«ءۇيدىڭ جاقسى بولماعى اعاشىنان، جىگىتتىڭ جاقسى بولماعى ناعىشىدان» دەپ ماقالداپ جاتادى. ايەلدىڭ تەگىنە، شىققان جەرىنە بايلانىستى وسىلاي دەگەن.
زەر سالعان ادامعا مۇندا ۇلكەن ءمان مەن ماعىنا، تەرەڭ سىر بار. قازاقتىڭ عۇلاماسى ءماشھۇر ءجۇسىپ: «مەڭىرەۋ ايەلدەن مەڭىرەۋ بالا تۋادى» دەيدى. ادەتتە ءبىز «مەڭىرەۋ» دەپ: كوزى بار، ءبىراق كورمەيتىن، قۇلاعى بار، ءبىراق ەستىمەيتىن ادامدى ايتامىز. اباي ءوزىنىڭ ايگىلى كيتاب تاسديق اتتى ەڭبەگىندە: «ماحاببات – اۋەلى ادامنىڭ ادامدىعى، اقىل، عىلىم دەگەن نارسەلەرمەنەن. مۇنىڭ تابىلماقتىعىنا سەبەپتەر – اۋەلى حاۋاس ءساليم ءھام ءتان ساۋلىق، بۇلار تۋىسىنان بولادى، قالمىسى جاقسى اتا، جاقسى انا، جاقسى قۇربى، جاقسى ۇستازدان بولادى» دەيدى. «حاۋاس» اراپشا – سەزىم، «ءساليم» – تولىق دەپ اۋدارىلادى. بىزدىڭشە – «تولىق سەزىم»، «سەزىمى تولىق» دەپ تۇسىنىلەدى. ءبىر عاجابى، حاكىم اباي «بۇلار تۋىسىنان بولادى» دەپ ناقتىلايدى. تاپ وسى ارادا ءماشھۇر ءجۇسىپ پەن ابايدىڭ ويلارى تۇيىسەدى: ەكەۋى دە ءبىر ويدى ايتىپ وتىر. وزىمىزشە تۇسىندىرەر بولساق، «مەڭىرەۋ بالا» – حاۋاس ءساليمى – تولىق سەزىمى جوق بالا. ايتىلعان ويدى ءارى قاراي ىندەتەر بولساق، مۇنداي «تولىق سەزىمسىز» بالا «تولىق سەزىمسىز» ايەلدەن، ياعني «مەڭىرەۋ» ايەلدەن تۋادى. بەلگىلى عالىم سوۆەتحان عابباسوۆتىڭ ايتۋىنشا، ادام جانىنىڭ 12 كانالى بولادى ەكەن. بالا جارىق دۇنيەگە كەلگەندە وسى 12 كانال يا اشىق، يا جابىق بوپ تۋادى ەكەن. سوندا بۇل جاننىڭ 12 كانالى انانىڭ قۇرساعىندا جاتىپاق اشىلادى ەكەن عوي. ال وسى جانىنىڭ 12 كانالى اشىلماعان، حاۋاس ءساليمى جوق مەڭىرەۋ بالا عىلىم-بىلىمگە ەنجار، قاۋقارسىز، قابىلەتسىز، ماحابباتسىز بولادى. عىلىم-بىلىمگە ماحابباتسىز بالا ءتۇپتىڭ تۇبىندە قۇدايىن دا تانىمايدى، ءوزىن دە تانىمايدى، دۇنيەنى دە تاني المايدى. وسىداناق ايەلدىڭ بالا تاربيەسىندەگى ءرولىنىڭ قانشالىقتى ماڭىزدى ەكەنىن ءوزىڭىز-اق اڭعارا بەرىڭىز. ەكىنشىدەن، اباي: بالا وسى ۇشەۋىنىڭ (1. جاقسا اتا، جاقسى انا/ 2. جاقسى قۇربى /3. جاقسى ۇستاز) قايسىسىن كوبىرەك جاقسى كورسە، سودان مىنەزدى كوبىرەك الادى دەپتى. البەتتە، بالا كىمدى جاقسى كورەدى؟ توعىز اي، ون كۇن كوتەرگەن، ەڭبەگىندە ەتى ولگەن، مۇزداي بەسىك تايانعان، جىلاساڭ شوشىپ ويانعان (مايلىقوجا) اناسىن جاقسى كورەدى. سوندىقتان ءماشھۇر ءجۇسىپ: اكەسى قانشا جەردەن عالىم بولسىن، شەشەسى نادان بولسا، بالا سونى جاقسى كورگەندىكتەن نادان بولىپ وسەدى دەيدى. «ەل بولامىن دەسەڭ، بەسىگىڭدى تۇزە» دەگەن قاناتتى ءسوزدىڭ ءمانىسى – قازاق، ەل بولامىن دەسەڭ ايەلدىڭ جاعدايىن جاسا، وقىت، تاربيەلە – سوندا عانا ەل بولاسىڭعا سايادى. ءبىراق ول قانداي وقۋ؟ وقۋدىڭ دا وقۋى بار. ءماشھۇر ءجۇسىپ: «ايەل زاتى ءزارۋ ءبىلىم الۋى كەرەك (ايەلدىك تابيعاتىنا ساي – و.ج.) سوندا ول پەرىشتەلىك سيپاتقا يە بولادى، بايىن دا جاقسى كۇتەدى»، – دەيدى. ءسوزىمىزدى قورىتىندىلاي كەلىپ، «الىپ – انادان تۋادى، ات – بيەدەن تۋادى» دەيدى. قازاقتىڭ «ەلدەن ەلدى ارالاپ، تەكتىدەن تەكتى سارالاپ، بەكتەردىڭ قىزىن ايتتىرىپ الار ما ەكەنبىزىندە» (اقتامبەردى) زور ءمانىس بار.
ەكەۋى دە تەكتى بولۋ كەرەك. بالا ەركەكتىڭ بەلىندە بولادى، ايەلدىڭ جاتىرىنا تۇسەدى. جاتىر دەگەن مەيىرىم دەگەن ءسوز. قازاق تەكسىز بالا تۋرالى: «بۇنىڭ شەشەسىنىڭ جاتىرى جامان ەدى» دەيدى. «جاتىرى جاماننان قانداي ءبىر ءجوندى بالا تۋسىن» دەيدى. ەركەكتىڭ بەلىنەن كەلگەن تەكتى ۇرىق تەكتى جاتىرعان تۇسكەن كەزدە عانا تەكتى بالا تۋادى. انانىڭ جاتىرى جاقسى بولۋ كەرەك. قۇراندا: «ايەلدەر سەندەردىڭ ەگىستىكتەرىڭ» دەيدى. ياعني، بيدايدى ءوسىرىپ شىعاراتىن قۇنارلى توپىراق ايەل دەگەن. مىسالى، ايەل تەكسىز بولىپ، ەركەك تەكتى بولسا، بالا تەكسىز بولىپ تۋادى. قايسىسىنان كوبىرەك كەلەدى دەگەندە قازاق ءوزى ايتىپ وتىر: ءۇيدىڭ جاقسىسى اعاشىنان، جىگىتتىڭ جاقسىسى ناعاشىدان» دەيدى. سوندىقتان ناعاشى جۇرتتان كوبىرەك كەلەدى. ايەل ادامنىڭ ماڭىزى وتە زور.
فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى، ابايتانۋشى، عالىم ومار جالەل ۇلى
6alash ۇسىنادى
