راسۋل عامزاتوۆ (1923-2003) – داعىستاننىڭ حالىق اقىنى. راسۋل عامزاتوۆ جىرلارى قازاق جۇرتشىلىعىنا دا جاقسى تانىس. «جارىق جۇلدىزدار»، «مەنىڭ داعىستانىم» كىتاپتارى ءار قازاقتىڭ تورىندە تۇر. «تاۋ قىزى» تەاتر ساحناسىندا قويىلدى. «مەنىڭ اتام» – بۇلدىرشىندەردىڭ سۇيىكتىسى بولدى. شىنىندا، راسۋل عامزاتوۆ جىرلارىنان ادامعا دەگەن سونشالىق ءبىر جىلىلىق سەزىلەدى. كەيىپكەرلەردىڭ مىنەز-ارەكەتتەرى، سالدىعى مەن مارتتىگى، قايسارلىعى مەن قايىرىمدىلىعى دا قازاقتان اينىماي، ۇقساپ تۇرادى. ول ءبارىن دە بۇكپەسىز، اعىنان جارىلىپ ايتادى. جازۋ مانەرىنەن، ۇلتتىق بوياۋىنان، جەڭىل ازىلىنەن ءجۇز اقىننىڭ جىرىنان راسۋل ولەڭىن بىردەن ايىرۋعا بولادى. تۋعان توپىراقتىڭ بار ماڭىزىن بويىنا سىڭىرگەن راسۋل ەكى ءسوزىنىڭ بىرىندە ءوز حالقىنىڭ دانا قاسيەتتەرىن، كەسەك مىنەزدەرىن العا تارتادى. ىلعي دا ەل مەن جەرگە دەگەن ىڭكارلىكتى جىرلايدى. ول بۇرىنعى اڭىزدار مەن بەسىكتەگى جازۋلارعا دەيىن قيسىنىن تاۋىپ قۇلپىرتىپ، وسى ءبىر پەرزەنتتىك قۇشتارلىقتى ۋاعىزدايدى. ءارى ۇلكەن-كىشىگە، تۇرمىس-تىرشىلىگى ءار ءتۇرلى ادامدارعا بىردەي ۇعىمدى تىلمەن، تابيعي تۇرىندە شەبەر جەتكىزە بىلەدى.
انا ءتىلى
ادام دەگەن نە كورمەيدى تۇسىندە،
جاتىر ەكەم بۇگىن ءقابىر ىشىندە.
داعىستاننىڭ كەڭ اڭعارى كۇن ىستىق،
كوكىرەگىمدە ورناعان ءبىر تىنىشتىق.
اساۋ وزەن ارقىرايدى جاردى ۇرىپ،
جۇرت تاراعان جالعىز مەنى قالدىرىپ.
مەن جاتىرمىن ءۇنسىز تۋعان جەرىمدە،
جەر بولادى بالعىن ءتانىم مەنىڭ دە.
مەن جاتىرمىن قارا جەرگە تابىنا،
جولامايدى كەلمەيدى ەشكىم ماڭىما.
تەك قىراندار شاڭقىلدايدى شىڭ جاقتا،
بۇعىلار كەپ ىڭىرسىيدى ءبىر جاقتا.
كەتتى عوي، دەپ قىرشىن عانا جاسىندا،
جىلامايدى ەشكىم مولام باسىندا.
جارىم قايدا، دوسىم قايدا كەشەگى،
انام قالاي جاتقانىمدى بىلمەدى.
بار ادامنان جاتىرمىن تەك بولەك مەن،
ءبىر داۋىستى ەستىپ قالدىم كەنەتتەن.
ەستىدىم مەن وسى ارادان ءۇنىن دە،
ەكى كىسى سويلەستى اۆار تىلىندە.
مەن جاتىرمىن قارا جەردە كوز جۇمىپ،
مىنا ەكەۋى كۇبىرلەيدى ءسوز قىلىپ.
عاسان دەگەن ءبىر كىسىنىڭ قۋلىعىن،
ءالي دەگەن ءبىر كىسىنىڭ سۇمدىعىن.
ەستىدىم دە ءسوزىن انا ءتىلىمنىڭ،
بويىم جىلىپ لەزدە مەن ءتىرىلدىم.
بالگەر دە ەمەس، دارىگەر دە ەمەس، ەمدەيتىن،
تەك ءوزىمنىڭ ءتىلىم ەكەن سويلەيتىن.
وزگە ءبىر ءتىل ەمدەر باسقالارىڭدى،
مەن ونىمەن ايتا المايمىن ءانىمدى.
ەگەر ءتىلىم ەرتەڭ بولسا قۇرىماق،
مەن دايىنمىن وتۋگە دە بۇگىن اق.
مەن جانىممەن سۇيەم وسى ءتىلىمدى،
كەدەي دەپ اق ايتا بەرسىن ءبىلىمدى.
اسسامبلەيادا ەستىلمەسىن ءۇنى دە،
انا ءتىلى ۇلى مەنىڭ وزىمە.
ماحمۇت جىرىن وقۋ ءۇشىن جاستاۋىن،
كۇتەم الدە اۋدارۋىن باسقانىڭ.
مەن بولدىم با ەڭ سوڭعى اقىن بۇگىندە،
ولەڭدەرىن جازا الار تىلىندە.
مەن سۇيەمىن پلانەتانىڭ بارلىعىن،
وزەن تاۋىن، ءار گ ۇلى مەن ءار قىرىن.
مەن سۇيەمىن بۇل ەلىمنىڭ گۇلىن دە،
ءالىم شولى ايتتىم الار تىلىندە.
قىمبات ماعان ەلىمنىڭ بار دالاسى،
بالتىق پەنەن ءساحاليننىڭ اراسى.
قايدا بولسىن قيا ماعان جانىمدى،
تۋعان جەردەن قازسىن ءبىراق ءقابىردى.
الاشا ءبىر جازىپ قويعان قۇلپى تاس،
تۇرساۋىلدا حابارلار دا ۇمىتپاس.
ەسكە اپ جۇرەر كارى جاسى جاقىن كەپ،
مۇندا راسۇل عامزا ۇلى جاتىر دەپ!
***
...وزگە ءبىر ءتىل ەمدەر باسقالارىڭدى،
مەن ونىمەن ايتا المايمىن ءانىمدى.
ەگەر ءتىلىم ەرتەڭ بولسا قۇرىماق،
مەن دايىنمىن ولۋگە دە بۇگىن-اق.
مەن جانىممەن سۇيەم وسى ءتىلىمدى،
كەدەي دەپ-اق ايتا بەرسىن ءبىلىمدى.
اسسامبلەيادا ەستىلمەسىن ءسوزى دە،
انا ءتىلىم – ۇلى مەنىڭ وزىمە.
ماحمۇد جىرىن وقۋ ءۇشىن جاس قاۋىم
كۇتە مە الدە اۋدارۋىن باسقانىڭ؟
مەن بولدىم با ەڭ سوڭعى اقىن بۇگىندە،
ولەڭدەرىن جازار اۆار تىلىندە.
***
...جانىمدى بۇل ءان جايلى ەتتى،
بىلمەدىم ءبىراق، نەنى ۇقتى،
جىگىتتەر كوزدەپ اينەكتى،
جىبەردى قىزعا بورىكتى.
قىز ءبىراق مەنى جۇباتىپ:
– توقتاي تۇر، – دەدى الايدا –
ەرتەرەك كەپسىڭ ۇناتىپ
كەيىن كەل، قالقام، جاراي ما؟
بورىكتەر ىسكە كىرىستى،
مەن دە وعان ءۇمىت ارتامىن.
اينەككە قاراي تىك ۇشتى
مەنىڭ دە ءساندى قالپاعىم.
ءبىر كەزدە ءوزىم بايقادىم –
بارىنەن اسىپ ءار قاراي،
جالپ ەتە قالدى قالپاعىم
جارالى بولعان قارعاداي.
كوڭىلگە مەدەۋ بەرگەلى،
كوزىمە قاراپ ول مەنىڭ:
– كەشىگىپ قالدىڭ سەن، – دەدى –
ەرتەرەك نەگە كەلمەدىڭ؟
وسىلاي ىلعي ومىردە
ارماندى قۋام كوسىلىپ.
ەرتەرەك كەلىپ مەن بىردە،
قالامىن بىردە كەشىگىپ.
***
مەنىڭ ماحابباتىم دا –
قوس بۇتاقتى شىنارداي،
ءبىرى جاڭا كوكتەگەن،
ءبىرى ءشىرىپ سىنارداي.
مەنىڭ ماحابباتىم دا –
قوس قاناتتى قىرانداي،
ءبىرى كوككە قۇمارتىپ،
ءبىرى جاتىر تۇرا الماي.
كەتپەي جۇرگەن قاشاننان
قوس جارا بار جانىمدا،
ءبىرى ءبىتىپ كەلەدى،
بىرەۋى ءجۇر قانىمدا.
ءدال وسىلاي ءاردايىم:
بىر-بىرىنە جالعاسىپ،
قۋانىش پەن قايعى دا
تۇرادى ىلعي الماسىپ.
ەگەر ساعان عاشىق بولىپ مىڭ جىگىت...
ەگەر ساعان عاشىق بولىپ مىڭ جىگىت
ءسوز ايتۋعا كەلسىن مەيلى عالامنان
ساقتا ەستە، سۇيگەن جارىم، ارايلىم
مەن سولاردىڭ تورەسىمىن عامزاتوۆ
ەگەر سەنى پەرىم دەگەن ءجۇز جىگىت
جاساۋىڭا بار اسىلدى جىيسا دا
جانارىڭدى سالعاننان-اق اياۋلىم
تاۋ قىرانى راسۋلدى بايقارسىڭ
ەگەر ساعان مىنا عالام تاڭدانعان
عاشىق بولسا جالىنداعان ون تارلان
شاتتىعىڭ مەن قاسرەتىڭدى تەڭ كورگەن
مەن سولاردىڭ تورەسىمىن عامزاتوۆ
جانارىندا جالعىز ءۇمىت جارق ەتكەن
بولسا بىرەۋ سەنەن ءۇمىت ۇزبەگەن
مەن دەپ، مەن دەپ بىلگىن اياۋلىم
عامزاتوۆپىن سەنى تالماي ىزدەگەن
ەگەر ساعان ەشكىم عاشىق بولماسا...
باتقان كۇنمەن جانىڭ مۇڭعا ورانسا،
دەمەك مۇندا، جانارتاۋلى قىراتتا...
باقي جاققا كەتكەن ماڭگى عامزاتوۆ...
6alash ۇسىنادى
