كوزى تىرىسىندە باعى جانباعان، ومىردەن وزعان سوڭ كوزدەن دە، كوڭىلدەن دە كەتكەن قازاقتىڭ دارىندى اقىندارىنىڭ ءبىرى ءومىرزاق قوجامۇراتوۆ وزبەكستان رەسپۋبليكاسىنىڭ بۇقار وبلىسىندا دۇنيەگە كەلگەن. «ءومىرزاق قوجامۇراتوۆ – قازاق پوەزياسىنىڭ اسقارىنا جۇمەكەن ناجىمەدەنوۆ، ءجۇسىپ قىدىروۆ، قۇداش مۇقاشيەۆ، مۇقاعالي ماقاتايەۆ، تولەگەن ايبەرگەنوۆ سىندى تارلاندارمەن قاتار شىققان تالانتتى اقىنداردىڭ ءبىرى. كەزىندە ايگىلى جىر الىپتارى ءابدىلدا تاجىبايەۆ پەن ءابۋ سارسەنبايەۆتان باستاپ بەلگىلى اعا بۋىن مەن قاتارلاس قالامگەرلەر ونىڭ عاجايىپ اقىن ەكەندىگىن مويىنداپ، بايسالدى كوزقاراستارىن، جىلى پىكىرلەرىن بىلدىرگەن بولاتىن. الايدا وزگەلەردەي ەمەس، ءومىرزاقتىڭ ءوزىنىڭ دە، ولەڭىنىڭ دە باعى اشىلماي كەتتى...»، – دەيدى اقىننىڭ جەرلەس ءىنىسى قالي جولداسوۆ.
ءومىرزاقتىڭ شىعارمالارى وتكەن عاسىردىڭ ەلۋىنشى جىلدارىنىڭ اياعىندا اۋداندىق، وبلىستىق، رەسپۋبليكالىق مەرزىمدى باسپا ءسوز بەتتەرىندە جارىق كورە باستاعان ەكەن. «جيدەلى بايسىن»، «تاڭعى داۋىس»، «وي كەشۋ»، «كۇن استىندا – قۇدىرەت»، «سەزىم ساتتەرى» سىندى جىر جيناقتارى جارىق كورگەن.
بۇگىن – ونىڭ تۋعان كۇنى. بىردە-بىر مەرەيتويىن تويلاۋعا مۇرشاسى بولماعان تاعدىرلى دا تالانتتى اقىنىمىزدىڭ جىرلارىن وقىپ، ارۋاعى الدىندا تاعزىم ەتەيىك، اعايىن!
بايبوتا قوشىم-نوعاي
ءومiرزاق قوجامۇراتوۆ
(1936–1983)
انا ءتىلىم
سەندە مەنىڭ بار قازىنام، بايلىعىم،
سەن بوپ تۋدى جارىق جۇلدىز، اي، كۇنىم.
سەن ارقىلى شالقىپ جاتىر ايدىنىم،
سەن تۇرعاندا سەرپەم بۇلتىن قايعىنىڭ.
انا ءتىلىم! اينالايىن، ارداعىم،
سەن ارقىلى قاي قيىرعا بارمادىم؟
گۇلستاندا سايراپ تۇرعان بۇلبۇلىم،
تاس عاسىردان تالماي جەتكەن تارلانىم.
سۋرەتىڭە ەل سۇيەنگەن ارۋسىڭ،
قۇدىرەتىڭە ەر سۇيەنگەن قارۋسىڭ.
قاجەتىمنىڭ بارلىعى بار بويىڭدا،
دەرتىم بولسا – ءبىر عانا سەن ءدارۋسىڭ.
بۇل فانيدە ءمولدىر بولسا – ءمولدىرسىڭ،
عاشىق جاندار مەن سياقتى تەلمىرسىن.
ارمان ايىم، اينالايىن، الدىڭدا
ولىممەن تەڭ – ءمۇلايىمسىپ كولگىرسۋ.
سەنسىڭ مەنىڭ ار-وجدانىم، نامىسىم،
ءورت بوپ ءتيشى ارمان ءۇشىن، ار ءۇشىن.
شەشە ءتىلىن بىلمەي جۇرگەن شەرمەندە
تانىمايتىن اكەسىن، ءبىر تانىسىن.
انا ءتىلىم! سەن بارىڭدا گۇلدەيمىن،
جىر الاۋىن شالقىتامىن، گۇرلەيمىن.
سەن جوق بولساڭ، جانا-جانا تاۋسىلىپ،
جەر وشاقتان جەل ايداعان كۇلدەيمىن.
جاسا ماڭگى، انا ءتىلىم، جان ءتىلىم،
جاسا ماڭگى، دانا ءتىلىم، جارقىنىم.
كوكىرەگىمنەن كوتەرەيىن ار تۋىن،
ماڭگىلىككە نۇرلاندىرسىن جارقىلىڭ!
* * *
بيىك دەيمىن،
بيىك مەنىڭ نە تەڭىم؟
ۇلى تاۋدىڭ جايلاسامشى ەتەگىن.
شىڭ-قۇزداردىڭ سىمباتىنا ءبىر قاراپ،
ويدا تۇرىپ،
شىرقاسام دا جەتەدى ءۇن.
شىڭىراۋ دەيمىن،
شىڭىراۋدى مەن نە ەتەمىن؟
بالبۇلاقتىڭ ماڭى ەمەس پە مەكەنىم.
ماڭداي تەردى تامشىلاتسام، تاستى دا
باۋ-باقشاعا اينالدىرىپ كەتەمىن.
سەن جەتىم ەمەسسىڭ
كۇندەرىمنىڭ كەيى شات، كەيى مۇڭدى،
ءومىر ءوزى ۇيرەتتى كەيىنۋدى.
ماحابباتسىز جانداردا شاپاعات جوق،
مەن ولاردان كۇتپەيمىن مەيىرىمدى.
اكەڭ سەنىڭ ەشكىمگە تابىنباعان،
شەشەڭ سەنىڭ ەشكىمگە شاعىنباعان.
جەتىمسىرەپ جۇرگەندى جەك كورەمىن،
قورلاماي ءجۇر جاستىقتى جالىنداعان.
ايتپا ماعان ەكىنشى جەتىممىن دەپ،
ايت ودان دا تارتىسپەن جەتىلدىم دەپ.
ءالى قانشا بىتپەگەن شايقاسىڭ بار،
مايدانعا شىق! بەل بۋىپ، بەكىندىم دەپ.
ءبىر كەلگەن سوڭ ومىرگە دۇرىستاپ ءجۇر،
ارىڭ ءۇشىن وتقا ءتۇس، ۇرىسقا كىر!
سەرۋەن قۇرىپ سەنىمەن كەتەر ەدىم،
ولەڭ بۋىپ، ءون بويىم قۇرىستاپ ءجۇر.
قۇدىرەتتەي ءار ادام دارا تۋعان،
ءوز كەشىڭ ءوز جولىڭا قاراتىلعان.
بولسا دا اكەڭ ساعان جان بەرمەيدى،
و باستا، شىبىن بولەك جاراتىلعان.
ۇلىلىق – كىسىلىكتە، دارالىقتا،
جەتپەيدى اركىم قولى دانالىققا.
نەلەر جوق اسپان، جەردىڭ اراسىندا،
ۇشاسىڭ سەن دە وسى ەكى ارالىقتا.
الدىمىزدا جول جاتىر
الدىمىزدا كوك سۇڭگى شىڭ... كول جاتىر،
تىم بيىكتە... تۇڭعيىقتا ولجا تۇر.
كۇندە شىعىپ جۇرگەن بەلەڭ جون جاتىر،
جون قوينىندا وقىلماعان توم جاتىر.
ويلان، قۇربىم، بولعىڭ كەلسە ساپارلاس،
الدىمىزدا ءبىز وتپەگەن جول جاتىر.
الدىمىزدا كەڭ دالانى قار تىستاپ،
اقپان بىزبەن تابان تىرەپ تارتىسپاق.
سەنىم – سەرىك، جەڭەم دەگەن شارت ۇستاپ،
اۋىردى ويدان اۋدارامىز تارتىسساق.
ويلان، قۇربىم، بولعىڭ كەلسە ساپارلاس،
بۋ بەلىڭدى، جۇرەك ءسوزىن ءمارت ۇستاپ!
ۇزاق جولدا بىرىمىزدەن كەتەر ءمىن،
قاتەلەسپەي ءوز بورىشىن وتەر كىم؟!
جولداسىما جانىم پيدا ەتەرمىن،
ءبارىن جۋىپ، قۋانىشتى جەتەر كۇن!
الدىمىزدا ءبىز وتپەگەن جول جاتىر،
نە كورسەك تە نار تاۋەكەل كوتەردىم!
قىس
كارى قىس شاتاق ەكەن تىڭداماپتى،
كۇزدى دە قىردان ءارى سىرعاناتتى.
وراي ساپ توڭىرەكتىڭ اق قارىمەن،
ول مەنى پاكتىگىنە ءبىر قاراتتى.
ال اياز كورسەتپەك بوپ ءزارلى كۇيىن،
اۋىلدىڭ ارالاپ ءجۇر بارلىق ءۇيىن.
شاڭقوبىز – سەلەۋ تارتسا زارلى كۇيىن،
قاعىپ اپ كەتىپ جاتىر قارلى قۇيىن.
شۋلايدى، ىزىڭدايدى، شىڭعىرادى،
تۇنگى اياز تەمىردى دە سىندىرادى.
تاڭ عانا اكەلدى ءبىر تىنىشتىقتى،
قىزارىپ شىقتى قىردان كۇن قۇلاعى.
جون جاتتى جالت-جۇلت ەتىپ، كۇمىس قىرلى،
تۇنگى شۋ كورىنبەي ءبىر تىنىس قۇرلى.
بۇل دالا جايىپ تاستاپ اق پاراعىن،
مەن ءۇشىن جازباعان جىر، تىڭ ءىس تۇردى.
جىگىت – قىس، توبەگە مۇز-شىلبىر ساپتى،
وسىلاي ويلاعان ەم بۇل ءبىر ءساتتى.
قالىپتى بۇتالار دا اۋىر تارتىپ،
قوندىرىپ اش دەنەگە مۇز بۇرشاقتى.
سەكسەۋىل
تاڭ ەمەس توپىراعىنىڭ كەكسەلىگى،
كەبىردەن قاۋلاپ وسكەن سەپسە ءبۇرى.
قارسى العان بوراي سوققان بۇرقاسىندى،
كەل، كەڭەس، كەكسە قۇمنىڭ سەكسەۋىلى!
وتكەن كۇن از ارتپادى ازا-مۇڭدى،
ءبىلدىڭ تەك ىشتەن تىنىپ سازارۋدى.
...كەزىندە كوك ايازدى وتقا كومىپ،
قايراتىڭ قايناتتى تاس قازانىمدى!
ءور داۋىل، كوك نوسەردە تۇتاپ دارىن،
سەرمەگەن سەمسەر ەتىپ بۇتاقتارىن.
ءار بۇتاڭ كورىندى عوي كوزىمە ىستىق
جالىنمەن جازعان قۇمنىڭ كىتاپتارىن!
كءۇز
قيالىمداعى مەڭدى قىز،
ءتاڭسارىمبىسىڭ،
اڭسارىمبىسىڭ،
زەرلى كۇز؟
اتىلىپ شىققان ارمان ءجۇز،
قىرلارىمبىسىڭ،
قىرمانىمبىسىڭ،
مارجان كۇز؟
كوز تىگىپ كوككە مەن سەنگەن،
تاۋلارىمبىسىڭ،
باۋلارىمبىسىڭ
تەڭسەلگەن؟
اق مارجان، التىن اتىراپ،
جان ىرىسىمبىسىڭ،
ساعىنىشىمبىسىڭ،
سارى ادىر،
سارعىش جاپىراق؟
اۋىلىم
كوشىرىپ قۇبا جوننىڭ الا شاڭىن،
اسەمىن جايعان كوكتەم الاشانىڭ.
ىپ-ىستىق، و، اۋىلىم، ءبىر ءوزىڭنىڭ
قوينىڭا سىيعان ءبارى تاماشانىڭ.
كۇن زىرلاپ، اي جۇگىرىپ، جىلعا اتتاعان،
قالدىردى بالعىن شاقتى بۇلعاقتاعان.
وقۋعا اتتانعاندا العاشقى كۇن
ءتۇتىنىڭ تۇردى قولىن بۇلعاپ ماعان.
كوك ساعىممەن جالعاسقان ادىر، اسپان،
شيپاگەر – دالام، ءدارىڭ – ادىراسپان.
جانىمدى قۋانىشقا قۇنداقتاعان،
تۋعان ەل، نە بار سەنەن ءقادىرى اسقان!
ءولگەندەر قايتىپ كەلمەيدى
جەلبىرەپ جاسىل جەلەگى،
بالاۋسا بالدىر،
بالعىن كوك،
ولگەندەر قايتىپ كەلەدى
ورمان بوپ،
جاسىل شالعىن بوپ.
قابىلداپ كۇننىڭ ىستىعىن،
ولگەندەر قايتا جاڭعىرىپ،
تۇسىنە بىلسەڭ قۇس ءتىلىن،
ايتادى جىرىن ماڭگىلىك.
شىرىگەن دەنە، دۇنيە-اي،
توپىراق بولىپ ايتادى ءان.
جاندىك بوپ،
ءشوپ بوپ،
ايتەۋىر،
جارالۋى راس قايتادان.
ادام با، ءشوپ پە، اڭدار ما
ساپارىن جولدا تاۋىسقان،
كوز تىگىپ كەلەر تاڭدارعا،
باسقا ءبىر كۇيگە اۋىسقان.
تىرشىلىك قاۋلاپ قۇلپىرىپ،
كۇن سونبەي ەشكىم ولمەيدى.
جۇرەگىم – بۇلبۇل
بۇلقىنىپ،
جىر ەتپەي تىنىم كورمەيدى.
جۇرەگىم، ميىم، شىنىندا،
نۇرىنا كۇننىڭ بايلانىپ،
كوزدەردىڭ قاراشىعىندا
تۇرادى الەم اينالىپ.
مءولدىر ماحاببات
ويناقى قىز، ويلى قىز،
جۇرەگiمدi ۇشىردىڭ.
ويناقى قىز، ويلى قىز،
ايتپاي-اق قوي... ءتۇسiندiم.
جان سىرىمدى ءوزiڭە
شەرتiپ كەلە جاتىرمىن.
كوزiم تۇسسە كوزiڭە،
مەنi مۇڭعا باتىردىڭ.
كولەڭكەڭدi وزگەدەن
ايايمىن دا قىزعانام،
ۇقتىرا السام كوزبەنەن
جۇرەگiمدi سىزداعان.
ارتىق كورەم مەن سەنi،
ارتىق كورەم بار قىزدان.
جايىلماعان وركەنi
مەن – جەردەگi جالعىز ءدان.
ءوزiڭ باققا شاقىردىڭ،
مەندە قازiر جوق تاعات.
ەسسiز كەلە جاتىرمىن،
اينالايىن، اق تاماق.
ۇيالامىن كوزiڭنەن،
ۇشقىن شاشىپ مازداپ تۇر.
قوس بالاپان ءتوسiڭنەن
ۇشىپ كەتە جازداپ تۇر.
كۇمiس كومەي بال توككەن،
بولار سەندەي قاي ءمۇسiن.
ون ءتورتiڭدە جارق ەتكەن
وزگەشە بiر ايمىسىڭ؟
سيقىرمىسىڭ الدە سەن،
كوزدەرiمدi جاۋلاعان،
كوڭiلiمدi اۋلاعان،
كوك ساعىمنان اۋماعان؟!
باقىتپىسىڭ بايانسىز،
ءسۇرiندiرiپ كەتەتiن،
جۇرەگiمدi اياۋسىز
تiلiم-تiلiم ەتەتiن؟
تۇرمىن با الدە جىندانىپ،
تۇرمىن با الدە ءتۇس كورiپ؟
قول جايامىن مۇڭدانىپ،
قونساڭ باقىت قۇس بولىپ.
بالقىپ تۇرعان كەزiمدە
تاۋلار جانىپ، تاس كۇيiپ،
دوڭگەلەدi-اي كوزiمدە
دۇنيە – مىنا جاس كيiك.
قىزىل شوقتاي ەرiنiڭ
تيگەن جەرiن كۇيدiرiپ،
بار تامىردى بالقىتىپ،
بارا جاتىر يدiرiپ.
ونسىز دا مەن دiر ەتتiم،
ورتەدi عوي ءورت تiلiڭ.
كۇي پەرنەسiن جۇرەكتiڭ
ءدال ءوزiڭدەي شەرتتi كiم؟
قۇرىق تۇسكەن قۇلىنداي
دiر-دiر ەتiپ تۇرسىڭ سەن.
قۇلاق كەستi قۇلىڭداي
دiر-دiر ەتiپ تۇرمىن مەن.
ارمانىڭدى ايعا ۇسىن،
وتەيiن مەن كوتەرiپ.
ماحابباتتىڭ قايعىسىن
مەنەن دە سەن بەتەر ۇق.
* * *
بوتاكوزiم جاۋدىراعان،
سەن عوي مەنiڭ ارداعىم.
جانارىڭنان جاۋدى ماعان
اق جاڭبىر بوپ ارمانىم.
تەڭبiل اسپان جۇلدىزىنا
تەڭ كورمەيمiن جاقۇتتى.
تەڭگەرمەيمiن كۇن قىزىنا
تاڭ سىيلاعان باقىتتى.
مۇڭايماشى مەن تۇرعاندا،
مەن تۇرعاندا، شىرايلىم.
كوڭiلiمنiڭ، سەن تۇرعاندا،
قىل قوبىزىن بۇرايمىن.
كوز جاسىڭنان ءمولدiرەگەن
كەتەيiن بە بiر ءسۇيiپ؟
مەندەگi ءومiر – ءمولدiر ولەڭ
سول تامشىعا تۇر سىيىپ.
* * *
اينالىپ كەتتiم سەنiڭ ءامiرiڭنەن،
تابىنعان عۇمىر بويى ءتاڭiرiم ەڭ.
سوعۋىن توقتاتسا ەگەر قايران جۇرەك،
گۇل بولىپ قايتا شىعار قابiرiمنەن.
ول سەنi كەلمەسەڭ دە تiلدەمەيدi،
كەلسەڭ دە.
باياعىداي ۇندەمەيدi.
كۇل، وينا – كۇندەمەيدi،
باسقا قىزدىڭ
جولىندا قايتا بiراق گۇلدەمەيدi.
* * *
قۇمار كوڭiل جۇرەك ءسوزiن ايتا الماي،
ءۇمiت قۇسى شىر اينالىپ ءالi ءجۇر.
جۇتار ەدiم... مەسەلiمدi قايتارماي،
بال مەن ۋدى قوسىپ بەرسەڭ ءبارi بiر.
تۇرايىقشى قۇمار كوزدەن جايدى ۇعىپ،
«سۇيەمiن» دەۋ قيىن بiلەم...
ال بiراق
قاسiرەتiمە مەنەن بەتەر قايعىرىپ،
قۋانىشىما تۇرساڭ-اۋ سەن بالبىراپ.
* * *
ءشارباتىم، باقىتتىسىڭ، باعىڭداسىڭ،
تۇلەگەن بالاپان قۇس شاعىڭداسىڭ.
كۇنiگە سەنi ويلاسام ءجۇز اتىلام،
قاي قىردىڭ تەلەگەي جىر جاعىنداسىڭ؟
تاۋلاردىڭ تابان تيمەس ار جاعى شىڭ،
تەڭiزدiڭ تەرەڭدەگi مارجانىسىڭ.
وتەرمiن سەنi اڭساۋمەن جولاۋشىلاپ،
ماڭگiلiك قارا ورماندى قار جامىلسىن...
* * *
ءبىر جۇرەكتىڭ جاقۇتىسىڭ
ارمانداعان ءاردايىم.
ءبىر جىگىتتىڭ باقىتىسىڭ
جارقىراتقان ماڭدايىن...
تابيعاتتىڭ قۇدىرەتى مە،
اقىل، كورىك جاراسقان.
ءوزىڭ تۇگىل سۇگىرەتىڭە
كورگەن ادام تالاسقان.
تۇرادى ىلعي ديدارىڭنان
ارايلى ءبىر اي كۇلىپ.
كوكىرەگىنە كۇي دارىعان
قارايدى اقىن قايىرىلىپ.
وياتاتىن بال سەزىمدى
گۇلگە بىتكەن نازىكتىك.
ءازىلىڭدى، ءار ءسوزىڭدى
ءجۇرمىن بويعا ازىق قىپ.
سەنىڭ اپپاق جۇرەگىڭدە
ارمان – اققۋ ايتادى ءان.
سەندەي سۇلۋ بۇل ومىردە
تۋار ما ەكەن قايتادان؟!
ساعىنىش
سەن باردا ورتەڭ ەدi عوي
گۇلدەرi مىنا ادىردىڭ.
گۇلدەن دە كوركەم ەدiڭ عوي،
قايداسىڭ بۇگiن، قادiرلiم؟
سەن باردا تاۋلار پاڭ ەدi-اۋ،
بيiككە ءجۇردiك قۇمارتىپ.
ديدارىڭ اتقان تاڭ ەدi-اۋ،
اياۋلىم، سەنەن كiم ارتىق؟
سەن باردا سىرلى ەدi عوي،
سىبدىرى سىپسىڭ قۇراقتىڭ.
سەن باردا نۇرلى ەدi عوي
اي جۇزگەن بەتi بۇلاقتىڭ.
جايدارى، جارقىن پاڭ كورiك –
باقىتى ما ەدiڭ بۇل ءۇيدiڭ؟!
بەينەڭدi جانسىز ءال كورiپ،
ءوزiمنەن ءوزiم جىميدىم.
6alash ۇسىنادى
