Qazaqtyń erte zaman turmysynda kem bolsa bolmaıtyn dúnıeler bar. Ony bilý jas urpaqqa paryz.
Kónek – shıki teriden jasalǵan bıe saýatyn ydys, onymen bıe saýǵanda baýyn bilekke ilip alyp, túbin tizege tireı saýady. kónek jeńil ári metal ydystar sıaqty dańǵyrlap dybys shyǵarmaıdy. Qazaqta «Kónekten shoshyǵan bıe ońbas, kópten bólingen úı ońbas» degen sóz bar. Sol sebepti, kónekke saýǵanda mal mazasyzdanbaı jaqsy ıip, sútti mol beredi.
Kónekti kóbinese jylqynyń jon terisinen jáne túıeniń moınaǵynan biteý soıý arqyly jasaıdy. Ol úshin jas terisin túginen aryltyp, moınaqtyń keń jaǵyn túptep taramyspen tigedi de, bir búıirinen teriden shúmek bekitedi.
Kónektiń aýyz jaǵyna jas tobylǵydan ıip sheńber salyp, ony syrtyna qaraı terimen kómkeredi. Sodan soń kónektiń ishine qum toltyryp, jas teri kóleńkede ábden keýip, kónge aınalǵan soń ishindegi qumdy tógip tastaıdy. Teri kepkende múıiz syzǵyshpen batyra órnek salady. İshi-syrtyna tuzdalmaǵan jylqy maıyn sińire jaǵady da, tobylǵy, arsha tárizdi aǵashtardyń jas butaqtaryn jalyndatpaı byqsytyp jaǵyp, tútinine ydystyń aýzyn tóńkere ilip, birneshe saǵat ystaıdy. Ys sińgen soń teri qyzyl qońyr túske enip, árlene túsedi ári quıylǵan astyń ıisi murnyńdy jaryp babyna keledi.
Kónektiń eki búıirinen (aýyz jaǵyna taıaý) metal shyǵyryqtar ornatylady da, oǵan qaıystan órilgen baý taǵylady. Jaqsy ystalǵan kónekke bir-eki kún ashyǵan aıran quıyp, shıki dámin ketirgen soń paıdalana berýge bolady. Teriden jasalǵan ydystar óńezdenip, kógerip ketpeýi úshin aıyna bir ne eki ret maılap, ystap otyrǵan jón.
Talqy – terini kerip-sozyp ıin qandyra jumsartatyn aǵash aspap. Talqynyń ırek, súzgi, sozǵy, baspa talqy, tis aǵash deıtin túrleri bolady. Talqynyń bul túri qatar ósken asha aǵashtan jasalady. Eki ashanyń ortasyna erkin sıatyn, astynda kertilgen tisteri bar bastyrǵy bolady. Talqynyń eki ashasyna bastyrǵynyń kertilgen tisteri qarama-qarsy ornatylady. Onymen teri ıleýdi «terini talqyǵa salý» deıdi. Talqymen teri ılegende bir adam terini túgin ishine qarata shıyrshyqtap búktep, bastyrǵynyń astyna tósep, jaılap aınaldyryp otyrady. Ekinshi adam bastyrǵyny kóterip-basý arqyly teriniń qurys-tyrysyn jazyp, jumsartady. Erterekte qurýly turǵan talqyny kóre tura baspaı ketý jas jigitter úshin ulken ábestik bolyp sanalǵan. Al talqydan shyqqan terini «kermelegen teri» deıdi. Tilimizdegi «talqyǵa tústi», «talqyǵa salyndy» degen sóz tirkesteri osydan shyqqan bolsa kerek. «Talqy erge paıda, tamshy jerge paıda» degen ataly sóz de osyǵan qatysty jaryqqa shyqsa kerek. Talqydan shyqqan teri qazaqtyń qara sabynyn jasaıtyn saqarmen jýylady.
6alash usynady
