I
Ker dalany kezgen kóne esteliktiń oqıǵa soraby búı dep sóıleıdi: Abaıdyń on tórt jastaǵy kezi eken. Qunanbaı shańyraǵynda Bozaı tóre men Jyltyr aqyn keleli keńes quryp otyrypty. Áserli áńgimeniń aýany bir mezette shaqshaǵa qaraı aýysypty. Eki alaqanyna kúmis zerli shaqshany alma-kezek aýdaryp otyrǵan Bozaıǵa Jyltyr aqyn:
Qyzylsý Sharǵa quımaı tasymaıdy,
Árkimniń bir jary bar basybaıly.
Ańyryp otyrǵansha ermek bolsyn,
Bozeke, beri tasta nasybaıdy, – depti.
Buǵan Bozaı men Qunanbaı: «Bárekeldi, óleń-aq eken. Aıtar bolsań, osylaı aıt», – dep Jyltyrdy kótermeleı jónelipti. Al Abaı bolsa, bulardyń maqtaýyn asa bir qoshtaı qoımapty. Qoshtaǵanyńyz bylaı tursyn Jyltyrǵa tike qarap: «Sizdi aqyn eken desem, jamaýshy, tipti ótirikshiniń ózi ekensiz ǵoı», – dep bir-aq qaıyrypty. Mundaıdy áste kútpegen Qunanbaı qonaqtarynyń aldynda kádimgideı ábigerge túsip: «Áı, Abaı, sózińdi dáleldep ber, áıtpese qaıtyp al», – dep qatýlanypty.
Sondaı Abaı: «Ótirikshi degenim, óleńniń alǵashqy jolyndaǵy «Qyzylsý Sharǵa quımaı tasymaıdy» degeni ǵoı. Qyzylsý eshqashanda Sharǵa quımaıdy, óz betimen aǵyp Ertiske quıady emes pe? Ekinshi, «Árkimniń bir jary bar basybaıly» delindi. Qarynyń (oınasshynyń) qashan basybaıly jary bolýshy edi. Áıeldiń jalǵan baıy bolsa, ol qalaısha basybaıly bolady eken. Al jamaýshy degenime keler bolsaq, osy bir óleńdi aıtý úshin Qyzylsý men Shardy bireýdiń jaryna ákelip qosaqtaýdyń qanshalyqty qısyny bar. Bir aýyz óleń Bozekeńniń óz aınalasynan da tabylmaı ma», – depti. Sonda Bozaı: «Shyraǵym Abaı, osyny óziń aıtqanda qaıtip aıtqan bolar ediń, káni?» – dep qaıyra suraq qoıypty. Men bolsam muny búı dep aıtqan bolar edim depti sonda Abaı:
Qarasha han qasynda basybaıly,
Qarasyz hannyń kóńili tasymaıdy.
Aqyry otyrǵansha, ermek bolsyn,
Bozeke, bermen tasta nasybaıdy.
Dál taýyp aıtylǵan dáleldi sózge úsheýi de toqtaǵan eken desedi qarıa estelik.
Nebary on tórtke qaraǵan bozbala Abaıdyń óleńge degen talǵamy mynadaı bolǵanda qyryqtyń qyrqasynan asqandaǵy aıtqan «Shortanbaı, Dýlat penen Buqar jyraý, Óleńi biri – jamaý, biri – quraý» degeni shynymen-aq ras bolǵany ǵoı. Alashqa «kómekeı áýlıe» atymen málim Buqardy da betim demeı minep otyrǵan Abaı bizderdiń búgingi shatpaǵymyzdy kórse nendeı kúıde bolar eken?!
Anyǵynda, «AQYN degenimiz kim, ÓLEŃ qandaı bolýy kerek?» degen qos suraqqa hakim tarapynan tolyqqandy jaýap berilgen. Bárin jiliktep jipke tizip otyrýǵa ýaqyt tapshy bolǵandyqtan, biz sonyń birer joldaryn ǵana sóz etpek nıettemiz. Qos uǵymdy (aqyn men óleńdi) qosaqtap aıtqan Abaıdyń bir shýmaq óleńi bylaı bolyp keledi:
Bóten sózben bylǵansa sóz arasy,
Ol – aqynnyń bilimsiz bısharasy.
Aıtýshy men tyńdaýshy kóbi nadan,
Bul jurttyń sóz tanymas bir parasy.
Bul jerdegi qoldanylyp turǵan «bóten sóz» uǵymy mynany bildiredi: «Óleń degen – ár sózdiń unasymy» dep qaraıtyn hakim úshin ǵazal «tilge jeńil, júrekke jyly» bolyp kelýi shart. Bul endi quıylyp túsken qudiretti óleńniń naǵyz talaptary ǵoı. Al Abaıdyń joǵaryda ańdatqan «jamaý» men «quraý» uǵymdarynyń buǵan tipti de qatysy joq.
Jamaý, bárimizge málim, sol (tól) zattyń emes, syrttan ákelip japsyrylǵan bógde zattyń qıyndysy ekendigin eskerer bolsaq, hakimniń aıtyp otyrǵan «bóten sóziniń» máni endi ǵana túsinikti boldy. ABAI ÚSHİN MUNDAI ÓLEŃSHİ «BEISHARA AQYN» BOLYP ESEPTELEDİ.
Álgide ǵana «Aıtýshy men tyńdaýshy kóbi nadan, Bul jurttyń sóz tanymas bir parasy» dep keıip otyrǵan kemeńger osy bir óleńniń aıaqqy shenine kelgende: «Sóz túzeldi, tyńdaýshy, sen de túzel» dep buıryq raıǵa kóshedi. Nege deısiz ǵoı? Abaıdyń bul jerdegi «SÓZ» dep otyrǵany ÓZİ. Sebebi, ózin túzeı almaǵan aqyn ózgeni túzetýge ámándá dármensiz. Onyń sóziniń dýaly bolmaıtyny da osynda. Mundaı aqynnyń oqyrmanǵa halyq atynan sóılep aqyl aıtýǵa nemese jol kórsetýge eshqandaı qaqysy joq. Sonymen «óleńniń tehnıkasy damyp, tereńdigi kemigen» myna zamanda «quraýshylar» men «jamaýshylardyń» joldary shynymen-aq bolyp tur. Ózgege túsindirip bermek túgili, ózderi ne sandyraqtap otyrǵanyn bilmeıtin sol shirkinder TÚSİNİKSİZDİGİN TEREŃDİKKE, KÚŃGİRTTİGİN KEMEŃGERLİKKE, SHATPAǴYN SHEDEVRGE balaıdy. Solaı desek te býy burqyraǵan ásireqyzyl sózge kúpti osy «aqyndarymyzdyń» ekpini (jarnamasy desek te bolady) tipten kúshti. Aıtpaqshy, Abaı atamyz muny da ashshy tilimen kókteı ótipti. Jaı «Ásire qyzyl emes dep jırenbeńiz, Túbi tereń, sóz artyq, bir baıqarsyz» deı ǵana salypty.
Qosh... QOLDAN ÓLEŃ QURAITYN «BEISHARA AQYN» BOLǴANNAN GÓRİ, BOLMAǴAN ÁLDEQAIDA QAIYRLY ǴOI. Esil ýaqytyńdy tekten-tekke sarp qylǵan sol bir shımaıyńnyń kúni erteń jelge ushary taǵy da málim. Muny SİZ benen BİZ bilmegenmen, danyshpan Abaıdyń ańdamaı qalýy tipten múmkin emes. Osyny túsingen Abaı bizderge asa janashyrlyq jasap, «shyraqtarym, mundaı «óleńdi» bekerge áýre bolyp jazbaı-aq qoıyńdar, báribir joqtyń esebine sanalasyń» dep jalynǵandaı da bolypty.
«...Óleńi bar ónerli inim sizge,
Jalynamyn, mundaı sóz aıtpa bizge.
Ózge túgil ózińe paıdasy joq,
Esil óner qor bolyp keter túzge...»
Áýlıe Gete «Ágárákı, jer betine bir syzyq túsýi kerek bolsa, ol eń aldymen aqynnyń júregine túsýi tıis» degen eken. Bul endi túsine alǵanyńmen, túsindirip berýge kelmeıtin HÁL ǵoı. Aqıqatyna keler bolsaq, aqyndyq Alla tarapynan berilgen AMANAT pen DERT. Dálirek aıtar bolsaq, aqyn – qudaıdyń qalamsaby ispetti.
Olaı bolsa, budan shyǵatyn pátýa baılamy: ÓLEŃDİ BİZ JAZBAIDY EKENBİZ, ABZALY JAZDYRTADY EKEN. Biz osy atalǵan qos ólshemniń qaısysyna jatatynymyzdy ishimiz (durysy júregimiz) sezgenimenen, amal qansha, esh moıyndaǵymyz kelmeıdi.
Abaıdyń jaratylystyń syryn tolyq túsingen danyshpandyǵy men dáldikke qurylǵan algorıtimdik zerdesi týraly sóz tipten bólek. Muny endi kemeńgerlik deımiz. Qysqasy, bizdiń «aqyn» bolǵanymyzben, Abaı bola almaıtynymyzdyń qarapaıym arıfmetıkasy da osynda jatyr...
II
Abaı «qalyń eli qazaǵyn» qapysyz súıdi. Sol úshin ǵazız basyn taýǵa da, tasqa da urdy. Qazaqty qaıtse de el qylmaqtyń qamyn kúıttegen qaıratker osy bir suraqtyń alasuryp jaýabyn izdedi. Kirpik ushyndaǵy ǵumyr-aı dersiń. Et júregin shabaqtap elý toǵyz jyl súıgen sol alashy aqyl men parasattan tym alshaq ketisken eken. Aqyldyń bul jámıǵatqa qol emesin sezingen hakim bul saýaldyń qarymtasy tek eki iste ǵana qalǵandyǵyn baǵamdady. Qyryq birinshi qara sózinde: «Qazaqqa aqyl berem, túzeımin dep qam jegen adamǵa eki nárse kerek. Áýeli – bek zor ókimet, jarlyq qolynda bar kisi kerek... Ekinshisi – ol adam esepsiz baı bolarǵa kerek».
Hakimniń qazaqtyń qamyn kúıttemek bolǵan adamǵa ókimettik zor bılik pen baılyqty nasıhattaýynyń bar qupıasy: «Qazaqty ıa qorqytpaı, ıa paralamaı... eshnársege kóndirý múmkin emes». Munysy «áı, jigitter, baılyq pen bılikke jetpeı jarytyp túk te isteı almaısyń» degenge saıady. Sodan beri attaı aýnap eki ǵasyr ótipti. Abaıdyń sol qazaǵy, negizinde, basqa sapaǵa ótýi kerek-tuǵyn.
Joq, ókinishke qaraı, olaı bolmaı shyqty. QAZİR DE QAZAQTY TÚZETÝDİŃ ABAI AITQAN QOS TETİGİNEN ÓZGE BALAMA ESHBİR BAǴYTTY KÓRE ALMAI OTYRMYZ. Endeshe, esi bar azamatqa bar qupıanyń syry maǵlum boldy.
ULT ZIALYSY men ULTTYQ BÝRJÝAZIA qalyptasyp, osy ekeýi bir múddege uıyspaıynsha qazaqtyń kógermegi qıyn eken. Kıeli bılik – kim kóringenniń jurt «qorqytatyn» jumysy emes, ULT ZIALYSYNYŃ halqyna qyzmet jasaýynyń qasıetti quralyna aınalýy qajet. Abaıdyń «Qazaqty ıa qorqytpaı, ıa paralamaı eshnársege kóndirý múmkin emes» mehanızmin búgingi bılik júz paıyz júzege asyryp otyr.
Árıne, basqa nıette...
Ras, kóp kemshilikten kóńil sýydy. Meshkeılik pen qorqaqtyq (rýhsyzdyq) ón boıymyzdy ábden meńdep alǵan eken. Endigi maqsat «qazaqty qalaısha túzesem eken» degen abaılyq nıettiń aınalasynda bolýy tıis. Qaıtalap aıtamyz. Tek abaıshyl nıettiń aınalasynda ǵana. Qazirgi qazaq balasyna jetpeıtini de osy...
III
Attap bassań Abaıǵa jolyǵasyń. Qazaqtyń keı hareketinen Abaıdyń ashýy men yzasyn kóresiń. Ár qazaq perzenti Abaı sóziniń tiri keıipkeri ekendigin baǵamdaısyń. Sosyn, Abaısyz qazaqty túsinbeıtindigińdi, Abaısyz bul halyqty ámándá durys jolǵa sala almasyńdy ańǵarasyń.
Ózgermegen ómirimizden birer mysaldar keltireıin. Jıyrma úshinshi ǵaqlıasynda jaryqtyq : « Bizdiń qazaqty ońdyrmaı júrgen bir qýanysh, bir jubanysh degender bar. ...Jamanǵa salysyp jaqsy bola ma? Jaqsyǵa salysyp jaqsy bolady daǵy. Júz at báıgege qosylsa, men báıge aldym degen sóz bolsa, aldyńda neshe at bar dep surar, artyńda neshe at bar dep suraǵannyń nesi sóz? Men bes attan, on attan ilgeri edim degenniń nesi qýanysh?». Qyzyq. Abaıǵa ılanar bolsaq, qazaq artta qalǵanyna da qýanatyn halyq eken. OSY BİR QYLYǴY KÓZSİZ SHÚKİRLİGİ MEN TOBANAIAQ TÁÝBÁSHİLDİGİNEN BOLSA KEREK. Sodan beri attaı eki ǵasyr ótse de taptaýryn túısigimizden taǵy da TAǴDYR jasap otyrmyz. Sózimizdiń syıqy mynaý: «Tájik pen uıǵyrdan, ózbek pen qyrǵyzdan qaraǵanda jaǵdaıymyz jaqsy ǵoı áıteýir. Osy kúnimizge de shúkirshilik deıik...» Saıası bıliktiń bes ýaqyt azany ispetti, aıtyla- aıtyla tizesi shyqqan osy bir sózderdi estisem bolǵany kádimgideı kúıip ketemin. Aqyry salystyrǵan ekenbiz, endeshe alǵa ozǵandardy da mysalǵa alaıyq. SHİRKİN- AÝ DEIMİN, JAPON MEN KOREIDEN, AǴYLSHYN ÁM NEMİSPEN SALYSTYRǴANDA JAǴDAIYMYZ QALAI ÓZİ DEP NEGE AITPAIMYZ OSY?
Qazaqty bul halyqtarmen salystyrýǵa taǵdyr aldynda da eshqandaı qaqymyz joq pa? Nege ǵana artqa jaltaqtaýdan aqıqat jasaýǵa beıimbiz osy? Álde myna ómirde tek ózbek pen qyrǵyzdan, tájik pen uıǵyrdan ozsaq qana bolǵany, «qalǵanyn qaıdam» dep qalja jesken be edik?
Bul, sirá aqylyńdy aırandaı bojytatyn naǵyz nadandyqqa saıar shúkirliktiń ózi. Kemeńgerdiń « Ashýyń - ashyǵan ý, oıyń - kermek» yzytynyń ystyq demin endi ǵana sezingendeımin...
IV
Endigi aıtpaǵymyz aqynnyń eki aýyz ǵaqlıasynyń astary haqynda bolmaq. Taǵy da Abaı aıtady:
«Jaqsylyq jamandyq pen - oǵan bir bás,
Din isin, qudaı isin aıyra almas...»
Óleńniń ekinshi jolyna úńiler bolsaq, din menen qudaı uǵymdary bir sekildi bolyp seziledi. Bylaı qarasaq, din degenimiz qudaı, qudaı degenimiz din emes pe dep oılaýyńyz da múmkin. Mine, bizdiń basty qateligimiz de osy. Shama sharqymyzsha arasyn ashalap kórsetýge tyrysaıyq. DİN İSİ degenimiz – ǵasyrlar yrǵaǵymen qylyptasqan rýhanı qundylyqtar qabaty. Eń bastysy, bul ózgermeli (zamana talabyna baılanysty) uǵym. Ózgermeli ekendigin 38 qara sózinde hakim: «.... Paıǵambarymyz salallahý ǵalaıhı ýássállám «aqyr zamanda bir jyldyq bir kún bolar» degende sahaba-ı kárámlar «bul bir jyldyq bir kúnde namaz nesheý bolar» dep suraǵanda : onyń patýasyn sol zamannyń ǵalymdary biler degen sózinen ǵıbratlanyp qarasań, zamana ózgerýimen qaǵıdalar ózgerilmegin bildirgeni maǵlum boldy» deıdi.
Al absolútti, máńgilik , óshpeıtin, ólmeıtin, ózgermeıtin zańdylyqtardy qudireti kúshti QUDAIDYŃ İSİ deımiz. Abaıdyń joǵarydaǵy oıdy qaıyra óleńge syıdyryp «Qaǵıda sharıǵaty ózgerse de, taǵrıf Alla esh jerde ózgermedi» dep otyrǵany da osy sózimizdi qýattaıdy. Bizde dintanýshylardyń kóp bolǵanymen qudaıtanýshylardyń ( bul jerde láddúnı ilim ıelerin aıtyp otyrmyz) joq ekendigin neme jasyraıyq. Jıyrma jyldyń bederinde birimizdi- birimiz dattap jamaǵattyq múgedek múddemen tuıyqtalyp, saqal men sháliden asa almaǵan shala saýatymyz osynyń kórinisi.
Qaıyra aıtamyz. Qazaqıada dintanýshylar (mollalar desek te bolady) kóp, qudaıtanýshylar (ǵalymdar men hakimder) degenińiz joqtyń qasy.
Ǵalym degennen shyǵady ózderin ǵalamat teolog sanap júrgen «danyshpandarymyzdyń» deni arab pen parsynyń ıakı bolmasa túriktiń dinı eńbekterin aýdarýmen attarynan kádimgideı asqar taý jasap alǵan.
Bul bir ǵana dinniń emes, barsha ǵylym salalarynyń negizgi bas aýrýyna aınalyp otyr. Ótimiz jarylyp ketse de moıyndaıyq. Bizdiń ǵalymdar dep júrgenimiz ( tól túsinikten jurdaı) tek tárjimashylar ǵana.
Al naǵyz ǵalymǵa tán negizgi uǵymdar ıntertekst pen ınterpretasıa germenevtıka men logıka ispetti ótkir zeıin men kesek aqyldyń júzderin rasymen tat tutyp qalǵan. Sodan shyǵar XXI ǵasyrdan muqym 1400 jylǵa (XIV ǵasyr) keshigip júrgen arhaıkalyq aqparǵa toly meshittiń búgingi ýaǵyzynan shynymen-aq sharshap kettik...
V
Tekstologıa – aqynnyń eńbegi qatpaǵan sábıdeı bolǵan eń bir solqyldaq tusy. Osydan on jyl buryn «Kózildirigimizdi ózgerteıik» degen taqyryppen hakim eńbegindegi mátin men emlege qatysty birshama oılarymdy ortaǵa salǵan bolatynmyn. Árıne, odan keıin de Abaıdy san qaıtalap oqydyq. Kózim kórgenimen kókiregim sezbegen tustarym tipten kóp-aq eken. Hakimniń kóp eńbekteriniń arttaǵy alash balasyna tolyǵymen jetpegendigi jaıly baspasóz betterinde birneshe dúrkin shań bergendigi bar. Rasynda, osy bir kúmánniń anyqqa aınalǵandyǵyna aqynnyń óz óleńderi arqyly taǵy da kóz jetkizip otyrmyz. «Ándi súıseń menshe súı» dep qatań talap qoıa biletin kemeńgerdiń án tabıǵatyna ábden qanyq bolǵandyǵy shúbásiz. Sóıtken Abaı «án degenimiz ne, onyń syry men symbaty qandaı bolý kerek» degen suraqtarǵa «Bilimdiden aıaman sózdiń maıyn, alty óleńmen bildirdim ánniń jaıyn» dep án taqyrybynyń ózine ǵana alty óleń arnaǵandyǵyn aıtady. Al Abaıdyń akademıalyq súzgiden ótip, jeke kitap retinde qurastyrylǵan eki tom eńbegindegi án taqyrybyna jazylǵan óleńderiniń sany úsheý ǵana. Biz tómendegi taldaýǵa barmas buryn aldaǵy aıtylmaq áńgimemizdiń tuzdyǵy úshin úsh óleńniń birer joly jaıynda ǵana qysqasha sóz shyǵyndasaq degen oıymyz bar. «Kóbinese án basy keledi ashshy, kel tyńda dep ózgege bolar basshy» deıdi hakim Abaı. Óleńnen túsingenimiz, Asqar Súleımenovshe aıtsaq «daýysty sál buqtyryp alyp yra kóteretin» alǵashqy ashshy daýys el nazaryn ózine elitetin ánniń aıryqsha tásili eken. Al degende samǵata ushyryp alyp, qaýyrsynsha qalyqtatatyn osy bir tásil namazdyń azany ispetti. Tek án basynda ǵana aıtylatyn AŃDATPA BUL UǴYMNYŃ kóptegen ánderimizdiń kelsin kelmesin ár jerinde qoldan qıystyrylýy án óneriniń kıesin ketirip-aq tur. Sodan shyǵar daýys kórsetý degendi jalaý etip, án aıtý degenimiz aıǵaılaı berý deıtindeı mojantopaı dárejege quldyradyq. Qazaqtyń «án bilmegen oıbaıǵa (daýysqa) zorlaıdy» degeni osyny kórsetedi. Osy bir oıdyń Abaı aýyzymen «Qur aıǵaı baqyrǵan, qulaqqa án beken...» dep te túrlenetini bar. Bul ǵasyrlar tájirıbesindegi halyq talǵamymen Qunanbaı balasynyń paıym parasatynyń ámánda bir arnada únemi toqaılasyp otyratyndyǵyn kórsetedi. Muny qysqasha ǵana zerdeler bolsaq, ándi daýystan bólek AQYL men JÚREK, TALǴAM men TANYM sekildi qasıetterdiń aıtatynyn kórsetedi. Kemeńgerdiń «Adam az muny bilip án salarlyq» degen oıynyń astary osyny ańdatady.
Endi 2005 jyly akademıalyq súzgiden ótip, eki tom eńbek retinde qurastyrylǵan aqynnyń myna bir óleńiniń joly jaıynda qysqasha ǵana sóz sabaqtasam deımin. Ánniń estetıkalyq lázzatyn aıtyp kele jatqan Abaı, óleńniń myna bir tusyna kelgende, kenetten nildeı buzylyp aınyp ketedi. Aıtalyq:
«...Kóbinese án basy keledi ashshy,
«Kel tyńda!» dep ózgege bolar basshy.
Kerim tolǵap taýysar qańǵyr- kúńgir,
Sol jerine oıyńmen aralasshy...».
Basynda aıttyq. Alǵashy «ashshy» daýyspen el qulaǵyn kúılep alyp, endi «kerim tolǵap», taǵatyńdy «taýysar» tusta myna «qańǵyr- kúńgiri» qaıdan paıda bola ketti. Mynadaı «qańǵyr-kúńgirden» keıin shyrqy buzylǵan esil ánge endi qaı «oıyńmen aralasatyndaı» betiń qaldy. Aqylǵa qıǵash keletin osy jerine kelgende kádimgideı abdyryp qalasyń. Ásili, bul án mátininiń sózi «Kerim tolǵap taýysar qońyr - kúńgir» bolsa kerek -ti.
Qatelespegen ekenbiz. Álıhan Bókeıhanovtyń bastamasy arqyly Múrseıit Biki balasynyń qoljazbasymen 1909 jyly «Boraganskıı» baspahanasynan alǵashqy bolyp shyqqan Abaıdyń tuńǵysh jınaǵynda osy joldar, dál biz oılaǵandaı nusqada berilgen eken. Bul jerde de kóńilge kúmán uıalatpaı qoıǵyzbaıtyn aqynnyń «kúńgir» degen sózi búginderi qaǵaberiste qalyp, qulaqqa tosań estilgeni bolmasa, kúmbirge jýyqtaý ún men daýys degen maǵynada aıtylyp tur. «Qazaq ádebı tiliniń sózdiginde» kúńgir sózi: «Alystan nemese ishi qýys nárseniń túbinen jańǵyryp estiletin dybys» dep berilipti. Sonda aqynnyń «qońyr-kúńgiri» qońyr daýys maǵynasynda aıtylyp otyrǵany anyq maǵlum boldy ǵoı. Endi entigimizdi basyp, hakim óleńin qaıyra bir aıtyp kórelik.
«Kerim tolǵap taýysar qońyr-kúńgir, sol jerine oıyńmen aralasshy». Essiz ánimizdiń maǵynasy endi ǵana jónge kelgen sekildi...
VI
Abaı eshkimniń zańdastyryp alǵan jeke múlki emes. Ol adamzat, qala berdi qazaq balasyna ortaq tulǵa. Árkim óz tanymynyń ishki terezesiniń kólemine qaraı Abaıdy kóre alady. Bir biletinim, jer betinen eń sońǵy qazaq jantásilim etkende Abaı sózi onyń denesimen birge sýıdy. Mirjaqyptyń «Záredeı shúbá etpeımiz, Abaıdyń ólgen kúninen qansha alystasaq, rýhyna sonsha jaqyndarmyz» dep otyrǵany da osy. Nege deısiz ǵoı? «Eki kúımek bir janǵa ádilet pe?» degen Qunanbaı balasyna endi eshqandaı qaza joq.
ÝAQYT ULYLARDYŃ ALDYNA TÚSE ALMAIDY EKEN. Aqynnyń tek bıologıalyq táni (denesi) ǵana XIX ǵasyrdyń enshisinde boldy demeseńiz, AQYL men PARASATY keler zamana keńistiginde ómir súrdi.
Hakimniń ǵasyrlardy emes, «ZAMANDY qaı jan bılemek?» dep suraýynyń ózinde úlken maǵyna jatyr. Ras, bul ózine ǵana qoıǵan saýal bolatyn. Zamandy Abaıdyń ózinen basqa kimniń júregi daýalap bıleı alýy múmkin edi?
Qosh... BÚGİNSHİL ADAMNYŃ ERTEŃNEN ALAR ESHQANDAI SYBAǴASY JOQ. Erteńniń syıaqysy búginge berilmesi taǵy da anyq. Osyny oılasam bolǵany túkke turǵysyz taqyryptarmen aınalysyp, qara terge malshynyp qaǵaz shımaılap júrgen zamandastarymdy shynymen-aq aıap ketemin. Árkim óz nıetine qaraı nátıjesin kórip te jatyr. Biraq, ÓLİMNİŃ ÚSTİNE ÓMİR PATSHALYǴYN QURÝ tek danyshpandardyń ǵana táleıine jazylatyn taǵdyr ǵoı. Erteń dedik. Aıaýly Ahmettiń «El búginshil, meniki erteń úshin» uǵymynyń qazirginiń «zıalysyna» onsha qajeti joq-aý deımin. Sebebi erteńin oılaǵan er (zıaly) el taǵdyryna bylaısha qaramasa kerek edi.
Hakimniń keshegi «Ar men uıat oılanbaı, tán asyrap, Erteńi joq, búginge bolǵan qumar» baǵamy qazirgi qazaqtyń da dıagnozy ǵoı. Ótirik pe? Kánekı, alapatymyz assa Abaımen aıtysyp kórelik!..
Avtor: Yqylas OJAIULY
history.kz portalynan
