Abaıdyń altynshy qara sózi (aǵylshyn tilinde)
oqyǵan Kúnsaıyn Qýanyshqyzy
Qazaqtyń bir maqaly: «Óner aldy – birlik, yrys aldy – tirlik» deıdi. Birlik qandaı elde bolady, qaıtse tatý bolady – bilmeıdi. Qazaq oılaıdy: birlik – at ortaq, as ortaq, kıim ortaq, dáýlet ortaq bolsa eken deıdi. Olaı bolǵanda baılyqtan ne paıda, kedeılikten ne zalal? Aǵaıyn qurymaı mal izdep ne kerek? Joq, birlik – aqylǵa birlik, malǵa birlik emes. Malyńdy berip otyrsań, atasy basqa, dini basqa, kúni basqalar da jaldanyp birlik qylady! Birlik malǵa satylsa, anturǵandyqtyń basy osy. Aǵaıyn almaı birlik qylsa kerek, sonda árkim nesibesin qudaıdan tileıdi, áıtpese qudaıdan tilemeıdi, sharýa izdemeıdi. Áýeli birine-biri pále izdeıdi. Ne túsin, ne ajaryn, ne ókpesin buldap, ol bolmasa, bir pále salyp, qorǵalatyp, áıteýir birin-biri aldaýdyń amalyn izdesedi. Munyń qaı jerinen birlik shyqty?
«Yrys aldy – tirlik» deıdi, ol qaı tirlik? Ol osy jan keýdeden shyqpaǵandyq pa? Joq, ondaı tirlik ıtte de bar. Ondaı tirlikti qymbat kórip, buldaǵan adam ólimdi jaý kórip, ahıretke dushpan bolady. Janyn qorǵalatyp, jaýdan qashyp, qorqaq atanyp, eńbek qylýdan, qyzmet qylýdan qashyp, erinshek atanyp, ez atanyp, dúnıede álgi aıtylǵan yrysqa dushpan bolady. Ol aıtqan tirlik olar emes. Kókiregi, kóńili tiri bolsa, sony aıtady. Óziń tiri bolsań da, kókiregiń óli bolsa, aqyl tabýǵa sóz uǵa almaısyń. Adal eńbekpen erinbeı júrip mal tabýǵa jiger qyla almaısyń.
Keseldi jalqaý, qyljaqbas,
Ázir tamaq, ázir as,
Syrtyń – pysyq, ishiń – nas,
Artyn oılap uıalmas, -
bolyp júrip, tirimin deme, onan da alla jibergen aq buıryqty ólimniń ózi artyq.
1891.
6alash usynady
