
Qanatyn júrek qusym qaqty kileń.
Shyndarǵa men shyqpaǵan jetti me óleń,
Bilmestik,
Bálkim, talaı ótti menen,
Qudiretteı quzyńnan qulap aqqan,
Qalpyńdy bir kórsem-aý dep tilegem.
Sezinip syrttaı bárin júrekpenen,
Sáttilik saǵan dáıim tilep kelem.
Jatatyn quz-qoınaýdy kózine ilmeı,
Keýdemnen ózińe uqsas,
Túletshi óleń!
Bólendim oılap seni zarly-muńǵa,
Áıtpese,
Men bireýden jarlymyn ba?!.
Qoınynda shatqal-shyńnyń óskennen soń
Alǵanmyn ór minezdiń barlyǵyn da.
Alǵyzbaı jatsa da alda asý bıik,
Aldyńa kelip turmyn basymdy ıip.
Sarqyrama sıaqty tasymasa.
Júrmeıdi balań seniń jasyn quıyp.
Júrmeıdi balań seniń jasyn quıyp,
Men de bir aýyp ketken asyl kıik.
Ózińe oralarmyn sáti tússe.
Jer beti jasanǵanda,
Jasyl kıip.
Kelip edim aqyrǵan aqpanynda,
Kóp-aq eken joǵaltyp,
Tapqanym da...
Qystyń kózi qyraýda,
Sarqyrama,
Aldymda aqtarylyp jatpadyń ba.
Tolǵanyp qoıǵan babam, tasqa da atyn,
Ótken ǵoı,
Taýlarǵa uqsas asqaq aqyn.
Ór ómir keship kelem ózińe uqsas,
Jaıym joq qysylatyn,
Jasqanatyn.
Óleńnen bolmaǵan soń basqa jaqyn,
Oı sergek,
Sezimimdi basqaratyn.
Adasqan aıdynyńnan aqqýyńmyn,
Qaqtyrǵan armandary qos qanatyn.
Janyńa ótsem deýshi em jara salmaı,
Qaıteıin,
Jete almadym ara shalǵaı...
Qolymnan bar keleri —
Eı, Táńirtaý!
Qalarmyn adam bolyp,
Alasarmaı!

Tulpar

Kóńilim, tabalmasam qalaýyńdy,
Azaıtpa, órshit kaıta alaýyńdy.
Tulpar óleń tuıaqtan ot shashar ma eń,
Júrmin be keltire almaı jaraýyńdy.
Qıyndyq tappaı almas talabymdy,
Kórip kelem san qyryn, taraýyńdy.
Jelip óter osynaý qysqa ómirde,
Óleń seniń kóterem jalaýyńdy.
Tarasa saýsaǵymen nur jalyndy,
Saı ǵylyp ázirleıin turmanyńdy.
Saǵym belde sen qustaı buldyrasań,
Tek sonda sergitkeniń bul janymdy.
Kókpar — tirlik, ony aqyn óńgerýde,
Baqytyń qus - qonatyn keń keýilge.
Qus ushady, kókpar da para-para,
Jer tarpyp tursań boldy beldeýimde.

Shyńdaǵy shopan

Jatqanda qus qıqýlap endi qonyp,
Kóktemge bir erekshe belgi bolyp,
Sáıgúlikter sabylǵan dalasynda
Máz bop qaıttym baladaı,
Eldi kórip.
Jalǵyz úımen otyrǵan japandaǵy,
Qandaı berik deseńshi shopan jany.
Aıyr taýlar arasy,
Meńireý, tynysh,
Jaıylyp júr betkeıde otarlary.
Mápeleıdi,
Kútedi jany qalmaı,
Qońyraýlatqan quzdardy áni qandaı!
Qulaǵymnan keter me qońyr úni,
Júrgendeımin shólirkep áli qanbaı.
Qyran kezgen taý-shyńyn araladym,
Jartasqa jańǵyryqqan daladaǵy ún.
Uldarhan men Sara júr ábiger bop,
Jumsap qoıyp bastaýǵa balalaryn.
Bereke mol sol úıde,
Bas quralǵan,
Sol bir úıden bastalar tasqyn — arman.
Júzi nurly dalanyń shýaǵyndaı,
Mań tóbeti erip júr qasqyr alǵan.
Dalada esken bala da malǵa beıim,
Sen daǵy áke jolyn jalǵa deıim.
Tańnan buryn oıanar,
Baýyrlar-aı!
Qyrda júrip, qatardan qalma keıin.
Týǵan jerge uıǵaryp qoıǵan atyn,
Kúnes degen uly bar qoı baǵatyn.
Qysy-jazy kórmegen mektepti bir,
Sondaı kezde tolqısyń,
Oılanasyń...
Júrseń de taý jańǵyrtyp asqaq únmen,
Habaryń joq, qarǵam-aı,
Basqa kúnnen...
Beldeýde tur typyrshyp,
Oqyranyp,
Kúnestiń básiresi — qasqa jıren.
Bar ma deımin balada asyl daryn,
Baıqaımyn,
Janardaǵy — jasyndaryn.
Dáken otyr mıyqtan kúlip qoıyp,
İshten maqtan etkendeı jas uldaryn!
Qansha atsa da qaıtalap jyldar tańy,
Jalǵyz úıdiń japanda uldar sáni.
Kim biledi, olar da oqý oqyp,
Ómir syny serpiltip,
Shyndar taǵy...
Tyndyrymdy, isker dep,
Dákenim dep!
Umit artqan uly eken ákeniń kóp,
Sertke berik ózindeı er turǵanda,
Qaýipim de,
Eshnárseden qaterim joq!.
Biz bul jaqta,
Al, sender, arǵy bette,
Kóńilinde bilmeımin,
Qaldy ma ókpe.
Habar kútip jaýtańdap júrsiń be eken,
Arada jyl aınalyp,
Aı, kún ótse...

Qaıran, talqy taýlary-aı!

Arnaý
Óleńniń ónip jatsa tasqa gúli,
Jurtyna jetip jatsa asqaq úni.
Tabany aýmaı ótse týǵan jerden
Adamnyń bolar ma eken basqa muńy?!

Bul shaqta shıryqty ma,
Shynyqty ma ún,
Tańdardyń tilep kelem tunyqtyǵyn.
Keledi bir muńymdy bárińe aıtqym,
Shyńyna Alataýdyń shyǵyp búgin.
Tilekke jetpeımin be,
Jetemin be,
Taǵdyrdyń júrgen joqpyn jeteginde.
Mekendep Alataýdy júrgen jaı bar,
Týsam da Táńirtaýdyń eteginde.
Kelsem de bir ǵasyrdyń jartysyna,
Taǵdyrdyń túsip kelem talqysyna.
Bólinip,
Jarylýdan kóz ashpaǵan,
Qaıteıin,
Qazaǵymnyń halqy, sirá.
Kóńilim júrmese de tasyp eren,
Oıymdy saǵan aıtar ashyq órem.
Týǵan el!
Ózińe arnap óleń jazam,
Kóz emes,
Júregimniń jasymenen!

6alash usyndy