BUQAR JYRAÝ:
Sadyr qaıda barasyń
Sary sýdy kóbelep
Sen qashsańda men qoıman
Arǵymaǵymdy jebelep
Endi aldyńnan shyǵaıyn
Qar jańbyrdaı sebelep
Aqmyrzamdy óltirdiń
Aq soıylmen tóbelep
Ýa sen tanymaı ketip barasyń
Men Arǵyn degen aryspyn
Aýzy kere qaryspyn
Sen buzaý terisi shúnshiksiń
Men ógiz terisi talyspyn
Abylaı aldynda sen bitseń
Qudandaly tanyspyn
Abylaı aldynda bitpeseń
Atasyn bilmes alyspyn .
İlás Esenberlın «KÓSHPENDİLER», 477bet
Ataqty Buqar jyraý babamyz Kereılerge aıtypty mys dep keletin osy bir jyryn alǵash oqyǵanda, Ee... babalarymyz ne kórmegen ,aǵaıynmen arazdasyp arqadan ketipti-aý degen kóńilge kúpti tıetin bir ókinishti oıdyń shyrmaýynda júrdik, biraz ǵumyr ótti. Sońynda bir aǵalarymyz İlıas Esenberlınniń ataqty «Kóshpendiler» trılogıa romanynan túp nusqasyn taýyp, bul jyr «Sadyr qaıda barasyń? dep Naımannyń Sadyr rýyna aıtylǵanyn jazǵan bolatyn. Biraq qaı qaskúnem bireýdiń jalasyn ózgertip Kereıge buryp jibergenin ıtim bilsin .Alǵashqy sóz qalaı burmalandy solaı tarıhta burmalanyp kete bardy .Al sol jala Aq tabandy shubyryndy Alqa kól sulamada elge jaý tıip, Kereıdiń alty rýy jaýǵa shabylyp toz – toz bolyp teristik sary arqadan aýyp qazirgi Qorgaljyn kólinen Qaraǵandyǵa deıingi aralyqta jınalyp, Abaq kereı bolyp birigip araǵa ýaqyt sala shyǵysqa Altaıǵa aýyp ketken Kereılerge aıtylypty,- dep tarıhqa jazylyp tarap ketti. Jas bala kezimde oqyǵan Kóshpendiler romanyn elý jyldan keıin qaıta qolyma alyp oqyp otyryp osy Buqar jyraýdyń Sadyrǵa aıtqan jyryn oqyǵanda tań qalǵanym qazaqta ótiriktiń ózine emes qısynyna sen-deıdi ǵoı .Jalany burmalaýshylar qaı kezde aıtylǵan sóz ekenin qandaı oqıǵaǵa baılanysty, keıipkerleriniń sol kezde qansha jas shamasynda bolǵanynda eskermepti, áıteýir súıekke tańba bolǵan osy aýyr sózdi óz atalarynan basqa bireýge aýdaryp jiberýge aqyldary jetipti .Jyrda mynandaı sózder bar :
-Aqmyrzany óltirdiń
Aq soıylmen tóbelep,
- bul Sadyr rýymen Arǵyndar arasyndaǵy eski daý, ol týraly İ.Esenberlın anyq jazyp ketken. Lepsi ózeni boıyndaǵy on myń úı Sadyr rýly el qytaı áskeri shekara asyp keledi degendi estip, Qoqan jaǵyna ótip Ándıjanǵa kóship barmaqshy degen habar Abylaıǵa jetedi , mine sol kezde Buqar jyraýdyń olardy toqtatýǵa barǵanda aıtqany:
-Abylaı aldynda sen bitseń
-Qudandaly tanyspyn
-Abylaı aldynda sen bitpeseń
-Atasyn bilmes alyspyn,
- bul jerde eger kónbeseń shaýyp alamyn dep tur. Biraq Sadyr eliniń basshysy Tasbolat batyr Abylaıdyń sálemi Buqardyn toqtatýyn qabyldap elden ketpeı qonysynda qalady .Bul kezde Abylaı úlken orda hany bolǵan kez. Al Abaq Kereı Arqadan aýa kóshken kezde 1723-1728-jyldar aralyǵy.Ol kezde Abylaı Buqar jyraýdyń aıtýynsha:
-Aı Abylaı ,Abylaı!
Men seni alǵash kórgende,
Sen qarshadaı ǵana ul ediń
Úısin Tóle bıdiń túıesin baqqan qul ediń,-deıdi
Mine Buqar jyraý ol ýaqytta jas jigit Ábilhaıyr ekeýi Sabalaq pen Oraz quldy kórgen kez. Kereıler arqadan shyǵysqa Altaıǵa aýyp jatqanda Abylaı bala bolǵandyǵy osydan belgili. Al Buqar jyraý Sarysýdy kóbelep kóshkeli jatqan Sadyrlarǵa barǵanda qartaıǵan kezi Abylaı elýge kelip qalǵan.Sóz sońynda osy oqıǵany «Kóshpendiler» trılogıasynyń 477 betinen oqýlaryńyzǵa bolady. Bizdiń maqsat keleshekte babalarymyzdyń atyna tańylǵan jalǵan jala urpaǵymyzdyń betine shirkeý bolmasyn degen nıet ,adamnyń bári birdeı emes talaı jeldi aýyz kezdesedi .Sender qashyp ketkensińder búıtkesińder degendi birneshe ret estidik .Negizinde Arǵyn men Kereı kisi óltirisip kek qýyspaǵan aǵaıyn .Ataqty Qojabergen jyraý babamyz «Elim-aı» dastanynda «Kereıler arqadan aýyp ketken soń ıen qalǵan Ereımentaýǵa Shyńǵystaýdan Qanjyǵaly rýyn, Qarataýdan Atyǵaı-Qaraýyl rýlaryn Kókshetaýǵa ákelip qonystandyrdy»,- dep jazyp ketken . Sondyqtan endigi tarıh jazatyn shyǵarma shyǵaratyndar osyndaı derekterdi negizge ala otyryp aǵattyqqa jol bermeı jazsa eken degen tilekpen áńgimemizdi aıaaqtaımyn.
Haırolda Haýan
Arqaý usyndy
