Birjan saldyń áni "Syrǵaqty"
Oryndaǵan: Aqyl SÁTİKENULY
Birjan sal Qojaǵululy 1834 jyly Aqmola oblysynyń Eńbekshilder aýdanynda dúnıege kelip, 1897 jyly alpys úsh jasynda týǵan jerinde qaıtys bolǵan. Bozbala kezinen ánshi-aqyndardyń qasyna erip toı-dýmannyń sánine aınalady. Shóje, Salǵara, Tolybaı, Orynbaı, Núrkeı, Segizseri, Arystan tárizdi óner ıeleri – Birjan saldyń ustazdary.
1865 jyly Abaımen kezdesýi Birjan saldyń kompozıtorlyq, ánshilik, aqyndyq óneriniń damı túsýine úlken áser etedi.
Birjan sal qazaqtyń dástúrli ánshilik ónerin, halyq mýzykasyn jańa beleske kóterip, óz án-óleńderimen tolyqtyrǵan iri tulǵa. Jaıaý Musa, Basyqaranyń Qanapıasy, Qultýma, Aqan seri, Balýan Sholaq, Ǵazız, Estaı, Úkili Ybyraı, Jarylǵapberdi, t.b. arqanyń ataqty aqyn-ánshileri – Birjan saldyń mektebinen ónege alyp, onyń kompozıtorlyq ónerin jalǵastyryp, ilgerileýine mol úles qosqan ónerpazdar.
Shyǵarmalary
Bizdiń zamanǵa Birjan saldyń alpysqa jýyq ánderi jetken. Onyń ánderi názik sezimdi, sulýlyqty jyrlaǵan syrshyldyǵymen qosa («Ǵashyǵym», «Qalamqas», «Láılim shyraq», «Aıtbaı», «Aqtentek», t.b.), áleýmettik mán-mazmunymen de («Janbota», «Adasqaq», «Kólbaı – Janbaı», «Shider», t.b.) qundy. Sara aqynmen aıtysy ony daryndy, sýyrypsalma aqyn retinde dúıim elge tanytty. Birjan saldyń aqyndyq óneriniń óris ashyp, órbı túsýine Sara, Áset, Doskeı, t.b. qatarly tutas bir sala býyn ıgi áserin tıgizgen. Ómiriniń sońǵy kezinde rý arasyndaǵy talas-tartystar, aǵaıyn ishiniń kıkiljińi Birjan saldyń jeke basyna da qatty áser etken. Qıanatshylar tipti ony «jyndandy» degen laqap taratyp, qol-aıaǵyn baılap tastaýǵa deıin barady. Atalmysh oqıǵa Birjan saldyń «Temirtas» áninde úlken qasiretpen aıtylady. Onyń «Aıtbaı», «Adasqaq», «Jambas sıpar», «Jonyp aldy», «Altyn baldaq», «Kókek», «Janbota», «Temirtas» sıaqty ánderi dástúrli qazaq ánderiniń klasıkalyq úlgileri retinde qazaq mádenıetiniń altyn qorynan oryn aldy. Olar Ǵabbas Aıtbaev, Qalı Baıjanov, Ámire Qashaýbaev, Júsipbek Elebekov, Manarbek Erjanov, Qosymjan Babaqov, Qýan Lekerov, Májıt Shalqarov, Temirbek Arǵynbaev, Qaırat Baıbosynov, t.b. ánshilerdiń oryndaýynda el arasyna keń tarap, halyq ıgiligine aınaldy. Birjan saldyń mýzykalyq murasy birneshe ret jınaq bolyp basylyp shyqty. Muqan Tólebaev «Birjan – Sara» operasyn jazdy.
6alash usyndy
