Qajymuqan kótergen tas

Qajymuqan kótergen tas

Ǵasyrǵa jýyq ýaqyt buryn qazaqtyń dańqty balýany Qajymuqan Muńaıtpasov Baıanaýyldaǵy dosy Súbek ustanyń úıiniń irgesine taýdan alyp tasty kóterip ákelip ornatypty. Alyp tasty alyp kelerde tarazyǵa salyp ólshemegen, árıne. Keıin ǵoı tastyń salmaǵy 480 keli ekeni málim bolǵany.

Súbek usta Baıanaýylǵa tany­mal bolǵan desedi. Derek­ter­ge qaraǵanda, ótken ǵasyr­dyń jıyr­masynshy jyldary Qajy­mu­qan babamyz Pavlodar ýezi Aq­kelin, Dalba bolystaryn ara­lap óner kórsetken. Bóre­neniń basyna zińgitteı jigit­ter­di otyrǵyzyp, odan qalsa áli quryq tımegen asaýdyń tórt aıa­­ǵyn biriktirip tyrp etkiz­beı ıy­ǵyna salyp kóteredi eken. Al usta ardaqty balýan oıyn kór­setkende qoldanatyn temir qural­daryn daıyndap otyr­ǵan. Qajymuqan halyq aldy­na shy­ǵyp, keýdesine kólde­neń sal­ǵan tasty Súbekke urǵy­zyp syndyrtqan. Osy oqıǵa­ny kór­gen Máshhúr Júsip Kópeev­tiń «Qajy­muqan» atty poemasy bar.

Balýannyń qara kúshine tánti bolǵan aýyl adamdary aldyna otyz jylqy salyp beredi. Baıan­aýyldaǵy Súbek ustanyń úıine túsken Qajymuqan jol jú­rerinde dosyna oljasynan qalaǵanynsha úles alýyn ótinedi. Usta dosynyń nıe­tine rızalyǵyn bildirip: «Qajeke, mal soqsa – jeldiki, aıdasa –jaýdiki. Qazaqtan sizdeı ul bu­dan keıin týar, týmas. Anaý taý­dan kóterip bir úlken tas ákelip, osynda ornatyp ketińiz, qaıra­tyńyzdyń kýási bolsyn, dostyǵymyzdyń muraty bolsyn», – deıdi. Dosynyń tilegin qabyl alǵan balýan taýdan úlken tasty kóterip ákelip, úıiniń irgesine qoıyp beripti. Sol tas jýyrda Baıanaýyldan Túrkistan oblysy, Ordabasy aýdanynyń ortalyǵy Temirlanǵa ákelindi. Q.Muńaıtpasov atyndaǵy mýzeıge tapsyryldy.

Osy bir ıgi isti uıymdas­ty­ryp, júzege asyrǵan – Qýa­nysh­bek Qasymbek Memlekettik qyz­met isteri jáne sybaılas jemqorlyqqa qarsy is-qımyl agent­tigi Pavlodar oblysy bo­ıyn­sha departamentiniń jaýap­ty qyzmetkeri. Temirlanǵa kórshi Tórtkúl aýylynyń týmasy. Sáýirde aýylyna ol baıan­aýyldyq dosyn erte kelgen eken. Aýyl-aımaqty aralatqan. Das­tarqan basyndaǵy bir áńgi­mede aýyldas qarıalar do­sy­nan Baıanaýyldaǵy Qajymuqan kótergen alyp tas jaıly surapty. Qýanyshbek Temirlandaǵy mýzeı qyzmetkerlerine jolyǵyp, alyp tastyń tarıhyna qanyq­qan. Mýzeı qyzmetkerleri Pav­lodarǵa 2-3 ret hat jazyp tas­ty aldyra almaǵanyn, al kóshir­­mesin jasatýǵa kóp qara­jat qajet bolǵanyn aıtypty. «Kóp uzamaı pavlodarlyq shejireshi Ramazan Nurǵalıevpen áńgimelesip, tastyń kóshirmesin jasatamyz dep sheshtik.

Alaıda tastyń kóshirmesin jasaýshy usta tastyń ıkemge kelmeı, qaıta-qaıta syna beretinin aıtty. Sondyqtan tastyń túpnusqasy turǵan Qabdirashıd Májıtov degen aqsaqaldyń shańyraǵyna bas suǵyp, mán-jaıdy túsindir­dik. Aqsaqal tasty Temirlanǵa áketýimizge ruqsatyn berdi. Qabdirashıd qarıanyń aıtýynsha, bul alyp tas oǵan bala kezinen tanys. Súbek ustanyń eki qyzy turmysqa shyǵyp, jádiger qaraýsyz qalǵannan keıin Qabdi­rashıd qarıa ony aýlasy­na ákelip qoıypty, – deıdi Qýanysh­bek Ábdiǵapparuly.

Osylaısha óz zamanynda jaýyryny jerge tımegen Qajy­muqan babamyz kótergen alyp tas Temirlandaǵy mýzeıge saltanatty túrde tapsyryldy. Sonymen qatar Baıanaýylda kúsh atasynyń ónerin óz kózimen kórip, máńgilik ólmeıtin jyr jazǵan MáshHúr Júsip Kópeıulynyń eńbekteri de mýzeıge tabys etildi.

Ǵalymjan ELSHİBAI

«Egemen Qazaqstan» gazeti