-1-
Burynǵy ótken zamanda bir shal men kempir ómir súripti. Olardyń dáýleti shaǵyn bolǵanymen, aqyl-parasatqa, oıǵa baı adamdar eken. Solardyń jan degende jalǵyz bir balasy bar eken. Ýaqyt óz degenin almaı qoıa ma. Jasy jetip qartaıǵan shal men kempir kúnderdiń bir kúninde aýrýǵa shaldyǵypty. Birte-birte aýrýlary meńdep, asqynyp, ekeýi de tósek tartyp jatyp qalady. Jantalasqan jalǵyz balasy kórshi aýylda turatyn bir emshi aqsaqalǵa baryp, aýrýdyń emin suraıdy. Syrqattyń jaı-kúıimen syrttaı tanysqan emshi óziniń ómir tájirıbesine súıene otyryp, aýrýdyń syryn ashypty. Sóıtip, ol uzaq oılanyp baryp jigitke bylaı deıdi.
– Shyraǵym, bul ońaılyqpen jazylatyn jeńil-jelpi syrqat emes. Eger shynymen ata-anańa janyń ashysa, kúnniń shyǵysyna qaraı saparǵa attan. Kún júrersiń, tún júrersiń, aı júrersiń, sóıtip bıik taýly bir ólkege jetersiń. Sol jerlerge barǵanda bir úńgirdi mekendegen, qabaqtaryn aǵashtyń butaqtarymen kóterip qoıyp qaraıtyn, býyryl saqaly beline túsken bir qarıaǵa tap bolarsyń. Ol meniń ustazym, myń jyl ǵumyr keship kele jatqan adam. Aýrýdyń emin sol kisi ǵana aıta alady.
Osy áńgimeden keıin jas jigit ata-anasyna em izdep jolǵa shyǵady. Qarıa aıtqandaı, araǵa kóptegen aılar salyp sol jerge jetedi. Qartqa ol oń jaq qabaǵyn aǵashtyń butasymen kóterip qoıyp:
– Qaraǵym, qadamyń qutty bolsyn. Kelgeniń durys bolypty. Ol aýrý “bezgek” dep atalady. Ony emdeıtin shóp osy ólkede ǵana ósedi. Laıym, ata-anańnyń dertine dárý bolsyn, – dep, bir túınek shópti jigittiń qolyna ustatypty.
Qýanyshy qoınyna syımaǵan jigit eline qaıtyp oralady. Álgi shópti qaıtanyp ishkizip, ákesi men sheshesin emdepti. Az ǵana ýaqyttyń ishinde syrqat kisiler dertinen aıyǵypty. Keıin osyny estigen mańaıyndaǵy dertti jandar álgi jerge baryp em shópti alyp kelý úshin jańagy jigitten joldy surapty. Sonda jigit:
– Kúnniń shyǵysyna qaraı alty aı júrip jetesińder, qaıtarda alty aı júrip kelesińder, – depti.
Sonan jańaǵy taýly ólke “Altaı” dep atalyp ketipti.
-2-
Erte zamanda shaǵyn dáýleti bar, aqyl- parasaty mol shal men kempir ómir súripti. Olardyń jar degende jalǵyz uly bolypty. Kúıbeń tirshilik qamynda júrgen kempir men shal bir kúni aýyr dertke ushyrapty. Ata – anasynyń qınalǵanyn kórgen jalǵyz ul olardyń dertine shıpa izdep, emshilerge barypty. Qulaǵy nashar estıtin bir qart emshi olardy emdeı almaıtynyn biraq, emin biletin adam baryn aıtyp jón siltepti: «Shyǵysqa qaraı júre ber, uzaq júrgen soń aldyńnan úlken taý shyǵady, sol jerden úlken úńgir kezdeser. Sol úńgirde saqaly beline túsken emshi turady. Ol meniń ustazym. Myń jyldan beri túrli syrqat adamdardy emdep keledi. Bir shıpa bolsa, sodan bolar» – deıdi. Birneshe aı jol júrgen bala aqyry úlken taýǵa da jetip, saqaly beline túsken emshini de jolyqtyrypty. Emshi baladan jón suraıdy. Bala sózinen keıin emshi onyń ata-anasy bezgek degen aýrýmen aýyryp jatqanyn túsinedi. Emge dárý sol mańda ósetin shópten kóp qylyp jınap, aýrý ata –anasyna qaınatyp ishkizedi. Shóp ishken soń qarıalardyń jaǵdaıy jaqsaryp, ońala bastaıdy. Bezgek halyq arasynda jıilep, dertti bolǵan adamdar baladan emdi qaıdan tabýǵa bolatynyn surapty. Sonda bala Shyǵysqa qaraı alty aı júrip úlken taýǵa jetkenin, sol jerden dertke daýa tapqanyn jyr ǵyp aıtyp beredi. Sodan beri alys Shyǵystaǵy úlken taý – Altaı taýlary dep atalyp ketken eken. Osy ańyz shyǵys óńirinde emdik shópterdiń kóp kezdesetininiń taǵy bir dáleli bolsa kerek.
Ádebıetter tizimi:
Altaı // Qazaq ańyz-ápsanalary. Qurast. D. Maǵlumov, Á. Taýuly – Almaty: “Balaýsa” baspasy, 2014. – B.8-9.
