و' گەنري – XX عاسىر باسىندا ءومىر سۇرگەن امەريكاندىق جازۋشى، نوۆەللاشى ۋيليام سيندي پورتەردىڭ لاقاپ اتى. ۋيليام سيدني پورتەر 1862 جىلدىڭ 11 قىركۇيەگىندە اقش–تىڭ سولتۇستىك كارولينا شتاتىنداعى گرينسبورو قالاسىندا دۇنيەگە كەلدى.
جازۋشىنىڭ العاشقى ادەبي تاجىريبەلەرى 1880ء-شى جىلدىڭ باس كەزىندە باستالدى. 1894 جىلى پورتەر وستيندە روللينگ ستوۋن اتتى ءازىل–وسپاق اپتالىق جورنالىن شىعارا باستادى. جازۋشى ادەبي قاۋىمعا و' گەنري دەگەن ادەبي ەسىممەن تانىلدى.
و’ گەنريدىڭ جالعىز "پاتشا جانە قىرىققابات" رومانى 1904 جىلى جارىق كوردى. وسى باسىلىمنان كەيىن «ءتورت ميلليون» «جانىپ تۇرعان شام»، «باتىستىڭ جۇرەگى»، «قالا داۋىسى»، «يگىلىكتى الدامشى»، «تاعدىر جولى»، «تاڭدامالى»، «ناقتى ىستەر» سياقتى ءبىرقاتار اڭگىمەلەر جيناعى جارىق كوردى.
ول ءوزىنىڭ نوۆەللالارىندا وتكەن عاسىر باسىنداعى امەريكاندىق ءومىردىڭ، امەريكاندىق شىندىقتىڭ بەتبەينەسىن كورسەتتى. ءوز زامانىنىڭ رۋحى، قايشىلىقتارى، تۇرمىستىق تراگەديالارى ادەبيەتتە «O' گەنريدىڭ امەريكاسى» دەگەن ۇعىمدى قالىپتاستىردى. اسىرەسە «سوڭعى جاپىراق» اتتى نوۆەللاسى ەڭ اسەرلى، جۇرەك قوزعايتىن شىعارمالارىنىڭ ءبىرى بولىپ سانالدى. ءوز زامانىنداعى امەريكاندىق بولمىستىڭ ناقتى، شىنايى كورىنىستەرىنە سەرگەكتىكپەن قاراي ءبىلدى. بۇل شىعارما «جانىپ تۇرعان شام» شىعارمالار جيناعىندا 1907 جىلى جارىق كوردى.
اۆتوردىڭ اسەرلى شىعارمالارىنىڭ ءبىرى. كۇردەلى پسيحولوگيالىق سيۋجەتكە قۇرىلعان نوۆەللا. شىعارمادا ەكى قىزدىڭ دوستىعى، ومىرگە كوزقاراسى، ارمان-مۇددەلەرى، ەرىك-جىگەرلەرى باياندالادى. شىعارمادا قاراپايىم حالىقتىڭ تۇرمىس تىرشىلىگىن ايتا وتىرىپ، ولاردىڭ ومىرگە دەگەن كوزقاراسىن باياندايدى. ءار كەيىپكەردىڭ ءوزىنىڭ ارمانى بار. ءبىراق سول ارمانعا جەتۋ جولىن ءوزى تاڭدايدى. قارتتىق پەن جاستىق، ءومىر مەن ءولىم، اۋرۋ مەن ساۋىعۋدىڭ اراقاتىناسىن شەبەرلىكپەن اشا بىلگەن. شىعارماداعى كەيىپكەرلەردىڭ بەينەسى شىعارما سيۋجەتىنىڭ دامۋى ارقىلى اشىلا تۇسەدى. سيۋدي – بولمىسى ەرىك-جىگەرى، رۋحى مىقتى قىز. سۋرەت سالۋ ارقىلى اقشا تاۋىپ، ناۋقاس قۇربىسىنا دا قاراپ قامقور بولادى جانە وعان ءسوزى مەن ءىسى ارقىلى سەنىمدىلىك سەزىمىن ۇيالاتادى. ال دجونسي – ءالسىز، سەزىمتال، قيالشىل، نازىك قىز. بەرمان قارت ناۋقاس قىزعا ءومىر سىيلاۋشى كەيىپكەر رەتىندە بەينەلەنەدى. شىعارما ارقىلى وقىرمان ونەرتۋىندىسى ادامعا ءۇمىت سىيلايتىنىن، ومىرگە قۇشتارلىعىن وياتاتىنىن تۇسىنەدى.
سوڭعى جاپىراق
(نوۆەللا)
تاعدىر ۇيىتقىماسى الدەقايدان ەرىكسىز ايداپ اكەلىپ تابىستىرعان ەكى جاس سۋرەتشى قىزدىڭ ستۋدياسى ءۇش قابات كىرپىش ءۇيدىڭ جوعارعىسىندا ەدى.
بۇل ءۇي كوشەلەرى قىسقا-قىسقا، قيسىق-قيسىق شيماي-شىتىرمانعا اينالىپ كەتكەن كۆارتالدا، قالانىڭ شەت جاعىندا. تاعى ءبىر تاڭعالارلىعى – جالعىز ۇزىن كوشەسى ءوزىنوزى ەكى رەت كەسىپ وتەدى.
ارزانىراق پاتەر، سولتۇستىككە قاراعان تەرەزە ىزدەيتىن سۋرەتشىلەر قالانىڭ وسى تۇكپىرىنە ۇيمەلەسىپتى. قاشاندا قارىزدانباي تۇرا المايتىن ەڭبەكتىڭ ادامدارى مۇنداي قۇمىرسقانىڭ يلەۋىنەن قارىزىن جيناۋشىلارعا وڭايلىقپەن تاپتىرا دا بەرمەيدى. قاعاز كەرەك، بوياۋ كەرەك، كەنەپ كەرەك… باسى ارتىق اقشا جوق، بولىپ كورگەن دە ەمەس.
سۋرەتشى ەكى جاس قىز سيۋدي مەن دجونسي ءبىرى مەيننەن، ءبىرى كاليفورنيادان كەلگەن ەدى. ارزان ءبىر رەستوراندا تانىسقان. كوركەمونەرگە، كويلەك جەڭىنىڭ جاڭا موداسىنا كوزقاراستارى ۇيلەسە كەتتى دە، ەكەۋى ءبىر ستۋدياعا ورنالاستى. جان اياسپاس دوس بولىپ كەتتى.
ول مامىر ايىنىڭ كەزى ەدى. ءقازىر قاراشا ايىندا وكپەدەن الار وتامالى اۋرۋلار كوبەيىپ كەتتى. ءبىر كۇنى ءدجونسيدى الىپ ۇردى. كادىمگى كۇيدىرىپ-جاندىرىپ اكەتەتىن وتامالى. تالدىرماش قانا، نازىك جارالعان جاس قىز ءقازىر تەمىر توسەكتە جاتىر. تور كوزدى گوللاند تەرەزەسىنەن كورشى ءۇيدىڭ كىرپىش قابىرعاسىنا قارايدى دا جاتادى. باسقا جاققا كوزىن ءبىر اۋدارمايدى.
ءدجونسيدى ەمدەۋگە كوزدەرىن قاستارى جاۋىپ كەتكەن، اۋزىن مۇرتى جاۋىپ كەتكەن قارتاڭ دوكتور كەلىپ جۇرەدى. سوڭعى ءبىر كەلگەنىندە دوكتور تەرمومەتردى قاتتى سىلكىلەپ ءتۇرىپ:
جازىلىپ كەتۋىنە ون ۇپايدان ءبىراق ۇپايى بار! – دەدى ءدجونسيدىڭ سەرىك قىزى ءسيۋديدى كوريدورعا الىپ شىعىپ.
— ون ۇپايدان ءبىراق ۇپاي! وندا دا ءوزى جازىلعىسى كەلسە، ءتىرى قالعىسى كەلسە! اۋرۋ ادامنىڭ ءوزى ولىمگە مويىن ۇسىنىپ، تىرلىكتەن ءۇمىتىن ۇزە بەرسە، ءبىز بەرەتىن دارى-دارمەكتە تۇك قاسيەت قالمايدى. ءسىزدىڭ جاس سەرىگىڭىز بۇل اۋرۋدان جازىلمايمىن دەپ ءبىرجولا مويىنداپ قويعان سياقتى. ويىندا نە بار ەدى ءوزىنىڭ؟
— ول… سىرلى بوياۋلارىمەن نەاپوليتان بۇعازىن جاساماقشى ەدى.
— بوياۋلار! بۇعاز!.. ءسوز ەمەس!.. قالجىراۋ! ونىڭ جۇرەگىندە ويلاۋعا تۇراتىن بىردەمە جوق پا ەدى دەيمىن. مىسالى ەركەك…
— ەركەك دەيسىز بە؟ – دەگەندە ءسىيۋديدىڭ داۋسى قاتتىراق شىعىپ كەتتى. ەركەك تە ويلانۋعا تۇرا ما!.. جوق، دوكتور، ونداي تۇگى دە جوق.
— وندا جاس بەيشارا قاتتى السىرەگەن ەكەن! مەن عىلىمنىڭ ۋاكىلى رەتىندە قولدان كەلەردىڭ ءبارىن ىستەپ باعارمىن. ءبىراق ولىمگە ءوزى بەيىمدەلىپ جاتقان اۋرۋعا بەرىلەتىن دارى-دارمەكتىڭ جارىمى دالاعا كەتەدى. ومىردەن، وسى دۇنيەدەن ءۇمىتىن ۇزبەسە ەكەن. ەگەر ءسىز اناعان-مىناعان قىزىقتىرىپ، تىم بولماسا بيىل قىسقى كويلەكتىڭ جەڭى قانداي بولار ەكەن دەپ سۇراتا الساڭىز، سەرىگىڭىزدىڭ جازىلىپ كەتۋىنە بەس ۇپايدان ءبىر ۇپاي ۇتىسى بولار ەدى. ون ۇپايدان ءبىر ۇپاي مەن بەس ۇپايدان ءبىر ۇپايدىڭ اراسى جەر مەن كوكتەي! ءتۇسىندىڭىز عوي؟
دوكتور كەتكەن سوڭ، سيۋدي ستۋدياعا بارىپ جاپوننىڭ قاعاز ورامالى ەزىلىپ كەتكەنشە جىلاپ-جىلاپ الدى. سودان سوڭ جەڭىل ءبىر ءاندى اقىرىن عانا ىڭىرسىپ دجونسي جاتقان بولمەگە قايتىپ كەلدى. قولىندا سۋرەت سالاتىن تاقتاسى دا بار ەدى.
دجونسي بەتىن تەرەزە جاققا بەرە جاتىر ەكەن. ارىقتاعان دەنەسى كورپە استىنان ارەڭ سەزىلەدى. ۇيىقتاپ جاتىر دەپ قالارلىق ءۇنسىز جاتىر.
سيۋدي ىسقىرۋىن قويىپ، الىپ كەلگەن تاقتاسىن جايىپ، ءبىر جۋرنالعا باسىلاتىن اڭگىمەگە بايلانىستى سۋرەتتەرىن سالا باستادى. جاس سۋرەتشىلەردى كوركەمەنەردىڭ كۇرەڭ جولىنا اكەلەر سۇرلەۋلەر سونداي جۋرنالدار ارقىلى وتەتىنى بەلگىلى عوي. سيۋدي دە سول سۇرلەۋلەردىڭ بىرىندە جۇرگەن.
سيۋدي سۋرەتىن سالا وتىرىپ، ءدجونسيدىڭ اقىرىن عانا سىبىرلاپ جاتقانىن ەستىدى. الدەنەنى باسىنان اياعىنا قاراي ەمەس، اياعىنان باسىنا قاراي ساناپ جاتىر:
— ون ءتورت… ون ءۇش…
سيۋدي ورنىنان اتىلىپ تۇرىپ ءدجونسيدىڭ قاسىنا كەلدى. كوزدەرى اشىق، تەرەزەدەن كورىنگەن الدەنەمەنى ساناپ جاتىر.
— ون ەكى… – دەدى دجونسي. از كىدىرىپ: – ون ءبىر… ون، توعىز… – دەپ از عانا توقتالدى دا، – سەگىز، جەتى، دەپ جۇبىن جازباي ايتىپ جىبەردى.
سيۋدي دە تەرەزەگە قارادى. اۋرۋ ادام سانايتىنداي نە بار ەكەنىن كورگىسى كەلدى. اڭىراپ جاتقان سۇر اۋلا… جيىرما قادام جەردەن كورىنگەن كورشى ءۇيدىڭ كىرپىش قابىرعاسى. كوڭىل اۋدارىپ، كوز تارتار باسقا ەش نارسە جوق. ءتۇپ تامىرلارى ءشىري باستاعان، ەسكىرگەن ءبۇلىس شىرماۋىق بۋناق – بۋناق تۇكتى بۇتالارىمەن كىرپىش ءۇيدىڭ قابىرعاسىن بەلدەۋلەپ جاۋىپ الىپتى. كۇزدىڭ سۋىق جەلى شىرماۋىق بۇتالارىندا قالعان جاپىراقتارىن جۇلىپ اكەتىپ جاتىر.
— اينالايىن-اۋ، نەمەنەنى ساناپ جاتىرسىڭ؟ – دەدى سيۋدي.
— التى، – دەدى دجونسي ارەڭ عانا. -ەندى تەز-تەز جۇلىنا باستادى. بۇدان ءۇش كۇن بۇرىن جۇزگە جاقىن ەدى. ساناعاندا باسىڭ اينالاتىن. ەندى وڭاي سانالادى… انە، تاگى بىرەۋى ۇشىپ ءتۇستى. ەندى بەسەۋى-اق قالدى.
— نەنىڭ بەسەۋى دەيسىڭ؟
— جاپىراقتاردىڭ دەيمىن. ەڭ سوڭعى جاپىراق ۇشىپ تۇسكەندە مەن دە ولەمىن. مەن مۇنى ءۇش كۇننەن بەرى ءبىلىپ جاتىرمىن. ونى ساعان دوكتور ايتپادى ما؟
— مۇنداي ابەستىكتى ءبىرىنشى رەت ەستىپ ءتۇرمىن! – دەدى سيۋدي. -شىرىگەن ءبۇلىستىڭ جاپىراقتارى مەن سەنىڭ جازىلىپ كەتۋىڭدە قانداي بايلانىس بولماق؟ سەن، جارىمەس قىز، سول كارى ءبۇلىستى جاقسى كورۋشى مە ەدىڭ. ءويتىپ ابەستەنبەي جات! دوكتور بۇگىن عانا سەنى تەز جازىلادى دەدى. توقتاي تۇرشى، سونىڭ ءوزىن قالاي ايتقانىن ەسىمە تۇسىرەيىن. ە، بىلاي دەگەن ەكەن: «ون ۇپاي سەنىكى، ءبىر ءۇپاي اۋرۋدىكى» دەدى. ترامۆايدا كەلە جاتقان، نە بولماسا ءبىر جاڭا ءۇيدىڭ قاسىنان ءوتىپ بارا جاتقان جۇرتتىڭ ومىرلىك ۇپايى وسىدان كوپ دەيمىسىڭ؟ ءسوزدى قوي، ازىراق سورپا ءىش! ول ەكى ارادا سيۋدي قۇربىڭ ءبىر سۋرەت سالىپ تاستاسىن. ونى رەداكتورعا وتكىزىپ جىبەرىپ، اۋىردىم دەپ ەركەلەپ جاتقان دجونسي قۇربىسىنا شاراپ اكەلسىن، سورپا اكەلسىن، وزىنە شوشقانىڭ كوتلەتىن السىن…
— شاراپ اكەلۋدىڭ كەرەگى بولماس، – دەدى دجونسي تەرەزەدەن كوزىن الماي جاتقان بويى. – انە، تاعى ءبىر جاپىراق ۇشىپ ءتۇستى. ەندى تورتەۋى-اق قالدى. جوق، سورپا ىشكىم كەلمەيدى. ەڭ سوڭعى جاپىراقتىڭ ۇشىپ تۇسكەنىن كورگىم كەلەدى. سوندا مەن دە ولەمىن.
— اينالايىن دجونسي، – دەدى سيۋدي ەڭكەيىپ. -مەن جۇمىسىمدى بىتىرگەنشە كوزىڭدى اشپاۋعا، تەرەزەگە قاراماۋعا ۋادە ەتەمىسىڭ؟ مەن مىنا جاساپ جاتقانىمدى ءبىتىرۋىم كەرەك قوي. اتتەڭ، جارىق كەرەك، ايتپەسە تەرەزەنىڭ شىمىلدىعىن ءتۇسىرىپ جىبەرەر ەدىم.
— ستۋدياعا بارىپ اياقتامايمىسىڭ! – دەپ دجونسي سالقىن جاۋاپ قايىردى.
— سەنىڭ قاسىڭدا بولعىم كەلەدى، بۇل ءبىر. ەكىنشى، سەنى سول شىرىگەن جاپىراقتارعا قاراتقىم كەلمەيدى.
— وندا سۋرەتىڭدى سالىپ بولعان سوڭ ايتارسىڭ ماعان. مەن ەڭ سوڭعى جاپىراقتىڭ ۇشىپ تۇسكەنىن كورۋىم كەرەك. سونى عانا كۇتىپ جاتىرمىن. كۇتۋدەن جالىقتىم، ويلاۋدان جالىقتىم. مەنى بۇل ومىردەن نە جىبەرمەي جاتسا، سونىڭ بارىنەن تەزىرەك قۇتىلعىم كەلەدى. سودان سوڭ انا جاپىراقتارعا ۇقساپ ءۇزىلىپ ءتۇسىپ، تومەندەپ بارىپ قۇلاعىم كەلەدى.
— سەن ازىراق ۇيىقتاشى، اينالايىن! مەن بەرماندى شاقىرىپ اكەلۋىم كەرەك بولىپ وتىر. مەن ءبىر التىن ىزدەۋشى قاڭعىباستىڭ سۋرەتىن قاراپ وتىرىپ سالماقشى ەدىم. ءقازىر قايتىپ كەلەمىن. مەن كەلگەنشە قوزعالما، ءبىلدىڭ بە؟
بەرمان قارت تا سۋرەتشى بولاتىن. ءبىراق جولى وڭعارىلماي قويعان ادام. جاسى الپىستان اسقان. كەۋدەسىن جاۋىپ كەتكەن ساقال-مۇرتى ۇيقى-تۇيقى بولىپ جۇرەدى. كوپ ىشەدى. ول ءبىر ادام تاڭعالارلىق تاماشا سۋرەت جاسايمىن دەگەلى قاشان! ءالى باستاعان دا جوق. بۇدان شيرەك عاسىر بۇرىن كەرىپ قويعان كەنەبى ءالى تاپ-تازا كۇيىندە تۇر. جوقشىلىقتىڭ تەمىر قولدارى القىمىڭنان ءبىر ايىرىلماسا، سۋرەتشى ارمانى قايدان ورىندالسىن! ماڭدايشا، جارناما جازىپ بەرۋ سياقتى ۇساق-تۇيەكپەن كۇنىن كورەدى. ءوزى ءبىر ىڭعايعا وڭاي كونە بەرمەيتىن كەجىر ادام. سولاي بولا تۇرا ەكى جاس سۋرەتشى قىزدار ءۇشىن جانىن بەرۋگە بار. سول ەكى قىزدى كۇزەتۋگە قويىلعانداي ماڭدايلارىنان شىبىن ۇشىرمايدى.
سيۋدي بەرمان قارتتى نە ءۇشىن شاقىرا كەلگەنىن ايتتى. ساعان قاراپ وتىرىپ ءبىر قاڭعىباس قازىمىر شالدىڭ سۋرەتىن جاساعىم كەلىپ ەدى دەدى. سودان سوڭ، ءدجونسيدىڭ سوڭعى جاپىراق ۇشىپ تۇسكەندە مەن دە ولەمىن دەپ جاتقانىن ايتتى. ءومىر بايلانىسىنان ءبىرجولا كۇدەر ۇزسە، سول سوڭعى جاپىراقتاي ءۇزىلىپ تۇسەرىن ۇعىندىرعىسى كەلەدى! بەرمان قارت اۋەلى تاس-تالقان بولىپ اشۋلاندى:
— نە دەگەن اقىماقتىق! كۇنى جەتكەن كۇزگى جاپىراق ءۇزىلىپ تۇسسە، بالعىن جاس قىز ولە كەتۋ كەرەك پە ەكەن! بارمايمىن!… سەن ونى نەگە سونداي ساندىراققا جەتكىزدىڭ؟ – دەپ سيۋديگە ۇرسا باستادى.
— دجونسي ءال ۇستىندە جاتىر عوي، جەكسۇرىن شال! كۇيىپ-جانىپ جاتقان ادام ساندىراقتاماي ءقايتۋشى ەدى؟ تۇسىنسەڭشى، دجونسي ءال ۇستىندە جاتىر، ءال ۇستىندە!
تەنتەك قارت بىردەن قۇلاپ ءتۇستى:
— اينالايىن، بالاپانىم-اي، سورلى ءدجونسيىم-اي! – دەدى شال. قىزارعان كەزدەرى جاساۋراپ كەتتى. – ءجۇر، كەتتىك! مۇنداي ولىلەر ۇياسىنا اينالعان قالادا دجونسي سياقتى اياۋلى قىزعا اۋىرۋعا بولا ما ەكەن! مەن اناۋ ويىمدا جۇرگەن تاماشا سۋرەتىمدى جاساپ بولعان سوڭ ۇشەۋىمىز دە كەتەمىز بۇل قالادان. كەتەمىز! الىپ كەتەمىن ەكەۋىڭدى! اكەتەم!
بۇلار كەلگەندە دجونسي قالعىپ كەتكەن ەكەن. سيۋدي تەرەزەنىڭ شىمىلدىعىن ءتۇسىرىپ جىبەردى دە، بەرماندى ەكىنشى بولمەگە الش شىقتى. ءبىرى قارتاڭ، ءبىرى جاس، ەكى سۋرەتشى تەرەزەدەن شىرماۋىق بۇلىسكە قارادى. ءتىل قاتىسپاي ۇعىنىسىپ قارايتىندارى بايقالادى. جالعىز جاپىراق، ەڭ سوڭعى جاپىراق ءۇزىلىپ تۇسكەلى بۇلعالاقتاپ تۇر ەكەن. سۋىق جەل ءۇيىتقي سوعىپ تەك قانا سول جالعىزدى جۇلىپ اكەتكىسى كەلگەندەي قۇتىرىندى. قارلى جاڭبىر ءالى سابالاپ ءتۇر. قارت سۋرەتشى تەرەزەگە قاراپ، قالاي بولسا سولاي وتىرا كەتكەن قالپىندا قاتتى دا قالدى. ءقازىر ول ميكەلاندجەلو جاساعان مۇسانىڭ سۋرەتىنە ۇقساپ كەتىپتى. كەشكى تەڭىز تولقىنىنداي بۇيرالانا دۋدىراعان ۇزىن بۋرىل شاشتارى مەن ساقال-مۇرتى ۇيقى-تۇيقى ارالاسىپ، شالبار جىرتىعىنان قىزارىپ كورىنگەن تىزەسىنە دەيىن شۇبالىپ جاتىر.
سۋرەتكەر ءوز جانىنىڭ نەدەن قۋانعانىن، نەدەن قايعىرعانىن، شوشىنعانى مەن قورىققانىن ءوزى عانا سەزىنەدى. وعان كولدەنەڭ وي قوسۋدىڭ كەرەگى جوق.
كوركەمونەر دۇنيەسى، وي مەن سەزىم كۇيساندىقتىڭ تىلدەرىندەي، نە بولماسا دومبىرانىڭ پەرنەلەرىندەي ءوزارا كەلىسىم تاپپاسا، ەسىگىن ءبىرجولا جاۋىپ الادى. قالاي قاقساڭ دا ول ەسىك اشىلماق ەمەس. ادام جانىن ومىراۋ سوقتان، وپاسىزدىقتان، ساۋداگەرلىكتەن، سۇرقيالىقتان تازارتا بەرەر شىنايى ونەردىڭ ءوز ءتىلى، ءوز سۇرلەۋى بار. ءقازىر سۋرەتشى قارتتىڭ وي-سەزىمى نەنى قايناتا باستادى، ونى اڭعارۋ وڭاي ەمەس-تى. مۇمكىن بۇل جولى ۇزىلگەلى ءتۇرعان جاپىراقتاي قالتىراعان جاس قىزدىڭ جانىن قالاي الىپ قالۋدى ويلاپ وتىرعان بولار. مۇمكىن قارتتىڭ ءومىر بويعى ۇلى ارمانى – تاڭعالارلىق تاماشا سۋرەت سالار ساعاتى سوققالى تۇرعان شىعار.
قارت ءۇن قاتپاي شىعىپ كەتتى…
ەرتەڭ تاڭ اتا سيۋدي ويانىپ كەتسە، ءدجونسيدىڭ بۇلدىر تارتقان كوزدەرى تەرەزەنىڭ شىمىلدىعىندا – وياۋ جاتىر ەكەن.
— شىمىلدىقتى اششى… دالاعا قاراعىم كەلەدى، – دەدى دجونسي، سىبىرلاپ قانا.
سيۋدي باياۋ قوزعالىپ بارىپ شىمىلدىقتى كوتەردى دە تاڭعالدى. ءتۇنى بويى قارلى جاڭبىر سابالاپ، وكپەك سۋىق جەل ۇيتقي سوعىپ ءتۇرسا دا، شىرماۋىقتىڭ ەڭ سوڭعى جاپىراعى ءالى ۇشىپ تۇسپەگەن ەكەن! ساباعىنا جاقىن جاعى ءالى قارا-كوك، قول ارانىڭ تىستەرىندەي ىركىس-تىركىس جيەك ەرنەۋى سارعايىپ، قالتىراپ ءالى تۇر!
— سوڭعى جاپىراق ءتۇنى بويى سوققان سۇراپىل جەل مەن قارلى جاڭبىردان ۇشىپ-اق تۇسكەن شىعار دەپ ەدىم… بۇگىن ۇشىپ تۇسەتىن بولعانى دا… سوندا مەن دە ولەمىن، – دەدى دجونسي.
— ءوزىڭدى ويلاعىڭ كەلمەسە، مەنى نەگە ويلامايسىڭ، دجونسي، -دەدى سيۋدي ەڭكەيىپ كەلىپ. -مەنىڭ كۇنىم نە بولار؟
دجونسي جاۋاپ قايتارمادى. سىر-سيپاتى بەلگىسىز ۇزاق ساپارعا ازىرلەنىپ جاتقان ادامنىڭ جانى بۇل دۇنيەنىڭ تىرشىلىگىنە جاتسىنا باستاعان ەكەن. اداممەن دە، ومىرمەن دە بايلانىسى ءۇزىلىپ بىتۋگە اينالعان.
ءبۇل كۇن دە ءوتتى. كەشكى قاس قارايعان كەزدە دە جالعىز جاپىراق ءۇزىلىپ تۇسپەي تۇرا بەردى. تۇنگە قاراي تاعى دا سولتۇستىكتىڭ سۋىق جەلى سوعىپ كەتتى. قار ارالاس جاڭبىر دا توقتالعان جوق.
تاڭ اتقان سوڭ دجونسي تاعى دا تەرەزەنى اشتىردى. سوڭعى جاپىراق ءالى تۇر!
دجونسي جاپىراققا ۇزاق قاراپ جاتتى دا، ءسيۋديدى شاقىردى. كوزدەرى ۇشقىن اتقانداي جارقىراپ:
— مەن ءبىر وڭبايتىن قىز ەكەنمىن! – دەدى دجونسي. – اناۋ سوڭعى جاپىراق مەنىڭ سول وڭباعان قىز ەكەنىمدى كوزىمە كورسەتۋگە ۇشىپ تۇسپەي تۇرعان سياقتى. ءولىم تىلەۋ دەگەن نە دەگەن كۇنا، نە دەگەن بەيشارالىق! اكەل سورپاڭدى! سودان كەيىن سۇتپەن شاراپ بەر… اۋەلى اينا اكەل… اينالامدى جاستىقپەن قىمتاپ بەر. مەن سەنىڭ تاماق ازىرلەگەنىڭدى كورىپ وتىرعىم كەلەدى.
ءبىر ساعاتتان كەيىن:
— سيۋدي، جانىم، ەندى مەنى ءبىر كەزدە نەاپوليتان بۇعازىن جازىپ شىعارمىن دەپ تە سەنەمىن! – دەدى دجونسي.
— بۇگىن ەكى جاقتىڭ ۇپايى دا بىردەي! – دەدى دوكتور ءسيۋديدى وڭاشا شىعارىپ الىپ. – جاقسىلاپ كۇتسەڭىز، جەڭىس ءسىزدىڭ جاقتا!
ەرتەڭىنە ءبىر كۇن اۋىرىپ سۋرەتشى قارت بەرمان ءوز بولمەسىندە ءولىپ قالىپتى. دەنەسىنە سىرەۋلەنىپ جابىسقان كيىمدەرى، كەشكى تەڭىز تولقىنىنداي بۋرىل شاشى مەن ساقالى – ءبارى دە كوك مۇزداق بولىپ قاتىپ قالعان. اياق كيىمدەرى مۇزداپ قاتقان، باتپانداعان بالشىق. كوك-الا، سارى-الا بوياۋلار ەدەندە جايراپ جاتىر. فونارىن سوندىرۋگە دە شاماسى كەلمەگەن. قارلى-جاڭبىرلى سۋىق تۇندە دالادا بولعانى انىق…
قارت سۋرەتشى سالارمىن دەپ ءومىر بويى ارمان ەتكەن ەڭ تاماشا سۋرەتىن سوڭعى جاپىراق ۇشىپ تۇسكەن ءتۇنى جاساعان ەكەن. ونىسى جالعىز عانا جاپىراق!
ءالى ۇزىلمەي تۇرعان، قىز جانىن الىپ قالعان سول جاپىراق ەدى…
6alash ۇسىنادى
