Aıtýly aıtys aqyny, arqaly jyr júıirigi, dáýirimizdiń aıtys kóshiniń kósh basshylarynyń biri Berdihan Abaıulynyń esim-soıyn es bilgennen-aq estigemin. Ásirese Jibek jaldy jyr júıiriginiń:
– Soqqan jeldeı,
Tolqyn kóldeı.
Bolmaıdy-aý,
Toı-mereke aqyn kelmeı ahý-aı.- dep keletin maqamy kóptegen qulaqtarǵa tanys.
Berdihan Abaıuly 1940 jyly naýryz aıynda Tarbaǵataı aımaǵynyń Dórbiljin aýdanynda dúnıege kelgen. Bala Berdihan semásynyń qıynshylǵy sebebinen ortalaý mektepti bitirer-bitrmeste qoǵamdyq usaq-túıek jumystarǵa aralasady. 1957 jyldyń aqpan aıynda armıa qataryna alynady. 1976 jyldan bastap oqytýshy bolady.
Bekeń 1959 jyly armıa qatarynda júrgende qosyn ónerpazyi sıpatymen jańa Qytaı qurylǵandyǵynyń 10 jyldyq torqaly toıyna qatynasyp, astana-Beıjyń sahnasynda «Qaratorǵaı» ánin shyrqaıdy. 1979 jyly memileket qurylǵandyǵynyń 30 jyldyq toıyna taǵy da ýakil bolyp qatynasyp, dańsaly aqyn Sultan Májituly ekeýi qazaqtyń dástúrli aqyndar aıtysynan tańdaýly ónerler kórsetti.
Osy eki retki saparda da ortalyqtaǵy partıa Men úkimet basshylarynyń yqylasty qabyldaýynda bolǵan.
Jaı otyndaı jarqyldaǵan óner ıesiniń ǵumyry da sondaı qysqa bolypty. Bir demde sirkirep baryp basylatyn jaılaýdyń jaýyny minezdes aqyn 1990 jyldyń 7 naýryzynda aıyqpas aýyrýdan ne bary 49 jasynda jaryq dúnıeniń esigin japty.
Bul kúnderi jyr jańbyry Berdihan Abaıuly ortamyzda joq bolsada ár bir tamshysynan kóktegen óskinderi órken jáıyp máńgiliktiń shynaryna, ańyzda aıtylatyn alyp samuryq qonar báıterekke aınalyp máýesin alysqa tógip tur.
Bekeń tap bermede sózge usta, ánin de quıqyljytyp sala biletin, akterlik ónerden de ózindik orynyn alǵan, on beske tarta án jazǵan segiz qyrly, bir syrly óner ıesi.
Onyń otyrǵan jerin qyzyq-dýmanǵa bólep jarasymdy sóz taba biletin, aıtysta áriptesin jetelep, jebep sóz saıysyn bıikke kóteretin qasıeti tyńdaýshysyn súıindirmeı qalmaıdy.
Aqyn ataqty áriptesi Jamalhan Qarabatyrqyzymen bir aıtysynda:
– Jamalhan mende ózińdeı eligemin,
Órge sap tulparymdy tebinemin.
Ózińdeı jyr alyby jaralmasa,
Men kimmen áriptes bop kórinemin.- dese Jamalhan:
– Bir mezet jyr jazasyń burqyratyp,
Aıtysyń-onan sońǵy damyǵanyń.
Osy elge túsindirip aıtyp bershi,
Aqyndyq qashan, qalaı daryǵanyn!- dep saýal tastaıdy. Sonda Bekeń:
– Jamalhan, oı túsedi sózińizden,
Turǵandaı ot shashyrap kózińizden.
Jasymda óz anamynan estigenmin,
Onan soń ónege aldym ózińizden.- dep qysqa ǵana ýaqytta bir jaǵy áriptesin bıikke kóterse, endi bir jaǵynan anasyn aýyzǵa alý arqyly halyqtyq folklorymyzdyń bir bıigi bolǵan aqyndar aıtysynyń analarymyzdyń besik jyrynan bastaý alatyn aýyz ádebıetimizdiń qaınaryna qosylar qasıetin áıgilep, analar eńbegin aspanǵa kóteredi.
Berdihan aqyn aıtys sahynasynda ǵana emes kúndelikti turmystada sózge sheshen bolypty. Oǵan Jamalhan apamyzdyń myna bir áńgimesi mysal:
«1983 jyly jazda Saýannyń Ulýjan jaılaýynda ótkizilip jatqan aqyndar aıtysy kezi edi. Táńerteń erterek dalaǵa shyqsam, anaý bette «Tarbaǵataı gazetiniń» bas redaktory, aqyn Aqan Beıqutuly men Jumaǵalı Quıqabaıov otyr eken. Men de olarǵa jetip jaı sózben otyrǵanymyzda anadaıdan bizge qaraı Berdihan Abaıuly bettep kele jatty. Toı bolǵansoń azyraq uıqy kórgen be, ajary báseń. Sonymen janymyzǵa taıaı bergende:
Berdihan aqyn ediń qaýsyrma jaq,
Amal ne? Buzyp júr ǵoı daýsyńdy araq.
Sońyna bul qurǵyrdyń túse berseń,
Beıshara, ǵumyryńnyń taýsylǵany-aq,- degenimde Berdihan:
At bolyp ketedi-aý dep aıǵyr basym,
Joldastar ishkenime qaıǵyrmasyn.
Áıteýir dos-jarannyń kóńili ǵoı,
Áıtbese araq meniń qaı qurdasym.- dep, qatarymyzǵa otyra ketti. Mańaıymdaǵylar «Áı Beke, jaraısyń!» dep jatty. Bul shynynda naǵyz aqynǵa tán tápbermedegi jaýap edi. İshteı jeńilgenimdi moıyndadym ári qatty súıindim.- deıdi.
Berdiqan aqynnyń budan basqada táp bermede taýyp aıtqan ázil óleńderi az emes. Birde aq qoı pırmasynda toılatyp júrgen Berdihan Abaıuly, Jamalhan Qarabatyrqyzy qatarly aqyndardy sol jerdiń bir azamaty qonaqqa shaqyrypty. Qoı ýannalanyp ketken úı ıesi bir tý eshkisin ákelip aqyndardan bata suraıdy. Sonda Bekeń:
Qozy da emes, qoıda emes eshki keldi,
Anadaıdan daýysy estiledi.
Bata qylmaı otyrý taǵy qıyn,
Ýaqytyń sozylyp, kesh kiredi.
Aq qoıdyń azamaty qoı ákelmeı,
Eshkimenen aldady-aý estilerdi.- dep bata jasap otyrǵandardy dý kúldiripti.
Bul qysqa ǵana maqalada aıtýly aqynnyń «Toqsan salasy toǵysar, toǵyz ózeni túıiser» tylsym qyrlarynyń barlyǵyn ashý múmkin emes. Dese de qysqasha ómirbaıany men aqyndyq óneriniń azǵana mysalyn aldaryńyzǵa tarttyq.
Qanatbek Zaıtollauly
6alash usynady
