Tas dep otyrǵanymyz, búırektiń ishine jınalǵan qatty tuzdyń shógindisi. Ol túzilister aǵzadan kishi dáretpen shyǵyp ketýi kerek, eger ondaı bola qoımasa, keler qaýip birshama dep bilińiz. İri tastar nesep shyǵaratyn joldardy bitep, ájethanaǵa bara almaıtyndaı qıyndyqtar ákeledi. Oǵan qosymsha, arqa qatty aýyryp, ishtiń tómengi jaǵy syzdaýy múmkin.
Álem turǵyndarynyń árbir onynshysy nesep shyǵarý joldaryndaǵy tastyń tuzaǵyna ilinedi eken. Olardyń basym bóligi 20-40 jas aralyǵyndaǵy eńbekke jaramdy halyq. Dese de, aýrý egde jastaǵylardy da aınalyp ótpek emes, 70-ke jetkenderdiń 12,5 % osy derttiń zardabyn tartady deıdi zertteýshiler.
Áıelderge qaraǵanda er adamdarda búırek tasy eki ese kóp ushyrasady.
Qandaı jaǵdaıda dárigerge kóriný kerek?
- İshtiń tómengi jaǵy nemese belińiz aýyryp, shydatpaı ketse arnaıy mamandar kómegine júginińiz;
- Keıde aýrý belgileri júrek aıný jáne loqsýmen de keledi;
- Zártasy keıde ystyǵyńyzdy kóterip jiberedi;
- Nesepte qan paıda bolady;
- Zár shyǵarý tipten qıyndap ketedi.
Mundaı sımptomdar búırekterdiń buzylysynan habar berip, nesep shyǵarý joldarynyń zaqymdanýyn aıǵaqtaıdy. Onyń sońy búırekterdiń isten shyǵyp, naýqastyń ólimimen de aıaqtalýy múmkin.
Búırektegi tasty qalaı anyqtaýǵa bolady?
Kóp jaǵdaıda nesepaǵar tas aýrýy sımptomsyz bolady. Iaǵnı, túzilister búırekte bolǵanymen, kóleminiń kishi bolýynan eshqandaı belgi bermeıdi. Tek tuzdy shógindi kóbeıip, irilengende ne búırek pen qýyq arasyndaǵy tútikti bitegende baryp aýyrsyna bastaısyz. Bul jaǵdaıda zár búırekten shyǵa almaı, sol aǵzanyń túıilip, shanshýyna alyp keledi.
Búırekte tastyń baryn boljaıtyn belgiler mynalar deıdi ýrolog-dáriger Rınat Qulmuhametov:
- Fızıkalyq jumys qana emes, qoǵamdyq kólikte shaıqalyp, qozǵalǵannyń ózinde bel tusynyń syzdap ne qatty aýrýy;
- Keıde nesep shyǵarý kezinde janǵa batatyn aýrýdyń paıda bolýy;
- Buldyr, qoshqyl zár;
- Ájethanaǵa barýdyń jıilep ketýi.
Bul atalǵandardyń eń bolmaǵanda ekeýi kezdesse, mindetti túrde terapevtke kóriný kerek. Ol sizdi ÝZI-ge jiberip, neseptas aýrýyn anyqtaýǵa kómektesedi.
Ol tastar qaıdan paıda bolady?
R.Qulmuhametov: «Tastyń paıda bolýyna zat almasýdyń buzylysy áser etedi. Olar ýrat, fosfat, oksalat jáne taǵy basqa tastardyń paıda bolýyna alyp keletin tuzdar túzedi. Qyshqyl jáne ashshy taǵamdar zárdiń qyshqylyn arttyryp, tastardyń tezirek qurylýyna jaǵdaı jasaıdy. Sol sıaqty aqýyzdy súıetinder, tazartylǵan qantty kóp jeıtinder, kálsıi kóp taǵamdardy asyra paıdalanýshylar tastyń «ósýine» sebep taýyp beredi. Oǵan qosa, A jáne V dárýmenderiniń jetkiliksiz bolýy, jaraqattar men súıek aýrýlary (osteomıelıt, osteoporoz), asqazan-ishek joldarynń sozylmaly aýrýy, aǵzaǵa sý jetispeýi, búırektiń túrli syrqattary men nesep-jynystyq aǵzalar júıesiniń (pıelonefrıt, sıstıt, qýyqasty bezi adenomasy, prostatıt jáne t.b) aýrýlary túrtki bolady. Tas jalǵyz ne kóp bolýy múmkin. Keıbir naýqastarda kóptigi sonsha, bes myńǵa deıin jetip jatady. Sol sekildi ol tastardyń kólemi 1 mıllımetrden 1 kelige deıin bolyp keledi. 2,5 keli tas alynǵan oqıǵa da tirkelgen. Kóbinese tas bir búırekte kezdesedi, biraq 9-17% jaǵdaıda bul aýrý eki búırekke de áserin tıgizedi».
Sonymen, dárigerdiń sózin negizge ala otyryp, tastardyń paıda bolýyna ákeletin basty faktorlar tizbegin usynamyz:
1. Suıyqtyqtyń jetispeýi
Búırekte tastyń túzilýine zárdegi kálsı, oksalat, nesep qyshqyly kóbeıýi áser etedi. Aǵzada sý jetispeýi bul aýrýǵa ǵana emes, kóptegen problemalarǵa shaldyqtyratynyn jaqsy bilemiz.
2. Rasıonnyń durys bolmaýy
Búırektegi keleńsizdikke tuzdy taǵamdarmen qatar, táttige tym áýestik te áser etip jatady. Sol sıaqty qyzyl jáne qaqtalǵan et, konserviler, ulý men keıbir jasyl ósimdikter – asjapyraq, baldyrkók, qasqyrjem, soıa, raýǵashtardy da artyq paıdalaný tuzdy túzilisterge alyp keledi. Al quramynda kalsıi kóp sútti ónimderdi qansha kóp ishseńiz de, búırekke zıansyz keledi. İrimshik, syr, ıogýrt sekildi taǵamdardy qoryqpaı paıdalana berińiz.
3. İshektiń sozylmaly aýrýy
Máselen, Kron aýrýy, oıyq jaraly kolıt, sozylmaly dıareıa. Olar as qorytý júıesin buzatyndyqtan, kálsı men sýdyń sińýi nasharlap, zárde krıstal tárizdes zatty kóbeıtip jiberedi.
4. Semizdik
Semizdikke shaldyqqandarda, ıaǵnı dene salmaǵynyń ındeksi 30-dan joǵaryny kórsetetinderde, neseptas aýrýynyń qaýpi eki ese artady.
5. Tuqymqýalaýshylyq
Búırektiń tas túzýge ıkemdiligi genetıkalyq faktordan da týyndap jatady. Eger týǵan-týystaryńyzdyń birinde osyndaı dert kezdesken bolsa, óz densaýlyǵyńyzǵa asa saqtyqpen qarańyz.
6. Keıbir dárilik preparattardy qabyldaý
Keıbir antıbıotıkter (sıprofloksasın men sýlfanılamıdtar), adamnyń ımmýn tapshylyǵy vırýsy men juqtyrylǵan ımmýn tapshylyǵynyń sındromy sekildi aýrýlardan emdelý úshin qabyldanǵan keı dáriler; nesepaıdatqy, mysaly qan qysym joǵary terapıada qoldanylatyndary (bul jerde nesepaıdatqylardyń jaǵymsyz áseri retinde tastyń túzilýine alyp keletindigin eskergen jón) tastyń paıda bolýyn yntalandyrady.
7. Basqa da aýrýlardyń bolýy
Búırektegi tas tómendegilerdiń jaǵymsyz áserinen týyndap jatady:
- belgili bir genetıkalyq aýrýlar (mysaly, medýllárly kemik búırek – búırek ulpasynda isikke alyp keletin týǵannan paıda bolatyn defekt);
- ekinshi túrdegi dıabet (dıabet zárdi qyshqyldandyrady, al ol óz kezeginde tastyń túzilýine yqpal etedi);
- tuz baılaný aýrýy (bul syrqatqa shaldyqqan adamnyń qanynda zár qyshqyly kóbeıedi);
- gıperparatıreoz (qalqansha janyndaǵy bezdiń jumysynyń buzylýynan qan men zárde kálsı artady);
- búırek jetkiliksizdigi.
Búırektegi tasty qalaı «emdeýge» bolady?
Terapevt, nefrolog, ýrolog aldyna shaǵym aıtyp kelgen adamdy arnaıy tekseristen ótkizýge jiberedi:
«Aldymen qanǵa analız tapsyrady: bul ondaǵy kálsı men zár qyshqylynyń kórsetkishin anyqtaýǵa kómektesedi, sodan soń nesep analızin tapsyrady jáne ÝZI-den ótedi (kompúterli tomogrfıa nemese qursaq qýysynyń rentgeni). Eger tastyń bar ekeni belgili bolsa, onyń kólemine qaraı, emdik sharalary da ártúrli júrgiziledi» - deıdi ýrolog R.Qulmuhametov.
0,5 santımetrge deıingi tas túzilisine konservatıvti terapıa júrgiziledi. Ondaı jandarǵa kúnine 1,9-2,8 lıtr suıyqtyq ishýge keńes beriledi, sý búırektegi shógindini tabıǵı jolmen shyǵarýǵa kómektesedi. Al aýrý sezimderin basý úshin naýqasqa resepten bosatylǵan dáriler usynylady.
İri tastarǵa elektromagnıtti tolqyndar (bul prosedýra «ekstrakorporaldy soqqy-tolqyndy lıtotrıpsıa» dep atalady) paıdalanylady. Bir seanstyń ýaqyty – 40-60 mınýt. Ol jeńil narkozben ótkiziledi. Tastan tolyq tazarý úshin mundaı prosedýranyń 4-5-i júrgiziledi. Taǵy bir nusqa – ıntrakorporaldy lıtotrıpsıa dep atalady. Bul tek narkoz arqyly jasalatyn prosedýra. Ota barysynda nesep jolyna hırýrgıalyq qurylǵy kirip, tasty lazer arqyly joıyp jiberedi.
Búırekte tastyń paıda bolýyn aldyn alý úshin ne isteý kerek?
Aldymen, ómir saltyn ózgertý kerek. Dáriger Rınat Qulmuhametovtyń aıtýynsha, kúnine 10 staqan sý ishken durys. Onyń birin apelsın ne lımon shyrynymen almastyrýǵa bolady. Sebebi, bul atalǵandar tastyń qurylýyn kesheýildetedi. Tuzdy kóbirek paıdalanýdan saqtaný kerek.
Oǵan qosymsha, ilgeride aıtylǵan qyzyl et, qaqtalǵan shujyq, konservi sekildi taǵamdardy azaıtyp, sol qatarda atalǵan jasyl ósimdikteri rasıonyńyzǵa qosýǵa asyqpańyz. Artyq salmaqtan arylyp, semizdikke deıin jete kórmeńiz.
«Densaýlyǵyńyzdy kútip, jıi-jıi tekseristen ótip turǵan jón. Búırek tasyn boldyrmaý úshin ÝZI-den ótip, nefrolog pen ýrologqa qaralyńyz» – deıdi dáriger.
el.kz portalynan
