Patshalyq Reseı qazaq dalasyn aımaq-aımaqqa bólip basqarǵanda Semeı qalasy bir aımaqtyń ortalyǵy bolyp orystan kelgen gýbernatorǵa aǵa sultan Qunanbaı jáne Baraq tóre orynbasar bolyp turady.
Kún saıyn qysymǵa alyp kele jatqan patsha ákimshiligimen qarsylasyp, óshtesip júrgen qazaq jigitteri Aqsaqqıan, Tabyldy deıtin eki jigit (qazaqtar Aqoıaz dep atap ketken) aq patshanyń aýdan dárejeles adamy – orys bastyqty óltirip ketedi. Semeı gýbernatory olardyń sary izine qansha tússe de ustaı almaıdy. Patsha áskerimen talaı ret soǵys salyp, aqyry óktem kúshke áli kelmegen Aqsaqqıan men Tabyldy Ór Altaıdaǵy kereı ishine kelip panalaıdy.
İz-tússiz joǵalyp ketken Aqsaqqıan men Tabyldy delosy gýbernatordy qatty ashýlandyrady. Qazaqtarǵa senimsiz qaraǵan ol oqıǵanyń bir ushy sol Qunanbaı men Baraq tórede dep qarap adamdaryn art-artynan attandyryp, aıǵaqtaryn saılap, Aqsaqqıan men Tabyldynyń qanat-quıryǵy degenderdi Siberıaǵa aıdatady. Olardyń Ór Altaıǵa ótkenin bilgen soń Ajy gúńge atalas týys Baraq tóre arqyly hat jazdyryp, ekeýin ustap berýdi talap etedi de, Qunanbaıdy Abaq kereı eline attandyrady. Baraq tóreni qolda ustap turady.
İshki jaqta aq patshanyń salǵan qylburaýy taqymyna batqanymen, Qunanbaı kereı eline aǵa sultandyq salaýatymen keledi. «Aǵa sultan Qunanbaı Abaq eline attandy, Kereı eli ústinde sez ashady» degen sózden habar tapqan Abaq balalary men daý-shary bar Naıman, Ýaq, Arǵyn jáne irgeles Mońǵol taıpalary Qunanbaıdyń aldynda daý-sharyn bitirip alý úshin daýger, sheshenderin saılaıdy.
… Aǵa sultan Qunanbaıdyń kelýine baılanysty daýgerlerdiń de kóp bolatynyn mejelegen Ajy tóre bastaǵan elbasylary Sháý jyraý, Shegetaı batyr, Kóken bı, Jetibaı bı, Tileýdi qatarlylar móldir sýly, saıaly Qaba ózeni boıyna elý úı tiktirip daıyndyq jasaıdy.
Qunanbaı túsken úıge adam tolyp, qyzý jıynnyń bastalar kezi bolady. Qazaq bıleri bas qosqanda baıyrǵy salt boıynsha birine-biri sóz tastasýshy edi. kereıdiń bul tustaǵy alǵyr, sheshen qarıasy Sháý:
– Al, aǵa balasy, sóz bastańyz, – deıdi.
Sonda Qunanbaı ózine usynylǵan sózge qurmet etip:
– Sózdi aýyl ıesi bolyp otyrǵan Kereı balasy ózderińiz bastaısyzdar da! – deıdi. Bul kezde úlkenderge oryn berip, tómende otyrǵan qulyntaıjaqy kıip, kamer belbeý býynyp, sapy asynǵan ótkir kózdi, aqsur jigit bylaı deıdi:
-Biz qalaı bastaımyz? Buzylǵan ordamyz tigilmeı jatqan elmiz. Kelgen jerimiz Altaı, Saýyr bolǵanymen, beıit belgisi, besik úlgisi joq mońǵol ortasynda otyrmyz. Ortasy oıylyp, ordasy buzylmaǵan hany bar, zańy bar aǵa balasy ózi bastaıdy da!
Sonda Qunanbaı jas jigitke barlaı qarap:
-Bolar, bolar! Ózi de bolǵaly tur eken. Kómeıiniń sýsyldap turǵan sýjylany bar bar jigit kórinedi. jıyn ózi de bastaldy emes pe?! – deıdi.
Qunanbaı aldynda sóz bastaǵan bul jas jigit Kereıdiń áıgili sheshen, bıi, aıtýly kúıshi Beısenbi edi. Sodan bastalǵan jıyn qazaq rýlary jáne mońǵol taıpalary men Kereı-Naıman rýlary arasyndaǵy bitpeı kele jatqan daý-sharlarǵa bitim jasaıdy.
Qunanbaı izdep kelgen Aqsaqqıan men Tabyldyny Kereı balasy ustap bermeı, qorǵap qalady. «Aqsaqqıannyń kelgeni ras, biraq kelgen soń bir jyl turyp ólgen» dep anyqtama jazyp beredi. Halyq nazaryn qozǵaǵan eki azamatty gýbernatorǵa ustap berý Qunanbaıdaı salaýatty adamǵa abyroıly jumys emes edi. Sony bilgen Qunanbaı da Abaq basshylarynyń olardy ustap bermegenin teris kórmeıdi.
– Sózderińizge seneıin. Biraq, sol ólgen Qıan tirilmesin, tirilse de orysqa kórinbesin, – deıdi. Qunanbaıdy bazynasyn el aýzynan estigen Aqsaqqıan men Tabyldy munan keıin Semeı óńirinde boı kórsetpeıdi. Ajy tóre bastaǵan Abaq eliniń qonaǵy Qunanbaı joldas-joralarymen attanǵanda Kereıdiń aqsaqaldary qosh aıtysyp, Beısenbi qatarly jastary qurmetti qonaǵyn el shetine deıin shyǵaryp salmaqqa birge attanady. Júzden astam nókerli osy top Alqabek boıyna taıaǵanda búrkit alyp, ıt ertken jaraý atty jalań saıatshylary bar Kereıdiń ataqty baıy Sháký aldarynan shyǵady. Aqboz atty, aqtóbe tymaqty Sháký baı anadaıdan attan túsip qarsy júrgende bul qurmetke iltıpat jasaǵan Qunanbaı da attan túsedi. Torǵyn tonyn kólbiretip qarsy kelgen Sháký top aldyndaǵy Qunanbaımen qushaqtasyp tóske tós soǵa amandasyp:
-Aǵa balasy Qunanbaı myrza keledi dep estip edim, ákeń Óskenbaı bizdiń Jánibek batyrdyń qyzynan týǵan jıen ekenin de biletinmin. Alystan alty jasar bala kelse aldynan alpystaǵy qarıasy shyǵatyn saltymyz da bar edi. biraq, malymnyń kúıi, balamnyń jaıymen bara almadym. Búgin aýylymyz kúzeýlikke túsip ketti. Solaı bolsa da, qaıtyp kele jatyr degen soń jolyńyzdy tosyp dám tattyraıyn dep kútip tur edim, jerimiz shalǵaı bolsa da kóńilimiz jaqyn. At basyn buryp, dám tatyp qaıtyńyz! – deıdi. Qunanbaı qonaq bolýǵa at basyn burǵanda erip júrgen basqa elderdiń bıleri Qunanbaıǵa qosh aıtyp ketpekshi bolady. Sonda Sháký aqsaqal:
– As atamyzdiki, bereke eldiki, qonaq kóptiki emes pe!? El aǵasy Qunanbaıdy shaqyrǵanym, bárińdi shaqyrǵanym! Qane, túgel júrińder! –dep topty ózi bastap Alqabek ózeniniń boıyna túsedi. Qunanbaı keń saıly, orman arasynan jelisi tartýly, bıesi baılaýly, qonaq úıleri tigýli turǵan kútim ornyn kóredi. Sháký Qunanbaıdy kúni-túni kútip, kelgen jolyna at mingizip qaıtarady.
Qunanbaı osy saparyn eske alǵanda: Qytaıǵa qaraǵan Abaq Kereı balasy on bes myń tútinnen asyp, dáýleti shalqyp, eli ósip, kegin joqtar er týyp, daýyn sóıler bı týyp, baq qonǵan elge aınalǵan eken. túbi bizdiń qazaqtyń bir tıanaǵy solar bolar, – degen eken.
tarıhshy, jazýshy: Asqar TATANAIULY
