البەر كاميۋ. وبا (رومان)

(رومان)

ەگەر ءبىر تۇرمەگە قاماۋدى باسقا بىرەۋ ارقىلى سيپاتتاپ بەرۋگە بولاتىن بولسا، شىنايى ومىردە بار كەز كەلگەن زاتتى ءتىپتى اتىمەن جوق بىردەڭەلەر ارقىلى دا بەينەلەۋگە ىقتيارلى سياقتىسىڭ.

دانيەل دەفو

ءبىرىنشى ءبولىم

وسىناۋ اڭگىمەنىڭ ارقاۋى بولعان وقيعالار 194... جىلى وراندا ءوتتى. جالپى پىكىر بويىنشا، اتالمىش وقيعالار بۇل قالاعا سىيىمسىز ەدى، ويتكەنى ولار كەي جاعدايدا ادەتتەگى اۋقىمنان شىعىپ تا كەتەتىن. شىنىندا دا، ءبىر قاراعاندا، وران ادەتتەگى قالا، الجير جاعالاۋىنداعى كادىمگى پرەفەكتۋرا.

مۇنداي قالالاردىڭ نەداۋىر كەلبەتسىز كەلەتىنىن مويىنداۋ كەرەك. ونىڭ ۇستىنە وراندى كۇللى ەندىكتەر استىنداعى وزگە دە جۇزدەگەن ساۋدا قالالارىنان نە دارالاپ تۇرعانىنا بىردەن ەمەس، بەلگىلى ءبىر ۋاقىت وتكەن سوڭ بارىپ نازارىڭ تۇسەدى. ايتپەسە كەپتەرسىز اعاشتار مەن باۋ-باقسىز، قاناتتاردىڭ سۋسىلى، جاپىراقتاردىڭ سىبدىرى ەستىلمەيتىن - ءبىر سوزبەن ايتقاندا، ايرىقشا بەلگىسى جوق قالا تۋرالى قالاي تۇسىنىك بەرەر ەدىڭىز. جىل تاۋلىگىنىڭ اۋىسۋى تۋرالى حاباردى اسپان عانا ايتادى. كوكتەم ءوزىنىڭ كەلگەنىن اۋانىڭ سونى ساف ساپاسىمەن، گۇلدەردىڭ سان الۋان تۇسىمەن حابارلايدى. ال گۇلدەردى سەبەتكە سالىپ، قالا ماڭىنداعى مەكەندەردەن باقال ساۋداگەرلەر الىپ كەلەدى. بىلايشا ايتقاندا، بۇل ارالاي ءجۇرىپ ساتاتىن كوكتەم بولىپ شىعادى.

جازدا كۇن ونسىز دا ىستىققا قاقتالعان ۇيلەردى كۇيدىرىپ، قابىرعالارىن سۇرعىلت كۇلمەن جابادى. وندايدا تارس جابىلعان تەرەزە قاقپاقتارىنىڭ استىنداعى كولەڭكەدە عانا كۇن كورۋگە بولادى. ونىڭ ەسەسىنە كۇز دەگەنىڭ - لاي باتپاقتىڭ توپانى. اشىق كۇندەر تەك قىستا عانا تۋادى.

قالامەن تانىسۋدىڭ ەڭ قولايلى ءتاسىلى - جۇرتتىڭ قالاي جۇمىس ىستەيتىنىن، ءبىرىن-بىرى قالاي سۇيەتىنىن، تۇرعىنداردىڭ قالاي ولەتىنىن بىلۋگە تىرىسۋ. بالكىم، اۋا رايىنىڭ اسەرى بولۋى كەرەك، ءبىزدىڭ قالادا ءبارى دە ميداي ارالاسىپ، ءبارى دە تۇك كورمەگەندەي اسىعىس-ۇسىگىس جاسالادى. بۇل مۇندا جۇرت زەرىككەندىكتەن وزىندىك ادەت-عۇرىپ جاساۋعا تالپىنادى دەگەن ءسوز. ءبىزدىڭ كوربىلتە تۇرعىندار جۇمىستى كوپ جاسايدى، ءبىراق تەك بايۋ ءۇشىن عانا جاسايدى. ولاردىڭ بار مۇددەسى ءبىر باستان ساۋدا توڭىرەگىندە شىر اينالىپ، وزدەرى ايتقانداي، "ءىس ىستەۋدەن" قولدارى ءبىر بوسامايدى. وزدەرىن ايەل ءسۇيۋ، كينو كورىپ، تەڭىزگە ءتۇسۋ سياقتى قاراپايىم قىزىقتان دا قاقپايتىنى جانە تۇسىنىكتى. الايدا اقىلدى ادامدار رەتىندە ولاردىڭ ءبارىن سەنبىنىڭ كەشى مەن جەكسەنبىگە قالدىرىپ، قالعان التى كۇن بويى اقشانى كوبىرەك تابۋعا تىرىسادى. كەشكىسىن ءوز كەڭسەلەرىنەن شىعىپ، ولار بەلگىلەنگەن ساعاتتا ءدامحاناعا جينالادى، جاعاجولدا قىدىرادى نەمەسە ءوز بالكونىندا وتىرادى. جاسىندا ءبارىنىڭ دە تىلەك-نيەتى تويىمسىز دا تۇراقسىز بولاتىن، ساليقالى جاسقا جەتكەندە ولاردىڭ الابۇرتپالىعى شار وينايتىندار قاۋىمىنىڭ شەڭبەرىنەن اسپايدى، اقشا قوسىپ، بانكەت جاساۋدان، ءىرى قۇمار ويىندار وينالاتىن كلۋبتاردى قىزىقتاۋدان ارتپايدى.

بۇنىڭ ءبارى ءبىر ءبىزدىڭ قالاعا عانا ءتان بە ەكەن، شىنتۋايتتاپ كەلگەندە، كۇللى زامانداستارىمىز وسىنداي ەمەس پە دەپ ماعان قارسىلىق بىلدىرۋشىلەر، ارينە، تابىلادى. البەتتە، ءقازىر جۇرتتىڭ تاڭنىڭ اتىسىنان كۇننىڭ باتىسىنا دەيىن جۇمىس ىستەيتىنى، كەيىن جەكە تىرلىگىنە قالعان ۋاقىتتى ءوز تالاپ-تالعامىنا قاراي كارتا ويناپ، ءدامحانادا وتىرىپ، ماعىناسىز مىلجىڭ اڭگىمەلەر تىڭداپ ولتىرەتىنى ەشكىمدى دە تاڭداندىرمايدى. الايدا، بۇدان دا باسقا بىردەڭەلەر بولاتىنىنا اۋىق-اۋىق كۇماندانىپ قوياتىن تۇرعىندارى بار قالالار مەن ەلدەر دە ۇشىراسادى. جالپى العاندا، ودان ولاردىڭ ءومىرى وزگەرىپ جاتقان جوق. ايتكەنمەن جىلت ەتكەن كۇمان-كۇدىك بار، وعان دا قۇدايا ءتاۋبا! ال مىناۋ وران - كەرىسىنشە، تەگى ەشقاشان، ەشتەڭەگە كۇماندانبايتىن باسى ءبۇتىن وسى زامانعى قالا. سوندىقتان بىزدە ءسۇيۋدىڭ قالاي بولاتىنىن باقايشاقتاپ جاتۋدىڭ قاجەتى جوق. ەرلەر مەن ايەلدەر ماحاببات سالتى دەپ ءبىرىن-بىرى نە تىم تەز جەپ بىتىرەدى نەمەسە بىرگە تۇرمىس قۇرۋدىڭ عۇرپىنا بىرتە-بىرتە داعدىلانادى. بۇل ەكەۋىنىڭ اراسىندا ورتا مەجە جوق. وزگەگە ۇقسامايتىن وزىندىك سالت دەپ ايتۋعا بۇل دا كەلمەيدى. بارلىق جەردەگىدەي، جۇرت

وراندا دا ۋاقىتتىڭ تارلىعىنان، ويلاۋ قابىلەتىنىڭ ازدىعىنان سۇيە تۇرىپ، سۇيەتىنىن بىلمەيدى نەمەسە ەلەمەيدى.

ونىڭ ەسەسىنە مۇندا باسقا ءبىر ماسەلەنىڭ بالاماسى جوق - ءولىم دەگەنىڭىز ءبىراز قيىندىقتار تۋعىزادى. ايتقانداي، قيىندىق دەگەن قۇرعاق ءسوز ەمەس، بارىپ تۇرعان قولايسىزدىقتىڭ ءوزى. اۋرۋ قاشاندا جامان، ءبىراق ناۋقاستانعان كەزىندە كىسىگە قولداۋ كورسەتىپ وتىراتىن قالالار مەن ەلدەر دە بار. ولاردا جۇرت اۋرۋدان قورىقپايدى. سىرقات جان ايالاۋعا، بىرەۋدى تايانىش تۇتۋعا ءزارۋ بولاتىنى - تابيعي تالاپ. ال وراندا ءبارى-بارى: اۋا رايىنىڭ كىدىلىگى، ىسكەرلىك تىرلىكتىڭ كەڭ قۇلاشى، اينالانىڭ سۇرىقسىزدىعى، قاراڭعىلىقتىڭ شاپشاڭ ءتۇسۋى، ءتىپتى كوڭىل كوتەرۋدىڭ تاسىلىنە دەيىن دەنساۋلىقتىڭ مىقتى بولۋىن تالاپ ەتەدى. وندا اۋرۋ، شىنىندا دا، وزىمەن-وزى بولىپ جالعىز قالادى. كۇللى قالا تەلەفون ارقىلى نە ءدامحانادا وتىرىپ ساۋدا كەلىسىمى، تاۋار ءتىزىمى جانە قارىزداردىڭ ەسەپ-قيسابى جونىندە اڭگىمەلەسۋدەن قولى تيمەي جاتقاندا، اپتاپتان تىتىرەپ ءتىلىم-تىلىم بولعان قابىرعالاردىڭ ار جاعىندا اھ ۇرىپ، اجال تۇزاعىندا تىپىرشىپ ءولىم اۋزىندا جاتقانداردا كىمنىڭ شارۋاسى بولۋشى ەدى. ءتىپتى ءولىم دەگەن جەرى قاشاندا قۇرعاق، وسى زامانعى جاعدايى تولىق مەكەندە كەلگەننىڭ وزىندە تىم قولايسىز تيەتىنىن تۇسىنەرسىز.

وسى ءبىر ءۇستىرت سيپاتتامالاردىڭ ءوزى قالامىز تۋرالى ءبىرسىپىرا ناقتى تۇسىنىك بەرۋگە ءتيىس دەپ سەنەمىز. ايتقانداي، ەشتەڭەنى اسىرىپ كورسەتۋدىڭ ءجونى جوق. ايرىقشا اتاپ كورسەتەرلىگى - قالانىڭ كونەتوز كەلبەتى، ونداعى ءومىردىڭ ەسكى ەنجار قادامى. ال قالامىز تىڭ ءبىر داعدى قالىپتاستىرسا، ءومىر تاقتايداي تەگىس ارنامەن اعىلار ەدى. دەمەك، وعان قالامىزدا قولايلى جاعداي بولسا، بارلىعى دا جاقسىلىققا باستايدى دەپ ايتۋعا تولىق حاقىمىز بار. ارينە، بۇل تۇرعىدان ءومىرىمىز ونشا تارتىمدى دا ەمەس. ونىڭ ەسەسىنە ءبىز تارتىپسىزدىكتىڭ نە ەكەنىن بىلەمىز. ءبىزدىڭ ءادىل، ادەمى ءارى ىسكەر ازاماتتارىمىز ساياحاتشىلاردىڭ زاڭدى قۇرمەتىن تۋعىزادى. جاسىل جەلەگى مەن جان شۋاعى از، ونشا اسەم دە ەمەس قالامىز تىنىعۋ كەنتىنە اينالىپ، اقىرى ۇيقىڭدى كەلتىرەدى. ادىلدىگىنە كوشكەندە، ونىڭ توڭىرەگى ەشتەڭەمەن دە سالىستىرۋعا كەلمەيتىن كورىنىسكە تولى ەكەنىن ايتپاي كەتۋگە بولمايدى. ول اينالاسىن جالتىراعان جوتالار قورشاعان جالاڭاش توبەدە، ايشىقتى شىعاناقتا تۇر. ءبىر وكىنىشتىسى - شىعاناققا جونىن بەرىپ تۇرعانى، سوندىقتان دا ەش جاعىنان تەڭىز كورىنبەي، ونى ۇدايى ىزدەپ جۇرگەنىڭ.

جوعارىدا ايتىلعانداردان كەيىن وقىرمان بيىلعى كوكتەمدە ورىن العان وقيعالار ءبىزدىڭ اعايىنداردى كۇتپەگەن جەردەن تارپا باس سالعانىمەن كەلىسەر دەيمىن. ال ولار يۋ-قيۋ الاپات وقيعالاردىڭ جارشىسى بولعانىنا كوزىمىز كەيىنىرەك جەتتى. وسى حامسادا دا سولار جايىندا باياندالعالى وتىر. كەيبىرەۋلەرگە ءبۇل وقيعالار باستان-اياق شىندىق بولىپ كورىنسە، ەندى بىرەۋلەرگە قيال سياقتى كورىنۋى ىقتيمال. الايدا جىلناماشى ونداي قايشىلىقتارمەن ساناسۋعا مىندەتتى دە ەمەس. ونىڭ مىندەتى شىنىندا نە بولعانىن كورىپ-بىلسە "وسىلاي دا وسىلاي ەدى" دەپ بايانداپ بەرۋ عوي. بولعان وقيعا تۇتاس حالىقتىڭ تىرلىگىنە قاتىستى بوپ، اڭگىمەنىڭ دۇرىستىعىن ىشتەي باعالايتىن مىڭداعان كۋالار وتىرسا، بۇرمالاۋعا كىمنىڭ باتىلى بارماق.

ونىڭ ۇستىنە، ەسىمىن ءبىز كەيىنىرەك بىلەتىن اڭگىمە ايتۋشى ونداي اعاتتىققا استە بارماق ەمەس. ويتكەنى ول - تاعدىردىڭ ىرقىمەن سول وقيعالاردىڭ ەن ورتاسىندا ءجۇرىپ، بايانداۋعا ءتيىس نارسەلەردىڭ بارىنە تىكەلەي ارالاسىپ، جەتكىلىكتى ايعاقتار جيناعان جان. مۇنىڭ ءوزى ونىڭ تاريحشى رەتىندە سويلەۋىنە مۇمكىندىك بەرگەن. ال تاريحشى قانشا ءۇستىرت شولۋشى بولسا دا، ءارقاشان قۇجاتتارمەن جۇمىس ىستەيتىنى وز-وزىنەن تۇسىنىكتى. وسى تاريحتى ايتۋشىنىڭ دا قۇجاتتارى بارىنا كۇمان جوق، ەڭ الدىمەن، ولار: ونىڭ جەكە ايعاعى جانە باسقالاردىڭ ايعاقتاماسى، ويتكەنى ول قالىپتاسقان جاعدايعا وراي كەيىپكەرلەردىڭ بارلىق ايتقانىن تىڭداعان، اقىر اياعىندا قولىنا تۇسكەن قاعازدار بار. قاجەت بولعان جاعدايدا سولارعا جۇگىنەدى، قولايىنا قالاي جاقسا، ولاردى سولاي پايدالانادى. سونداي-اق ول... جارايدى، ەندى قۇرعاق توپشىلاۋ مەن جارتىلاي پايىمداۋدى قويا تۇرىپ، تىكەلەي اڭگىمەنىڭ وزىنە كوشەيىك. العاشقى كۇندەردى سيپاتتاۋ ايرىقشا ۇقىپتىلىقتى، مۇقياتتىلىقتى تالاپ ەتەدى.

ءساۋىردىڭ ون التىسى كۇنى ەرتەڭگىلىك دارىگەر بەرنار ريە پاتەرىنەن شىعا بەرىپ، باسپالداق الاڭىندا ءولى ەگەۋقۇيرىققا ءسۇرىنىپ كەتتى. وعان ونشا ءمان بەرمەي باتەڭكەسىنىڭ تۇمسىعىمەن تەۋىپ تاستاپ، باسپالداقپەن تومەن ءتۇستى. الايدا كوشەگە شىققان سوڭ ەسىنە ءتۇستى: ەسىگىنىڭ الدىنا ەگەۋقۇيرىق قايدان كەپ ءجۇر؟ ول جايىندا كۇزەتشىگە حابارلاعالى قايتا ورالدى. قاقپا كۇزەتشىسى مسە ميشەل مۇنى مەيلىنشە وعاش وقيعا ەكەن دەپ توپشىلادى. دارىگەرگە ۇيىنەن ولگەن ەگەۋقۇيرىقتىڭ شىعۋى وعاش كورىنسە، كۇزەتشى ءۇشىن كورىنەۋ كوزگە ماسقارا بوپ ەلەستەدى. ايتقانداي، مسە ميشەل بۇل ۇيدە ەگەۋقۇيرىق جوق دەپ ازاردا-بەزەر بولىپ، ايتقانىنان تانبادى. دارىگەر ەگەۋقۇيرىقتى ەكىنشى قاباتتا، ەسىك الدىنان ءوز كوزىممەن كوردىم دەپ سەندىرسە دە، مسە ميشەل ءوز ايتقانىن ءجون دەپ تۇرىپ الدى. دەمەك، ۇيدە ەگەۋقۇيرىق جوق بولسا، ونى بىرەۋ قاساقانا اكەپ تاستاپ وتىر. بىلايىنشا، بىرەۋ قالجىڭداعان بولدى.

سول كۇنى كەشكىلىك بەرنار ريە ءوز پاتەرىنە كىرمەس بۇرىن، ەسىك الدىندا كىلت ىزدەپ قالتاسىن قاراپ تۇرىپ، كەنەت ءدالىزدىڭ شەتكى قاراڭعى بۇرىشىنان بۇيىرىمەن جىلجىعان ءۇستى سۋ-سۋ ۇلكەن ەگەۋقۇيرىقتى كوردى. بەينە ءبىر قالپىن ساقتاپ قالعىسى كەلگەندەي كەمىرگىش توقتاي قالدى، سوسىن دارىگەرگە قاراي جىلجىپ قايتا توقتادى، ودان ارقاسىنا اۋناپ ءتۇسىپ، شيق ەتىپ ەدەنگە قۇلادى جانە تۇمسىعىنان قان اتقىپ كەتتى. دارىگەر ەگەۋقۇيرىققا قاراپ ءسال تۇردى دا، ۇيگە كىرىپ كەتتى.

ەندىگى ونىڭ ويلاعانى ەگەۋقۇيرىق ەمەس. شاشىراعان قاندى ەلەستەتكەندە ول ويشا ءوز قام-قارەكەتىنە ورالدى. زايىبى اۋىرعالى، مىنە، تابانى كۇرەكتەي ءبىر جىل، ال ەرتەڭ تاۋداعى ساناتورييگە اتتانباق. باعانا شىعاردا وتىنگەنى بويىنشا ول جاتىنجايدا جاتىر. وسىلاي جاتىپ ەرتەڭگى جالىقتىرار ساپارعا قامدانۋلى. ەرىن كورىپ جىميىپ:

— ال مەن ءوزىمدى تىپتەن تاماشا سەزىنەمىن، - دەدى ول دارىگەر وزىنە بۇرىلعان ونىڭ جۇزىنە كوز توقتاتتى، وعان تۇنگى شامنىڭ جارىعى ءتۇسىپ تۇر ەكەن. وتىز جاستاعى ايەلدىڭ بەت اجارى ريەگە ۋىلجىعان جاس كەزىندەگىدەي كورىندى. جىميعان كۇلكىسى اۋىر ناۋقاستىڭ تابىن دا بىلدىرمەي جىبەرگەن.

― ۇيىقتاي الساڭ ۇيىقتا، - دەدى دارىگەر. - ساعات ون بىردە اياشى كەلەدى دە، ەكەۋىڭدى ون ەكىدەگى پويىزعا اپارامىن.

ول ەرنىن ايەلىنىڭ ءسال دىمقىل ماڭدايىنا تيگىزدى. كەلىنشەك ونى ءباز باياعى جىميعان كۇلكىسىمەن ەسىككە دەيىن شىعارىپ سالدى.

ون جەتىنشى ءساۋىر كۇنى ەرتەڭگىلىك ساعات سەگىزدە قاسىنان ءوتىپ بارا جاتقان ونى كۇزەتشى توقتاتىپ، ءباز ءبىر كوكسوققان قىلجاقباستاردىڭ دالىزگە ءۇش بىردەي ولگەن ەگەۋقۇيرىق تاستاپ كەتكەنىنە شاعىندى. شاماسى، ولار اسا قۋاتتى تاپىگە تۇسكەن بولۋى كەرەك، ۇشەۋى دە قانجوسا. قاسكوي قىلجاقباستار ءباز ءبىر ءزىلدى ازىلىمەن كورىنىس بەرىپ قالار ما ەكەن دەگەن دامەمەن كۇزەتشى ەگەۋقۇيرىقتى اياعىنان سالبىراتىپ ەسىك اۋزىندا بىرەر مينۋت توسىپ ەدى، ونىسىنان تۇك تە شىقپادى.

— جارايدى، تۇرا تۇرىڭدار، ءتىرى بولسام ولاردى، ءسوز جوق، قولعا تۇسىرەمىن، - دەپ ۋادە ەتتى مسە ميشەل.

وسى وقيعادان كۇمان العان ريە ارالاۋدى ەڭ ءبىر كەدەي ەمدەلۋشىلەر تۇراتىن قوتانداردان باستاۋعا بەل بۋدى. ولاردان جۋىندى-شايىندى، كۇل-قوقىستى ادەتتە قالا ورتالىعىنان الدەقايدا كەش اكەتەدى. شاڭى بۇرقىراعان تىك كوشەمەن زىرعىپ كەلە جاتقان اۆتوموبيل بۇيىرىمەن تابانجولدىڭ جيەگىندە تۇرعان قالدىق سالىنعان جاشىكتەردى قاعىپ كەتە جازدادى. دارىگەر ءوزى جۇرگەن كوشەلەردىڭ بىرەۋىنەن عانا كىر شۇبەرەكتەر مەن قوقىس اراسىنان ونداعان ءولىپ جاتقان ەگەۋقۇيرىق كوردى.

العاشقى كىرگەن اۋرۋىن ول تەرەزەسى شولاق كوشەگە شىعاتىن بولمەدە توسەگىنەن تاپتى. ونىڭ جاتىنجايى دا، اسحاناسى دا - وسى تار بولمە. اۋرۋ بەتى ومسىرايعان تۇرپايىلاۋ يسپاندىق بولاتىن. الدىندا كورپەنىڭ ۇستىندە بۇرشاقتى ەكى كاسترول تۇر. دارىگەر كىرگەندە توسەگىندە تۇرىپ وتىرعان اۋرۋ ەسكىلىكتى دەمىكپەسىن ءبىلدىرىپ قوياتىن قىرىلداق تىنىسىن باسۋ ءۇشىن جاستىققا جاتا كەتتى. ايەلى لەگەن الىپ كەلدى.

― ولاردىڭ قالاي سۇلاپ جاتقانىن كوردىڭىز بە، دارىگەر؟ - دەپ سۇرادى شال ريە ۋكول جاساپ جاتقاندا. - بارمايتىن، شارلامايتىن جەرى جوق.

— راس، كورشىمىز ۇشەۋىن ۇستاپ الىپتى، - دەپ ونى كەمپىرى قوستاپ قويدى.

شال قولىن ۋقالادى.

― ءورىپ ءجۇر وزدەرى! جۋىندى-شايىندىنىڭ ءبارىن شارلايدى. بۇل اشارشىلىققا كورىنەدى.

ريە ەگەۋقۇيرىقتار جايىندا بۇكىل قوتان گۋىلدەي باستاعانىن بايقادى. اۋرۋلاردى ارالاۋىن اياقتاپ ۇيىنە قايتتى.

— سىزگە جەدەلحات كەلدى، - دەدى مسە ميشەل.

― تاعى دا ەگەۋقۇيرىق كورگەن جوقسىز با، - دەپ سۇرادى.

— ە-ە، جوق، - دەپ جاۋاپ قاتتى كۇزەتشى. - ءوزىڭىز دە بىلەسىز عوي، ەندى كوزدەن قاعىس ەشتەڭە دە كەتپەيدى. ەشبىر جەكسۇرىن تۇمسىق تىقپايدى.

جەدەلحاتتا ەرتەڭ ريەنىڭ اناسى كەلەتىنى حابارلانىپتى. اۋرۋ كەلىنى جوقتا ءۇيدى سول ۇستايدى. دارىگەر پاتەرىنە كىرسە، اياشى كۇتىپ تە وتىر ەكەن. زايىبى تۇرەگەپ ءجۇر، ۇستىنە قارا اعىلشىن كوستيۋمىن كيگەن، ەپتەپ بويانعان سياقتى. وعان ەرى كۇلە قارادى.

― مىنە، تاماشا، - دەدى ول، - وتە جاقسى!

ۆوكزالدا ونى جۇمساق ۆاگونعا جايعاستىردى. كەلىنشەگى كۋپەنى شولىپ ءوتىپ:

— ءبىز ءۇشىن عوي بۇل تىم قىمبات، ءا؟ - دەدى.

― ولاي دەمە، - دەپ قايىردى ريە.

— الگى ەگەۋقۇيرىق دەگەندەرى نە پالە؟

― ونى ءوزىم دە بىلمەيمىن. جالپى عالامات، ءبىراق ءبارى دە ويداعىداي بولادى.

وسى ارادا ول ءسوزىن تۇيىندەپ، جيىرەك كوڭىل بولە الماعانى ءۇشىن ايەلىنەن كەشىرىم سۇرادى. كەلىنشەك ۇندەمە دەپ جالىنعانداي باسىن شايقادى، سوندا دا ول ويىن اياقتاپ ۇلگەردى.

— سەن قايتىپ ورالعاندا، ءبارى دە باسقاشا بولادى. ءبارىن باسىنان قايتا باستايمىز؟

― سولاي ما؟ - دەپ كەلىنشەكتىڭ كوزى جايناپ كەتتى.

— باستايىق.

ول ەرىنە جون ارقاسىمەن بۇرىلىپ، تەرەزەگە قارسى تۇردى. پەرروندا ساپىرىلىسىپ ابىگەرلەنگەن جولاۋشىلار ءجۇر. پاروۆوزدىڭ تۇنشىعا پىسىلداعان ءۇنى كۋپەگە دە جەتتى. بەرى قارا دەپ داۋىستاعاندا، بۇرىلعان ايەلىنىڭ جۇزىنەن دارىگەر كوز جاسىن كورىپ، جىلاپ تۇرعانىن اڭدادى.

― جارامايدى، جىلاما، - دەدى ونى ەركەلەتە.

ونىڭ كوزىندە مولتىلدەگەن جاس ءالى تۇر، الايدا ول جىميىپ قايتا كۇلدى، ەرنى ءسال دىرىلدەپ كەتتى. سوسىن ءسال كۇرسىندى.

— ال بار ەندى، ءبارى دە جاقسى بولادى.

ول كەلىنشەگىن قۇشاعىنا قىستى دا، سىرتقا شىعىپ، ەندى پەرروندا تۇرىپ:

― وتىنەمىن سەنەن، ءوزىڭدى ءوزىڭ ساقتا، - دەدى. ونىڭ ءسوزىن ەستىمەسە دە ايەلىنىڭ جاۋابى جىميعان كۇلكىسى بولدى.

ۆوكزال الاڭىنا شىققاندا ريە كىشكەنتاي ۇلىن قولىنان جەتەكتەپ العان تەرگەۋشى وتون مىرزانى كوردى. زايىرلى ادامعا ۇقساس ۇزىن بويلى، قارا وتون مىرزا، ءبىر رەتتە بىرەۋلەر ايتقانىنداي، جەرلەۋ بيۋروسىنىڭ شىراقشىسىنا دا كەلەتىن. ىلتيپاتپەن جاۋاپ قاتىپ:

— مادام وتوندى قارسى الماقپىن، ول مەنىڭ تۋعاندارىمنىڭ حال-جاعدايىن ءبىلىپ قايتقالى كەتىپ ەدى، - دەدى از سوزبەن.

پاروۆوز ىسقىرىعى ەستىلدى.

― ەگەۋقۇيرىق... - دەپ باستادى تەرگەۋشى.

ءبىراق وعان ءمان بەرمەي ريە پويىز جاققا اتتاي ءتۇسىپ، قايتادان شىعار ەسىككە قاراي بۇرىلدى.

وسى ءبىر مينۋتتاردان ونىڭ ەسىندە ۇستاپ قالعانى تەمىرجولشى بولدى. ول ولگەن ەگەۋقۇيرىقتار سالىنعان جاشىكتى بۇيىرىنە قىسىپ الىپ بارا جاتتى.

سول كۇنى تۇستەن كەيىن كەشكى قابىلداۋ باستالعانعا دەيىن ريە ءبىر جاس جىگىتتى قابىلدادى. وعان ول جۋرناليست، ەرتەڭگىلىك كەلىپ كەتكەن دەپ حابارلادى. ءاتى-جونى رايمون رامبەر ەكەن. ورتا بويلى، كەڭ يىقتى، باتىل ءجۇزدى، ويلى، كوگىلدىر كوزدى، سپورتشى ۇلگىسىمەن تىگىلگەن كوستيۋم كيگەن جىگىت ومىرگە وكپەسى جوق جاننىڭ كەيپىن تانىتادى. ول بىردەن ىسكە كىرىستى. ول ءپاريجدىڭ ءبىر ۇلكەن گازەتىنەن، وسىنداعى ارابتاردىڭ تۇرمىس جاعدايى جونىندە دارىگەردەن سۇحبات العالى كەلىپتى. تۇپكىلىكتى حالىقتىڭ سانيتارلىق جاي-كۇيى تۋرالى دا دەرەكتەر جيناماق ويى بار كورىنەدى. ريە جەتىسىپ تۇرعان جاي-كۇي جوق ەكەنىن ايتتى. الايدا اڭگىمە-دۇكەن قۇرماس بۇرىن ءجۋرناليستىڭ شىندىقتى اشىپ جازۋعا باتىلى جەتەر-جەتپەسىن سۇرادى.

— ول ايقىن جاي عوي، - دەپ جاۋاپ بەردى جۋرناليست.

― مەنىڭ ايتپاعىم - ايىپتاۋىڭىزدىڭ بۇلتاقسىز، بۇكپەسىز بولۋ-بولماۋى؟

— ءسوزسىز، بۇكپەسىز دەيسىز بە؟ اشىعىن ايتايىن - جوق. ءبىراق ونداي ايىپتاۋلارعا جەتكىلىكتى نەگىز جوق شىعار دەپ سەنگىم كەلەدى.

― بالكىم، ونداي كىنا ارتۋعا، شىنىندا دا، نەگىز جوق شىعار، - دەدى ريە جايلاپ قانا؛ وسى سۇراقتى قويۋداعى جالعىز-اق ماقساتى رامبەردىڭ ەشتەڭەنى جۋىپ-شايماي كۋالىك بەرە الاتىنىن ءبىلۋ ەدى.

— مەن ەشتەڭەنى جۋىپ-شايىپ جەڭىلدەتپەيتىن كۋالىكتى عانا مويىندايمىن. سوندىقتان دا ءسىزدىڭ كۋالىكتەرىڭىزدى راستايتىن قاجەتتى دەرەكتەر ۇستاپ وتىرمىن.

― سەن-جيۋستكە لايىق ءتىل عوي، - دەپ جىميدى جۋرناليست.

داۋىس ىرعاعىن وزگەرتپەي ريە:

— ونىڭىزدان ەشتەڭە تۇسىنبەيمىن، مەنىكى مىناۋ ومىردەن ابدەن قاجىعان ادامنىڭ ءتىلى، ءبىراق قاجىسام دا سوعان ەگىلىپ، قانداي بولسىن ادىلەتسىزدىك پەن كەلىسىمپازدىققا قارسى تۇرامىن.

رامبەر باسىن ىشىنە تارتىپ وعان قاراپ قالدى.

― ءسىزدى ءتۇسىندىم عوي دەپ ويلايمىن، - دەگەن ءسوزدى سوزالاقتاي ايتىپ، سوسىن ورنىنان كوتەرىلدى. دارىگەر ونى ەسىككە دەيىن شىعارىپ سالدى.

— ءىستىڭ مانىنە وسىلاي قاراعانىڭىز ءۇشىن راحمەت!

رامبەر باياۋ عانا يىعىن قوزعاپ قويدى.

― ءتۇسىنىپ تۇرمىن، مازالاعانىم ءۇشىن كەشىرىڭىز، - دەدى تاعى دا.

دارىگەر ونىڭ قولىن قىسىپ تۇرىپ، كەمىرگىشتەر جونىندە ەلەڭ ەتكىزەر ءبىر رەپورتاج جاساۋعا بولاتىنىن، قالانىڭ قاي جەرىن قاراساڭ دا ءولىپ جاتقان ونداعان ەگەۋقۇيرىق ۇشىراساتىنىن ايتتى.

— وھو! - دەپ داۋىستاپ جىبەردى رامبەر. - شىنىندا دا، قىزىق ەكەن.

ساعات ون جەتىدە دارىگەر اۋرۋلاردى ارالاۋعا قايتا شىققالى جاتقاندا باسپالداقتان ءالى قارتايا قويماعان تىعىرشىقتاي تولىق، بەتى جالپاق، ءبىراق اشاڭ، قالىڭ قاسى ايرىقشا دارالانىپ تۇرعان كىسىنى كەزدەستىردى. دارىگەر ونى ارا-تۇرا ءوز پودەزىنىڭ ەڭ جوعارعى قاباتىندا تۇراتىن يسپان بيشىلەرىندە ۇشىراتاتىن. ءاتى-جونى - جان تاررۋ. ول باسپالداقتا اياعىنىڭ استىندا الاسۇرىپ جاتقان ەگەۋقۇيرىقتان كوز الماي، شىلىمىن قۇنىعا سورىپ تۇر. دارىگەرگە بايسالدى، وتكىر، سۇرعىلت كوزىنىڭ جانارىن قاداپ امانداستى دا، تاررۋ قايتكەنمەن دە مىنا ەگەۋقۇيرىقتار شابۋىلىنىڭ قىزىق كورىنەتىنىن قوسا ايتتى.

― ءيا، - دەپ كەلىستى ريە دە، - ءبىراق اقىر سوڭىندا بۇنىڭ ءوزى جىنىڭا تيۋگە اينالدى.

— جالپى بۇل ءبىر عانا، ءيا، ءبىر عانا كوزقاراس تۇرعىسىنان سولاي، دارىگەر. بار پالە بۇرىن ءبىز بۇنداي ەشتەڭە كورمەگەنىمىزدە بولىپ تۇر عوي. ال مەن بۇنى قىزىقتى، ءيا-يا، وتە قىزىقتى جايت دەپ بىلەمىن.

تاررۋ الاقانىمەن شاشىن سيپاپ كەرى سەرپىپ تاستادى دا، تىپىرلاۋىن قويعان ەگەۋقۇيرىققا قاراپ، ريەگە جىميىپ قويدى.

― جالپى، بۇل ەندى قاقپا كۇزەتشىسىنىڭ جۇمىسى، دارىگەر.

دارىگەر وزدەرىنىڭ كىرەبەرىسىنەن كۇزەتشىنى كوردى، ول قابىرعاعا سۇيەنىپ ءتۇر ەكەن، ادەتتە قىزارا ءبورتىپ جۇرەتىن وڭىنەن شارشاۋ تابى سەزىلەدى.

—ءيا، بىلەمىن، - دەپ جاۋاپ قاتتى ميشەل شال دارىگەر جاڭادان تابىلعان ەگەۋقۇيرىقتى ايتقاندا. - ەندى ولار ەكەۋلەپ، ۇشەۋلەپ تابىلىپ جاتىر. وزگە ۇيلەردە دە سولاي كورىنەدى.

ۋايىمداپ، كۇيزەلگەن، قينالعان سىڭايى بار ونىڭ. شالت قيمىلمەن موينىن سۇرتكىلەدى. دارىگەر ونىڭ دەنساۋلىعىن سۇرادى. اياق استىنان اۋىرىپ قالدى دەۋگە كەلمەيدى و ل

ايتكەنمەن ۇنجىرعاسى ءتۇسىپ، بەرەكەسى قاشقانى انىق. ونى ىشتەي جەپ جاتقان - مىنا كۇندەردىڭ قام-قارەكەتى. تۇبىنە ەگەۋقۇيرىقتار-اق جەتىپ بولدى، ال ولار الدەبىر جاققا اۋار بولسا، بۇنىڭ دا بويى سەرگىپ، ەڭسەسى كوتەرىلەدى.

الايدا ەرتەڭىنە، ياعني ون سەگىزىنشى ساۋىردە، دارىگەر اناسىن قارسى الىپ، ۆوكزالدان الىپ كەلگەندە مسە ميشەلدىڭ ەڭسەسى ءتۇسىپ، بۇكشيىپ كەتكەنىن بايقادى: ەندى باسپالداقتارمەن ەگەۋقۇيرىقتار ونداپ ورمەلەپ، پودۆالدان شاتىرعا كوشىپ جاتقان سەكىلدى. كورشى ۇيلەردە باقتاردىڭ ءبارى ءولى ەگەۋقۇيرىقتارعا تولىپ كەتكەن. دارىگەردىڭ اناسى بۇل حاباردى ەشبىر تاڭدانىسسىز جايباراقات تىڭدادى.

― ونداي-ونداي بولادى.

ول شاشىن كۇمىس قىراۋ شالعان، وتكىر قارا كوزدى كىشكەنتاي عانا ايەل ەكەن.

— سەنى كورگەنىمە باقىتتىمىن، بەرنار، - دەدى ول قۋانىشىن جاسىرماي. - سوندىقتان بىزگە ەشقانداي ەگەۋقۇيرىق بوگەت بولا المايدى.

ۇلى باسىن يزەدى، راسىندا دا، ول بار جەردە ءبارى ءدايىم جەڭىل بوپ كورىنەدى.

ايتكەنمەن ريە ەگەۋقۇيرىقتاردى قىرۋمەن اينالىساتىن قالالىق بيۋروعا تەلەفون شالدى، ونىڭ ديرەكتورىمەن تىكەلەي تانىستىعى بار-تىن. قيساپسىز كوپ ەگەۋقۇيرىقتار ىنىنەن شىعىپ قىرىلىپ جاتقانىن ديرەكتوردىڭ ەستىگەن - ەستىمەگەنىن سۇرادى. ديرەكتور مەرسە بۇل تۋرالى ەستىپتى، جاعالاۋعا جاقىن جەردەگى ونىڭ كەڭسەسىنىڭ ماڭىنان جارتى جۇزدەي كەمىرگىشتەر تابىلىپتى. جاعدايدىڭ قانشالىق ۋشىعىپ بارا جاتقانىن ونىڭ دا بىلگىسى كەلەتىن كورىنەدى. ريەنىڭ بۇل ماسەلەنى شەشىلەر شاماسى جوق، سوندىقتان ارناۋلى كەڭسە شارالار قولدانۋعا ءتيىس دەپ سانايدى.

― ارينە، - دەپ مويىندادى مەرسە، - شارانى تەك نۇسقاۋ العاننان كەيىن عانا قولدانامىز. ەگەر سەن ەڭبەكتەنۋگە تۇرار شارۋا دەپ ساناساڭ، ءتيىستى نۇسقاۋ الۋعا قام جاساپ كورەيىن.

— ەڭبەكتەنۋگە ءبارى دە تاتيدى، - دەپ جاۋاپ بەردى ريە.

ولاردىڭ ءبىر قىزمەتشى ايەلى ەرى جۇمىس ىستەيتىن ءىرى زاۋىتتا جۇزدەگەن ءولى ەگەۋقۇيرىقتاردىڭ جيناپ الىنعانىن حابارلاپتى وعان.

شامامەن ءدال وسى مەرزىمدە ءبىزدىڭ اعايىندار دا مازاسىزدانۋدىڭ بەلگىسىن بەرە باستادى. ويتكەنى ون سەگىزىنەن باستاپ كۇللى زاۋىتتار مەن قويمالاردان، شىنىندا دا، جۇزدەگەن ەگەۋقۇيرىقتاردىڭ ولىگى تابىلدى. كەيدە كەمىرگىشتەردىڭ جان ۇشىرىپ الاسۇرعانى ۇزاققا سوزىلسا، سورلىنى قينالتپاي قولدان ولتىرۋگە تۋرا كەلدى. قالانىڭ شەتىنەن باستاپ ورتاسىنا دەيىن ريە بولعان جەردىڭ بارىندە، ءبىزدىڭ ازاماتتار شوعىرلانعان ماڭدا، ەگەۋقۇيرىقتار سولاردىڭ جينالۋىن كۇتكەندەي-اق، قوقىس جاشىكتەرىنە توپىرلاي تولىپ، سۋاعار جىرالارعا تىزىلەدى دە قالادى. سول كۇننەن باستاپ ىسكە گازەتتەر كىرىسىپ، مۋنيسيپاليتەتتىڭ الدىنا قارەكەت-قيمىل جاسايتىن ويلارىڭ بار ما، جوق پا دەپ ماسەلەنى بۇيىردەن قويىپ، ءوز قاراۋىنداعىلاردى مىناۋ جۇرەك اينىتار جيىركەنىشتى شاپقىنشىلىقتان قۇتقارۋ ءۇشىن نە شارا قولدانىپ جاتقانىن حابارلاۋدى تالاپ ەتتى. مۋنيسيپاليتەت بولسا، تۇك ءبىتىرۋ ويىندا جوق، ءتىپتى ەشقانداي شارا قولدانباي، جاعدايدى تالقىلاۋ ءۇشىن باسقوسۋمەن عانا شەكتەلگەن-دى. بار بولعانى ەگەۋقۇيرىقتاردى قۇرتۋ قىزمەتىنە كەمىرگىشتەردىڭ ولىگىن جيناۋ جونىندە بۇيرىق بەرىلدى. سونان كەيىن كەڭسەنىڭ ەكى جۇك ماشيناسىنىڭ ەكەۋى دە تىشقانداردىڭ ولىگىن جيناپ، قوقىس كۇيدىرەتىن ستانساعا ورتەۋگە اپارۋعا ءتيىس بولدى.

الايدا كەيىنگى كۇندەرى جاعداي ناشارلاپ كەتتى. ولگەن كەمىرگىشتەردىڭ سانى كۇننەن-كۇنگە ارتىپ، كەڭسە قىزمەتكەرلەرى ءاربىر ەرتەڭگىلىك سايىن ولىكتەن بىتىك ءونىم جينايتىن بولدى. ءتورتىنشى كۇنى ەگەۋقۇيرىقتار جارىققا توپ-توبىمەن شىعىپ، توپىرلاپ ءولىپ، ءۇيىلىپ قالدى. سارايلار مەن پودۆالداردان، ۇرالار مەن سۋاعار جىرالاردان ءتىزىلىپ تالتىرەكتەي شىعىپ، جارىققا جەتە بەرىپ ادامدارعا جاقىن كەلىپ ءجانتاسىلىم ەتىپ جاتتى. ءتۇن بالاسى شولاق كوشەلەردە، باسپالداق الاڭدارىندا ەگەۋقۇيرىقتاردىڭ ولەر الدىنداعى ۇزىك-ۇزىك شيقىلى توبە قۇيقانى شىمىرلاتادى. ەرتەڭگىلىك قالا تۇبىندەگى ەلدى مەكەندەردە ولاردى تۇمسىعى قان جالاپ، سۋاعار جىرالاردا ءۇيىلىپ جاتقانىنان تاپتى: بىرەۋلەرى ءىسىنىپ تۇلىپ بوپ كەتىپ، بىرەۋلەرى ءشىري باستاعان، باسقالارى ابدەن جاۋراسا دا، مۇرتىن تىكىرەيتىپ ايبات شەككەن بولادى. ءتىپتى قالانىڭ ورتالىعىنداعى ۇيلەردىڭ باسپالداق الاڭدارى مەن اۋلالاردا توبە-توبە بوپ ءۇيىلىپ جاتقان كەمىرگىشتەردىڭ ولىگى. ال ءبىرلى-جارىمى قازىنالىق عيماراتتاردىڭ ۆەستيۋبيلدەرىنە، مەكتەپ اۋلالارىنا، كەيبىرى ءتىپتى ءدامحانا تەرراسسالارىنا شىعىپ كەتىپ، سوندا ورەم قاۋىپتى. ءبىزدىڭ اعايىندار ولاردى قالانىڭ جۇرت ەڭ كوپ جۇرەتىن جەرىنەن كورىپ تاڭداندى. كەيدە ول جەكسۇرىندار زەڭبىرەك الاڭىندا، جاعاجولداردا، تەڭىز سەرۋەن جايىندا دا ءورىپ كەتتى. تاڭ اتا قالانى ولىمتىكتەردەن ارشۋداي-اق ارشيدى، الايدا ەگەۋقۇيرىق ولىكتەرى كۇنى بويى جينالا - جينالا قوردالانىپ قالادى. تۇندە جۇرگەندەردىڭ بىلق ەتكەن ءولى دەنەنى باسىپ شوشىپ، شار ەتە قالعاندارى جەتەرلىك. ۇيلەرىمىز تۇرعىزىلعان جەردىڭ ءوزى قويناۋىندا قوردالانىپ قالعان ارامدىقتان ارىلىپ، ىشىنەن ۇڭگىپ جەپ جاتقان جاماندىق ىسىپ-كەۋىپ كەپ، جارادان سىرتقا شىعىپ جارىلىپ جاتقان ىسپەتتى. كۇنى وسى ۋاقىتقا دەيىن ۇيقىعا بوگىپ قالعىپ جاتقان بەيبىت قالانىڭ قالاي ابىرجىپ ساسقالاقتاعانىن، وسىناۋ بىرنەشە كۇننىڭ ونى قالاي ءدۇر سىلكىنتكەنىن ەلەستەتىپ كورىڭىزشى. ول دا دەنساۋلىعى مىعىم ادامنىڭ تامىر-تامىرىندا جايلاپ اعىپ جاتقان قاننىڭ بۋىرقانىپ تاسي جونەلگەنى سياقتاندى.

ءتىپتى جاعداي مىناعان دەيىن باردى. قۇجحابار (حابار، قۇجاتتاما جانە كەز كەلگەن ماسەلە جونىندەگى انىقتاما) اگەنتتىگى اقىسىز حابارلارعا بولىنگەن ساعاتتاردا راديوتىڭداۋشىلارعا تەك جيىرما بەسىنشى ءساۋىر كۇنى عانا 6231 ەگەۋقۇيرىق جينالىپ، ورتەلدى دەگەن ماعلۇمات بەردى. بۇل سان كۇندەلىكتى ۇيرەنشىكتى بولىپ كەتكەن كورىنىستىڭ ءمانىن ايقارا اشىپ، ناتيجەسىندە جاپپاي دۇربەلەڭدى ۇدەتىپ جىبەردى. بۇل حابارعا دەيىن جۇرت كەمىرگىشتەردىڭ شابۋىلىنا جيىركەنىشتى ءبىر وقيعا رەتىندە قاراپ كەلگەن ەدى. ولار بۇل قۇبىلىستىڭ قانداي قاتەر اكەلەتىنىنە ەندى عانا كوز جەتكىزدى. الايدا، وندا ول قاسىرەتتىڭ كولەمىن ەشكىم انىقتاپ، ونىڭ نەدەن تۋعان سەبەبىن ەشكىم ءتۇسىندىرىپ بەرە الماعان ەدى. تەك دەمىكپەدەن تۇنشىققان يسپاندىق شال عانا بۇرىنعىشا قولىن ۋقالاپ قويىپ: "ءورىپ كەلەدى، ءورىپ!"، - دەپ باجىلدايدى.جيىرما سەگىزىنشى ءساۋىر كۇنى قۇجحابار اگەنتتىگى شامامەن 8000 ەگەۋقۇيرىق ولىگى جينالىپ، قالانى قاتتى ۇرەي بيلەدى دەپ حابارلادى. تۇرعىندار باتىل شارالار قولدانىلۋىن تالاپ ەتىپ، بيلىك ورىندارىنا كىنا مەن كۇنانى ۇيىپ-توكتى. جاعالاۋداعى ۆيللالاردىڭ كەيبىر يەلەرى قالادان كوشىپ، سىرتقا شىعاتىن ۋاقىت بولدى دەپ قىڭقىلداي باستادى. ءبىراق ەرتەڭىنە اگەنتتىك شاپقىنشىلىق اياق استىنان تىيىلدى، تازارتۋ قىزمەتى ساناۋلى عانا ەگەۋقۇيرىق ولىگىن جينادى دەپ حابارلادى. قالا "ۋھ" دەپ جەڭىل تىنىس الدى.

ايتكەنمەن سول كۇنى تالما ءتۇستىڭ كەزىندە ريە ءۇي الدىندا ماشينانى توقتاتىپ، ءوز كوشەلەرىنىڭ اياق تۇسىنان كۇزەتشىنى كوزى شالدى. باسىن سالبىراتىپ، اعاش كۇلدىرگى سياقتى قولى مەن اياعىنا يە بولا الماي، ارەڭ جىلجىپ كەلەدى. كۇزەتشى شالدى قولتىعىنان دەمەپ ارەڭ سۇيرەپ كەلە جاتقان پوپ ەكەنىن ريە بىردەن ءبىلدى. بۇل پانليۋ اتاي بولاتىن. ءوزى اسقان وقىمىستى ءارى پارمەندى يەزۋيت. ونىمەن تالاي مارتە كەزدەسكەن ريە پوپتىڭ قالادا ۇلكەن بەدەلگە يە ەكەنىن، دىنگە ءتىپتى ەنجار قارايتىنداردىڭ ءوزى دە سىيلايتىنىن بىلەدى. ميشەل شالدىڭ كوزى ادەتتەن تىس جارقىلداپ، تىنىسى كەۋدەسىنەن ىشقىنا، ىشقىنا شىعادى. كەنەت تىنىسىم تارىلىپ اۋاعا شىققىم كەلدى دەپ بايانداي باستادى ميشەل. الايدا قىدىرىپ جۇرگەندە مويىن تۇسىمنان قاتتى شانشۋ قادالىپ، قولتىعىم مەن شابىم شانشىپ اۋىرا باستادى. سودان قايتا بۇرىلىپ پانليۋ اتايدى ۇيگە اپارىپ سالىڭىز دەپ قولقالاۋعا تۋرا كەلدى.

― سوندا سىلق ەتە قاپ، ۇيگە جەتە المايتىن بولدىم، - دەپ اقتالىپ جاتىر.

ءاۆتوموبيلدىڭ اينەگىنەن قولىن سىرتقا شىعارىپ دارىگەر ساۋساعىمەن شالدىڭ موينىن سيپالاپ، بۇعانا تۇسىن قارادى، اعاشتاي قاپ-قاتتى ءبىر تۇينەك تاپتى.

― بارىپ جاتىڭىز دا ىستىعىڭىزدى ولشەڭىز، كەشكە قاراي سوعارمىن.

كۇزەتشى كەتكەننەن كەيىن ريە پانليۋ اتايدان كەمىرگىشتەر شابۋىلى تۋرالى سۇرادى.

— زايىرى، ىندەت باستالاتىن شىعار، - دەپ جاۋاپ بەردى كيەلى اتاي، كوزىلدىرىگىنىڭ دوڭگەلەك اينەكتەرى كولەگەيلەگەن كوزىنەن كۇلكى جىلت ەتتى.

تاڭەرتەڭگى استان كەيىن ريە زايىبىنىڭ ساناتورييگە كەلىپ جەتكەنىن حابارلاعان جەدەلحاتىن وقىپ وتىر ەدى، تەلەفون شىر ەتە قالدى. تەلەفون سوعىپ تۇرعان مەريادا قىزمەت ىستەيتىن ەسكى ەمدەلۋشىسى ەكەن. ول كۇرەتامىرى تارىلۋدان كوپتەن بەرى زارداپ شەگىپ ءجۇر، تۇرمىسى دا تار، سوندىقتان ريە ونى اقىسىز-پۇلسىز ەمدەيدى.

― ءيا، بۇل مەن عوي، ەسىڭىزدە بار شىعارمىن، - دەدى ول تەلەفوننان. - ءبىراق اڭگىمە ءقازىر مەن جايىندا ەمەس. تەزىرەك جەتىڭىزشى، كورشىمنىڭ جاعدايى ونشا بول ماي تۇر.

داۋىس ءۇزىلىپ كەتتى. ريە كۇزەتشى حاقىندا ويلانىپ، كەيىنىرەك كىرىپ شىعارمىن دەپ شەشتى. بىرنەشە مينۋتتان كەيىن ول ىشكى قوتانداردىڭ بىرىنە جەتىپ، فەدەرب كوشەسىندەگى الاسا ءۇيدىڭ ەسىگىن اشتى. دىمقىل، ساسىق باسپالداقتىڭ ورتاسىندا مەريا قىزمەتكەرى، ءوزىن قارسى العالى شىققان جوزەف گراندى كوردى. قۋشىق جاۋىرىندى، ۇزىن، ەڭكىش، اياق-قولى جىڭىشكە، شىلىمنان مۇرتى سارعايىپ كەتكەن ول ءوزىنىڭ ەلۋ جاسىنان الدەقايدا ەگدە كورىنەدى.

— ءقازىر ءسال ءتاۋىر، - دەدى ول ريەعا قارسى ادىمداپ. - ال مەن ءولىپ كەتەدى عوي دەپ قورقىپ ەدىم.

ول ءسىڭبىرىپ تاستادى. ءۇشىنشى، ەڭ جوعارعى قاباتتا سول جاقتاعى ەسىكتىڭ سىرتىنان قىزىل بورمەن جازىلعان: "كىرىڭىزدەر، مەن اسىلىپ ءولدىم" دەگەن جازۋدى كوردى ريە.

ولار ۇيگە ەندى. توڭكەرىلىپ قالعان ورىندىقتىڭ تۇسىنداعى ليۋسترادان ءجىپ سالبىراپ ءتۇر، ۇستەل بۇرىشقا قاراي ىسىرىلعان. ءبىراق تۇزاقتا ەشكىم جوق.

― تۇزاقتان ونى دەر كەزىندە بوساتىپ الدىم، - دەدى گران قاجەت ءسوزىن قاشاندا ارەڭ سۇرىپتاپ ايتاتىن داعدىسىمەن، ءقايتسىن، سوزدىك قورى ونسىز دا كەدەي جازعاننىڭ. - سىرتقا شىققانىم سول ەدى، كەنەت ءبىر شۋ كەلدى قۇلاعىما. ال جازۋدى كورگەندە جاي ءبىر ويىن -قالجىڭ شىعار دەپ ويلاعانمىن. قايتا كىرسەم، شىن اسىلىپ، قىرىلداپ تۇتىگىپ بارادى...

وسىنى ايتىپ ول جەلكەسىن قاسىدى.

— مەنىڭشە، اسىلۋ دەگەنىڭ مەيلىنشە ازاپتى بولۋ كەرەك. قالاي قاراپ تۇراسىڭ، تۇسىنىكتى عوي...

ەسىكتى سەرپە يتەرىپ ولار جارىق، جيھازى جۇتاڭداۋ جاتىنجايدان ءبىر-اق شىقتى. جەز بۇرشىكتى كەرەۋەتتە جۋانتىق تاپال جاتىر. اۋىر تىنىستاپ، كىرگەندەرگە ىسىڭكى كوزىن اۋداردى. دارىگەر تابالدىرىقتا تۇرىپ قالدى. وعان ەكى تىنىستىڭ اراسىنداعى ۇزىلىستە باسەڭ، ەگەۋقۇيرىق شيقىلى ەستىلەتىندەي ەلەستەدى. ءبىراق بولمە بۇرىشتارىندا تىمىسكىلەنگەن ەشتەڭە كورىنبەدى. ريە كەرەۋەتكە جاقىنداپ كەلدى. شاماسى، جىگىت ونشا بيىكتەن قۇلاماسا كەرەك، ومىرتقالارى امان. بەلگىلى عوي، ەپتەپ تىنىسى تارىلاتىنى بار. ايناعا ءتۇسىرىپ السا، ارتىق بولماس ەدى. دارىگەر اۋرۋدىڭ تاماعىنا كامفورا شاشىپ، بىرنەشە كۇننەن كەيىن ءبارى قالپىنا كەلەدى دەدى.

― راقمەت، دارىگەر! - دەپ مىڭگىرلەدى اۋرۋ.

ريە گراننان پوليسيا كوميسسارىنا حابارلاپ پا ەدىڭ دەپ سۇراعاندا، اناۋ قيپاقتاپ بەتىنە الاقتاي قارادى.

— جوق، جوق-ا! - دەدى ول - مەن، ەڭ ءماندىسى...

― سىزدىكى دۇرىس، وندا مەن حابارلايىن، - دەدى ريە.

اۋرۋ وسى ارادا قوزعالاقتاپ، مازاسىزدانا باسىن كوتەرىپ، كەرەۋەتىندە وتىرىپ، ءوزىن ءقازىر جاقسى سەزىنەتىنىن، بۇل تۋرالى ەشكىمگە ەشتەڭە حابارلاماۋدى سۇراپ جالىندى.

— تىنىشتالىڭىز دەدى ريە. - ماعان سەنسەڭىز، بۇنىڭ ءبارى تۇك ەمەس، الايدا مەن مۇنداي وقيعالاردى حابارلاپ وتىرۋعا مىندەتتىمىن.

― وھ، - دەپ كۇرسىندى اۋرۋ.

سوسىن جاستىعىنا اۋناپ ءتۇسىپ، ءتىسىن شىقىرلاتتى. ءۇنسىز مۇرتىن شىمشىپ تۇرعان گران توسەككە جاقىنداپ كەپ:

— ءجا-جا، مسە كوتتار، - دەدى. - ءسىز ءوزىڭىز ءتۇسىنۋىڭىز كەرەك. ويتكەنى دارىگەر مۇنداي نارسەنىڭ بارىنە جاۋاپ بەرەدى. ال ءسىزدىڭ باسىڭىزعا وسىنداي تاعى بىردەڭە كەلسە قايتەمىز...

الايدا كوتتار كەمسەڭدەپ، ەندى كەلمەيدى، انشەيىن ءبىر ساتتىك قانا ەستى العان ىزانىڭ ۇشقىنى بۇل، ونىڭ بار تىلەيتىنى ەشكىم مازاسىن الماي تىنىشىنا قالدىرۋ عانا. ريە ءدارى جازىپ بەردى.

― جارايدى، - دەدى. - بۇل جايىندا حابارلاماي-اق قويايىق. ەكى-ۇش كۇننەن كەيىن كىرىپ شىعامىن. تەك بايقاڭىز، تاعى ءبىر ەسسىزدىك جاساپ جۇرمەگەيسىز.

باسپالداق الاڭىنا شىققان سوڭ ريە بولعان وقيعانى حابارلاۋعا ءتيىستىمىن، الايدا كوميسساردان تەرگەۋدى ەكى كۇننەن كەيىن باستا دەپ وتىنەرمىن.

— تۇندە وعان بايقاس بولۋ كەرەك ەدى. وتباسى بار ما ءوزىنىڭ؟

― جالپى، ءوز باسىم، ونىڭ ەشكىمىن بىلمەيمىن، ءبىراق ءوزىم سىرتتاي باقىلاپ جۇرەيىن، - دەپ باسىن شايقادى ول. - انىعىن ايتسام، ونى ءوزىم دە ونشا جاقسى بىلمەيمىن. دەگەنمەن بىر-بىرىمىزگە كومەكتەسۋىمىز كەرەك قوي.

دالىزدەن ءوتىپ بارا جاتىپ ريە بۇرىشقا كىلت بۇرىلا قاراپ، گورننان ەگەۋقۇيرىقتار بۇل قوتاندا تەگىس جويىلىپ ءبىتتى مە دەپ سۇرادى. شەنەۋنىك ءبۇل جايىندا ماندىتىپ ەشتەڭە ايتا المادى. راس، ەگەۋقۇيرىقتاردىڭ قاپتاپ كەتكەنى تۋرالى بىرەۋلەر ايتقان، ءبىراق بۇل كورشىلەردىڭ وسەك-اياڭىنا استە ءمان بەرمەيدى.

― مەنىڭ ءوز شارۋام وزىمدە، - دەدى ول

ريە اسىعىس قوشتاسىپ ونىڭ قولىن قىستى. ايەلىنە حات جازۋى كەرەك، ونىڭ الدىندا كۇزەتشىگە كىرىپ شىعىپ كوڭىلىن ءبىلۋ تاعى تۇر.

كەشكە شىعاتىن گازەتتەردى تاراتۋشىلار كەمىرگىشتەر شابۋىلىنىڭ جولى قىرقىلدى دەپ ايقايلاپ جار سالىپ ءجۇر. الايدا ول كۇزەتشىنىڭ تار بولمەسىنىڭ تابالدىرىعىن اتتاي بەرە قاريانىڭ كەرەۋەتتەن سالبىراي ءتۇسىپ، ءىشىن ۇستاپ، جۋىندى شەلەككە باسىن قويىپ قىزىل، قىشقىل زاپىران قۇسىپ جاتقانىن كوردى. قاتتى لوقسىپ زورلانىپ قۇسۋدان دىڭكەسى قۇرىعان ول ارەڭ دەمالىپ، كەرەۋەتىنە قايتا جاتتى. ىستىعى كوتەرىلىپ 39،5 گرادۋسقا بارىپتى، تاماق بەزى مەن بۋىندارى باعاناعىدان دا كۇشتىرەك ءىسىپ، بۇيىرىندە ەكى قارا داق پايدا بولىپتى. ەندى ول بۇكىل ءىشى-باۋىرى سىزداپ الىپ كەتىپ بارا جاتقانىنا شاعىندى.

―كۇيدىرىپ بارادى، وھ، قالاي قاتتى كۇيدىرەدى وڭباعان! - دەپ كىجىنىپ قويادى.

ادەتتەن تىس قوڭىر ءتۇستى ەرنى ارەڭ قيمىلداپ بىردەڭەلەردى مىڭگىرلەگەن بولادى ول ءالسىن-الى تىپىرشىپ دارىگەرگە شايان كوزىن اۋدارادى. تىم توزگىسىز باس اۋرۋىنان كوزىنە جاس قۇيىلادى. ايەلى تاس بولىپ ۇندەمەي تۇرعان ريەعا جاۋتاڭدايدى.

—دارىگەر، بۇعان مۇنشا نە بوپ قالدى؟ - دەپ سۇرادى.

―ءبارى دە بولۋى مۇمكىن. ءازىر ناقتى ەشتەڭە ايتۋعا بولمايدى. كەشكە دەيىن تاماقتان تارتىنا تۇرىڭىزدار. ءىش جۇرگىزەتىن ءدارى بەرۋ كەرەك. سۇيىقتى كوبىرەك ءىشسىن.

ايتسا ايتقانداي، كۇزەتشىنى ۇدايى ءشول قىسىپ ازاپقا سالىپ جاتىر ەدى.

ۇيىنە ورالعان سوڭ ريە ءوزىنىڭ ارىپتەسى، قالاداعى ەڭ بەدەلدى دارىگەرلەردىڭ ءبىرى ريشارعا تەلەفون شالدى.

— جوق، سوڭعى كەزدە ادەتتەن تىس ايرىقشا جاعدايدى مەن بايقامادىم، - دەدى ريشار.

― ىستىعى تىم كوتەرىلىپ، ساندىراقتاۋعا دەيىن بارعان جاعداي دا كەزدەسكەن جوق پا؟

— اھ، ءيا، بەز جۇيەلەرى قاتتى قابىنعان بىرەر جاعداي كەزدەستى-اۋ دەيمىن.

― مولشەردەن تىم جوعارى ما قابىنۋى؟

— ا-ال، مولشەر، بىلەسىز عوي... - دەپ كۇمىلجىدى ريشار.

قالاي دەسەڭ ولاي دە، كەشكە قاراي كۇزەتشىنىڭ ىستىعى

40 گرادۋسقا كوتەرىلىپ، ول ساندىراقتاپ، قايداعى ءبىر ەگەۋقۇيرىقتاردى ايتىپ، شاعىنا باستادى. ريە ونىڭ ىسىگىن ولەتىندەرگە ەم قولدانۋعا بەل بۋدى. تەرپەنتيننىڭ كۇيدىرگەنىن سەزگەن اۋرۋدىڭ "وي، وڭباعاندار!" دەپ جان داۋىسى شىقتى.

بەز جۇيەلەرى بۇرىنعىسىنان دا كۇشتى ءىسىنىپ، سيپاعاندا اعاشتاي قاپ-قاتتى بولىپ كورىندى. اۋرۋ ايەلىنىڭ مۇلدەم ەسى شىقتى.

― قاسىنان كەتپەڭىز، - دەپ كەڭەس بەردى دارىگەر. - قاجەت بوپ قالسام، مەنى شاقىرىڭىز.

كەلەسى كۇنى، وتىزىنشى ساۋىردە، دىمقىل كوگىلجىم اسپاننان كادىمگى كوكتەمدەگىدەي جىلى جەل ەستى. ول شالعاي جاتقان قالا شەتىنەن گۇلدەردىڭ جۇپار ءيىسىن الىپ كەلدى. تاڭعى شۋ ادەتتەگىدەن ايقىنىراق، كوڭىلدىرەك ەستىلدى. اۋىرتپالىعى ءبىر اپتا بويى ەڭسەنى ەزگەن ۋايىمنىڭ بۇلدىر ساعىمىن سەرپىپ تاستاعان شاعىن قالامىز ءۇشىن بۇل كۇن ناعىز كوكتەمنىڭ تۋعان كۇنى بولدى. كەلىنشەگىنەن كوڭىلدى حات العان ريەنىڭ ءوزى دە تومەندەگى كۇزەتشىگە جانى جەلپىنىپ، سەرپىلىپ ءتۇستى. شىنىندا دا، تاڭعا قاراي شالدىڭ ىستىعى 38 گرادۋسقا ءتۇسىپتى. اۋرۋ باسىن جاستىقتان كوتەرمەي ءالسىز جىميدى.

—جاعدايى تۇزەلىپ، تاۋىرلەنىپ كەلە مە، دارىگەر؟ - دەپ سۇرادى ونىڭ جۇبايى.

― ءالى دە از-كەم كۇتە تۇرالىق.

الايدا تۇسكە قاراي ىستىعى بىردەن 40 گرادۋسقا جەتىپ، اۋرۋ دامىلسىز ساندىراقتاپ، قۇسۋىن جيىلەتتى. مويىن بەزدەرى قول تيگىزبەي اۋىرىپ، كۇزەتشى ءوز دەنەسىنەن اۋلاق ۇستاعىسى كەلگەندەي باسىن سىلكي بەردى. ايەلى توسەكتىڭ اياق جاعىنا جايعاسىپ، كورپەنىڭ سىرتىنان اۋرۋدىڭ اياعىن ۇستاپ، دارىگەرگە ءۇنسىز قاراپ قويادى.

ماسەلە بىلاي، - دەدى ريە. - بۇنى بولەك جاتقىزىپ، ارناۋلى ەمدەۋ كۋرسىن جۇرگىزۋ كەرەك. مەن گوسپيتالعا تەلەفون سوعايىن، سوسىن "جەدەل جاردەم" كولىگىمەن سوندا اپارىپ سالامىز.

ەكى ساعاتتاي ۋاقىت وتكەندە دارىگەر مەن اۋرۋدىڭ ايەلى "جەدەل جاردەم" ماشيناسىندا شالعا ءۇڭىلىپ وتىردى. ۇشىق شىعىپ ءدۇرديىپ ءىسىپ كەتكەن ەرىندەرىنەن "ەگەۋقۇيرىق! ەگەۋقۇيرىقتار!" دەگەن سوزدەر ۇزدىك-سوزدىق شىقتى. ءجۇزى جاسىل تارتىپ، ەرنى بالاۋىزعا ۇقساپ، قاباعى قورعاسىنمەن قاپتاعانداي سۇرلانىپ، ەكى يىنىنەن ۇزىك-ۇزىك ارەڭ دەم الىپ، ىسىنگەن بەزدەرى كەرىپ تاستاعانداي سەرىپپەلى توسەكتىڭ بۇرىشىنا ىعىسىپ، ول اۋدارىلىپ استىنا تۇسكىسى كەلگەندەي تىپىرشىدى. كوزگە كورىنبەيتىن ءبىر ءزىل باتپاننىڭ استىندا تۇنشىعىپ جەر قوينىنا تالىپ جەتكەن ءبازبىر ءۇندى ەستىگەندەي ونى تىنىمسىز شاقىرىپ قىرىلداپ جاتىر. ايەلى جىلاپ وتىر.

—دەمەك، ەندى ءۇمىت جوق قوي، دارىگەر؟

― ول ءوتىپ تە كەتتى، - دەدى ريە ىزىنشە اۋرۋدىڭ دەمى ۇزىلگەنىن كورىپ.

بىلايشا ايتقاندا، كۇزەتشىنىڭ اجالى ارانىن اشقان قاتەردىڭ العاشقى كەزەڭىنە نۇكتە قويىپ، بۇدان دا قيىن كۇندەردىڭ باستالاتىنىنان بەلگى بەرگەندەي بولىپ، العاشقى تاڭدانىس بىرتە-بىرتە ۇرەيگە ۇلاستى. بۇرىن ءبىزدىڭ قالاشىق تاپايدىڭ تال تۇسىندە ەگەۋقۇيرىقتار قىرىلىپ، كۇزەتشىلەر كۇماندى ءبىر سىرقاتتان قازا تاباتىن ورىن بولادى دەگەن وي ازاماتتارىمىزدىڭ قاپەرىنە كىرىپ شىقپاۋشى ەدى، وعان ەندى كوزدەرى جەتتى. وسى كوزقاراس تۇرعىسىنان ءبىز اداسىپ كەلگەن ەكەنبىز. سوندىقتان دۇنيە تۋرالى تۇسىنىگىمىزدى دەرەۋ قايتا قاراۋعا تۋرا كەلدى. ەگەر، ماسەلە وسىمەن شەكتەلسە، داعدى بەل الىپ كەتەر ەدى. الايدا كۇزەتشىلەر مەن كەدەيلەر عانا ەمەس، ءبىزدىڭ كوبىمىزگە ءبىرىنشى سوقپاقتى مسە ميشەل سالعان جاققا اتتانۋعا تۋرا كەلدى. مىنە، سول ۋاقىتتان باستاپ، قورقىنىش شاڭ بەرىپ، وعان ۋايىم-قايعى قوسىلدى.

ودان ارعى وقيعالاردى باستان-اياق بايانداۋعا كىرىسپەي تۇرىپ، اڭگىمەنى وسى كەزەڭگە قاتىستى باسقا ءبىر كۋاگەردىڭ وي-تۇجىرىمىن العا تارتقىسى كەلەدى. وقىرمان وسى بايانداۋدىڭ باس جاعىنان تانىس جان تاررۋ توتەنشە وقيعالاردان بىرنەشە اپتا بۇرىن ورانعا تابان تىرەپ، قالا ورتالىعىنداعى ەڭ ۇلكەن مەيمانحانالاردىڭ بىرىندە تۇرىپ جاتقان-دى. ءجۇرىپ-تۇرۋىنا قاراعاندا، ول كەدەي ەمەس، ءوز تابىسىنا ءتاپ-تاۋىر ءومىر سۇرە الاتىن ادام. قالا وعان بىرتە-بىرتە ۇيرەنگەنىمەن، ونىڭ قايدان كەلگەنىن، نەگە مۇندا تۇراتىنىن بىلگەن پەندە جوق. ونى قوعامدىق ورىنداردىڭ بارىندە قارسى الادى. كوكتەمنىڭ العاشقى كۇندەرىنەن-اق ونى جاعاجايدان ءجيى كورۋگە بولاتىن ەدى. ول سۋعا سۇڭگىپ، ءجۇزىپ كەرەمەت راقاتتاناتىن. ميىعىنان كۇلكى كەتپەيتىن اقجارقىن جىگىت جان-تانىمەن قىزىق-دۋمانعا بەرىلگەنىمەن دە، ەشقاشان ولاردىڭ ق ۇلى بولعان ەمەس... شىنىندا ونىڭ ءبىر داعدىسى -قالامىزدا بارشىلىق يسپان بيشىلەرى مەن مۋزىكانتتارىنا ىنتىعا بارۋى.

قالاي دەگەنمەن دە ونىڭ قويىن داپتەرى وسىناۋ قيىن كەزەڭنىڭ وقيعالارىنان دا حاباردار ەتەدى. الايدا، شىنتۋايتىن ايتقاندا، ءبىز بۇدان وزگەشە ءبىر حابارلارعا تاپ بولامىز. شاماسى، اۆتور بىلە تۇرا ءبارى ءۇشىن كەشىرىم ءوتىنۋدى الدىنا ماقسات ەتىپ قويعان ءتارىزدى. ءبىر قاراعاندا، تاررۋ بۇكىل جۇرتتى، كۇللى زاتتى ءدۇربىنىڭ ەكىنشى جاعىمەن قاراپ كورگىسى كەلگەن سەكىلدەنەدى. جاپپاي دۇربەلەڭنىڭ ورتاسىندا ول شىن مانىندە جالپى جوق تاريحتىڭ شەجىرەشىسى بولۋعا تالپىنعانداي. ارينە، ونداي شالكەس پىكىر ءۇشىن وكىنىش ءبىلدىرىپ، جانىنىڭ قاساڭدىعىنا رەنجۋگە بولادى. دەگەنمەن، ونىڭ جازبالارى سول كەزەڭنىڭ دەرەكتەرىن وزىندىك ءمانى بار كوپتەگەن قوسالقى ماعلۇماتپەن تولىقتىرا الاتىنى كۇمانسىز. ولاردىڭ وزىندىك سارىنى قارەكەتتەن قولى تيمەي جۇرگەن كەيىپكەر تۋرالى ءاتۇستى پىكىر ايتۋعا جول بەرمەيدى.

جان تاررۋدىڭ العاشقى جازبالارى ونىڭ ورانعا كەلگەن مەرزىمىنە قاتىستى. ءاۋ باستان-اق اۆتوردىڭ مىناداي ۇسقىنسىز قالاعا تاپ بولعانىنا ەسى شىعا قۋانعانى سەزىلەدى. ودان ءبىز مەريانىڭ الدىن كوركەيتىپ تۇرعان ەكى قولا ارىستاننىڭ سيپاتتاماسىن تولىق تابامىز. جاسىل جەلەكتىڭ جوقتىعى، عيماراتتاردىڭ ۇسقىنسىزدىعى، قالانىڭ قالاي بولسا سولاي جوبالانعانى تۋرالى جاناشىرلىق ەسكەرتپەلەر دە بار. ءبۇل ەسكەرتپەلەردى تاررۋ ترامۆايلار مەن كوشەلەردە ەستىگەن اڭگىمەلەرمەن كەزەكتەستىرىپ وتىرادى. جانە اۆتور كەز كەلگەن تۇسىنىكتەمەدەن ىرگەسىن اۋلاق سالادى. وعان كان تۋرالى اڭگىمە عانا جاتپايدى، ونىڭ ءوزى دە كەيىن قوسىلسا كەرەك.

— سەن كاندى ءبىلۋشى مە ەدىڭ؟ - دەپ سۇرادى ءبىرىنشى.

― قاي كاندى؟ قارا مۇرتى بار ۇزىندى ما؟

— سونىڭ ءوزىن. ول جول باقىلاۋشى بولىپ تا ىستەگەن.

― ارينە، بىلەمىن.

— ەندەشە سول قايتىس بولىپتى.

— ءا، قاشان؟

― الگى، اناۋ ەگەۋقۇيرىق وقيعاسىنان كەيىن.

— قاراي گور! وعان نە بولىپ قالىپتى؟

― بىلمەيمىن، بەزگەك بولعان دەيدى. جالپى ونىڭ دەنساۋلىعى ناشار بولاتىن جاراسى جارىلىپ قولتىعىنىڭ استىنان اعىپ جۇرەتىن. زادى، سول اقىرى الىپ تىنعان عوي.

— ال وڭىنە قاراعاندا، جۇرتتىڭ بارىنەن ەش ايىرماسى جوق سياقتى ەدى.

― جوق، ونىڭ كوكىرەگى ناشار بولاتىن، سوعان قاراماي ۇرمەلى اسپاپتار وركەستردە وينايتىن دا. ال بىلە بىلسەڭ كورنەت-ا-پيستوندا ۇرلەپ ويناۋ زياندى.

— ارينە، - دەپ تۇجىرىمدى ەكىنشى. - دەنساۋلىعى ناشار كىسىگە كورنەتتە ىسقىرۋدىڭ ەش قاجەتى جوق.

وسى جايتتاردى تارازىلاپ ەكشەي كەلىپ تاررۋ كاننىڭ ءوز مۇددەسىنە نۇقسان كەلتىرە وتىرىپ نەلىكتەن ۇرمەلى وركەسترگە كىرگەنى تۋرالى تولعانىپ، جەكسەنبىلىك سالتاناتتارعا قاتىسۋدىڭ كۇماندى ءلاززاتى ءۇشىن ءوز ءومىرىن قاتەرگە تىگۋىنە نە سەبەپ بولعانىن ويلاپ، باس قاتىرادى.

ودان ءارى تاررۋ ءوز تەرەزەسىنىڭ تۋرا قارسى الدىنداعى بالكوندا قۇدايدىڭ قۇتتى كۇنى دەرلىك قايتالاناتىن ءبىر كورىنىستىڭ جاعىمدى ەسەر ەتكەنىن اتاپ كورسەتەدى. ونىڭ بولمەسى قابىرعالاردان قيىلىپ تۇسكەن كولەڭكەدە مىسىقتار جايباراقات قالعىپ جاتاتىن شولاق كوشەگە قارايتىن. كۇن سايىن تۇسكى استان كەيىن اپتاپتان تيتىقتاعان قالا جارتىلاي ۇيقىعا ەنگەن شاقتا تاررۋ تەرەزەسىنىڭ قارسى الدىنداعى بالكونعا ءبىر شال شىعادى. اق شاشىن مۇقيات تاراعان، ۇستىندە اسكەري ۇلگىدە تىگىلگەن كوستيۋمى بار، ءوزىن سولداتشا قاتال ءارى تىك ۇستايتىن شال "كيس-كيس" دەپ ەركەلەتە داۋىستاپ، مىسىقتاردى شاقىرادى. مىسىقتار ورنىنان قوزعالماي جاتىپ وعان ۇيقىدان اعارىپ كەتكەن كوزدەرىن كوتەرەدى. سول ءسات قاريا قولىنداعى ءبىر پاراق قاعازدى ۇساقتاپ جىرتىپ، تومەنگە سەبەلەيدى. ال مىسىقتار بولسا، قالبالاقتاعان كوبەلەكتەر عوي دەپ قىزىعىپ، ىرگەگە جۇگىرىپ كەپ باتىلسىزداۋ كوتەرىلىپ اياقتارىن سوزادى. سوندا شال قۇشىرلانا شىرت ەتكىزىپ مىسىقتارعا قاراي تۇكىرەدى. زاۋدە ءبىر تۇكىرىگى ولارعا تيەتىن بولسا، قارقىلداپ كەپ كۇلەدى.

اقىر سوڭىندا ءبىزدىڭ تاررۋدى تەگى قالانىڭ ساۋدالى بەينەسى ابدەن باۋراپ السا كەرەك -ويتكەنى بۇنداعى تىرشىلىكتىڭ ءوزى، ءتىپتى بار راقات، ساۋدا-ساتتىقتىڭ قاجەتىنە باعىندىرىلعان عوي. وسىناۋ ەرەكشەلىك (ءدال وسىنداي ءماتىندى ءبىز ونىڭ جازبالارىنان تابامىز) اۆتوردىڭ قوشەمەتىنە يە بولىپ، ماداق جازبالارىنىڭ ءبىرى ءتىپتى مىنانداي سوزدەرمەن اياقتالادى: "مىنە، قانداي كەرەمەت!" تەك وسى جازبالارىندا عانا جەكە كوڭىل كۇيى شاڭ بەرەدى. ايتپەسە بۇل ەستەلىكتەردىڭ ءمانى مەن ماڭىزىن تولىق باعالاي قويۋ قيىن. مەيمانحانا كاسسيرىنىڭ ولگەن ەگەۋقۇيرىقتى كورىپ، شوتتان قاتە جىبەرگەنى تۋرالى وقيعانى سيپاتتاي كەلىپ تاررۋ ادەتتەگىدەن ايقىندىعى ءسال پاستەۋ قارىپتەرمەن مىنانى قوسادى: "سۇراق: ۋاقىتتى زايا جىبەرمەۋگە قالاي قول جەتكىزۋگە بولادى؟ جاۋاپ: ۋاقىتتى ۇزىنا بويىندا سەزىنە ءبىلۋ كەرەك. امالدارى: ءتىس دارىگەرىنىڭ قابىلداۋىنداعى كۇندى قاتتى ورىندىقتا وتكىزۋ؛ جەكسەنبىدە تۇسكى استان كەيىن بالكوندا وتىرۋ؛ وزىڭە تۇسىنىكسىز تىلدە باياندامالار تىڭداۋ؛ ەڭ ۇزاق، ەڭ قولايسىز تەمىرجول ساپارىن تاڭداۋ، البەتتە پويىزداردا تۇرەگەپ؛ تەاتر كاسسالارى الدىنداعى كەزەكتەردە ساندالتىلىپ، ەشبىر سپەكتاكلگە بيلەت الماۋ، ت.ت.س.س". ال وي-پىكىرمەن جازۋ مانەرىنىڭ وسىنشالىق جۇيتكۋىنەن كەيىن قويىن داپتەرىندە قالا ترامۆايلارىنىڭ، ۆاگون تۇرلەرىنىڭ تولىق سيپاتتامالارى جوسىلىپ، ولاردىڭ ءوڭسىز قوڭىر تۇسكە بويالىپ، ىلعي كىر-قوجالاق بولىپ كورىنەتىنى اتالىپ: "بۇل نازار اۋدارتادى!" دەگەن وي-تۇيىنمەن اياقتالادى، ودان باسقا ەشتەڭە ايتىپ ماندىتپايدى.

ايتپاقشى، تاررۋدىڭ قويىن داپتەرىندە ەگەۋقۇيرىقتار وقيعاسى جونىندە ەسكەرتپە بار، سونى كەلتىرەيىك."بۇگىن قارسىدا تۇراتىن قاريانىڭ قاباعى قارس جابىلىپ كەتكەن. ماڭايدا ءبىر مىسىق جوق. كوشەلەردە جۇزدەپ قىلجيىپ جاتقان ەگەۋقۇيرىقتاردى كورىپ جۇرەگى اينىعان ولار جەلگە ۇشقانداي شىنىندا دا ءىزىم-عايىم. مەنىڭشە، مىسىقتار ولگەن ەگەۋقۇيرىقتى جالپى جەمەيدى. ايتقانداي، مەنىڭ مىسىقتارىم ونىڭ ءيىسىن يىسكەپ تۇرا قاشقان-دى. قالاي دەگەنمەن دە، ولار پودۆالدا جۇرۋگە ءتيىس، سودان دا شالىمىزدىڭ كوڭىلى ءپاس، قاباعى قاتىڭقى. شاشىن دا بۇرىنعىداي سىلاپ تاراماي، ۇنجىرعاسى بىردەن ءتۇسىپ كەتكەن. كوڭىلى كەلمەيتىنى سەزىلىپ-اق تۇر. بالكوندا از تۇردى دا بولمەسىنە كىرىپ كەتتى. كەتىپ بارا جاتىپ ايدالاعا ءبىر تۇكىردى.

مەيمانحانامىزداعى تۇنگى كۇزەتشى، بىلايىنشا سەنىمگە ابدەن لايىق كىسى، ەگەۋقۇيرىقتار شابۋىلىنان سان الۋان قاسىرەتكە تولى جاماندىق كۇتكەنىن ايتتى. "ەگەۋقۇيرىق كەمەنى تاستاپ قاشسا، ءبىر پالەنىڭ بولارى انىق. مەن "كەمەگە كەلگەندە ءبۇل كۇمان دۇرىس تا شىعار، ال قالاعا قاتىستى ءالى دالەلدەنبەگەن كۇدىك" دەپ قارسى ءۋاج ايتتىم. ءبىراق ونى سەندىرە المادىم. ونىڭ پىكىرىنشە، ءقازىر بىزگە قانداي قاتەر ءتونىپ تۇرعانىن سۇرادىم. ول ءوزى دە بىلمەيدى، ءبىراق بالەنى الدىن الا بولجاپ ءبىلۋ مۇمكىن ەمەس قوي دەيدى. الايدا جەر سىلكىنىپ ءزىلزالا بولسا، وندا تۇرعان تاڭدانارلىق ەشتەڭە جوق. ءبۇل دا مۇمكىن دەپ ونىڭ بولجامىنا كەلىسكەن ەدىم، ونداي بولاشاق وقيعا ۇرەيىڭىزدى ۇشىرماي ما دەپ سۇرادى.

― مەن ءۇشىن ەڭ ماڭىزدىسى - ىشتەي تىنىشتىق ساقتاپ، ۇرەيگە بوي الدىرماۋ، - دەدىم مەن.

ال كۇزەتشى مەنى تاماشا ءتۇسىندى.

ءقوناقۇيىمىزدىڭ مەيرامحاناسىندا ەستە قالار ءبىر وتباسىن الدەنەشە رەت ۇشىراتتىم. اكەسى بيىك، ارىق، كراحمالدانعان تار جاعاسىنا ورمە قارا گالستۋك تاققان كىسى. توبە تۇسى جالتىراپ، قۇلاعىنىڭ ۇستىندە ەكى شوق اق شاش جالبىراپ تۇرادى. كوزى كىشكەنتاي، دوپ-دوڭگەلەك ءارى وتكىر، مۇرنى نازىك، اۋزى ادەتتەن تىس ۇلكەن، ەزۋى قۇلاعىنا جەتەدى دەيتىندەي-اق. وسىنىڭ ءوزى ونىڭ تاربيەلى ۇكىگە ۇقساستىعىن تەرەڭدەتە تۇسەدى. كەلگەن سايىن ول مەيرامحانانىڭ ەسىگىن اشىپ، بوساعاعا جابىسا قالىپ، قارا تىشقان ءتارىزدى كىشكەنتاي ايەلىن وتكىزىپ، سوسىن ءوزى كىرەدى، سوسىن سيرك يتتەرى سياقتى شيراتىلعان ۇلى مەن قىزى كەلە جاتادى.

ايەلى جايعاسىپ بولعانشا ۇستەلدىڭ قاسىندا تۇرەگەپ تۇرىپ، سوڭىنان وتىرادى، سودان سوڭ ەكى كۇشىگى ورىندىققا جارماسىپ جاتادى. ايەلى مەن بالالارىنا ول "ءسىز" دەپ سويلەيدى. ءوز سىڭارىن قاعىتىپ، سوزبەن شىمشىپ وتىرادى، ال بالالارىنا وكتەم ۇنمەن ءتىل قاتادى:

— نيكول، بەرى قويعاندا سىزگە قاراۋدىڭ ءوزى ىڭعايسىز.

قىز بالا كوز جاسىنا ەرىك بەرۋگە ءسال وتىر. ال ۇلعا كەرەگىنىڭ ءوزى دە وسى.

بۇگىن ەرتەڭگىلىك ۇلى ءبىر ورىندا بايىز تاۋىپ وتىرا المادى، ويتكەنى وعان ەگەۋقۇيرىق وقيعاسى مازا بەرمەي قويدى. ىشىنە سىيماعان سوڭ شىداماي اڭگىمە باستاي بەرىپ ەدى، اكەسى تىيىپ تاستادى:

― Ac ۇستىندە ەگەۋقۇيرىق جايىندا ايتپاس بولار، فيليپپ. ءسىزدىڭ "ەگەۋقۇيرىق" دەگەن ءسوزدى اۋىزعا الۋىڭىزعا وسىدان باستاپ ماڭگى تىيىم سالامىن.

― اكەڭىزدىڭ ايتقانى وتە دۇرىس، - دەپ قوستاي جونەلدى قارا تىشقان.

ەكى كۇشىگىنىڭ ەكەۋى دە پاشتەت سالىنعان تارەلكەگە باس قويعان، ءوزى بولسا باسىن يزەپ، ايەلىنە العىس سەزىمىن ءبىلدىردى، الايدا ءبۇل يشاراتتى ءارقالاي توپشىلاۋعا بولاتىن ەدى.

كۇللى قالا ءقازىر ەگەۋقۇيرىق تۋرالى گۋ-گۋ ەتەدى، بىلايىنشا ءبۇل ەلىكتەۋگە تۇراتىن دا ونەگە. ءتىپتى ءبۇل ىسكە گازەتتەردىڭ ءوزى ارالاسىپ كەتتى. قالالىق حابار ءبولىمى ادەتتە ءارتۇرلى ماتەريالدار قۇراۋمەن وتىرۋشى ەدى، ەندى مۋنيسيپاليتەتكە قارسى تاباندى ناۋقان جۇرگىزۋگە كىرىستى. "قالا باسشىلارى كوشەلەردە ءىرىپ-شىرىپ ساسىپ جاتقان كەمىرگىشتەردىڭ قانداي قاتەر تۋعىزاتىنىن كوز الدىنا ەلەستەتە مە ەكەن؟" دەيدى. مەيمانحانا ديرەكتورى وسى ەگەۋقۇيرىقتاردان وزگە سوزگە باسپايتىن بولدى. اۋزىنا ودان وزگە ءسوز تۇسپەيتىنىنىڭ دە رەتى بار، ىرگەلى سانالاتىن مەيمانحانانىڭ ليفتىنەن ەگەۋقۇيرىقتىڭ قالاي تابىلعانىنا ميى جەتپەي-اق قويدى. ونى ساباسىنا تۇسىرگەلى: "بار جەردە دە ەگەۋقۇيرىقتار ءورىپ ءجۇر عوي" دەدىم.

— ايتتىم عوي، - دەپ ورەكپىدى ول - مىنە، ەندى سولاردىڭ ءبىرى ءبىز بولدىق.

― قالادا قوبالجۋ تۋعىزعان قايداعى ءبىر بەزگەكتىڭ العاشقى كورىنىسى تۋرالى ماعان ايتىپ جۇرگەن ءوزى. ونىڭ دا قىزمەتشى ايەلدەرىنىڭ ءبىرى اۋىرىپ قالىپتى.

— ال اۋرۋدىڭ جۇقپالى ەمەسى ايقىن، - دەپ دالەلدەۋگە اسىققانى جانە بار.

ماعان مۇنىڭ ءبارىبىر دەگەنمىن.

― و، تۇسىنىكتى، مسە دە مەن سياقتى فاتاليست ەكەن عوي.

— ولاي دەرلىك ەشتەڭە ايتقان جوق ەدىم، جالپى مەن تاعدىرعا قۇلدىق ۇراتىن فاتاليست ەمەسپىن. - سولاي دەپ وعان اشىق ايتتىم.

سول كۇننەن باستاپ تاررۋدىڭ قويىن داپتەرىندە كوپشىلىكتى قوبالجىتىپ ۇلگەرگەن تىلسىم بەزگەك تۋرالى مالىمەتتەر مۇمكىن قادەرىنشە تولىعىراق بەرىلە باستايدى. ەگەۋقۇيرىقتار عايىپ بولعاننان كەيىن مىسىقتار قايتىپ ورالىپ، نىسانالى تۇكىرىگىن توزىمدىلىكپەن جالعاپ جەتىلدىرە تۇسكەن قاريا تۋرالى جازبالارىنان كەيىن تاررۋ ادەتتە اقىرى ولىمگە سوقتىراتىن الگى بەزگەكتىڭ تاعى دا ونداعان وقيعاسىن كەلتىرەدى.

تاررۋدىڭ بىرنەشە جولعا سىيعىزىپ سيپاتتاعان ريە دارىگەردىڭ بەينەسى دە قۇجاتتىق تۇرعىدان قۇندى. باعاسىن اڭگىمەشىنىڭ ءوزى بەرە الاتىن بولعان سوڭ، ءبۇل كەسكىندەمە دۇرىس شىقسا كەرەك.

"سىرت پىشىنىنە قاراعاندا، جاسى وتىزداردا. ورتا بويلى. كەڭ يىقتى. كوزى قارا، تىكە قارايدى، بەت سۇيەگى شىعىڭقى. مۇرنى كەسەك، ءبىتىمى دۇرىس. شاشى قارا، قىسقاراق ەتىپ قيىلعان. اۋزى ايقىن ايشىقتالعان، ەرىندەرى دۇردىڭكى، ۇدايى دەرلىك جىمقىرا جۇمىپ جۇرەدى. ەپتەپ سيسيليالىق شارۋاعا ۇقسايدى - سولار سياقتى توتىققان، تۇگى قارا-كوك. ونىڭ ۇستىنە قارا كيىم كيىپ جۇرەدى جانە ونىسى وزىنە جاراسادى.

ءجۇرىسى شاپشاڭ. كوشەدەن وتكەندە قادامىن باسەڭدەتپەيدى. وتكەن سايىن قارسى بەتتەگى تابان جولعا ىتقىپ شىعادى. ماشينەنى ساسقالاقتاپ جۇرگىزەدى، قاجەت جاعىنا بۇرىلعاننىڭ وزىندە بۇرىلىس شامىن جاعۋدى ءجيى ۇمىتادى. ۇدايى قالپاقسىز جۇرەدى. جان-جاقتى حاباردار ادامنىڭ نىشانى بار".

تاررۋ كەلتىرگەن ساندار اقيقاتقا تولىق ساي كەلەدى. باسقا-باسقا، ال دوكتور ريە ونى جاقسى بىلەدى. كۇزەتشىنىڭ ءمايىتىن وڭاشالايتىن ورىنعا اپارىپ سالعاننان كەيىن ريە شاپ بەزىنىڭ ىسىگى جونىندە اقىلداسقالى ريشارعا تەلەفون سوقتى.

― ءوزىم ەشتەڭەگە دە تۇسىنبەيمىن، - دەپ مويىندادى ريشار. - مەندە دە ەكى كىسى ءولدى، ءبىرى ەكى تاۋلىكتەن كەيىن، ەكىنشىسى ءۇشىنشى كۇنى. ال مەن وعان ەرتەڭگىلىك كىرىپ شىققانمىن، جاعدايى نەداۋىر جاقسارعان سياقتى كورىنگەن.

— مۇنداي جاعدايلار كەزدەسسە، مەنى قۇلاعدار ەتىپ وتىرىڭىزدار، - دەپ ءوتىندى ريە.

ول تاعى باسقا دارىگەرلەرگە دە تەلەفون سوقتى. جۇرگىزگەن ساۋالنامانىڭ ناتيجەسىندە سوڭعى بىرنەشە كۇننىڭ ىشىندە وسىنداي اۋرۋلاردىڭ شامامەن ون وقيعاسى بايقالعان. ولاردىڭ ءبارى دەرلىك ولىمگە اپارىپ سوققان. ريە وران دارىگەرلەر قوعامىنىڭ حاتشىسى ريشارعا قايتا تەلەفون شالىپ، جاڭادان اۋىرعانداردىڭ دەرەۋ وڭاشالانۋىن تالاپ ەتتى.

― مەنىڭ قولىمنان نە كەلەدى؟ - دەدى ريشار. - بۇل ارادا قالانىڭ بيلىك ورىندارى شارا قولدانۋى كەرەك. بۇل اۋرۋ جۇقپالى دەگەندى ءسىز قايدان شىعارىپ ءجۇرسىز.

— قايدان شىعارۋشى ەدىم! انشەيىن نىشاندارى تىم الاڭداتارلىق.

بۇل ماسەلەدە "بىلىگىم شامالى" دەپ مالىمدەدى ريشار. ونىڭ قولىنان بار كەلەتىنى -پرەفەكتپەن اڭگىمەلەسىپ كورۋ.

كەلىسسوزدەر ءجۇرىپ جاتقاندا اۋا رايى بۇزىلدى. كۇزەتشى قايتىس بولعان كۇننىڭ ەرتەڭىنە اسپاندى قالىڭ تۇمان تورلادى. قالاعا وتكىنشى نوسەر جاۋىن قۇيىپ بەردى. ءبۇل توتەن نوسەر ناجاعاي الدىنداعى اپتاپ ىستىققا ۇلاستى. ءتىپتى تەڭىزدىڭ ءوزى كوگىلدىر كۇڭگىرت تۇسىنەن ايىرىلىپ، سۇرعىلت اسپاننىڭ استىندا كۇمىستەي، دالىرەك ايتقاندا، قۇرىشتاي جارقىلداپ كوز قايمىقتىردى. بيىلعى كوكتەمدەگى ىلعالدى ىستىقپەن سالىستىرعاندا جازعى اپتاپ جىلاپ كورىسكەندەي ەكەن. جاتاعان توبەلەردە ۇلۋعا ۇقساپ جاتقان، تەك تەڭىزگە عانا بەتى اشىق قالانى مۇڭعا تولى تىلسىم تىمىرسىق باستى. البا-جۇلبا قابىرعالاردىڭ ۇباق-شۇباق قاتارى اراسىنا قىسىلعان جۇرت جارنامالارىن شاڭ باسقان كوشەلەردە، ساتپاق سارى ترامۆايلاردا وزدەرىن وسىناۋ تۇنەرگەن اسپاننىڭ تۇتقىنى سياقتى سەزىندى. جالعىز عانا ريە دارىگەردىڭ ەمدەلۋشىسى ءبىر شال مىنا كۇندەرى دەمىكپەسىنەن ايىقتى.

― كۇن كۇيدىرىپ تۇر، - دەدى قاريا. - كوكىرەك ءۇشىن ەڭ پايدالىسى وسىنداي اۋا رايى ەكەن.

شىنىندا دا، كۇن كۇيدىرىپ، كۇيدىرىپ قانا ەمەس، بەزگەكتەي بەزىلدەتىپ ورتەپ تۇر. بۇكىل قالا بەزگەكتەي كۇيىپ-جانىپ جاتقان سەكىلدى. كوتتاردىڭ وزىنە-وزى قول سالۋىن تەرگەۋ ىسىنە قاتىسۋ ءۇشىن فەدەرب كوشەسىنە اتتانعان سول كۇنى دارىگەر ) ءدال سونداي اسەردە بولدى. الايدا ول تابان اۋزىندا ءوز ويىن ەرسى دەپ ءبىلدى. ونى جۇيكەسىنىڭ جۇقارعانشا، موينىنا تۇسكەن اۋىرتپالىقتىڭ مولدىعىنا سايىپ، ءوزىن-وزى قولعا الىپ، اقىل-ويىن ءبىر ارناعا كەلتىرۋ كەرەك ەكەن دەپ ءتۇيدى.

فەدەرب كوشەسىنە ول پوليسيا كوميسسارىنان بۇرىن جەتتى. گران باسپالداقتا كۇتىپ تۇر ەكەن. ەكەۋى ونىڭ بولمەسىنە كىرىپ توسا تۇرۋعا، الاڭعا شىعار ەسىكتى اشىق تاستاۋعا كەلىستى. مەريا قىزمەتكەرى جۇپىنى عانا جيھازدالعان ەكى بولمەلى پاتەردە تۇرادى ەكەن. كوزگە تۇسەتىنى -ەكى-ۇش سوزدىك قويىلعان سىرلانباعان اعاش سورە مەن قابىرعاداعى گريفەل تاقتاسى. ودان جارتىلاي وشىرىلگەن "گۇلدەنگەن ساياجولدار" دەگەن ءسوزدى وقۋعا بولادى. گرانتتىڭ ايتۋىنشا، كوتتار ءتۇندى تىنىش وتكىزىپتى. ال تاڭەرتەڭ قايداعى ءبىر باس اۋرۋىن ايتىپ، ءبازبىر دارمەنسىز ادامداي كورىنىپتى وعان. گراننىڭ ءوزى دە شارشاڭقى كورىندى، كۇيگەلەكتەنىپ بولمەدە ەرسىلى-قارسىلى ادىمداپ، ۇستەل ۇستىندە جاتقان جازۋلى قاعازدارعا تولى جۋان پاپكاسىن قايتا-قايتا اشىپ-جابادى.

بولمەنى كەزە ءجۇرىپ ول دارىگەرگە شىن مانىندە كوتتاردى بىلمەيتىنىن، ءبىراق جيناعان ازىن-اۋلاق بايلىعى بارىن سەزەتىنىن ايتتى. جالپى كوتتار قىزىق جان. كوپتەن قاتار تۇرىپ جاتىر، ءبىراق كەزدەسكەندە تەك باس يزەسىپ قانا امانداساتىن.

— ءىس جۇزىندە مەن ونىمەن نەبارى ەكى-اق رەت سويلەستىم. ءبىراز كۇن بۇرىن باسپالداق الاڭىندا بور سالىنعان قوراپشانى ءتۇسىرىپ الدىم. ىشىندە قىزىل جانە كوك بورلار بولاتىن. تۋرا سول كەزدە ۇيىنەن كوتتار شىعىپ بوردى جيناۋعا جاردەمدەستى. ءتۇرلى-تۇستى بورلار نە ءۇشىن كەرەك دەپ سۇرادى جانە ول گران وعان جادىمدا لاتىن ءتىلىن قايتا قالپىنا كەلتىرمەك ەدىم دەپ جاۋاپ بەرىپتى. لاتىن ءتىلىن ول ليسەيدە وقىعان ەكەن، ءقازىر ءبىراز ۇمىتىڭقىراعان كورىنەدى.

― ايتپاقشى، لاتىن ءتىلىن ءبىلۋ فرانسۋز سوزدەرىنىڭ ماعىناسىنا تەرەڭ بويلاۋعا كومەكتەسەدى دەپ سەندىردى مەنى، - دەدى دارىگەرگە قاراتا ايتىپ.

تاقتاعا ول بىرنەشە لاتىن ءسوزىن جازادى. ەرەجەگە ساي سەپتەلەتىن جانە جىكتەلەتىن سوزدەردىڭ استىن كوك بورمەن جازىپ، ال وزگەرمەيتىندەرىن قىزىل بورمەن دارالايدى.

— كوتتاردىڭ مەنى تۇسىنگەن-تۇسىنبەگەنىن بىلمەيمىن، سىرتتاي قاراعاندا، ىنتا قويعان سياقتى. ويتكەنى قىزىل بور سۇراپ الدى. ارينە، ونىسىنا تاڭداندىم، الايدا نە بولسا و بولسىن... ول بوردىڭ ويلاعان جىمىسقى ويىن جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن قاجەت بولعانىن مەن قايدان بىلەيىن.

ريە ەكىنشى رەت كەزدەسكەندە اڭگىمە نە جايىندا بولدى دەپ سۇرادى. الايدا سول ءسات حاتشىسىن ەرتىپ پوليسيا كوميسسارى كەلىپ قالدى دا، الدىمەن گراننىڭ كۋالىگىن تىڭداۋعا تىلەك ءبىلدىردى. دارىگەر گران كوتتار تۋرالى ايتقاندا ونى "اشىنعان ادام" دەگەنىن ىشكە بۇگىپ قويدى. ول ءتىپتى "قاتەرلى شەشىم" دەگەن ءسوز دە قولداندى. ءسوز وزىنە ءوزى قول جۇمساۋدىڭ سەبەبى تۋرالى بولىپ وتىر، سوندىقتان گران ءسوز ىرىكتەۋدە جاۋاپتىلىق تانىتتى. اقىر اياعىندا اقىلداسا وتىرىپ: "اشىنالىق سيپاتتاعى اشىنۋ" دەگەن قيسىنداما تاپتى. كوميسسار كوتتاردىڭ ارەكەتىندە "ونىڭ شەشىمى" دەگەندى الدىن الا كورىپ-بىلۋگە بولاتىن بىردەڭە بار-جوعىن بىلگىسى كەلەتىنىن ايتتى.

― كەشە ول ەسىگىمدى قاعىپ سىرىڭكە سۇرادى، - دەدى گران. - مەن وعان ءبىر قورابىن بەردىم. ول مازالاعانى ءۇشىن كەشىرىم سۇرادى، ءبىراق كورشى تۇرعان سوڭ... سوسىن سىرىڭكەنى ءقازىر اكەپ بەرەمىن دەپ سەندىرە باستادى. جارايدى، وزىڭدە قالسىن دەدىم مەن.

كوميسسار گراننان كوتتاردىڭ مىنەز-قۇلقىندا وعاش ەشتەڭە بايقالماپ پا ەدى دەپ سۇرادى.

— ماعان ءبىر-اق نارسە وعاش كورىندى - ول ونىڭ مەنىمەن سويلەسكىسى كەپ قايتا-قايتا ىڭعاي تانىتقانى. ال ماعان ەشتەڭەگە قارايلاماي جۇمىس ىستەۋ كەرەك بولدى.

گران ريەگە جالت قاراپ قيبىجىقتاپ:

― ءوز جۇمىسىم عوي، - دەدى.

كوميسسار اۋرۋدى كورمەك نيەت ءبىلدىرىپ ەدى، ريە بۇل كەزدەسۋگە كوتتاردى الدىن الا ازىرلەپ العانى ءجون بولار دەپ شەشتى. ول بولمەگە كىرگەندە كوتتار سۇر فلانەل پيجامامەن توسەگىندە باسىن كوتەرىپ ەسىك جاققا قوبالجي قارادى.

— پوليسيا ما، ءا؟

― ءيا، - دەپ جاۋاپ قاتتى ريە، - ءبىراق قوبالجۋدىڭ قاجەتى جوق. جاي عانا بىرەر سۇراق بەرەدى دە جايىڭىزعا قالدىرادى.

الايدا كوتتار قارسىلىق ايتىپ، مۇنداي اۋرە-سارساڭنىڭ تۇك قاجەتى جوق ەدى، ەڭ باستىسى پوليسيانىڭ بەتىن كورگىم كەلمەيدى دەدى. ريە شىدامسىز قىلىقتى تىيعان جوق.

— مەن دە ونى ۇناتپايمىن. ءبىراق بۇل ءىستى مۇمكىن قادەرىنشە تەز تىندىرۋ كەرەك، سوندىقتان سۇراقتارىنا تەز ءارى ءدال جاۋاپ بەرىڭىز.

كوتتار ۇندەمەي قالدى دا، ريە ەسىككە بەتتەدى. الايدا اۋرۋ ونى شاقىرىپ الىپ، قاسىنا كەلگەندە قولىنان شاپ ەتىپ ۇستاپ:

— دارىگەر، ايتىڭىزشى، اۋرۋدى نەمەسە اسىلىپ ولگىسى كەلگەن ادامدى ولاردىڭ الىپ كەتپەيتىنى راس پا؟ - دەپ سۇرادى.

ريە ءبىر ءسات كوتتارعا قاراي قاپ، سوسىن الىپ كەتۋ تۋرالى ءسوز بولۋى مۇمكىن ەمەس ەكەنىن، ءوزى ەمدەلۋشىسىنىڭ مۇددەسىن قورعاۋ ءۇشىن ادەيى كەلگەنىن ايتتى. شاماسى، اۋرۋ ساباسىنا ءتۇستى دەگەن تۇستا ريە كوميسساردى شاقىردى.

كوتتارعا گراننىڭ كۋالىگىن وقىپ بەرىپ، ءوز قىلىعىنىڭ سەبەپ-سالدارىن ناقتىلاي تۇسىنە الار ما ەكەن دەپ سۇرادى. كوميسسارعا قاراماي "اشىنالىق سيپاتتاعى اشىنۋ" دەپ وتە جاقسى ايتىلعان ەكەن دەدى. كوتتار ءوز ارەكەتىن تاعى دا قايتالاۋعا تىرىسپاس پا ەكەن دەپ سۇرادى. ول ەندى ونداي قادامعا اتتاپ باسپايتىنىنا سەندىرىپ، تەك ءوزىن جايىنا قالدىرۋدى ءوتىندى.

— ەسكەرتىپ قويۋعا ماۋلەت ەتىڭىز، - دەدى شامدانىپ قالعان كوميسسار، - ءدال مىنا جاعدايدا جۇرتتى جايىنا قالدىرماي مازاسىن الىپ جۇرگەن مىنا ءسىزدىڭ تاپ ءوزىڭىز.

ريە وعان اڭداتپاي قولىن سىلتەدى دە، كوميسسار ءسوزىن كىلت ءۇزدى.

― جوق-اۋ دەيمىن، تەك زەر سالىپ ويلاڭىزدارشى، - دەپ كۇرسىندى باسپالداق الاڭىنا شىققان سوڭ كوميسسار، - ءبىزدىڭ قام-قارەكەتىمىز بەن ابىگەر-شۋىمىز مىنا بەزگەك دەگەن بالەگە بايلانىستى ونسىز دا كەڭىردەگىمىزدەن كەلەدى...

دارىگەردەن ول جاعداي شىنىمەن كوڭىل اۋدارارلىق پا دەپ بىلگىسى كەلىپ ەدى، ريە ناقتىسىن ءوزىم دە بىلمەيمىن دەدى.

— بۇل ارادا ەڭ باستىسى اۋا رايى بولىپ تۇر عوي، بار پالە سوندا، - دەپ ءتۇيدى كوميسسار.

البەتتە، بارىنە كىنالى اۋا رايى ەدى. كۇن بارعان سايىن ىسىپ، ۇستاعان زاتىڭ قولىڭا جابىسىپ قالاتىن سياقتى. ريە بولسا، اۋرۋلاردى ارالاپ، ءارقايسىسىن قاراعان سايىن ءوزىنىڭ قيىندىقتان قۇتقارىلاتىنىنا سەنىمى بەكي ءتۇستى. كەشكىسىن ول قالا شەتىنەن ءبىر-اق شىعىپ، دەمىكپەسى بار قارت ەمدەلۋشىسىنىڭ كورشىسىنە كىردى. كىرسە، اۋرۋ شابىن باسىپ ساندىراقتاپ، تولاسسىز قۇسۋمەن ازاپتانىپ جاتىر ەكەن. قابىنعان بەز جۇيەلەرى ودان بەتەر ءىسىپ، كۇزەتشىنىكىنەن دە اسىپ كەتكەن. ءبىر سىزداۋىق ابدەن ءپىسىپ تىرسيىپ، شىرىگەن جەمىستەي دارىگەردىڭ كوزىنشە جارىلىپ كەتتى. ۇيىنە ورالىسىمەن ريە دەپارتامەنتتىڭ دارى-دارمەك قويماسىنا تەلەفون شالدى. ونىڭ دارىگەرلىك ەسكەرتپە-ەستەلىكتەرىندە سول كۇنى "جاۋاپ تەرىس بولىپ شىقتى" دەگەن جالعىز-اق جازۋ بار. ال ونى سونداي سىرقاتقا شالدىققان باسقا اۋرۋلارعا شاقىرىپ جاتتى. سىزداۋىقتاردى اشىپ كورۋدىڭ قاجەت ەكەنى ايقىن بولدى. قانداۋىرمەن ايقىش-ۇيقىش ەكى ءتىلىپ جىبەرگەندە سارى سۋ ارالاس قاندى ءىرىڭ بۇرق ەتە قالادى. اۋرۋ قانسىراپ، كەرىپ تاستاعانداي سىلەيىپ جاتادى. قارنىنا، اياقتارىنا تەڭبىل-تەڭبىل داق تۇسەدى. سىزداۋىقتان قاندى ءىرىڭ سارقىلعاندا ورنى دولىرىپ قايتا ءىسىپ شىعا كەلەدى. كوپ جاعدايدا بۇنداي اۋرۋلار سۇمدىق يىستەنىپ، ساسىپ-بىقسىپ ولەدى.

ەگەۋقۇيرىق وقيعاسىن مەيلى بىلگەنشە ايباقتاتىپ، ايقايلاتىپ جازعان گازەتتەر ءقازىر اۋزىنا سۋ تولتىرىپ العانداي تىرس ەتىپ ۇندەمەيدى. ول تۇسىنىكتى دە: ەگەۋقۇيرىقتار كوشەدە قىرىلىپ ەدى، كىسىلەر ۇيىندە ءولىپ جاتىر. ال گازەتتەر بولسا كوشەنى عانا جازادى. الايدا پرەفەكتۋرا مەن مۋنيسيپاليتەت ويلانايىن دەدى. ءاربىر دارىگەر ءوز تاجىريبەسىندە جۇمباق اۋرۋدىڭ ەكى-ۇش وقيعاسىنا تاپ بولماعانشا، ەشكىم ساۋساعىن دا قيمىلداتپاعان. بىرەۋىنىڭ قاراپايىم عانا ەسەپ جۇرگىزۋى مۇڭ ەكەن، الىنعان ناتيجە بارلىعىن ەستەن تاندىردى. بىرنەشە كۇننىڭ ىشىندە كىسى ءولىمى ۇدەپ كەتتى دە، وسىناۋ تىلسىم سىرقاتتى ۇشىراتقاندارعا ماسەلە ناعىز ىندەت تۋرالى ەكەنى ايقىن بولدى. ءدال وسى كۇندەرى قارت دارىگەر كاستەل ءوز ارىپتەسى ريەگە اڭگىمەلەسكەلى كىردى.

— ريە، مۇنىڭ نە ەكەنىن بىلەتىن بولارسىز دەپ ويلايمىن، - دەپ باستادى كارت دارىگەر.

― تالداۋ ناتيجەلەرىن كۇتكىم كەلەدى.

— مەن ونسىز دا بىلەمىن. تالداۋ دەگەنىڭ ماعان قاشاندا قاجەت بولمايتىن. قىتايدا كوپ جىل جۇمىس ىستەدىم، وعان دەيىن جيىرما جىل بۇرىن پاريجدە ءبىراز جاعدايدى ءوز كوزىممەن كورىپ باقىلادىم. تەك ول كەزدە ءبۇل اۋرۋدى ءوز اتىمەن اتاۋعا باتپاعانبىز. قوعامدىق پىكىر دەگەنىمىز قاسيەتتىڭ قاسيەتتىسى عوي، ۇرەي تۋعىزباۋ كەرەك بولعان. ونىڭ ۇستىنە ءبىر دارىگەردىڭ: "بۇل ميعا كىرمەيدى، باتىستا ول اۋرۋ تولىق جويىلعانى بارشاعا بەلگىلى" دەگەنى بار. ول اۋرۋدان وپات بولعانداردان باسقانىڭ ءبارى ءبىلۋىن ءبىلدى. ءسىز دە بۇنى مەنەن كەم بىلمەيسىز.

ريە ويعا باتىپ ۇندەمەدى. كابينەت تەرەزەسىنەن جاعالاۋ جارتاستارىنىڭ شالعايدان شىعاناققا كەپ سۇعىناتىن تاس تارماقتارى كورىنىپ تۇر. اسپان كوگىلدىر بولعانىمەن مۇناردى جارىپ كومەسكى ءبىر جارقىل بىلىنەدى، بۇل كۇن كەشكىرىپ كەلە جاتقانىنىڭ نىشانى.

― ءيا، كاستەل، دەگەنمەن دە سەنگىڭ كەلمەيدى، - دەپ قالدى ول، - ايتكەنمەن بارلىق جاعدايعا قاراعاندا، بۇل - وبا. كاستەل كوتەرىلىپ ەسىككە قاراي بەتتەدى.

— بىزگە نە دەپ جاۋاپ بەرەتىنىن ءوزىڭىز دە بىلەسىز، - دەدى قارت دارىگەر. - "اۋا رايى قالىپتى ەلدەردە ول باعزىدا-اق جويىلعان" دەيدى.

― ال شىن مانىندە "جويىلعان" دەگەننىڭ ءوزى نە؟ - دەپ يىعىن قيقاڭ ەتكىزدى ريە.

— ءيا، جويىلعانىن ەلەستەتىپ كورىڭىز. جانە پاريجدە جيىرما جىلداي عانا بۇرىن جويىلعانىن ۇمىتپاڭىز...

― جارايدى، بىزدە دە ءبارى سونداعىداي ءساتتى وتەتىنىنە سەنەيىك. ايتكەنمەن سەنە المايسىڭ، سەنە المايسىڭ.

"وبا" دەگەن ءسوز اۋىزعا العاش رەت الىندى. دارىگەر ريەنى ءوز كابينەتى تەرەزەسىنىڭ الدىندا قالدىرا تۇرىپ، وقىرمان الدىنداعى تەبىرەنىس پەن دارىگەردىڭ تاڭدانىسىن اقتاۋ ءۇشىن وزىمىزگە ءسال شەگىنىس جاساۋعا مۇرسات بەرەيىك. ال دارىگەردىڭ تاڭدانىسى، ونىڭ العاشقى اسەرى ءسال-پال وزگەشەلىگىن ايتپاعاندا، ءبىزدىڭ ازاماتتاردىڭ كوپشىلىگى باستان كەشكەندەي بولدى. تابيعي اپات شىن مانىندە ادەتتەگى نارسە عوي، ءبىراق سونىڭ وزىنە ارەڭ سەنەسىڭ، ءتىپتى ءوز باسىڭا تۇسكەندە دە يلانعىڭ كەلمەيدى. الەمدە ءار كەزدە وبا بولعان، ءار كەزدە سوعىس بولعان. الايدا وبا دا، سوعىس تا جۇرتتى ادەتتەگىدەي تۇتقيىلدان باسقان. ءبىزدىڭ بارشا اعايىندار سەكىلدى دارىگەر ريەنى دە وبا ويلاماعان جەردەن اڭداۋسىزدا باس سالدى، سوندىقتان ونىڭ تولقىپ جالتاقتاۋىن تۇسىنۋگە تىرىسايىق. سونداي-اق ونىڭ دەگبىرسىزدىكتەن ۇمىتتەنۋگە اۋىسىپ نەلىكتەن ۇندەمەگەنىن دە ۇعىنۋعا ۇمتىلعان ءلازىم. ادەتتە سوعىس بۇرق ەتە قالعاندا جۇرت: "ال بۇل ۇزاققا سوزىلماسقا ءتيىس، سوزىلۋى قيسىنسىز" دەپ ءوزىن ءوزى جۇباتادى. اسىلى، سوعىس دەگەنىڭ، شىنىندا دا، قيسىنسىز نارسە، سوندىقتان دا ونىڭ سوزىلۋىنا جول بەرمەيدى. جالپى قيسىنسىزدىقتىڭ ءوزى اقىماقتىق قوي، ال ول مەيلىنشە بەرىك كەلەدى، ۇدايى قاراقان باسىڭدى عانا ويلاماساڭ، ونى اڭعارۋ قيىن ەكەن. بۇل تۇرعىدان ءبىزدىڭ ازاماتتار ءوزىن بۇكىل جۇرت سياقتى ۇستادى - وزدەرى تۋرالى عانا ويلادى، ياعني ءبۇل جونىنەن گۋمانيست بولىپ، قۇدايدىڭ قاھارىنا سەندى. تابيعي اپات ادام ويىنىڭ ولشەمىنە سىيمايدى، سوندىقتان دا ول باقىتسىزدىق بولىپ سانالادى، ول وتەر دە كەتەر ۇرەيلى ءتۇس سياقتى عايىپتان پايدا بولادى. ءبىراق ءتۇس تاۋسىلمايدى، ءبىر ۇرەيلى تۇستەن كەيىن ەكىنشىسىن كورىپ ءجۇرىپ ادامنىڭ ءوزى تاۋسىلادى. ەڭ الدىمەن، گۋمانيست اتالاتىن اقكوشەك اڭقاۋلار كەتەدى، ويتكەنى ولار ساقتىق شارالارىن ەلەمەيدى. بۇل رەتتە دە ءبىزدىڭ اعايىندار باسقا جۇرتتان ارتىق كىنالى بولعان جوق، تەك قارادان قاراپ ءجۇرىپ قاراپايىمدىقتى ۇمىتىپ، وزدەرى ءۇشىن ءبارى مۇمكىن دەپ توپشىلاپ، تابيعي اپاتتىڭ بولارىنا سەنبەدى. بۇرىنعىسىنشا شارۋاسىن شارۋالاپ، ساياحاتتارعا ازىرلەنىپ، ءتول پىكىرلەرىن شىڭداپ جاتتى. ءبىر دەممەن بولاشاقتى جوققا شىعارىپ، ساپارلاردى ىسىرىپ، داۋ-دامايدى تىيىپ تاستايتىن وباعا قالاي سەنسىن؟! ولار وزدەرىن ازات، ەركىن سانادى، ال اپات بار جەردە ەشكىم ەشقاشان ازات بولا المايدى.

ءتىپتى دارىگەر ريەنىڭ ءوزى دوسى كاستەلگە قالانىڭ ءار بولەگىندە ونشاقتى اۋرۋ وبادان وپات بولعاننىڭ وزىندە دە وعان قاتەر شىندىق بولىپ سەزىلمەگەنىن مويىنداعان جوق پا!

ەگەر دارىگەر بولساڭ، سەندە قايعى-قاسىرەت تۋرالى بەلگىلى ءبىر ۇعىم قالىپتاسادى دا، سول سەنىڭ قيالىڭدى قامشىلايدى. تەرەزەدەن ەشبىر وزگەرمەگەن ءوز قالاسىنا قاراپ تۇرىپ دارىگەردىڭ قاۋىپ-قاتەر اتالاتىن كەلەشەككە جەڭىل جيىركەنىشپەن قاراي قويۋى نەعايبىل ول مىناۋ اۋرۋ تۋرالى مالىمەتتەردىڭ ءبارىن ويشا ءبىر ارناعا سايۋعا تىرىستى. جادىنا ىركەس-تىركەس ساندار قالقىپ شىعىپ، ول ىشتەي تاريحقا شامامەن وتىز شاقتى ۇلكەن وبانىڭ بەلگىلى ەكەنىن، ولاردىڭ ميلليون ادامنىڭ ءومىرىن ۇزگەنىن قايتالاپ تۇردى. ال ءجۇز ميلليون ءولى جان دەگەن نە؟ سوعىستى كەشە ءجۇرىپ، ءبىر ءولى جاننىڭ نە ەكەنىن ارەڭ ەلەستەتەسىڭ. ولگەن ادام ونى ءولى كۇيىندە كورىنگەندىكتەن عانا كوز الدىڭدا مانگە يە بوپ سالماق الىپ كەتسە، وندا ادامزات تاريحىنىڭ ون بويىندا شاشىراپ جاتقان ءجۇز ميلليون ءمايىت، شىنتۋايتتاپ كەلگەندە، قيالىڭدى كولەگەيلەپ تۇرعان ءتۇتىن عانا. دارىگەر، پروكوپييدىڭ دالدەۋىنشە، كونستانتينوپولدەگى وبا كۇن سايىن ون مىڭ ادامنىڭ ءومىرىن قيعانىن ەسكە الدى. ون مىڭ ءولى جان بۇل ءىرى كينوتەاتردىڭ كورەرمەندەرىنەن، بىلايىنشا، بەس ەسە كوپ. بىلاي دا جاساۋعا بولاتىن ەدى. بەس كينوتەاتردان شىققان ادامدى شىققان بەتىندە قالالىق الاڭعا الىپ كەپ، ءبارىن بىردەن ولتىرسە، سول سۇرىقسىز توبىردان تانىس جۇزدەردى اجىراتۋعا بولار-بولماسىن ايقىن ەلەستەتە الار ما ەدىڭ. ءبىراق بۇل جۇزەگە اسپاس دالباسا جوبا، ون مىڭ ادامنىڭ ءتۇر-تۇسىن كىم تانىماق! ونىڭ ۇستىنە پروكوپيي سياقتى كىسىلەردىڭ ساناي بىلمەگەنى بەلگىلى. جەتپىس جىل بۇرىن كانتوندا اپات ادامدارعا اۋماي تۇرىپ الدىمەن قىرىق مىڭ ەگەۋقۇيرىق سەسپەي قاتتى. سونداي-اق 1871 جىلى دا ەگەۋقۇيرىقتاردى ساناۋدىڭ مۇمكىندىگى بولمادى.

ءۇيىلىپ جاتقان جەرىنەن جۋىق مانىندە ساناعان بولدى، ارينە، قاتە كەتكەنى ءسوزسىز. ايتقانداي-اق، ءبىر ەگەۋقۇيرىقتىڭ ۇزىندىعى وتىز سانتيمەتر بولسا، ءبىر قاتارعا تىزگەن ءجۇز قىرىق مىڭ ءولى ەگەۋقۇيرىق قانشا جەرگە سوزىلاتىنىن ەسەپتەي بەرىڭىز...

الايدا دارىگەردىڭ شىدامى سىر بەردى. ول وزىنە ءوزى ەرىكتى كوبىرەك بەرىپ جىبەرىپتى، بۇلاي ەتۋگە استە بولمايتىن ەدى. بىرنەشە ءولىم ءبۇل ءالى ىندەت ەمەس، ءبىراق قاجەتتى شارالار قولدانۋعا جەتىپ جاتىر. بەلگىلى جايلاردى، ماسەلەن، مەڭزەڭدىك، سەلقوستىق، كوزدىڭ قىزارۋى، ەرىنگە ۇشىق شىعۋ، باس اۋرۋى، شاپ بەزىنىڭ شوشىنۋى، ولەردەي شولدەۋ، ساندىراقتاۋ، دەنەنىڭ تەڭبىلدەنۋى، ءىشتىڭ بۇراۋى سياقتى كورنەۋ ءمالىم نىشانداردى نازاردا ۇستاۋ كەرەك ەدى، اقىر سوڭىندا... ال اقىر سوڭىندا دارىگەر ريە وقۋلىقتا اۋرۋ نىشاندارىن تىزۋمەن ءتامامدالاتىن ءسوز تىركەسىن ويشا ەسىنە الدى: "تامىر جىپتەي جىڭىشكەرىپ، ەڭ ءبىر ەلەۋسىز قوزعالىستىڭ سوڭى ولىمگە اكەپ سوعادى". ءيا، ايتتى-ايتپادى، ءبارىمىز دە قىل ۇستىندە تۇرمىز. جۇرتتىڭ تورتتەن ءۇشى الگىندەي بولماشى قيمىل جاساسا مۇرتتاي ۇشقالى تۇر.

دارىگەر تەرەزەدەن ءالى كوز الار ەمەس. اينەكتىڭ ار جاعىندا كوكتەمگى اشىق اسپان، بەر جاعىندا بولمەدە ءالى باسىلماعان جالعىز-اق ءسوز: "وبا". بۇل سوزدە عىلىم ساباقتاعىسى كەلگەن ءمان-ماعىنا عانا ەمەس، سارى-سۇرقاي قالامىزدىڭ ەتى ۇيرەنبەگەن تاڭدانارلىق كورىنىستەردىڭ شۇبىرتپالى شوعىرى دا جاتىر ەدى. بۇل ءسات قالامىز، شىنىندا دا، ىزى-شۋمەن جانى كىرىپ ءوزىن باقىتتى سەزىنگەندەي دە، ءبىراق باقىت پەن قايعى قاتار جۇرمەي مە. وسىناۋ بەيبىت، بارىنە دە ەنجار قارايتىن تىنىشتىق قايعى-قاسىرەت، بالە-قۇلاعاننىڭ بەلگىلى كورىنىستەرىن باياعىدا-اق سىزىپ تاستاعانداي. ولار اراسىندا وبا جايلاپ، قۇستارى تاستاپ كەتكەن افينى، ءۇن-تۇنسىز ولگەندەرگە لىقا تولعان جۇڭگو قالالارى، قانى سورعالاعان مايىتتەردى ورعا لاقتىرىپ جاتقان مارسەل كاتورگاشىلارى، وبانىڭ ادۋىن داۋىلىنا توسقاۋىل بولۋعا ءتيىس ۇلى ۆانسال قابىرعاسىنىڭ قۇرىلىسى، جەكسۇرىن قايىرشىلارى جول بەرمەيتىن ياففا، كونستانتينوپول لازارەتىنىڭ جەر ەدەنىندە جالبىراپ جاتقان شىرىگەن، دىمقىل توسەنىشتەر، قارماقپەن سۇيرەلگەن وباعا شالدىققاندار، قارالى وبا تۇسىندا بەتپەردە كيگەن دارىگەرلەردىڭ كارناۆالى، ميلان مولالارىنداعى تىرىلەرگە قويىلعان بەلگى، ۇرەي باۋراعان لوندونداعى ولىكتەرگە ارنالعان كولىكتەرى، ادام وكسىگىمەن كۇڭىرەنگەن كۇندەر مەن تۇندەر، تاعى باسقا جان تۇرشىگەرلىك كورىنىستەر بار-تىن. ءتىپتى وسىلاردىڭ ءبارىن جيناعاننىڭ وزىندە بۇگىنگى كۇننىڭ تىنىشتىعىنا نۇقسان كەلتىرە الماس ەدى. تەرەزەنىڭ ار جاعىنان كوزگە كورىنبەيتىن ترامۆايدىڭ تارسىلى ەستىلىپ، قاتىگەزدىك پەن كۇيزەلىستى ىسىرىپ تاستادى. شاحمات تاقتاسى سىندى كۇڭگىرت عيماراتتاردىڭ ار جاعىنداعى تەڭىز عانا مىناۋ ەشتەڭەگە ەلەڭدەمەيتىن الەمدە دامىل-تىنىشتىقتى بىلمەيتىن دە بىردەڭە بار ەكەنىن پاش ەتكەندەي. دارىگەر ريە شىعاناققا قاراپ تۇرىپ لۋكرەسيي ايتقان وتتاردى ەسكە الدى. "اۋرۋدان شوشىنعان افينالىقتار تەڭىز جاعاسىنا وت جاقتى" دەۋشى ەدى عوي ول تۇندە وعان ولگەن ادامداردىڭ ءمايىتىن اپاراتىن، ءبىراق جاعالاۋ جەتىسپەي، وت باسىنان ورىن الۋ ءۇشىن تىرىلەر توبەلەسىپ، بىر-بىرىنە شالا الا جۇگىردى. وزىنە قىمبات ادامنىڭ ءمايىتىن تاعدىردىڭ تالكەگىنە تاستاماس ءۇشىن ولار قاندى شايقاسقا دا ءازىر بولاتىن...

سۋدىڭ تىنىش كۇڭگىرت ايدىنىنا تاياۋ وتتاردىڭ قىزىل جالىنىن، قاراڭعىلىقتى ايعىزداعان شىراقتار جارقىلىن، تۇنەرە تونگەن تۇنگى اسپانعا تىك شانشىلعان اششى ءتۇتىننىڭ ۋلى شۋداسىن كوز الدىڭا كەلتىرۋ قيىنعا تۇسپەيتىن. كوز الدىڭا كەلگەندە ءدىر ەتپەي جانە قالمايسىڭ...

الايدا ويدى جانشار وسى كورىنىستىڭ ءبارى اقىل بولجامىنىڭ الدىندا تاس-تالقان بولدى. "وبا" دەگەن ءسوز ابدەن دۇرىس ايتىلعان، ول اۋىزعا الىنعان ساتتە تاعدىر قامشىسى ىسقىرىپ، ەكى قۇرباندىقتى ءبىر سىلتەگەننەن قاعىپ ءتۇستى. ال نە تۇرىس بار - ونى توقتاتۋ ءالى كەش ەمەس. ەڭ باستىسى - ۇعىنىلعاننىڭ ءوزىن ايقىن ۇعىپ، تۇلدىرسىز ەلەستەردى اۋلاق قۋىپ، ءتيىستى شارالار قولدانۋ. سوندا عانا وبا اۋىزدىقتالادى؛ تەگى ادام بالاسى وبانى ەلەستەتە المايدى، ەلەستەتسە دە دۇرىس ۇعىنبايدى. ەگەر ول توقتاسا، توقتاۋى ابدەن مۇمكىن، ءبارى ورنىنا كەلەدى. كەلمەگەن جاعدايدا جۇرت وبا دەگەن نە، ونىمەن اۋەلى ورايلاسار، سوسىن الاستار امال بار ما ەكەن - سونى بىلەدى.

دارىگەر تەرەزەنى اشتى، بولمەگە قالانىڭ شۋى لاپ قويدى. كورشى شەبەرحانادان مەحانيكالىق ارانىڭ ءبىر سارىندى ىزىڭى جەتتى. ريە ءدۇر سىلكىندى. ءيا، ادام بالاسىنا باتىلدىق بەرەتىن وسى كۇندەلىكتى ەڭبەك. قالعانىنىڭ ءبارى قىل ۇستىندە بولماشى قيمىلعا تاۋەلدى بوپ تۇرادى. وعان جارماسا المايسىڭ. ەڭ باستىسى - ءوز ءىسىڭدى ويداعىداي ەتىپ جاقسى اتقارۋ.

جوزەف گران كەلدى دەپ بايان ەتكەندە دارىگەر ريە، مىنە، وسىلار جايىندا ويلاپ تۇر ەدى. گران مەريادا شەنەۋنىك بولىپ قىزمەت اتقارسا دا، ءار الۋان شارۋامەن شۇعىلدانادى، جەكە ورىنداۋشى رەتىندە وعان ارا-تقرا ستاتيستيكالىق كەستە قۇراۋ جۇكتەلەتىنى دە بار. ماسەلەن، ءقازىر ول كىسى ءولىمى تۋرالى ەسەپ الىپ ءجۇر. تىڭعىلىقتى ادام رەتىندە دارىگەرگە ءوز ەسەبىنىڭ كوشىرمەسىن بەرىپ تۇرادى.

گرانمەن بىرگە ونىڭ كورشىسى كوتتار دا كەلدى. شەنەۋنىك تابالدىرىقتان اتتاماي جاتىپ قاعازىن بۇلعادى.

— ەسەپ ءوسىپ بارادى، دارىگەر، - دەپ حابارلادى ول - سوڭعى قىرىق سەگىز ساعاتتا ون ءبىر ءولىم.

ريە كوتتارمەن امانداسىپ، ونىڭ كوڭىل كۇيىن سۇرادى. گران وسىندا كەلۋگە كوتتاردىڭ ءوزى وتىنگەنىن، دارىگەرگە العىس ايتىپ، اۋرەگە سالعانى ءۇشىن كەشىرىم سۇراماق ەكەنىن جەتكىزدى. ريە بولسا، ءتىزىمدى الىپ العان ەدى.

― ءي-يا، - دەدى ول داۋسىن سوزىپ، - بالكىم، اۋرۋدى ناعىز ءوز اتىمەن اتايتىن ۋاقىت بولعان دا شىعار. وسىعان دەيىن سوزىپ كەلدىك. مەنىمەن ەرىپ ءجۇرىڭىزشى، زەرتحاناعا باس سۇعايىق.

— دۇرىس، دۇرىس، - دەپ قايتالادى گران باسپالداقپەن تومەن ءتۇسىپ كەلە جاتىپ. - ءار زاتتى ءوز اتىمەن اتاۋ قاجەت. ال مىناۋ اۋرۋدى قالاي اتا دەيسىز؟

― ءازىر ونى اتاي المايمىن، ايتكەنمەن ودان سىزگە كەلىپ-كەتەر ەشتەڭە جوق.

— مىنە، كوردىڭىز بە، - دەپ جىميدى گران. - بۇل ونشا وڭاي شارۋا ەمەس.

ولار زەڭبىرەك الاڭىنا بەتتەدى. كوتتار تاس بولىپ ۇندەمەدى. كوشەلەردە حالىقتىڭ توبەسى كورىنە باستادى. ىمىرت تەز ءۇيىرىلىپ، ءتۇن قاراڭعىلىعىنا ورىن بەرىپ، زاڭعار اسپاندا العاشقى جۇلدىزدار جىلتىرادى. ءبىزدىڭ ولكەدەگى ءىڭىر قاشاندا وسىلاي. بىرنەشە سەكۋندتان كەيىن كوشە شامدارى جارق ەتە قالىپ، كۇللى اسپاندى قارا پەردە تۇمشالاپ، داۋىستار قاتتىراق شىقتى.

— كەشىرىڭىز، مەن ترامۆايمەن بارامىن، - دەدى گران زەڭبىرەك الاڭىنىڭ بۇرىشىنا جەتكەندە. - كەش دەگەنىڭ مەن ءۇشىن قاسيەتتى. ءبىز تۋعان جەردە "بۇگىنگى ءىستى ەشقاشان ەرتەڭگە قالدىرما..." دەگەن ءسوز بار.

ريە مونتەليمار تۋماسى گراننىڭ سويلەگەندە كەلسىن-كەلمەسىن جەرگىلىكتى سوزدەردى قىستىرىپ قالۋعا قۇمارلىعىن بۇرىن دا الدەنەشە بايقاعان. ول جانە بارلىق جەردە بار "باۋراپ الار اۋا رايى"، "ەرتەگىدەي جارىق" دەگەن سياقتى ءسوز تىركەستەرىن ۇدايى قوسىپ وتىرۋعا تىرىسادى.

― دۇرىس، - دەدى كوتتار، - تۇستەن كەيىن ونى ۇيدەن سۇيرەپ شىعارا المايسىڭ.

ريە گراننان كەشكىلىك مەريا ءۇشىن جۇمىس ىستەيسىز بە دەپ سۇرادى. گران جوق، ءوزىم ءۇشىن عانا ىستەيمىن دەپ جاۋاپ بەردى.

— ءا-ا، - دەدى داۋسىن سوزىپ ريە، ايتەۋىر بىردەڭە ايتىپ قالۋ ءۇشىن عانا سويلەپ، - قالاي، جۇمىسىڭىز جاقسى ءجۇرىپ جاتىر ما؟

― مەن قىزمەت ىستەگەلى قانشا جىل، دەمەك جۇمىس جۇرەدى عوي... ايتكەنمەن، باسقا جاعىنان الىپ قاراعاندا، اۋىز تولتىرىپ ايتارلىقتاي تابىس بايقالمايدى...

— ال، شىنتۋايتتاپ كەلگەندە نەمەن شۇعىلداناسىز؟ - دەپ سۇرادى دارىگەر كىدىرىپ.

گران الدە بىردەڭەلەردى تۇسىنىكسىزدەۋ مىڭگىرلەپ، دوڭگەلەك قالپاعىن اربيعان قۇلاعىن باستىرا كيدى... ريە اڭگىمە ءبازبىر جەكە باسىلىق ءوزىن ءوزى جەتىلدىرۋ جايىندا ەكەنىن توپشىلادى. گران بولسا قوشتاسىپ، مارانا بۋلۆارىنداعى فيكۋس اعاشتارىنىڭ ساياسىندا جورعالاي باسىپ جونەلدى. زەرتحانا ەسىگى اۋزىندا كوتتار دارىگەرگە تاعى دا ءبىر كەزدەسىپ، اقىل سۇراۋعا وتە قۇمار ەكەنىن ايتتى. قالتاسىندا جاتقان كەستەنى كۇيگەلەكتەنە جەتەكتەپ ريە ونى بۇرسىگۇنى قابىلداۋىنا كەلۋگە شاقىردى دا، قاتەلەسكەنىن تاباندا بايقاپ، بۇرسىگۇنى ولاردىڭ قوتانىندا بولاتىنىن، سوندا كەشكە قاراي ءوزى كىرىپ شىعاتىنىن ايتتى.

كوتتاردان اجىراعاننان كەيىن ريە ءوزىنىڭ باعانادان بەرى گران جونىندە عانا ويلاپ كەلە جاتقانىن ەلەستەتتى. ارينە، قازىرگىدەي ەمەس، بۇدان الدەقايدا قاتەرلى، تاريحقا ەنگەن الاپات ىندەتتىڭ ءبىرى دەيىك. ءبىراق ول "وبا دا ايايتىن ادامداردىڭ" تەگىنەن ءتارىزدى. وسى ارادا ريەنىڭ ەسىنە الدەبىر جەردەن وقىعانى ءتۇستى. كەي بولجامعا قاراعاندا، وبا كۇيكى جاندى كىسىلەردى اياپ، ەڭ الدىمەن، الىپ تۇلعالى، قۋات-كۇشى مول ادامداردى قاعىپ تۇسىرەدى ەكەن. وسى ويىن وربىتە كەلىپ ول قاي جاعىنان الىپ قاراعاندا دا، گران وزىندىك كىشكەنتاي قۇپياسى بار كىسى سياقتانىپ كورىندى.

ءبىر قاراعاندا، جوزەف گران - ورنىنا لايىق ۇساق قىزمەتكەر. ۇزىن بويلى، سيداڭ ارىق، كوستيۋمى قولپىلداپ جۇرەتىن كىسى. زايىرى كوبىرەك كيىس بەرەدى دەپ قاشاندا ءبىر ولشەم ارتىق الاتىن بولسا كەرەك. استىڭعى يەگىندە بىرنەشە ءتىسى ساقتالىپتى، ال ۇستىڭگى جاعىندا بىرەۋ دە قالماعان. كۇلگەن كەزدە ۇستىڭگى ەرنى مۇرنىنىڭ استىنا سۇڭگىپ كەتىپ، اۋىز ورنىندا ۇڭىرەيىپ قارا جىرا عانا قالادى. ەگەر بۇل كەسكىندەمەگە سەميناريستىڭ ءجۇرىسى، قابىرعا بويلاپ سىرعاناپ وتىرىپ ەسىكتەن ءبىر-اق شىعاتىن ەشكىمدە جوق ونەرى، پودۆال مەن تەمەكى ءتۇتىنىنىڭ ەسكى ءيىسى جانە كۇيكى پەندەنىڭ كۇللى مىنەز-قۇلقى قوسىلسا، مۇنداي ادامدى جازۋ ۇستەلىنىڭ باسىندا قالالىق مونشا-كىر جۋۋ مەكەمەسى ءۇشىن تاريف تەكسەرىپ نەمەسە جاس ءىس جۇرگىزۋشى ءۇشىن بايانداماعا كىر-قوقىس پەن جۋىندى-شايىندى شىعارۋدىڭ جاڭا اقىسىنا قاتىستى ماتەريالدار ازىرلەپ بەرۋدەن باسقاعا قيمايسىڭ. ءتىپتى اسىرا سىلتەۋ تابيعاتىندا جوق باقىلاۋشىنىڭ ءوزى ونىڭ كۇشىنە الپىس ەكى فرانك وتىز سانتيم جالاقى الىپ، مەريدىڭ شتاتتان تىس قىزمەتشىسى رەتىندە قاراپايىم عانا، ءبىراق وتە-موتە پايدالى جۇمىس اتقارۋ ءۇشىن جارىق دۇنيەگە كەلگەن جان ەكەنىن بايقار ەدى.

شىنىندا ءدال وسىنداي انىقتاما، گراننىڭ ءوز سوزىنە قاراعاندا، ونىڭ جەكە ىسىندەگى "بىلىكتىلىگى" دەگەن باعاندا تۇر. بۇدان جيىرما ەكى جىل بۇرىن قارجىسى جوقتىقتان ديپلوم الا الماي، وقۋدان شىعىپ قالعاندا وسى قىزمەتتى قاناعات تۇتقان. سوندا قىزمەتكە الا تۇرىپ، وعان اتتەستاسيا دا قىر استىندا ەمەس ەكەنىن ەسكەرتكەندەرى بار. قالامىزدىڭ اكىمشىلىگى الدىندا تۋىپ قالار كەيبىر شەتىن ماسەلەلەردە ءوز بىلىكتىلىگىن جۋىق ارادا كورسەتپەسە جانە قيىن. سودان كەيىن ونى، ءسوز جوق، ءىس جۇرگىزۋشىگە دەيىن وسەتىنىنە، ونىڭ ءوزى ءتاپ-تاۋىر ءومىر سۇرۋىنە مۇمكىندىك بەرەتىنىنە سەندىردى. دەمەك، ونى مانساپقورلىق و باستان-اق ەلىكتىرمەگەنىن ول مۇڭايا وتىرىپ كۇلە باياندايدى. ايتكەنمەن ونى الاڭسىز دا ادال ءومىر ءسۇرۋ قاتتى قىزىقتىرعانى انىق، ال ونداي تۇرمىس سۇيىكتى ىسىنە ادال ار-ۇجدانىمەن كىرىسۋىنە جاعداي جاسايدى ەمەس پە. وسى قىزمەتكە ول ەڭ ءبىر ىزگى نيەتپەن كەلىسكەن بولسا، وندا ول ءباز-بىر مۇرات ءۇشىن ەڭبەك ەتىپ ءجۇر دەپ ايتۋعا بولاتىن ءتارىزدى.

مىنە، وسى سيپاتتاما ريە بايقاپ كورگەن گرانىمىزدىڭ ءتورت قۇبىلاسىن تۇگەل اشىپ، ايقىن كورسەتەدى. ونىڭ كوپتەن ويلاستىرىپ جۇرگەن بايانحاتىن جازۋىنا، جاعدايعا بايلانىستى باسقا دا قادامدارعا بارۋىنا بوگەت بولىپ جۇرگەن - وسى قاسيەتتەرى. ونىڭ ءوزى ايتقانىنا سەنسەڭ، "قۇقىق" دەگەن ءسوزدى قولدانۋعا قابىلەتسىزبىن دەپ سەزىنەدى ءوزىن، ويتكەنى وعان سەنىمى جوق. سونداي-اق "ۋادە" دەگەن سوزدەن دە قاراداي قورقادى، ونى اۋىزعا الۋ وزىنە قوسىمشا مىندەت ارقالاپ، كەۋدە قاعۋ سياقتى كورىنەدى، ال ول قاتارداعى قىزمەتتە جۇرگەن قاراپايىم ادامعا كەلىسپەيدى. ەكىنشى جاعىنان ول "تىلەكتەستىك"، "قادىرلەستىك"، "ءوتىنىش ايتۋ" دەگەن سوزدەردەن ات-تونىن الا قاشادى، سەبەبى ولار كىسىلىگىنە نۇقسان كەلتىرەتىن كورىنەدى. مىنە، سوندىقتان دا ول ءدال ورنىن تاپپاي شاشى اعارعانشا ەڭ ءبىر بولماشى مىندەتتەر اتقارۋمەن ءجۇر. ايتقانداي، دارىگەر ريەگە ءوزى حابارلاعانىنداي، ماتەريالدىق تۇرعىدان گراننىڭ ءومىرى الاڭسىز سياقتى. ارينە، اقشاسىنىڭ مولدىعىنان ەمەس، تۇرمىسىن نەگىزىنەن تابىسىنا ورايلاستىرا بىلگەندىگىنەن. سونىسىمەن ول ءبىزدىڭ مەرىمىز، وراننىڭ ءىرى ونەركاسىپ الپاۋىتى اۋزىنان تاستامايتىن قاناتتى ءسوزدىڭ ادىلدىگىن راستايدى. مەر سويلەگەندە، اقىر اياعىندا (كوبىنە وسى "اقىر اياعىندا" دەگەنگە بارلىق وي-تولعامىن توقايلاستىرىپ، ەرەكشە ەكپىن تۇسىرە ايتاتىن)، ياعني اقىر اياعىندا بىرەۋدىڭ اشتان ولگەنىن كورگەن ەمەسپىن دەپ جۇلقىناتىن. قالاي دەگەنمەن دە، جوزەف گران كەشكەن تاقۋالىق تۇرمىس اقىر اياعىندا ۇيرەنىپ السا، ەشكىمدى دە اشتان ءولتىرىپ، كوشتەن قالدىرمايدى، باسقاعا الاڭداتپايدى دا. ول وسىعان قولدانار ءسوزدىڭ بالاماسىن ىزدەپ اۋرە.

تۋراسىن ايتالىق، بەلگىلى ءبىر جاعدايدا ونىڭ ءومىرى ونەگە بولۋعا دا لايىق. ول ءبىزدىڭ قالادا، ءتىپتى ودان تىس جەرلەردە دە سيرەك كەزدەسەتىن ءوزىنىڭ يگى سەزىمىنە ولەردەي بەرىلگەن ادامدار ساناتىنا جاتادى. دارىگەرگە ءوزى جايىندا ايتقان ازعانتاي ماعلۇماتتىڭ ءوزى-اق ونىڭ مەيىرباندىعى مەن ىزگى جاندىلىعىنىڭ كۋاسى، ال ول جونىندە اشىق ايتۋعا ەكىنىڭ ءبىرى بۇگىندە باتا بەرمەيدى. ول جيەندەرى مەن اپكەسىن جاقسى كورەتىنىن ەش قىسىلماي-اق ايتتى. تۋعاندارىنان جالعىز عانا ءتىرى جۇرگەن اپكەسىن كورىپ قايتۋ ءۇشىن فرانسياعا ەكى جىلدا ءبىر بارادى ەكەن. جاس شاعىندا ايرىلعان اتا-انالارىن ەسكە الۋ جانىن ءالى كۇنگە اۋىرتاتىنىن ول جاسىرعان جوق. ولاردىڭ قوتانىندا كۇن سايىن ساعات بەستە قاعىلاتىن ءبىر قوڭىراۋدىڭ ايرىقشا سۇيكىمدى ەستىلەتىنىن دە مويىنداپ وتىر. الايدا وسى قاراپايىم سەزىمدى جەتكىزەرلىك ءسوزدى ىزدەپ ول كەرەمەت ازاپقا تۇسەدى. ءسويتىپ، ءسوز ىرىكتەۋ جونىندەگى ازاپتى ەڭبەك اقىر اياعىندا ونىڭ ەڭ باستى قام-قارەكەتىنە اينالىپ كەتكەن. "شىركىن-اي، ءوز ويىمدى جەتكىزۋدى قاشان ۇيرەنەر ەكەنمىن، دارىگەر!" دەپ اعىنان اقتارىلادى جانە ريەمەن كەزدەسكەن سايىن وسى ءسوزىن قايتالايدى.

سول كەشتە ۇزاپ بارا جاتقان گراننىڭ سىرتىنان قاراپ تۇرىپ ريە "شەنەۋنىك كىتاپ نەمەسە سول سياقتى بىردەڭە جازىپ جۇرگەن شىعار، ويىن جەتكىزەر ءسوز ىزدەپ قينالاتىنى سونان بولار دەپ" شەشتى. جول بويى قاشان زەرتحاناعا جەتكەنشە ول وسى ويىنان ارىلا المادى. ول مۇنىڭ وعاش ەكەنىن دە ءبىلدى، ءبىراق قالادا وبا ورنىعىپ، اپاتتىڭ كوزىنە اينالدى دەگەنگە سەنگىسى كەلمەدى. شەنەۋنىكتەرى الگىندەي يگى اۋەستىكتى كيە تۇتاتىن قالانى ونداي جاماندىققا استە قيمايدى. انىعىراق ايتقاندا، الگىندەي اۋەستىكتى ول قانداي ورىنعا قويارىن بىلمەي، بۇدان وبا دەگەن پالە ءبىزدىڭ ازاماتتار اراسىندا تايراڭداماسقا ءتيىس دەگەن ءتۇيىن جاسادى. ەرتەڭىنە كوپشىلىككە ورىنسىز كورىنگەن كەرەمەت تاباندىلىق تانىتىپ، دارىگەر ريە پرەفەكتۋرادان سانيتارلىق كوميسسيا شاقىرۋعا كەلىسىم الدى.

― ايتىپ ايتپاي نە كەرەك، تۇرعىندار قوبالجۋلى، - دەدى ريشار. - ەڭ جامانى وسەك-اياڭ مەن وسىرە ايتۋ بولىپ ءتۇر. پرەفەكت جەكە وزىمە: "قاجەت بولسا، قانە، تەزىرەك قيمىلدايىق، تەك شۋ شىقپاسىن"، دەدى.

ايتقانداي، ول وسىنىڭ ءبارى جالعان ۇرەي ەكەنىنە سەنىمدى.

ريە ءوز ماشيناسىمەن كاستەلدى پرەفەكتۋراعا دەيىن اكەلىپ سالدى.

— دەپارتامەنتتە دەرتكە قارسى ەگەتىن ءدارىنىڭ جوق ەكەنى سىزگە ءمالىم بە؟ - دەپ سۇرادى قاريا.

― ءمالىم. قويماعا تەلەفون شالعانمىن. ديرەكتورى اسپاننان تۇسكەندەي. ونداي ءدارىنى پاريجدەن جازدىرىپ الۋعا تۋرا كەلەدى.

— اۋرە-سارساڭ بولمايتىنىنا سەندىرسە ەكەن تەك.

― مەن تەلەفون سوعىپ تا قويدىم، - دەدى ريە. پرەفەكت كوميسسيا مۇشەلەرىن جىلى ۇشىراي قارسى العانىمەن، كۇيگەلەكتەنۋدەن ادا ەمەس-تى.

― ىسكە كىرىسەيىك، مىرزالار، - دەدى ول. - قالىپتاسقان جاعدايدان قىسقاشا قورىتىندى جاساۋىما بولا ما؟

ريشار بۇنى ارتىق دەپ سانادى. دارىگەرلەرگە قالاداعى جاعداي ونسىز دا بەلگىلى. بارىنەن بۇرىن قانداي شارالار قولدانۋ كەرەگىن ءوزىڭ انىقتاپ الۋىڭ كەرەك.

— بارىنەن بۇرىن، - دەپ كاستەل قاريا ريشاردىڭ ءسوزىن ورەسكەل بۇزدى، - بارىنەن بۇرىن ءوزىڭ بۇل وبا ما، جوق پا - سونى انىقتاپ الۋىڭ كەرەك.

دارىگەرلەردىڭ ءبىرى تاڭىرقاپ تاڭدايىن تاق ەتكىزدى. قالعاندارى ءارى-سارى. پرەفەكت بولسا ورنىنان ىرشىپ تۇرىپ، مىناۋ وعاش حابار دالىزگە شىعىپ كەتپەدى مە ەكەن دەپ شوشىپ ەسىك جاققا قارادى. ريشار ۇرەيگە بوي الدىرماۋ كەرەك دەپ مالىمدەدى، ونىڭ پىكىرىنشە، قازىرگى اڭگىمە بەزگەك تۋرالى عانا، راس، شاپ بەزدەرىنىڭ شوشۋى اسقىنعان جاعداي بار - قازىرگى كەزەڭدە بار ايتارىمىز وسى عانا، ال الىپقاشتى بولجام، ومىردەگى سياقتى، عىلىمدا دا ءقاۋىپتى. كاستەل قارت نيكوتيننەن سارعايىپ كەتكەن مۇرتىنىڭ ساپارىن تىستەلەپ، جارقىن جانارىن ريەگە اۋداردى. سوسىن مەيىرلى دە، پەيىلدى كوزقاراسپەن قاتىسۋشىلاردى شولىپ ءوتىپ، بۇل مىنە، تۇپ-تۋرا وباڭنىڭ ءوزى. ال ەگەر بۇل ءجايتتى رەسمي مويىندايتىن بولساق، اسا قاتال شارالار قولدانۋعا تۋرا كەلەدى. شىن مانىندە بۇل ءقادىرلى ارىپتەستەرىن ۇرەيلەندىرەتىنىن بىلەدى، ولاي بولسا، ولاردى مازاسىزداندىرماۋ ءۇشىن وبا ەمەس دەي سالۋىنا دا بولادى ەمەس پە. ءبىراق ءىستىڭ مۇددەسى بۇعان بارعىزبايدى. پرەفەكت تىپىرشىپ ورىندىعىندا وتىرا الماي، بارلىق جاعدايدا دا بۇل تۇجىرىم دۇرىس ەمەس دەپ قىزاراقتادى.

ماڭىزدىسى - دۇرىس نە بۇرىس دەگەن ەمەس، ماڭىزدىسى - مۇنىڭ ويلانۋعا ءماجبۇر ەتكەنى.

ريە ۇندەمەي وتىرعاندىقتان ءوز پىكىرىن ءبىلدىرۋىن ءوتىندى.

― ءسوز سۇزەك سيپاتى بار بەزگەك تۋرالى بولىپ وتىر. اۋرۋ شاپ بەزىنىڭ شوشىنۋىمەن، دامىلسىز زاپىران قۇسۋمەن استاسىپ اسقىنىپ بارادى. مەن ىسىكتى ءتىلىپ، تالداۋ جاساتىپ ەدىم، زەرتحانا تابىلعان ميكروبتى وبانىكى بولۋ كەرەك دەگەن بولجام جاسادى. الايدا ادىلدىك ءۇشىن ايتا كەتۋ كەرەك، تابىلعان ميكروبتىڭ وبا ميكروبىنىڭ كلاسسيكالىق سيپاتتاماسىنان بەلگىلى اۋىتقۋلارى بار.

— ءدال وسى جاعداي دارىگەرلەردى ساقتاندىرۋى كەرەك، - دەپ اتاپ كورسەتتى ريشار، سوندىقتان تالداۋلار لەگىنىڭ قورىتىندىسىن كۇتۋ كەرەك، ءبىر يگىلىكتىسى ولار بىرنەشە كۇن بويى جاسالىپ جاتىر.

— ميكروب ءۇش تاۋلىكتىڭ ىشىندە كوك باۋىردى ءتورت ەسە ۇلعايتۋعا قابىلەتتى بولسا، ودان شاجىرقاي بەزدەرى قابىنىپ، ءىشى بوتقا تەكتەس زاتقا تولى اپەلسيننىڭ كولەمىنە جەتسە، مەنىمشە، بۇل ارادا ەكىۇدايلىققا ورىن جوق، - دەپ ءسال كىدىرىستەن سوڭ ءسوز باستادى ريە. -جۇقپالى دەرتتىڭ وشاعى ۇلعايعان ۇستىنە ۇلعايىپ بارادى. وسىنشالىق جايىلعان اۋرۋدى توقتاتپاسا، ەكى ايعا دا جەتكىزبەي، جارتى قالانى جۋساتىپ كەتەدى. دەمەك، ماسەلە بۇل اۋرۋدى وبا يا بەزگەك اتاۋدا ەمەس، اتاۋىندا تۇرعان ەشتەڭە جوق، ماسەلە ونىڭ جارىم قالانى قىرىپ كەتۋىنە بوگەت قويۋدا.

ريشار بۇل پىكىرگە قارسى شىقتى، تۇيمەدەيدى تۇيەدەي ەتۋدىڭ قاجەتى جوق، اۋرۋدىڭ جۇقپالى ەكەنى ءالى بەلگىسىز، اۋرۋلاردىڭ جاقىندارى مەن تۋىستارى امان ءجۇر دەدى.

― ال اۋرۋلار ءولىپ جاتىر عوي، - دەپ ءۋاج ايتتى ريە. - البەتتە، دەرتتىڭ جۇعۋ قاتەرى شەكسىز شاما ەمەس. ايتپەسە اۋرۋ الاپات شاپشاڭدىقپەن ۇلعايىپ، كۇللى تۇرعىنداردى قاس قاققانشا باۋداي تۇسىرەر ەدى. تۇيمەدەيدى تۇيەدەي ەتپەۋ كەرەك دەگەن دۇرىس. ءبىراق ءتيىستى شارالار دا قابىلداۋ قاجەت.

ريشار ءجارىسسوزدى قورىتىندىلاعىسى كەلىپ، جينالىسقا قاتىسۋشىلارعا ەگەر ىندەت ءورشۋىن ءوزى توقتاتپاسا، وندا تارالۋىنىڭ جولىن قىرقۋعا بولادى، زاڭدا بەلگىلەنگەن الدىن الۋ، ساۋىقتىرۋ شارالارىن قاتاڭ جۇرگىزەمىز دەدى. مۇنى جاساۋ ءۇشىن سوز وبا جايىندا بولىپ وتىرعانىن رەسمي مويىنداۋ كەرەك. ال وعان ءازىر تولىق سەنىم بولماعاندىقتان ويلانۋ كەرەك، تاعى دا ويلانۋ كەرەك.

— ماسەلە زاڭمەن بەلگىلەنگەن شارالاردىڭ قاتاڭ بولۋ، بولماۋىندا ەمەس، - دەپ قارسىلىق ءبىلدىردى ريە. - ماسەلە مىنادا - قالانىڭ جارتىسىن اجالدان قۇتقارۋ ءۇشىن قاتال شارالارعا بارۋ قاجەت پە، جوق پا؟ قالعانىنىڭ ءبار-بارى اكىمشىلىكتىڭ شارۋاسى. زاڭدارىمىزدا مۇنداي ماسەلەلەردى شەشۋ پرەفەكتىلەرگە جۇكتەلگەنى تەگىن ەمەس.

― ول داۋسىز، - دەپ راستادى پرەفەكت،- ءبىراق بۇل ءۇشىن ءسوز وبا ىندەتى جايىندا دەپ رەسمي مويىنداۋلارىڭىز كەرەك.

— ەگەر ءبىز ءتىپتى ولاي دەپ تانىماساق تا، قالانىڭ قاق جارتىسىن قىرىپ كەتكەلى تۇر ەمەس پە! - دەدى ريە.

تاعى دا سوزگە شامدانعان ريشار ارالاستى:

― بار ماسەلە ارىپتەسىمىزدىڭ بۇنى وبا دەپ سەنۋىندە بولىپ وتىر. بۇل ونىڭ اۋرۋدىڭ بەلگى-نىشاندارىن سيپاتتاۋىنان دا كورىنىپ تۇر.

ريە بۇل پىكىرگە قارسى بولىپ، اۋرۋدىڭ بەلگى-نىشانىن ەمەس، وز كوزىمەن كورىپ بايقاعانىن بايانداپ بەرگەنىن ايتتى. ەكى تاۋلىكتىڭ ىشىندە ول بەزدەردىڭ شودىرايىپ ىسكەنىن، دەنەدەگى تەڭبىل داقتاردى، ىستىقتىڭ شامادان تىس كوتەرىلىپ كەتكەنىن، ساندىراقتاۋدى، ءتىپتى كوز الدىندا جان ءتاسىلىم ەتكەندى دە كوردى. ال ريشار مىرزا قاتاڭ الدىن الۋ شارالارىن قولدانباي تۇرىپ ىندەتتىڭ وز-وزىنەن توقتايتىنىنا بار جاۋاپكەرشىلىكپەن سەندىرە الا ما؟

ريشار كۇمىلجىپ ريەگە قارادى:

― قولىڭىزدى جۇرەگىڭىزگە قويىپ ايتىڭىزشى: ءسىز شىنىندا دا مۇنى وبا دەپ سانايسىز با؟

— ءسىز سۇراقتى دۇرىس قويماي وتىرسىز. ماسەلە ماتىنىندە ەمەس، مانىندە، مەرزىمىندە.

― دەمەك، ءسىزدىڭ پىكىرىڭىزشە، بۇل وبا ما، وبا ەمەس پە - ءبارىبىر وبا ىندەتى جاعدايىندا كوزدەلەتىن الدىن الۋ شارالارىن قولدانۋ كەرەك دەيسىز عوي، - دەدى پرەفەكت.

— ەگەر سىزگە مەنىڭ پىكىرىمدى ءبىلۋ كەرەك بولسا، سولاي جاساۋ قاجەت دەپ ەسەپتەيمىن.

دارىگەرلەر ءبىراز اقىلداسىپ، ريشار اقىر اياعىندا:

― دەمەك، بار جاۋاپكەرشىلىكتى موينىمىزعا الىپ، بۇل اۋرۋ بەينە وبا دەپ قارەكەت-قيمىل جاساۋىمىز كەرەك قوي، - دەدى.

وسى تۇجىرىمدى قاتىسۋشىلاردىڭ ءبارى قىزۋ قولدادى.

— ءسىزدىڭ پىكىرىڭىز قالاي، قىمباتتى ارىپتەس؟ - دەپ سۇرادى ريشار.

― تۇجىرىمنىڭ ماعان ءبارىبىر،- دەپ جاۋاپ قاتتى ريە. - وڭايلاتىپ ايتقاندا، قالانىڭ قاق جارتىسىنا اجال ءتونىپ تۇرماعانداي قيمىلداۋعا حاقىمىز جوق. ايتپەسە ولار، شىنىندا دا، قىرىلىپ قالادى.

ءوز ارىپتەستەرىن شامداندىرىپ ريە كەتىپ قالدى. ۇزاماي ماي مەن نەسەپ ءيىسى اڭقىعان قالا شەتىندە شابىنداعى شوشىعان بەزدەن جان داۋسى شىققان ايەل اۋرۋ مۇجىگەن ءجۇزىن بۇعان اۋداردى.

كەڭەستەن كەيىنگى كەلەسى كۇنى اۋرۋ تاعى ءبىر كىشىگىرىم سەكىرىس جاسادى. ول جايىنداعى حابار ءتىپتى گازەتكە دە شىعىپ كەتتى. حابار ءازىر زالالسىز تۇسپال عانا. تاعى دا ءبىر كۇن وتكەندە ريە اق قاعازعا جازىلعان حابارلاندىرۋ وقىدى، ونى دا پرەفەكتۋرا اسىعىس-ۇسىگىس ەلەۋسىزدەۋ ءبىر بۇرىشقا جاپسىرا سالعان. ودان بيلىك ورىندارىنىڭ قالىپتاسقان جاعدايدىڭ الاڭداتارلىق ەكەنىن ايقىن تۇسىنگەن سىڭايى بايقالمايدى، ۇسىنىپ وتىرعان شارالارى دا ماردىمسىز. وسىدان كەلىپ بيلىك باسىنداعىلار قوعامدىق پىكىردى قوبالجىتپاس ءۇشىن قانداي قۇرباندىققا دا بارۋعا ءازىر-اۋ دەگەن اسەر تۋادى. وكىمنىڭ كىرىسپە بولىمىندە وران كوممۋناسىندا كەسەلدى بەزگەكتىڭ بىرنەشە وقيعاسى تىركەلدى، ءبىراق ونىڭ جۇقپالىلىعى تۋرالى ايتۋ ءالى ەرتە دەپ حابارلانعان. اۋرۋدىڭ العاشقى نىشاندارى ايتارلىقتاي ۇرەي تۋعىزارلىق ەمەس، سوندىقتان تۇرعىنداردىڭ تىنىشتىق ساقتايتىنىنا ەش كۇمان جوق. سوعان قاراماستان پرەفەكت سانالىلىق تانىتىپ، ءباز-بىر ەسكەرتۋ شارالارىن قابىلداۋعا بەل بۋدى. ءبۇل شارالاردى تۇرعىندار تولىق ءتۇسىنىپ، قالتقىسىز ورىنداعان جاعدايدا ىندەت ۇرەيىنىڭ تامىرىنا بالتا شابۋعا بولادى. سوندىقتان دا پرەفەكت وزىنە سەنىپ تاپسىرىلعان حالىقتان ونىڭ دەربەس ىنتا-جىگەرىن بەلسەنە قولدايتىن ادال كومەكشىلەر تاباتىنىنا ءبىر ءسات تە كۇماندانعان ەمەس.

ودان ءارى حابارلاندىرۋدا شارالار ءتىزىمى كەلتىرىلگەن، ولاردىڭ ىشىندە كەمىرگىشتەرگە قارسى عىلىمي نەگىزگە قويىلعان كۇرەس، ەگەۋقۇيرىقتاردى سۋاعارلارداعى ۋلى گازدىڭ كومەگىمەن قۇرتۋ، اۋىزسۋدىڭ ساپاسىنا قىراعى باقىلاۋ قويۋ كوزدەلگەن. ازاماتتارعا تازالىق ساقتاۋ تاپسىرىلىپ، ەڭ سوڭىندا بۇرگە تاراتۋشى بۇكىل ورلاندىقتاردىڭ قالالىق ديسپانسەرلەرگە كەلىپ كورىنۋى مىندەتتەلگەن. اۋرۋدىڭ تۋىسقاندارى دارىگەر انىقتاعان كەز كەلگەن سىرقات جونىندە جەدەل حابارلاپ، اۋرۋلاردى اۋرۋحانانىڭ ارناۋلى پالاتالارىنا وڭاشا جاتقىزۋعا قارسىلىق كورسەتپەۋى كەرەك. پالاتالاردىڭ جابدىقتالۋى اۋرۋلاردى قىسقا مەرزىمدە ەمدەپ، تولىق جازىپ شىعارۋعا جاعداي جاسايدى. قوسىمشا تاراۋلاردا اۋرۋ جاتقان ورىنداردى مىندەتتى تۇردە دەزينفەكسيالاۋ، سونداي-اق تاسىمال قۇرالدارى جونىندە ايتىلعان. باسقالارمەن قوسا بيلىك ورىندارى اۋرۋلاردىڭ تۋىسقاندارىنا سانيتارلىق باقىلاۋدان وتۋگە كەڭەس بەرۋمەن شەكتەلىپتى.

دارىگەر ريە جارناما تاقتادان كىلت بۇرىلىپ ءوز ۇيىنە بەتتەدى: وندا جوزەف گران كۇتىپ وتىر ەكەن ونى. دارىگەردى كورە سالا قولىن سەرمەدى ول

— بىلەم، بىلەم، سان ءوسىپ بارادى، - دەدى ريە.

وسىنىڭ قارساڭىندا قالادا ونشاقتى اۋرۋ قازا تاپتى. گرانعا دارىگەر مۇمكىن كەشكە كەزدەسەتىنىن، ويتكەنى كوتتاردىڭ كوڭىلىن بىلۋگە باراتىنىن ايتتى.

― جاقسى نيەت، - دەپ قولدادى گران. - ءسىزدىڭ كەلىپ جۇرگەنىڭىزدىڭ وعان پايداسى ءتيدى، كەي ماسەلەلەردىڭ ءوزى وزگەرىپ كەتتى.

— قاي جاعىنان؟

― ادەپتى بولىپ كەلەدى.

— ال بۇرىن قالاي ەدى؟

گران كۇمىلجىپ قالدى. بۇرىن ادەپسىز ەدى دەپ تىكە ايتا المادى - ول اتاۋ وعان ءدال كورىنبەدى. ول جالپى توماعا تۇيىق، ۇندەمەس، تۋراسىن ايتقاندا جابايى قابان سياقتى. كوتتاردىڭ كۇللى ءومىرى ءوز بولمەسىندە وتىرۋمەن، قوڭىرتوبەل ءبىر مەيرامحاناعا بارۋمەن جانە تىلسىم ءبىر شارۋالارمەن شەكتەلەدى. رەسمي ول شاراپ جانە ليكەر ساتۋ جونىندەگى دەلدال بولىپ ەسەپتەلەدى. ارا-تۇرا وعان ەكى-ۇش ادام كەلىپ كەتىپ تۇرادى، تەگى الارمان بولۋى كەرەك. كەيدە ءۇي الدىنداعى كينوعا بارادى. گران ءتىپتى ونىڭ گانگستەرلىك فيلمدەردى ارتىق كورەتىنىن دە بايقاعان. قاي جاعدايدا بولسىن دەلدال تۇيىق ءارى كۇمانشىل ەندى گراننىڭ سوزىنە قاراعاندا، ءبارى دە وزگەرگەن.

― ءدال ايتا المايمىن-اۋ دەپ قورقامىن، الايدا مەندە مىنانداي اسەر قالىپتاستى، ول جۇرتپەن تاتۋلاسقىسى، ولاردىڭ ءىلتيپاتىنا يە بولعىسى كەلەدى. مەنىمەن سويلەسەتىن بولدى، بىردە ءتىپتى سەرۋەندەپ قايتايىق دەپ ءوتىندى، تىلەگىن قايتارا المادىم. ايتقانداي، ول مەنى قىزىقتىرا باستادى، ويتكەنى ونىڭ ءومىرىن اراشالاپ قالدىم عوي.

— ايتقاندايىن، مىناۋ ءۇي يەسى ايەل بارىپ تۇرعان زىميان، - دەپ ءسوزىن سوزدى گران. - وسى ويىمدى كوتتارعا ايتسام، ول قاتەلەسەسىز، ونىڭ جاقسى جاقتارى كوپ، تەك كورە ءبىلۋ كەرەك دەيدى.

كەيىن كوتتار گراندى ەكى-ۇش مارتە ايتۋلى مەيرامحانالار مەن ءدامحانالارعا دا اپاردى. ول بىلايىنشا ولاردىڭ تۇراقتى قوناعىنا اينالىپ كەتتى. "وندا وتىرۋ عانيبەت، - دەيتىن بولدى ول. - جانە جينالاتىن قاۋىمى دا سىپايى". گران قىزمەت كورسەتۋشىلەردىڭ ءبارى كوتتارعا ايرىقشا ىلتيپاتپەن قارايتىنىن بايقادى، باقسا ول شايلىقتى ايامايدى ەكەن. كورەر كوزگە كوتتار ءوزى ايالاعان داياشىلارىنىڭ ريزا بوپ باس يزەپ جالپاقتاعانىن جاراتاتىنى مەن مۇندالاپ تۇر. باز-بىردە اعا داياشى ونى ۆەستيبيۋلگە دەيىن شىعارىپ ساپ، پالتوسىنا دەيىن كيگىزىپ ەدى، كوتتار ريزا بوپ گرانعا:

― تاماشا جىگىت، قاجەت جەرىندە كۋالىك تە بەرە الادى، - دەپ قالدى.

— قالاي، ول نەتكەن كۋاگەرلىك؟..

كوتتار كۇمىلجىپ قالدى.

― جاي، انشەيىن... جاقسى ادام دەگەنىم عوي.

اراگىدىك بۇرىنعىسىنشا بۇلقان-تالقان بولاتىنى دا

بار. تاياۋدا دۇكەنشى ءتۇس بەرمەي قويىپ ەدى، ادەتتەگىدەي ۇيگە ورالعان سوڭ ىزادان جىندانىپ كەتە جازدادى.

— مىناۋ سۇرجىلاندى ما! باسقالارمەن اۋىز جالاسقان عوي تەگى، — دەپ دۇرىلدەدى.

― باسقا كىمدەرمەن تاعى؟

— گران تەمەكى دۇڭگىرشەگىندە بولعان وتە-موتە ءبىر ەرسى جاعدايعا ءوزى دە قاتىسقان. كوتتار ءۇي يەسى ايەلمەن قىزۋ اڭگىمەلەسىپ ءتۇر ەدى، اناۋ جاقىندا بۇكىل الجيردى دۇرلىكتىرگەن ءبىر تۇتقىنداۋ تۋرالى سوز باستادى كەنەت. اڭگىمە جاعاجايدا ءبىر ارابتى ولتىرگەن ساۋدا كەڭسەسىنىڭ جاس قىزمەتكەرى تۋرالى ءوربىدى. 

― بۇل جەكسۇرىنداردىڭ ءبارىن توركوزدىڭ ارعى جاعىنا اپارىپ تىقسا عوي، ادال ادامدار ەركىن تىنىستار ەدى...

ايەل ويىن اياقتاپ ۇلگەرمەي، كوتتار سىرتتا بىرەۋ شاقىرعانداي دۇڭگىرشەكتەن اتىپ شىعىپ، اي-شايعا قاراماي تۇرا تارتتى. گران مەن ايەل تاڭدانعاننان ءتىلى بايلانعانداي تاس بوپ تۇرىپ قالدى.

كەيىنىرەك گران كوتتاردىڭ تاعى ءبىر وزگەرىستەرىن ريەگە حابارلاۋ قاجەت دەپ سانادى. ول ادەتتە ليبەرالدىق كوزقاراستى بەرىك ۇستاناتىن. ماسەلەن، ونىڭ سۇيىكتى ماتەلى "قاشاندا ۇلكەندەر كىشىلەردى جۇتىپ قويادى" بولاتىن. الايدا ول ءبىراز ۋاقىتتان بەرى وراننىڭ ەڭ ىزگى ويلى گازەتىن ساتىپ الاتىن بولدى، ءباز-بىر پيعىلمەن جانە ونى قوعامدىق ورىنداردا وقىپ وتىرادى. تاعى ءبىر مىسال: وسىدان بىرنەشە كۇن بۇرىن، ياعني ساۋىققاننان كەيىن ول گراننىڭ پوشتاعا بارا جاتقانىن ءبىلىپ، قارىنداسىنا ءجۇز فرانك اۋدارۋىن ءوتىندى - اي سايىن وسىنداي سومانى اۋدارىپ وتىرۋ ونىڭ ەجەلگى ادەتى. الايدا گران كەتىپ بارا جاتقاندا قايتا شاقىرىپ اپ:

— ودان دا ەكى ءجۇز فرانك جىبەرىڭىزشى، تاڭدانىپ، قۋانىپ قالسىن، - دەدى. - كىم بىلەدى، مەن ونى ۇمىتىپ كەتتى دەپ جۇرگەن شىعار. ال ءىس جۇزىندە ول دەگەندە جانىم قالمايدى.

اقىر سوڭىندا گران ەكەۋىنىڭ اراسىندا قىزىقتى اڭگىمە ءورىس الدى. گراننىڭ كەشكى شارۋاسى ىنتىقتىرىپ جۇرگەن كوتتار ونى سۇراقتىڭ استىنا الىپ، وعان جاۋاپ قايتارۋعا تۋرا كەلدى.

― دەمەك، ءسىز كىتاپ جازىپ جاتىرسىز عوي، - دەدى كوتتار.

― سولاي دەۋگە كەلەتىن بولسا - ءيا، ءبىراق بۇل، البەتتە وتە قيىن دا كۇردەلى.

— Oh، - دەپ داۋىستاپ جىبەردى كوتتار، - مەنىڭ دە جازۋمەن اينالىسقىم كەلەتىنىن ايتسايشى!

گران تاڭدانىسىن جاسىرا المادى، ال كوتتار قىسىلا كۇبىرلەپ، سۋرەتكەرگە ءبارى دە جاراسادى دەدى.

― نەگە ولاي دەپ ويلايسىز؟

— ويتكەنى سۋرەتكەرگە باسقالاردان گورى كوبىرەك قۇقىق بەرىلگەن. بۇل اركىمگە-اق بەلگىلى. ونىڭ قولىنان ءبارى كەلەدى.

― ايتسە دە وندا نە تۇر؟- دەدى ريە. گرانعا پرەفەكتۋرانىڭ حابارلاندىرۋىن العاش وقىعان كۇنى ەرتەڭگىلىك، - مىناۋ ەگەۋقۇيرىق وقيعاسى كوپتەگەن باسقا ادامدار سياقتى ونى دا دۇرىس جولدان جاڭىلىستىرىپ جىبەرگەن بولار. بالكىم ول جالپى جۇقپالى كەسەلدەن قورقاتىن شىعار.— قورقا قويماس، - دەپ ءۇن قاتتى گران، - ەگەر، دارىگەر، مەنىڭ پىكىرىمدى بىلگىڭىز كەلسە...

تەرەزەنىڭ تۇبىنەن قۇلاقتى جارارداي گۇرىلدەپ ەگەۋقۇيرىقتاردى قىراتىن قىزمەت ماشيناسى ءوتتى. ۇندەمەي وتىرعان ريە ماشينا گۇرىلى ۇزاعان سوڭ گراننان كوتتار تۋرالى پىكىرى قانداي ەكەنىن ابدىراڭقىراپ سۇرادى.

— بۇل كىسىنىڭ ارىن ازاپتايتىن بىردەڭە بار، - دەپ قالدى گران.

دارىگەر يىعىن قيقاڭ ەتكىزدى. انادا "بۇنىڭ ءىسى ونسىز دا جەتەدى" دەپ پوليسيا كوميسسارى دۇرىس ايتقان.

كەشقۇرىم ريە كاستەلمەن اڭگىمەلەستى. اۋرۋعا قارسى ەگەتىن ءدارى، ياعني سىۆوروتكا ءالى كەلمەپتى.

― ال سونىڭ ءوزى كومەكتەسە الا ما؟ - دەپ سۇرادى ريە. - ۇيرەنبەگەن باسيللا عوي.

— بىلگىڭىز كەلسە، مەنىڭ پىكىرىم باسقاشا، - دەپ قارسىلىق ءبىلدىردى كاستەل. - اناۋ ماقۇلىقتارىڭنىڭ ءتۇرى قاشاندا ادەتتەن تىس سۇمپايى عوي. ال شىنتۋايتتاپ كەلگەندە، ءبارى ءبىر ءسوز.

— دالىرەك ايتقاندا، بۇل ءسىزدىڭ توپشىلاۋىڭىز. ال شىن مانىندە ءبىز جارىتىپ ەشتەڭە ءبىلىپ جاتقان جوقپىز.

― تۇسىنىكتى، توپشىلاۋ عانا. ءبىراق باسقالار دا توپشىلاپ وتىرعان جوق پا.

كۇن ۇزاق دارىگەر ەپتەپ باسى اينالعانىن سەزىپ ءجۇردى. وبا تۋرالى ويلاسا-اق بولدى، باسى اينالادى. اقىر اياعىندا ول ۇرەيلەنەتىنىن مويىنداۋعا ءماجبۇر بولدى. اۋزى مۇرنىنان شىعا لىق تولعان ءدامحاناعا ەكى رەت كىردى. كوتتار سياقتى ول دا ادام ءىلتيپاتىن، جىلى قاباقتى قاجەتسىندى. ريە بۇنى ابەستىك دەپ سانادى دا، سوندىقتان بۇگىن دەلدالعا كىرىپ شىعامىن دەگەن ۋادەسىن ەسىنە الدى.

كەشكىسىن دارىگەر كوتتارعا كىرگەندە، ول اس ۇيدە ۇستەلدىڭ جانىندا تۇر ەكەن. ۇستەل ۇستىندە بەتى اشىلىپ دەتەكتيۆتى رومان جاتىر. قاس قارايا باستاعان كەز عوي، وقۋعا قاراڭعى. ەڭ دۇرىسى، وسىنىڭ سول عانا الدىندا كوتتار ۇستەل باسىندا وتىرىپ وسى ىمىرت جايىندا ويلاعان ەدى. ريە ونىڭ ساۋلىعىن سۇراپ، كوڭىلىن ءبىلدى. كوتتار وتىرا بەرىپ، "ءتاۋىر" دەپ بۇرق ەتتى دە، ەشكىم مازالاماسا ءتىپتى جاقسى بولار ەدى دەدى. ريە ادام ءومىرباقي جالعىز قالا المايدى دەپ ەسكەرتتى.

— ءجا، جوق، ول جايىندا ايتىپ تۇرعانىم جوق. مەن كىسىگە كوبىرەك جاماندىق جاساۋمەن اينالىساتىندار تۋرالى ايتىپ تۇرمىن.

ريە ۇندەي الماي قالدى.

― ەسىڭىزدە بولسىن، مەن ءوزىم تۋرالى ايتىپ تۇرعان جوقپىن. مىنە، مىنا روماندى وقىدىم. بىردە اي-شاي جوق، ءبىر سورماڭدايدى ۇستاپ اكەتەدى. باقسا ونى تورىپ جۇرەدى ەكەن، ال بۇل ونى بىلمەيدى. ول تۋرالى تالاي بيۋرولاردا ءسوز قوزعاپ، ەسىمىن كارتىشكەگە دە كىرگىزىپ قويادى. ولاي بولسا، سىزدىڭشە، وسى ادىلدىك پە. دەمەك، جۇرتقا اداممەن ويىنا كەلگەنىن ىستەي بەرۋگە بولادى ەكەن عوي؟!

— بۇل ەندى جاعدايعا بايلانىستى، - دەدى ريە. - ءبىر ەسەپتەن ءسىزدىڭ ايتقانىڭىز دۇرىس، ويىنا كەلگەنىن جاساۋعا بولمايدى. ال بۇل بوگدە، ەكىنشى كەزەكتەگى ماسەلە. ماڭگى قامالىپ وتىرۋعا بولمايدى. ءجيى-جيى شىعىپ تۇرۋ كەرەك. كوتتار شىنىمەن شامدانىپ كۇن سايىن كوشەگە شىعىپ تۇراتىنىن، كۇماندانسا وسى قوتاندا ونى كۋالاندىراتىن كىسىلەر تابىلاتىنىن ايتتى. ونىڭ ءتىپتى بۇل قوتاننان باسقا جەردە دە تانىستارى بار.

― ريگو مىرزانى، ارحيتەكتوردى بىلەتىن بولارسىزدار. ءبىز ونىمەن دوسپىز.

بولمەدە قاراڭعىلىق بىرتە-بىرتە قويۋلانا باستادى. شەتكى كوشە جاندانىپ، تومەننەن شىققان قاتتى داۋىس جارق ەتىپ جانعان شامدى قوشەمەتتەگەندەي بولدى. ريە بالكونعا شىقتى، كوتتار دا سوڭىنان ىلەستى. شەتكى قوتانداردىڭ بارىنەن، قالامىزدىڭ كۇندە كەشكى ادەتىنشە، سامال جەل ءۇن-سىبىستى، قۋىرىلعان ەتتىڭ ءيىسىن ايداپ، ەركىندىكتىڭ قۋانىشتى دا قوشەمەتتى سامبىرى - جاستاردىڭ شۋىنا تولى كوشەنى ارناسىنان اسىرىپ جىبەردى. وسىدان ءسال عانا بۇرىن ريە مىناۋ سۇيكىمدى كەشكى شاقتى - ءىڭىر قاراڭعىلىعىن، بۇل ارادان كوزگە شالىنبايتىن كەمەلەردىڭ قىرىلداق ايقايىن جاقسى كورۋشى ەدى. تەڭىزدەن كوشەنى قاق جارىپ كەلە جاتقان دابىرا-شۋدى دا ۇناتاتىن. ال بۇگىن ول بارلىعىن بەس ساۋساعىنداي ءبىلىپ وتىرعاندا بىردەڭە ءمۇجىپ جانى جاي تاپپاي قويدى.

— بالكىم، جارىقتى جاعارمىز؟ - دەدى كوتتار.

ەلەكتر جارىعى جارق ەتە قاپ، كوتتار كوزىن جىپىلىقتاتىپ دارىگەرگە قارادى.

― ايتىڭىزشى، دارىگەر، ەگەر مەن اۋىرىپ قالسام، اۋرۋحاناڭىزعا الار ما ەدىڭىز؟

— نەگە المايمىن...

وسى ارادا كوتتار كلينيكادا نەمەسە اۋرۋحانادا ەمدەلىپ جاتقان ادامدى تۇتقىندايتىن جاعداي بولا ما دەپ سۇرادى تاعى دا. كەي جاعدايدا ونداي دا بولادى، ءبىراق اۋرۋدىڭ حال-احۋالى ەسكەرىلەدى، دەپ جاۋاپ بەردى ريە.

― سىزگە سەنەمىن، - دەدى كوتتار.

سوسىن ول دارىگەر ءوز ماشيناسىمەن قالانىڭ ورتالىعىنا دەيىن جەتكىزىپ سالماس پا ەكەن دەپ ءوتىندى.

ورتالىقتا كوشەدەگى توبىر ونشا قالىڭ دا ەمەس، جارىق جاڭا سيرەگەن سياقتى. ءبىراق ۇيلەردىڭ كىرەر اۋزىندا بالالار ءالى شۋلاپ ءجۇر. كوتتاردىڭ ءوتىنىشى بويىنشا ريە ماشيناسىن بالالار توپىرلاپ جۇرگەن تۇسقا توقتاتتى. ولار الاقايلاپ سىنىپ ويناپ ءجۇر ەكەن. شاشىن اسەم قىرىقتىرىپ جىلتىراتا تاراعان، ءبىراق ساتپاق-ساتپاق بىرەۋى جاسقانتارداي ءمولدىر كوزىن ريەگە قاداپ قاپتى. ريە جەرگە قارادى. كوتتار ماشينادان شىعىپ، تابانجولدىڭ جيەگىندە تۇرىپ دارىگەردىڭ قولىن قىستى. ول قىرىلداق بۋلىعىڭقى ۇنمەن سويلەدى. اڭگىمەلەسىپ تۇرىپ جانە جان-جاعىنا جالتاقتاي بەردى.

— مىنا جۇرت ىندەت دەپ شۋلاسىپ ءجۇر، ونىسى شىن با، دارىگەر؟

― جۇرت جوق-باردى قاشاندا شاتپاقتاي بەرەدى، ونىسى تۇسىنىكتى دە، - دەپ جاۋاپ قاتتى دارىگەر.

— سىزدىكى ءجون. ەڭ كوپ بولسا ونشاقتى-جيىرما شاقتى كىسى ولەر، ونداي شىعىن بولماي تۇرۋشى ما ەدى! جوق، بىزگە كەرەگى بۇل ەمەس.

موتور تۇنشىعا گۇرىلدەدى. ريە الاقانىن شاپشاڭدىققا سالار تۇتقادا ۇستاپ وتىرعان. ال ەكى كوزى باعاناعى قادالا قاراعان بالادا، ول دا قالپىن بۇزباي سول باياعىشا ماڭعازدانىپ قازديىپ تۇر.

― ال، سىزدىڭشە، بىزگە كەرەگى نە؟ - دەدى دارىگەر جاۋاپ قايتارۋدىڭ ورنىنا سۇراق قويىپ.

كوتتار كەنەت ماشينانىڭ ەسىگىنەن ۇستاي الىپ، كەتەر الدىندا ىزالى ۇنمەن ايقاي سالدى، داۋسى كوز جاسىمەن دىرىلدەي شىقتى.

— ءزىلزالا، كەرەگى، مىنە، سول! جەر جانە قاتتىراق سىلكىنسە. الايدا ەرتەڭىنە ەشقانداي ءزىلزالا بولعان جوق. ريە بار كۇنىن قالانى ارالاۋمەن، ەمدەلۋشىلەردىڭ تۋىسقاندارىمەن اڭگىمەلەسۋ، ەمدەلۋشىلەردىڭ وزىمەن داۋلاسۋ سياقتى شىم-شىتىرىق قارەكەتپەن وتكىزدى. وعان دارىگەردىڭ كاسىبى بۇعان دەيىن ءدال وسىنداي قيىن كورىنگەن ەمەس. كۇنى وسى ۋاقىتقا دەيىن وعان باسى ءبۇتىن سەنىپ، جۇمىسىن اۋرۋلاردىڭ ءوزى جەڭىلدەتىپ كەلگەن ەكەن. ەندى ول دارىگەرلىك تاجىريبەسىندە تۇڭعىش رەت ەمدەلۋشىلەردىڭ تىلسىم تۇيىقتىعىنا تاپ بولىپ وتىر: ءوز سىرقاتىنىڭ تەرەڭىنە تۇنشىعىپ ولار بۇعان ءبىرتۇرلى سەنىمسىزدىكپەن قارايتىن بولدى. ول داعدىلانىپ ۇلگەرمەگەن كۇرەس باستالدى. ساعات وندار شاماسىندا ماشينە كەلىپ، دەمىكپە شالدىڭ ءۇيىنىڭ الدىنا توقتاعاندا ول ورىندىقتان ارەڭ تۇردى. بۇنى كەپ قاراۋدى ريە ادەيى سوڭىنا قالدىرعان-دى. قاراڭعى كوشەگە، جۇلدىزدارى بىردە جانىپ، بىردە ءسونىپ تۇرعان كۇڭگىرت اسپانعا قاراپ ول كىدىرە بەردى. دەمىكپە شال ونى توسەگىندە كۇتىپ وتىر ەكەن. دەمالىسى جەڭىلدەپتى، ادەتىنشە بۇرشاقتاردى ءبىر كاسترولدەن ەكىنشىسىنە اۋىستىرىپ سالۋمەن اۋرە. دارىگەرگە ول ءتىپتى كوڭىلدەنە قارادى.

― دەمەك، دارىگەر، تىرىسقاق اۋرۋى باستالدى عوي؟

— ونى قايدان الدىڭىز؟

― گازەتتەن وقىدىم، راديودان دا حابارلاندىرىپ جاتىر.

— جوق، بۇل تىرىسقاق ەمەس.

― ءبىزدىڭ بىلگىشتەر تاعى دا ءبارىن دابىرايتقان ەكەن عوي، - ورەكپي ءۇن قاتتى قاريا.

— ال ءسىز ولارعا سەنبەڭىز، - دەپ اقىل بەردى ريە.

اۋرۋدى قاراپ بولىپ ول ەندى جۇتاڭ جيھازدالعان ءاسۇيدىڭ ورتاسىندا وتىر. ونى ەندى ۇرەي بيلەي باستادى. قالانىڭ وسى شەتىندە ەرتەڭ-اق شابىنداعى ىسىكتەن كوز ايىرمايتىن ونداعان اۋرۋلار كۇتەتىنىن ول بىلەدى. ەكى-ۇش بەز ىسىگىن تىلگەننىڭ وزىندە ناتيجەسى ويداعىداي بولماي شىقتى. ال اۋرۋلاردىڭ كوپشىلىگى ءۇشىن ءۇمىت دۇنيەسى اۋرۋحانا عانا. ال ول دارىگەر رەتىندە كەدەيدىڭ ۇعىمىنداعى اۋرۋحانانىڭ نە ەكەنىن بىلەدى. "ولاردىڭ وعان تاجىريبە جاساۋىن قالامايمىن"، - دەپ مالىمدەگەنى بار ءبىر اۋرۋدىڭ ايەلى. وعان ەشقانداي تاجىريبە جاسامايدى ولار، ول ولەدى دە ءبارى بىتەدى. جاقسى شارالار جەتىسپەيتىنى كورىنەۋ كوزگە ۇرىپ تۇر. ال "ارنايى جابدىقتالعان پالاتانىڭ" نە ەكەنىن، وزگە-وزگە، ريە وتە جاقسى بىلەدى: ەكى كورپۋستى جۇقپالى ەمەس اۋرۋلاردان تازارتادى، تەرەزەلەرىن تورلايدى، سوسىن اينالاسىنا سانيتارلىق توسقاۋىل قويادى. ەگەر ىندەت وز-وزىنەن وشپەسە، بۇل تەكتەس اكىمشىلىك شارامەن ونى الاستاۋعا بولمايدى.

ايتكەنمەن كەشكى رەسمي حابارلار ءالى دە ۇمىت-سەنىمگە تولى بولدى. ەرتەڭگىلىك قۇجحابار اگەنتتىگى پرەفەكتۋرانىڭ وكىمىن تۇرعىندار اسقان ىقىلاسپەن قارسى الدى دەپ جاريالادى جانە اۋرۋدىڭ وتىز وقيعاسى تۋرالى حابارلاندى. كاستەل ريەگە تەلەفون شالدى:

― كورپۋستاردا قانشا توسەك بار؟

— سەكسەن.

― ال قالادا وتىزدان استام اۋرۋ بار دەپ ۇعىڭىز.

— ءيا، كوپشىلىگى قورقىپ قالعان، ال باسقالارىنا كەلسەك، اۋىرعاندار الدەقايدا كوپ، تەك حابارلاپ ۇلگەرمەي جاتىر.

― ولگەندەردى جەرلەۋ باقىلانا ما ءوزى؟

— جوق. مەن ريشارعا تەلەفون سوعىپ، قۇر داۋرىقپامەن ۋاقىت وزدىرعانشا اسا قاتاڭ شارالار قابىلداۋ كەرەك، ءسويتىپ ىندەتكە قارسى ناعىز توسقاۋىل قويۋ شارت، ويتپەسەك جالپى ەشتەڭە ىستەمەي قول قۋسىرىپ وتىرعان جاقسى، - دەدىم.

― ءيا، ودان ءارى؟

— ونىڭ ءتيىستى وكىلدىگى جوق. ال، مەنىڭشە، اۋرۋ ءورشي تۇسەدى.

ايتقانى ايداي كەلمەسىن بە، ءۇش كۇننەن كەيىن ەكى كورپۋستىڭ ەكەۋى دە اۋرۋلارعا لىق تولدى. ريشاردىڭ مالىمەتىنە قاراعاندا، مەكتەپتى جاۋىپ، وندا قوسالقى لازارەت اشپاق كورىنەدى. ريە قارسى ەگەر ءدارىنى كۇتە ءجۇرىپ، شاپ ىسىكتەرىن جارۋىن توقتاتقان جوق. كاستەل جالعاننىڭ جارىعىنا كۇللى ەسكى كىتاپتارىن شىعارىپ، كىتاپحانادا ساعاتتاپ وتىردى.

― ەگەۋقۇيرىقتار وبادان، بولماسا سوعان ۇقساس ءبىر اۋرۋدان قىرىلدى، - دەگەن قورىتىندىعا كەلدى ول - ولار بۇرگەلەردى، ونداعان مىڭ بۇرگەلەردى تاراتىپ قىرىلدى، وعان قارسى دەر كەزىندە شارا قولدانباسا، ىندەتتى گەومەتريالىق پروگرەسسيامەن تاراتادى.ريە ۇندەگەن جوق.

زايىرى، بۇل كۇندەرى اۋا رايى تۇزەلسە كەرەك. كۇن سوڭعى نوسەردەن كەيىن تۇرعان قاق سۋىن جۇتىپ قويدى. بارلىعى تىنىشتىققا ۇيىعان سىندى - تاڭعاجايىپ كوگىلدىر اسپان، ودان قۇيىلعان جالقىن نۇر، لىپىپ كەلە جاتقان ىستىقتىڭ اراسىنان ەستىلگەن ۇشاق گۇرىلى - ءبارى سونىڭ ايعاعىنداي. بۇل ەكى ارادا، اسىرەسە سوڭعى ءتورت كۇندە اۋرۋ قارىشتاي قارعىپ، العاش ون التى، سوسىن جيىرما ءتورت، جيىرما سەگىز، وتىز ادامنىڭ ءومىرىن قىرقىپ ءتۇستى. ءتورتىنشى كۇنى بالاباقشادا قوسىمشا لازارەت اشىلعانى جاريالاندى.

ريە پرەفەكتىڭ وزىنە تەلەفون سوقتى.

— قابىلدانعان شارالار جەتكىلىكسىز.

― ماعان اقپار بەرىپ ەدى، شىن مانىندە دە جاعداي الاڭداتارلىق ەكەن،- دەدى پرەفەكت.

— جاعداي الاڭداتارلىقتان دا بەتەر، وعان ەش كۇمان بولۋعا ءتيىس ەمەس.

― گەنەرال-گۋبەرناتوردىڭ بۇيرىعىن الدىرتايىن.

ريە سول ارادا كاستەلگە تەلەفون شالدى.

— بۇيرىق دەيدى! بۇل جەردە بۇيرىقتىڭ قاجەتى جوق، وي-تولعام كەرەك.

― سىۆوروتكا حاقىندا نە حابار بار.

— كەلەسى اپتادا كەلەدى.

دارىگەر ريشار ارقىلى پرەفەكتۋرا ريەنىڭ بايانداما جاساقتاۋىن ءوتىندى، ونى وتار استاناسىنا جىبەرىپ، نۇسقاۋ الدىرماقشى. ريە باياندامادا دەرەكتى سانداردى ءتىزىپ، اۋرۋدىڭ كلينيكالىق سيپاتتاماسىن قوسا جازدى. سول كۇنى قىرىققا جۋىق ءولىم تىركەلدى. پرەفەكت سول كۇننەن باستاپ، نار تاۋەكەلگە باسىپ قاتاڭىراق شارالار قولدانۋعا بەل بۋدى. بۇرىنعىشا اۋرۋدىڭ بارلىق كورىنىسى تۋرالى حابارلاپ وتىرۋ قالالىقتارعا مىندەتتەلدى دە، اۋىرعاندار مىندەتتى تۇردە وقشاۋلاۋعا جاتتى. اۋرۋ شىققان ءۇيدى تازالاپ، دەرەۋ دەزينفەكسيالاۋ جۇكتەلدى، اۋرۋمەن ارالاس-قۇرالاس بولعان كىسىلەر كارانتيننەن وتۋگە ءتيىس بولدى. پرەفەكتۋرانىڭ ايرىقشا نۇسقاۋىمەن ولگەندەردى جەرلەۋمەن قالا وكىمەتى اينالىسادى. ەندى ءبىر كۇننەن كەيىن ۇشاقپەن سىۆوروتكا دا كەلدى. اۋىرعانداردى ەمدەۋگە ول جەتىپ جاتىر. ال ىندەت تارالاتىنداي بولسا، ونىڭ جەتپەيتىنى ايقىن. دارىگەر ريەنىڭ تەلەگرافپەن جىبەرگەن ساۋالىنا ول ءدارىنىڭ قورى ءبىتىپ قالدى، جاڭاسىن ازىرلەۋگە كىرىستى دەگەن جاۋاپ كەلدى.

بۇل ەكى ورتادا قالا شەتىنىڭ بارىنەن بازارلارعا كوكتەم كەلىپ ءتۇستى. تابان جولدىڭ ۇزىنا بويىنا تىزىلگەن مىڭداعان رايحان سەبەتتەردە سولدى، قالا ۇستىندە گۇلدىڭ جۇپار ءيىسى تۇنىپ تۇردى. سىرتتاي ەشتەڭە دە وزگەرمەگەن ءتارىزدى. بۇرىنعىسىنداي قاۋىرت ساعات كەزىندە ترامۆايلار اۋزى-مۇرنىنان شىعادى دا، كۇندىز كىر-كىر بولىپ قاڭىراپ بوس جۇرەدى. تاررۋ بۇرىنعىسىنشا شالىن قاداعالاپ، شالى بۇرىنعىشا مىسىقتارعا تۇكىرەدى. باياعىداي گران كەشكىلىك ۇيىنە ءوزىنىڭ جۇمباق ەڭبەگىنە اسىعادى. كوتتار قالانى شارلاپ، تەرگەۋشى وتون مىرزا ۇيىندەگى اڭدارىن جاتتىقتىرادى. دەمىكپە شال ادەتىنشە بۇرشاقتى ءبىر كاسترولدەن ەكىنشىسىنە اۋىستىرىپ سالىپ اۋرە. كوشەلەردە جۇرت جان-جاعىنا قىزىعا كوز تاستاپ ماڭعاز باسىپ جۇرە بەرەتىن جۋرناليست رامبەردى كەزدەستىرەدى. كەشكىلىك سول توبىر تابانجولداردا ۇيىقتاپ، كينوتەاترلاردىڭ الدىندا ءيىن تىرەسىپ كەزەكتە تۇرادى. ايتقانداي، ىندەت ايىلىن جينادى، سوڭعى كۇندەرى ونشاقتى عانا ءولىم بولدى. سودان سوڭ ءولىم تاعى دا كۇرت كوبەيىپ كەتتى. قايتادان وتىز ءولىم تىركەلگەن كۇنى بەرنار ريە پرەفەكت وزىنە دەربەس تاپسىرعان رەسمي ارىزحاتتى قايتالاپ وقىدى. "قورقىت دەگەندە، وسىلاي قورقىت دەپ پە ەدىم" دەپ جازىلعان ارىزحات مىنانى مالىمدەپتى: "وبا ىندەتى تۋرالى رەسمي جاريالانسىن. قالا جابىق دەپ سانالسىن".

ەكىنشى ءبولىم

سول ساتتەن باستاپ وبا ءبىزدىڭ ورتاق ىسىمىزگە اينالدى دەپ باتىل ايتۋعا بولادى. بۇعان دەيىن اعايىندارىمىز شەكتەن شىققان وقيعالاردان تۋعان ۇرەي مەن تۇيتكىلگە قاراماستان بۇرىنعى ورىندارىنان تىرپ ەتپەي، ءوز شارۋاسىمەن شۇعىلدانۋدان ءبىر تانباعان. البەتتە ول سولاي جالعاسىپ جۇرە بەرۋى دە ءتيىس ەدى. الايدا قالا قاقپاسى تارە جابىلۋى مۇڭ ەكەن، بارلىق تۇرعىندار، ىشىندە اڭگىمەلەۋشى دە بار، ءبىرى قالماي كەنەتتەن تورعا ءتۇسىپ قالعانىن بايقاپ، ەندى سوعان بەيىمدەلىپ تىرلىك جاساۋعا كىرىستى. وي جۇگىرتىپ كورىڭىزشى، ءتىپتى تەرەڭ جان سەزىمىنىڭ ءوزى، سۇيگەن پەندەڭمەن ايىرىلىسۋ العاشقى اپتادان باستاپ-اق كۇتپەگەن جەردەن بارشاعا ورتاق بۇكىلحالىقتىق كوڭىل-كۇيگە اينالىپ، ۇرەي سەزىمىمەن استاسىپ ۇزاق مەرزىمدى ايدالۋدىڭ ەڭ باستى ازاپتاۋشىسى بوپ شىقتى.

شىنىندا دا، قالامىزدىڭ جابىق دەپ جاريالانۋىنىڭ ەڭ ءبىر كوزگە تۇسەر سالدارلارىنىڭ ءبىرى - ايىرىلىسۋعا تيتتەي دە ازىرلىگى جوق جان يەلەرىنىڭ اياق استىنان ءبولىپ جىبەرىلۋى. وسى تاياۋدا عانا ءبىزدىڭ ۆوكزالدىڭ پەررونىندا بىر-بىرىمەن ءسۇيىسىپ، قيماي قوشتاسىپ، بىرنەشە كۇننەن نەمەسە بىرەر اپتادان كەيىن قايتا قاۋىشاتىندارىنا كامىل سەنىپ، ادەتتەگى ساپارعا بولا كۇندەلىكتى قام-قارەكەتتى ۇمىتپايىق دەگەندەي اقىل-كەڭەس الماسىپ شۋىلداسقان انالار مەن بالالار، ەرلەرى مەن ايەلدەرى، اشىنالار اجىراسۋدىڭ ەندى ماڭگىلىك ەكەنىن، قايتىپ باس قۇراپ قوسىلماسىن العاش بىلگەن جوق. ويتكەنى، قالا ءىس جۇزىندە پرەفەكتىڭ بۇيرىعى جاريالانباي تۇرىپ بىرنەشە ساعاتتىڭ ىشىندە جابىلدى، ءاربىر جەكە جاعدايدى ەسكەرىپ جاتۋعا مۇرشا كەلمەدى. ءتىپتى ىندەتتىڭ تۇتقيىلدان باسا-كوكتەپ كىرۋىنىڭ العاشقى ناتيجەسى ءبىزدىڭ ازاماتتاردىڭ جەكە سەزىمنەن ايىرىلعانداي جانتالاسا قيمىلداۋى دەپ ايتۋعا دا بولادى. بۇيرىق كۇشىنە كىرگەن باستاپقى ساعاتتاردا كەلۋشىلەردىڭ تۇتاس توبىرى پرەفەكتۋرانى كادىمگىدەي قۇرساۋلاپ قورشاپ الدى، بىرەۋلەرى تەلەفونمەن، بىرەۋلەرى قىزمەتكەرلەر ارقىلى سەبەپتى سىلتاۋلارىن العا تارتىپ ەدى، ولاردىڭ ءبىرى دە قارالعان جوق. ءدال ءبىزدىڭ سول جاعدايىمىزدا "كەلىسۋ"، "بىرەۋگە بولا كەشىرۋ"، "جاقسىلىق جاساۋ" سياقتى سوزدەر ءوز ماعىناسىن جويىپ، كەز كەلگەن ىمىراشىلدىقتىڭ جولى قىرقىلعانىن كوپ كۇندەر وتكەن سوڭ عانا ويعا الىپ، ەلەپ-ەكشەپ وتىرمىز.

بىزگە، ەڭ اقىرى، حات جازىسۋعا دا تىيىم سالىندى. ءبىر جاعىنان قالامىزدىڭ قالعان ەلدەرمەن قاتىناستىڭ داعدىلى قۇرالدارىمەن بايلانىسى شىن مانىندە بولمادى، ەكىنشى جاعىنان تاعى ءبىر بۇيرىق جازىپ-سىزىپ بايلانىس جاساۋدىڭ كەز كەلگەن تۇرىنە تىيىم سالدى، سەبەبى حات دەگەن ىندەت تاراتۋشى بولۋى ىقتيمال. العان اتاق-دارەجەسى بارلاردىڭ كەيبىرەۋى كوردون سولداتتارى ارقىلى سالەمحات جىبەرىپ تە بايقاعان. ءبىراق بۇل ىندەتتىڭ باستاپقى كەزەڭى بولاتىن، وندا كۇزەتشىلەر جالىنىپ-جالپايعاندارعا جاردەم جاساپ تا ءجۇردى. الايدا ءبىراز ۋاقىتتان كەيىن ولارعا جاعدايدىڭ قيىندىعىن تۇسىندىرگەن سوڭ ءوز كوڭىلشەكتىگىنىڭ قانداي زارداپتارعا سوقتىراتىنىن سەزگەن كۇزەتشىلەر جاۋاپكەرشىلىكتى ءوز موينىنا الۋدان ۇزىلدى-كەسىلدى باس تارتتى. باستاپقىدا قالاارالىق تەلەفونمەن سويلەسۋگە دە رۇقسات بەرىلگەن، ءبىراق تەلەفون جۇيەسىنىڭ قۋاتى جەتپەي، سويلەسەتىن كابينالاردىڭ توڭىرەگى توپىرلاپ كەتكەن سوڭ وعان دا تىيىم سالىندى، سودان سوڭ كىسى ءولىمى، بالا تۋۋى، ۇيلەنۋ تويى سياقتى "ەرەكشە جاعدايلاردا" جەڭىلدىك جاسالاتىن بولدى. ءسويتىپ ءبىزدىڭ جالعىز جۇرەتىن دە، جۇگىنەتىن دە جەرىمىز تەلەگراف بولىپ قالدى. ءوزارا تۋىسقاندىق، سۇيىسپەنشىلىك جانە رۋحاني ارقاۋلارمەن جالعاسىپ جاتقان جاندار بۇرىنعى جاقىندىعىنىڭ بەلگىسىن قىسقا قايىرىم تەلەگراف ءماتىنىنىڭ اربيعان ارىپتەرىمەن بىلدىرۋگە ءماجبۇر بولدى. جەدەلحات قۇراعانداعى جاتتاندى سوزدەر دە سارقىلماي تۇرمايدى ەكەن -ۇزاماي ءبارىنىڭ ايتارى: "ءبارى دە جاقسى. ويلايتىنىم - ءوزىڭ. سۇيەمىن" دەگەن ءۇش-تورت سوزگە سىيىپ كەتەتىن بولدى.

الايدا ءبىزدىڭ ءبىرازىمىز ءبۇل قىسپاققا كونگەن جوقپىز، قاساقانا جازا بەردىك، كۇندىز-تۇنى ويلانىپ تالاي ايلا-امال تاپتىق، سىرتقى الەممەن قايتسەك تە بايلانىس جاساماق ارەكەتىمىز كەيدە تۇككە اسپاي جاتتى. ءتىپتى كەيبىر ويلاپ تاپقان قۋلىق-سۇمدىعىمىز جۇزەگە اسقانمەن، ونىڭ ناتيجەسىن ءبىز ءبارىبىر بىلگەن جوقپىز، ويتكەنى جاۋابىن الا المادىق. سول سەبەپتى ءبىز بىرنەشە اپتا بويى باياعى ءبىر جازعانىمىزعا قايتا ورالىپ، سول مالىمەتتەردى حابارلاپ، سول جاۋاپتى سۇراتىپ، ءبارىن باستان-اياق قايتالادىق تا وتىردىق. قايتالاي بەرگەن سوڭ سوزدەن دە ءقادىر كەتەدى ەكەن. العاش جۇرەك قانىمەن جازعان ءسوزىمىز كەيىن ءمان-ماعىنادان جۇرداي بولدى. وسىناۋ ءولى سوزدەر ارقىلى ەڭبەك ەتىپ جاتقان تىرلىگىمىزدەن ءبىر بەلگى بەرۋ ءۇشىن حاتتاردى لەزدە قايتا كوشىرىپ جازۋدان تانبادىق تا تالمادىق. ءسويتىپ، اقىر اياعىندا ءبىز وسىناۋ كەلىسسوز دە جەمىسسىز تولعاۋلارىمىزدان، تاسكەرەڭ قابىرعالارمەن سىرلاسقان زار-مۇڭىمىزدان تەلەگراف ۇراندارىنىڭ شارتتى بەينەسىن ارتىق كوردىك.

ايتقانداي، ارادا تاعى بىرنەشە اپتا ءوتىپ، قالادان تىس شىعۋ ەندى ەشكىمنىڭ قولىنان كەلمەيتىنى ابدەن ايقىن بولعاندا، باز-بىرەۋ وراننان ىندەت باستالماي تۇرىپ كەتكەن كىسىنىڭ قايتىپ ورالۋىنا بولا ما دەپ بيلىك ورىندارىنا سۇراۋ سالىپتى. بىرنەشە كۇن ويلانىپ پرەفەكتۋرا ريزالىق ءبىلدىرىپ جاۋاپ قايتارىپتى. قايتا ورالعان ادام قالادان ەشبىر جاعدايدا قايتىپ شىعا المايدى، ولاردىڭ ورالۋىنا ەركى بار دا كەتۋىنە ەركى جوق دەپ جاۋابىن جانە ناقتىلاي تۇسكەن. ءتىپتى ءبىزدىڭ اعايىنداردىڭ بىرەن-سارانى قالىپتاسقان جاعدايعا تىم جەڭىل قاراپ، ءتۇبىن ويلاماي جاقىندارىمەن كەزدەسىپ قالۋ ءۇشىن ولارعا مۇمكىندىكتى پايدالانىپ قالىڭدار دەپ اقىل دا بەردى. ءبىراق وبانىڭ تۇتقىندارى ءوز جاقىندارىن قانداي قاتەرگە بايلاپ بەرگەنىن ۇعىنىپ، الىستا جۇرسە دە امان بولعانىن ارتىق كوردى. وسى سۇمدىق قىرعىننىڭ قايناپ تۇرعان كەزىندە ادام سەزىمىنىڭ ازاپتى ءولىم الدىنداعى قاتەردەن كۇشتى بولىپ شىققانىنىڭ جالعىز عانا وقيعاسىنا كۋا بولدىق. كۇتكەنىمىزگە قاراما-قايشى، بۇلار استە عاشىقتار ەمەس ەدى. ماحاببات بۋىنا بالقىپ ەڭ ءبىر سۇراپىل قايعى-مۇڭدى دا ەلەڭ قىلماي بىر-بىرىنە ىنتىعاتىن جاستار دا ەمەس. ولار ۇزاق جىلدار بويى نەكەدە تۇراتىن ەرلى-زايىپتى كادىمگى كاستەلدەر بولىپ شىقتى. ىندەتتەن بىرنەشە كۇن بۇرىن كاستەل حانىم كورشى قالاعا كەتىپتى. جالپى ولاردىڭ نەكەسى وزگەلەرگە جۇبايلىق باقىتتىڭ ەشقاشان ۇلگىسى بوپ كورىنگەن ەمەس. اڭگىمەلەۋشىنىڭ ءوزى دە جۇبايلاردىڭ ەشقايسىسى جۇپتاسقان ومىرىنە رازى ەكەنىن، باقىت قۇشقانىن تاپ باسىپ سەنىممەن ايتا المايتىنىن بايانداۋعا تولىق حاقىم بار دەيدى. ءبىراق مىناۋ تۇتقيىلدان تاپ بولىپ، توتەننەن كەزدەسكەن ايىرىلىسۋ ولاردىڭ ءبىرىنسىز ءبىرى تۇرا المايتىنىن بار قىرىنان ايشىقتاي كورسەتتى.

ويدا جوقتا ايقىندالعان وسىناۋ اقيقاتتىڭ قاسىندا وباڭنىڭ ءوزى تۇككە تۇرماي قالدى.

ايتكەنمەن دە ولاردىڭ وقيعاسى وزگەشە كوپشىلىك ءۇشىن تەگى بولەك ءتۇرۋ ىندەتپەن بىرگە اياقتالۋعا ءتيىس ەدى. ءبىزدىڭ ءبارىمىز ءۇشىن كۇللى ومىرىمىزگە التىن ارقاۋ بولىپ تارتىلعان، وزىمىزگە سوندايلىق تانىس سەزىم (ازاماتتارىمىزدىڭ قۇمارلىعى ونشا كۇردەلى ەمەس ەكەنىن بۇرىن دا ايتقانبىز) جاڭا كەسكىن-كەلبەتىن تاپتى. ناقسۇيەرلەرىنە يمانداي سەنەتىن ەركەكتەر مەن اشىنالار كەنەت قىزعانىشقا دا بەيىم ەكەنىن بايقادى. ماحاببات ماسەلەسىندە ءوزىن جەڭىلتەك سانايتىن ەركەكتەر كەنەت تۇراقتىلىققا قول ارتتى. قاتار تۇرعان شەشەسىن بۇرىن ەلەمەيتىن ۇل ەندى انا جۇزىندەگى ءاربىر اجىمگە ويشا اياي ءارى ۇرەيلەنە قارايتىن بولدى. وسى ءبىر امالسىز ايىرىلىسۋ، ەڭ ءبىر ساڭىلاۋى جوق ايىرىلىسۋ، بولاشاقتى كوز الدىنا كەلتىرە المايتىن ايىرىلىسۋ ءبىزدى ابدىراتىپ، ءالى دە سونداي جاقىن، ءبىراق ەندى سونداي الىس ەلەس تۋرالى ەسكە الۋ قابىلەتىنەن ايىرىپ، ەستەلىكپەن عانا كۇن كەشتىرىپ قويدى. شىن مانىندە ءبىز ەكى بىردەي ازاپقا تۇستىك، ءبىرى - ءوز ازابىمىز، ەكىنشىسى -قيالىمىزداعى جانىمىزدا جوقتاردىڭ، ياعني بالاڭنىڭ، جارىڭنىڭ نەمەسە سۇيگەنىڭنىڭ ازابى.

ايتپاقشى، باسقاداي جاعداي بولسا، ءبىزدىڭ ازاماتتار قيىندىقتان قايتكەنمەن دە شىعار جول تاۋىپ، بۇدان جىگەرلىرەك ءارى اشىق ءومىر سالتىن قۇرار ەدى. الايدا وبا ولاردى تىرپ ەتكىزبەي، قارەكەتسىزدىككە دۋشار قىپ، ەستە قالعان ەسكى كۇندەردى ويلاپ، شەرلى قالانى شىر اينالىپ قاپالانۋعا ءماجبۇر ەتتى. سول ءبىر ماقساتسىز ساندالىستا ءبىر باسقان جەرىمىزدى مىڭ باسىپ، قالامىز شاعىن بولعاندىقتان ونىڭ كوشەلەرىن قايتا-قايتا شيىرلاپ، سوناۋ جاقسى كۇندەردە ءقازىر جانىمىزدا جوق جاندارمەن بىرگە قىدىرعانىمىزدى ەسكە الدىق.

ءسويتىپ، وبا ءبىر باستان ءبىزدىڭ اعايىندارعا بىلق ەتكىزبەس بۇعاۋىن سالدى. سول سەبەپتى اڭگىمەلەۋشىمىز سوندا ءوزى كوزبەن كورگەن، جەرلەستەرىمەن بىرگە باستان كەشىرگەن جاعدايلاردى بايانداۋعا حاقىلىمىن دەپ سانايدى. ويتكەنى ءبىزدىڭ باسىمىزعا تۇسكەن جاعدايداعى جان جاداۋلىعىن قۋعىندالۋشىنىڭ كوڭىل كۇيىمەن سيپاتتاۋ ۋاقىتتى ويلانباستان كەرى بۇرىپ، ءجۇرىسىن جىلدامداتۋعا اسىعۋ، اقىر اياعىندا ەستەلىكتەردىڭ جەبەسىنە ءىلىنۋ بولىپ شىعار ەدى. ەگەر ءبىز باز-بىردە قيالعا ەرىك بەرىپ، ءوزىمىزدى قايتا ورالعانداردىڭ بەرەر بەلگىسىندەي كىرەر اۋىزداعى ەسىك قوڭىراۋى مەن باسپالداقتاعى تانىس اياق دۇرسىلىمەن الدارقاتساق، ەگەر سونداي ساتتەردە پويىزدار جۇرمەيتىنىن ۇمىتىپ، كەشكى ەكسپرەسسپەن كەلەتىن جولاۋشى ءبىزدىڭ قوتانعا جەتەتىن ۋاقىتىن شامالاپ ءۇيىنىڭ الدىنان ءبىر-اق شىققىمىز كەلسە - بۇلاردىڭ ءبارى ۇزاققا بارمايتىن ويىن بولىپ شىعار ەدى. امال نەشىك، پويىز قايتىپ جۇرمەيتىنىن ايقىن تۇسىنگەن ءسات تە تۋدى. سوندا عانا ءبىزدىڭ بولەك تۇرۋىمىز ۇزاققا باراتىنىن مويىنداپ، ءقازىر بۇگىنگى بولمىسقا بەيىمدەلۋ قاجەتتىگىن سەزىندىك.

شىنتۋايتتاپ كەلگەندە، جاعدايدىڭ ادەتتەگى تۇتقىنى ەكەنىمىزگە كوزىمىز ابدەن جەتكەن سوڭ ەندىگى قالعانى وتكەندى ويلاۋ عانا بولدى. ارامىزدان ءبىر باتىرسىماق شىعىپ بولاشاقپەن ءومىر سۇرۋگە تالپىنسا، ول تالابىنان تەز قايتىپ، قيالى قاناتىنان قايىرىلىپ، وكىنىشپەن جانىن جارالاپ تىندى. قيالعا ەرىك بەرگەندەردىڭ ءبارى سونىڭ كەبىن كيدى.

اتاپ ايتقاندا، ءبىزدىڭ ازاماتتاردىڭ بارلىعى ىقتيمال ايىرىلىسۋ مەرزىمىن ادامدارعا شاعىپ ەسەپتەۋدىڭ قالىپتاسىپ كەلە جاتقان داعدىسىنان باس تارتتى. نەلىكتەن دەيسىز عوي؟ ايتالىق، ەڭ ءبىر بارىپ تۇرعان تورىقپالار بۇل مەرزىمدى جارتى جىل دەپ ساناسىن، ەگەر الداعى ايلار ۋايىمىنىڭ ءدامىن الدىن الا تاتسا، ەگەر ولار وراسان كۇش-جىگەر جۇمساۋدىڭ ارقاسىندا ءوزىنىڭ ەرلىگى مەن ورلىگىن پەشەنەسىنە جازىلعان سىناق دەڭگەيىنە دەيىن كوتەرىپ، ايتەۋىر رۋحىن جىقپاس ءۇشىن، ايتەۋىر كوپ ايعا سوزىلعان قايعى-شەردىڭ بيىگىندە بولۋ ءۇشىن بار كۇشىن سالىپ بەكىسە، وندا ءباز-بىر دوسىمەن كەزدەسۋدەن نە گازەت ماقالاسىنان، ءسال عانا، ءتىپتى تۇتقيىلدان كوڭىل كوزى اشىلىپ شيراۋ ولاردى ىندەت جىل دا ەمەس، ودان ارتىق تا ەمەس، تۋرا جارتى جىلدا باسىلادى دەگەن پىكىرگە اكەپ تىرەيدى.

مۇندايدا ولاردىڭ ەرىك-جىگەرىنىڭ، ەرىك كۇشىنىڭ، ءشىدام-توزىمىنىڭ اياق استىنان كۇيرەۋى وزدەرى تۇسكەن وردان ەشقاشان شىعا المايدى دەگەن ءسوز. سوندىقتان ولار ەشبىر جاعدايدا قۇتىلۋ مەرزىمى تۋرالى ويلاماۋعا، ءوز نازارىن بولاشاققا اۋدارماۋعا، كوزىن تومەن سالىپ سالبىراپ جۇرمەۋگە وزدەرىن كۇشپەن كوندىردى. الايدا بۇل يگى نيەت، جان ازابىن الداۋعا تىرىسۋ، قىلىشىڭدى قىنىندا جاسىرىپ، ايقاستان باس تارتۋ ءتارىزدى تىم جۇتاڭ سىي-سياپات بولاتىن. ەگەر ولار بارىن سالىپ تۇبەگەيلى كۇيرەۋدەن قۇتىلار بولسا، وندا وزدەرىن سۇيىكتى جانىمەن قاۋىشاتىن تاياۋ كورىنىستىڭ ءبىر قاۋىم ساتىنەن ايىرادى.

ءسويتىپ، ولار كۇللى تۇتقىندالۋشى مەن كۇللى قۋعىندالۋشىنىڭ ەجەلگى ازابىن باستان كەشىردى، ال ازاپ دەگەنىمىزدىڭ ءوزى جادى ەشبىر كادەگە اسپاي قالعان كەزدە ەسكە الۋمەن ءومىر ءسۇرۋ دەگەن ءسوز. ولار ەسكە اپ ويلايتىن وتكەننىڭ ءوزى قانشا اڭساسا دا، وكىنىشتىڭ كەرمەك ءدامىن اكەلەدى. ولار ول وتكەنگە كەزىندە، وكىنىشكە وراي، ۇلگەرە الماعاننىڭ، بۇگىن كۇتىپ وتىرعاندارىمەن بىرگە ءجۇرىپ سەزىنە الماعاننىڭ ءبارىن توقايلاستىرعىسى كەلەدى. ءتىپتى ولار بارلىق جاعدايعا، ءبىرشاما ءتاۋىرىنىڭ وزىنە دە، تۇتقىنداردىڭ بۇگىنگى ومىرىنە دە قازىرگى كوزى جوقتاردى قوسىپ وتىرماسا، تىرلىگى قاناعاتتاندىرمايتىن ءتارىزدى. بۇگىنگىنى توزگىسىز تىقسىرىپ، وتكەنگە الا كوزبەن جاۋىعا قاراپ، كەلەشەگىنەن جۇرداي بولعان ءبىز ادامزاتتىڭ ءادىل سوتى نەمەسە ادامزاتتىڭ اشۋ-ىزاسى توركوزدە قاماپ ۇستاپ وتىرعاندارعا ۇقساسپىز. ۇزىن ءسوزدىڭ قىسقاسى، ادام توزگىسىز سوزىلعان مىناۋ دەمالىستان قۇتىلۋدىڭ جالعىز-اق جولى - قيالىڭمەن قامشىلاپ پويىزداردى بولات جولمەن كۇتىپ الۋمەن تولتىرۋ، سوندا وسى كۇنگە دەيىن تاس بولىپ ءتىلسىز تۇرعان كىرەر ەسىكتىڭ قوڭىراۋى دا سىلدىرلاي باستايدى.

ال بۇنى جەر اۋدارۋ دەۋگە بولسا، وندا ءبىز كوپ جاعدايدا ءوز ۇيىمىزگە جەر اۋدارىلدىق. اڭگىمەلەۋشى جالپىعا ورتاق جالعىز-اق جەر اۋدارۋدى بىلسە، ونىڭ جۋرناليست رامبەر سياقتى باسقا دا ءبىرتالاي ازاماتتاردى ۇمىتپاعانى ابزال بولار. ءبىزدىڭ قالعان الەمنەن ءبولىنىپ قالۋىمىزدىڭ بارلىق ازابى وبانىڭ جوعارىداعىداي ساياحاتشىلاردى اڭداۋسىزدا تۇزاققا ءتۇسىرىپ، كىندىك كەسىپ، كىر جۋعان ەلىنەن، جاقىن-جۇراعاتىنان ءبولىپ تاستاپ، قوسىلۋعا مۇمكىندىك بەرمەۋىمەن تەرەڭدەي ءتۇستى. جەر اۋدارىلعان ءبىزدىڭ ارامىزدا ولار وزدەرىن ەكى مارتە ايداۋداعى جانداي سەزىندى. ۋاقىتتىڭ ءۇردىس شابىسى جۇرتتىڭ ءبارى سياقتى ولاردىڭ كوڭىلىندە دە مۇڭلى ۇرەي تۋعىزۋىنا قوسا، وزدەرىن بەلگىلى ءبىر جەرگە بايلاپ-ماتالعانداي سەزىنىپ، قايدا كوز سالسا دا، وبانىڭ قاشا قورشاۋى ايىرىلىپ قالعان وتانىنان ءبولىپ تۇرعان تاس قابىرعاعا سوعىلدى. كەز كەلگەن ۋاقىتتا ءۇنسىز عانا ءوز اتامەكەنىنىڭ اتقان تاڭ، باتقان كۇنىنە تابىنعانداي ءبىزدىڭ شاڭدى كوشەلەرىمىزدە سەندەتىلىپ جۇرەتىندەر دە، ارينە، سولار. جان جاراسىن جانە ولار كەز كەلگەن سەبەپپەن ۋشىقتىرادى: قارلىعاشتاردىڭ قالىقتاۋى، شوپكە قونعان كەشكى شىق، تابان جولدا جىلتىراعان شۇعىلا داعى، ءبارى-بارى كوز الدىندا قولعا ۇستاتپاس ەلەس بولىپ، ارجاقتان كەلەر كۇيىنىشتى حابارداي كورىنەدى. ولار بارشا باقىتسىزدىقتىڭ ماڭگىلىك ەمشىسى سىرتقى الەمگە كوز جۇما قاراپ، قيقارلىقپەن ءوزىنىڭ، تىم شىنايى كەرەمەتىن ايالاپ، بار پارمەنىمەن تانىس بەينەلەرگە جارماستى، نىساندارى مۇلدەم ەرەك نۇر قۇيىلىپ تۇرعان جەر، بىرەر توبە، سۇيىكتى اعاش، سۇيكىمدى ايەل ءجۇزى بولىپ ەشتەڭەمەن ايىرباستاۋعا كەلمەيتىن ايرىقشا اۋان تۋعىزدى.

ەڭ سوڭىندا، اڭگىمەشى زور نەگىزبەن ايتا الاتىن قۋعىندالۋشىلاردىڭ ەڭ ءبىر ەلەۋلى تارابى - عاشىقتارعا ارنايى توقتالساق، ولاردى وپىنۋى باسىم باسقا مۇڭ ىشتەي ءمۇجىدى. ءبىزدىڭ قازىرگى جاعدايدا ولاردىڭ ءوز جان سەزىمىن ءادىل دە ءابجىل كوزبەن كورۋىنە تولىق مۇمكىندىگى بار. مۇنداي جاعدايدا ولاردىڭ ءوز وسالدىعى كوز الدىنان بار بولمىسىمەن كوبىنە تىرجالاڭاش وتەدى. سەبەبى ولار ءوز سۇيگەندەرىنىڭ ءىسى مەن كۇنىن كوز الدىنا ناقپا-ناق كەلتىرۋدەگى دارمەنسىزدىگىن ءتول كەمشىلىگى ەسەبىنە جاتقىزعىسى كەلەدى. ولار ۋاقىتتى نەمەن وزدىرۋدى بىلمەي قايعىرادى، بۇل جايىندا بۇرىن ويلانباعانى ءۇشىن وزدەرىن وزدەرى كىنالايدى، سۇيگەن جار ءۇشىن سۇيگەن جانىنىڭ نە ىستەپ، نە قويىپ جاتقانىن بۇگە-شىگەسىنە دەيىن ءبىلۋ شەكسىز قۋانىشتىڭ قاينار كوزى ەكەنىن قاساقانا بىلمەگەنسيدى. ءسويتىپ ولارعا ءوز ماحابباتىنىڭ باستاۋى كوزىنە قايتا ورالىپ، ونىڭ جەتىلمەگەن، جەرىنە جەتپەگەن تۇستارىن بىرتىندەپ زەرتتەۋ الدەقايدا وڭايعا تۇسەدى. ادەتتەگى ۋاقىت بولسا، مويىنداساق تا، مويىنداماساق تا، ايتەۋىر ءبىر ماحاببات بارىن، ونىڭ شەتى، شەگى جوعىن تۇسىنەر ەدىك. سوعان قاراماستان ماحابباتىمىزدىڭ ونشا اكەتىپ بارا جاتپاعانىنا، ەكىنشى دەڭگەيدەن اسپاعانىنا دا كەلىسە سالار ەدىك. الايدا ادام جادى كىدى دە كىنامشىل تەمىردەي بەرىك بۇلتارتپاس قيسىنعا ساي، بىزگە سىرتتان كەلىپ، بۇكىل قالانى تارپا باس سالعان باقىتسىزدىق جازىقسىزدان جازىقسىز ءجونسىز ازاپ اكەلىپ قانا قويعان جوق، سونىمەن بىرگە جان كۇيزەلىسىنە قارسى شاۋىپ، ءوزىمىزدى ءوزىمىز ىشتەي جەۋگە ءماجبۇر ەتتى. مۇنىڭ ءوزى ىندەتتىڭ ڭازاردى وزىنەن اۋدارىپ، كۇللى قارتتى شاتاستىرىپ جىبەرۋ ءتاسىلى ەدى.

سونىمەن، ءارقايسىمىز كۇن وتكەن سايىن سورايىپ جالعىز-جارىم ءومىر سۇرۋگە ءماجبۇر بوپ، اسپانمەن بەتپە-بەت قالدىق. بۇل ءبىر بۇتىندەي بارشاعا ورتاق كۇتىمسىزدىك ۋاقىت وتە كەلە مىنەز-قۇلىقتى شىڭداۋى كەرەك ەدى، ءبىراق ولاي بولماي شىقتى، جۇرتتىڭ ابىگەرى كوبەيىپ كەتتى. ءبىزدىڭ اعايىنداردىڭ كوبىسى قۇلدىق قامىتى استىنا ءتۇستى، ولار شەلەك پەن جاۋىن-شاشىنعا تىكەلەي تاۋەلدى بولدى دا قالدى. سولارىن كورگەن بويدا-اق وسىلار اۋلاداعى اۋا رايىن ەلدەن بۇرىن ءبىلىپ وتىرا ما دەپ العاش تاڭعالاتىنسىڭ. تابانجولدا كۇن شۇعىلاسى ويناسا-اق بولدى، ەكى ەزۋى ەكى قۇلاعىنا جەتىپ، ولار ماسايراپ ءماز بوپ قالادى، ال جاۋىندى كۇندەرى ولاردىڭ دا قاباعىن بۇلت باسىپ قارس جابىلىپ كەتەدى. ال بىرنەشە اپتا بۇرىن ولار مۇنداي وسالدىققا، مۇنداي ەسۋاس قۇلدىققا دەس بەرمەيتىن، سەبەبى وندا بايتاق الەمنىڭ الدىندا جالعىز بولمايتىن، بۇرىن بىرگە بولعان جان يەسى رەتىندە ءوز بولمىسىمەن-اق جاۋىن-شاشىندى سەرپىپ تاستايتىن. ەندى ولار قاي جاعىنان قاراعاندا دا، اسپان قىتىمىرلىعىنىڭ شەڭگەلىنەن شىعا الماي، ءبىز سياقتى ازاپقا ءتۇسىپ، ءبىز سياقتى ويسىز ء-مانسىز ۇمىتكە يەك ارتادى.

اقىر اياعىندا، وسىناۋ شىرقاۋ شەگىنە جەتكەن جالعىزدىقتا ەشقايسىمىز دا كورشىمىزدىڭ كومەگىنە ارقا سۇيەۋدى ويلاماي، بارلىق قام-قارەكەتپەن بەتپە-بەت جالعىز قالىپ، جەكە قيمىلداۋعا ءماجبۇر بولدىق. ەگەر باز-بىرەۋىمىز كەزدەيسوق باسقاعا سەنەتىن بولساق نەمەسە ءوز كوڭىل كۇيىمىز تۋرالى جاي عانا اڭگىمەلەسەك، الاتىن كەز كەلگەن جاۋابىمىز ادەتتە قورلاۋ سياقتى قابىلداندى. بۇل ارادا سۇحباتتاسى ەكەۋى مۇلدەم باسقا ماسەلە جونىندە ايتىپ وتىرعانىن ول عانا اڭعارادى. ويتكەنى ول ءباز-بىر ماسەلە جونىندە سارقىلماس ويلارىنىڭ تەرەڭىنەن، مۇڭ-شەرگە تولى جانىنىڭ تۇكپىرىنەن سىر شەرتەدى. ال باسقالارعا اشپاق بولعان بەينەسى كۇتۋدەن كوز ەتى سارعايىپ، قۇمارلىق وتىمەن شارپىلعان. ەكىنشىسى بولسا، كەرىسىنشە، ويشا كونە كوڭىل كۇيدى كۇيتتەپ، ادەتتەگى جان كۇيزەلىسى، تاپتاۋرىن ۋايىمشىلدىق قۇشاعىندا وتىر. دەمەك، جاۋاپ قانداي بولسا دا قارسى نە ىزگى نيەتتى ء-بارىبىر نىساناعا ءدوپ تيمەيدى، سوندىقتان شىن ىقىلاستى اڭگىمەدەن باس تارتۋ كەرەك.

بولماسا ۇندەمەۋدى ازاپ كورگەندەر ەرىكتى-ەرىكسىز ءار الۋان جارگونعا جۇگىرىپ، جاتتاندى سوزدىكتى، وقيعا ايدارىمەن بەرىلەتىن قاراپايىم حابارلار سوزدىگىن پايدالانادى دا، اڭگىمەسى گازەت رەپورتاجى ىسپەتتى بوپ شىعادى. ويتكەنى جۇرەك تۇكپىرىنەن شىعاتىن ءتىلدى توڭىرەكتەگىلەردىڭ ەشقايسىسى يگەرگەن ەمەس. سوندىقتان شىنايى قايعى-شەردىڭ ءوزى بىرتە-بىرتە تاپتاۋرىن ءسوز تىركەستەرىمەن سىرتقا شىعاتىن بولدى. تەك وسىندايمەن عانا وبا تۇتقىندارى كۇزەتشىنىڭ ايانىشتى كۇرسىنىسىن ەستىپ، تىڭداۋشىلاردىڭ ىقىلاسىن اۋدارۋعا ءۇمىت ارتادى.

البەتتە، ءبىزدىڭ ۇرەي-قورقىنىشىمىز قانشا ازاپتى بولعانىمەن، اعاتتىعىمىز كەۋدەگە ءزىل قارا تاس بوپ باتقانىمەن، مىناۋ قۋىس جۇرەك قۋدالانۋشىلار قىرعىننىڭ باستاپقى كەزەڭىندە دارەجەسى ارتىقتار قاتارىندا ءجۇردى. شىن مانىندە تۇرعىنداردىڭ ەڭسەسى ءتۇسىپ، ءجۇنجىپ كەتتى دە، ءبۇل لەكتەگى قۋعىندالۋشىلاردىڭ ارمان-مۇڭى، بار نازارى كۇتكەن جاندارىنا اۋدى. جاپپاي اشىنۋدىڭ اراسىندا ولاردى ماحابباتتىڭ وزىمشىلدىگى ساقتاپ قالدى، ولار وبا جايىندا ويلاسا دا، ول ۋاقىتشا ايىرىلىسۋىمىزدى ماڭگىلىك قىپ جىبەرمەس پە ەكەن دەپ ويلادى. ىندەتتىڭ اپتاپ اۋزىندا ءجۇرىپ، ولار سالقىنقاندىلىق دەپ قابىلداۋعا بولاتىن وسى قارەكەتتى تاۋىپ الدى. ۇمىتسىزدىك ولاردى ۇرەيدەن قورعاپ، قايعىنىڭ ءوزى يگىلىككە اينالدى. ايتالىق، سونداي ادامدى اۋرۋ الىپ كەتتى دەسەك، اۋرۋدىڭ قاشان دا ەس جيۋعا مۇرشاسى كەلمەيدى. ونى سۇيىكتى كولەڭكەسىمەن تاۋسىلمايتىن ىشتەي سۇحباتىنان اي-شايسىز جۇلىپ اكەتەدى دە، ەش وتكەلسىز قارا جەردىڭ مىزعىماس ءتىلسىز توپىراعىنا تاپسىرادى. ال ونى بايقاۋعا دا ۇلگەرمەيدى ول بەيباق. ءبىزدىڭ ازاماتتار ءۇش ۇيىقتاسا تۇسكە كىرمەگەن مىناۋ جەر اۋدارۋمەن ءاۋىل-ۇي قونعانشا، وبا قالا قاقپاسىنا كاردون قويىپ، ورانعا كەلە جاتقان كەمەلەردىڭ باعىتىن وزگەرتىپ ۇلگەردى. قالا جابىق دەپ جاريالانعان كۇننەن باستاپ بىزگە بىردە-بىر ماشينە وتكەن ەمەس. مىنە، ەندى بىزگە اۆتوموبيل ماقسات-مۇددەسىز بەلگىلى ءبىر كەمەنى عانا شيىرلاپ اينالىپ جۇرە بەرەتىندەي كورىندى. سونداي-اق پورت تا وعاش ءبىر كورىنىستى كوز الدىڭا تارتادى، اسىرەسە وعان جوعارىدان، بۋلۆار جاقتان قاراساڭ قاڭىراپ قالعانداي. زاڭدى تۇردە جاعالاۋداعى ءبىرىنشى پورت بولعاندىقتان ىعى-جىعى بوپ جاتاتىن ول اپ-ساتتە تىنىشتالا قالدى. مۇيىستە كارانتينگە بايلانىستى ۇستالعان بەس-اق كەمە تۇر. ايماقتاعى قاجەتسىز الىپ كراندار، بىر-بىرىنە اۋدارىلىپ قالعان ۆاگونەتكالار، كەسپەكتەر مەن قاقپاقتاردىڭ جالقى قاتارلارى - ءبارى-بارى ساۋدا-ساتتىقتىڭ دا وبادان مايىپ بولعانىن ايعاقتاپ تۇرعانداي.

وسىناۋ كەلەڭسىز كورىنىستەرگە قاراماستان ءبىزدىڭ ازاماتتار وزدەرى نەندەي كۇيگە تۇسكەنىنە ارەڭدەپ وي جىبەردى. ارينە، بارشاعا ورتاق ايىرىلىسۋ نەمەسە قورقۋ سياقتى سەنىمدەر جوق دەۋگە بولمايدى، سويتە تۇرا كوپشىلىك ءۇشىن الدىڭعى ورىنعا ءوز قام-قاراكەتتەرى شىعادى. ءىس جۇزىندە ىندەتتى ەشكىم دە قابىلداعان جوق. كوپشىلىگى شىن مانىندە ءوز ادەت-داعدىسىنىڭ بۇزىلۋىنان بولماسا ىسكەرلىك مۇددەلەرىنىڭ كەمسىتىلۋىنەن جاپا شەكتى. مۇنىڭ ءوزى اشۋ شاقىرتىپ، ىزا قىلدى، ال اشۋ-ىزا وباعا قارسى قويار سەنىم ەمەس قوي. سونىمەن، ولاردىڭ العاشقى جاۋاپ قارەكەتى ءبارى ءۇشىن قالا وكىمەتىن كىنالاۋ بولدى. باسپا ءسوز دە قوسىلىپ كەتكەن ("قابىلداناتىن شارالاردىڭ جۇمسارتىلاتىنىنا ءۇمىت ارتۋعا بولماس پا ەكەن؟") بۇل سىنشىلارعا قالا وكىمەتىنىڭ جاۋابى قايتكەندە دە وقىس بولدى. كۇنى وسى ۋاقىتقا دەيىن گازەتتەر دە، قۇجحابار اگەنتتىگى دە اۋرۋدىڭ بارىسى تۋرالى ستاتيستيكالىق رەسمي مالىمەت العان جوق-تى. ەندى پرەفەكت اگەنتتىككە ول مالىمەتتەردى كۇن سايىن حابارلاپ، ولاردى كۇندەلىكتى اقپار رەتىندە جاريالاپ وتىرۋدى ءوتىندى.

الايدا كوپشىلىك ءالى وزىنە-وزى بىردەن كەلە العان جوق ەدى. راسىندا دا، ءۇشىنشى اپتادا ىندەت ءۇش ءجۇز ەكى ادامنىڭ ءومىرىن ۇزگەنى تۋرالى حابار جاريالانعاندا، بۇل دەرەكتى ساندار وي-قيالىمىزعا ەشتەڭە دە ايتا المادى. ءبىر جاعىنان ولاردىڭ ءبارى، بالكىم وبادان ولگەن جوق شىعار. ەكىنشىدەن، ادەتتەگى ۋاقىتتا قالادا اپتاسىنا نەشە ادام قايتىس بولاتىنىن تاپ باسىپ ەشكىم بىلگەن ەمەس. قالادا جالپى ەكى ءجۇز مىڭ تۇرعىن بار دەپ ەسەپتەلەتىن. ال وعان ءولىمنىڭ مىنا پايىزى ابدەن قالىپتى دا شىعار. مۇنداي مالىمەتتەر كۇمانسىز قىزىعۋشىلىق تۋعىزعانىمەن، ادەتتە ولار ەشكىمدى دە تولعاندىرمايدى. بەلگىلى جاعدايدا كوپشىلىك سالىستىراتىن ماتەريالدار جەتىسپەدى. تەك كەيىن عانا ءولىم-جىتىمنىڭ كورسەتكىشى كۇرت كوتەرىلىپ بارا جاتقانىنا كوزى جەتكەندە بارىپ قوعامدىق پىكىر اقيقاتتى مويىندادى. شىن مانىندە ىندەتتىڭ بەسىنشى اپتاسى - ءۇش ءجۇز جيىرما ءبىر، التىنشى اپتاسى ءۇش ءجۇز قىرىق بەس كىسى ءولىمىن بەردى. مىنە، ءبۇل سەكىرىس بۇلتارتپايتىن جايت. الايدا ول دا كۇرت دەۋگە كەلمەيتىن ەدى، سوندىقتان ءبىزدىڭ اعايىندار ابىرجىعانىمەن دە، ىندەتتى وكىنىشتى بولسا دا، وتكىنشى دەپ كوڭىل اۋلادى.

ولار بۇرىنعىسىنشا كوشەلەردە قىدىرىپ، بۇرىنعىسىنشا ءدامحانا باسپالارىندا ماجىلىستەستى. جۇرتتىڭ كوزىنشە قورقاق بوپ كورىنگىسى كەلمەي، ءازىل-قالجىڭعا باسىپ، بۇل قولايسىزدىقتىڭ ءبارى ۋاقىتشا عانا دۇنيە، ول جاقسى كوڭىل كۇيدەن ايىرۋعا ءتيىس ەمەس دەگەندى بىلدىرگىسى كەلدى. ءسويتىپ، سىپايى ادەپ ساقتالدى. الايدا ايدىڭ اياعىنا قاراي، شامامەن، عيبادات اپتاسىنا تامان (ول تۋرالى ءسوز كەيىنىرەك) قالامىزدىڭ سىرتقى كەلبەتىندە ەلەۋلى وزگەرىستەر بولدى. اۋەلى پرەفەكت كولىك قوزعالىسى مەن جابدىقتاۋعا قاتىستى شارالار قابىلدادى. جابدىقتاۋ ليميتتەلىپ، بەنزين ساتۋ قاتاڭ شەكتەلدى. ءتىپتى ەلەكتر قۋاتىن ۇنەمدەۋ دە كوزدەلدى. ورانعا جەرۇستى جانە اۋە كولىكتەرىمەن تەك ءبىرىنشى كەزەكتەگى عانا قات زاتتار اكەلىندى. ءسويتىپ كولىك قوزعالىسى كۇننەن كۇنگە ازايتىلىپ، اقىر توقتاپ تىندى، ءساندى باي دۇكەندەر بىرىنەن كەيىن ءبىرى جابىلىپ، كەيبىرەۋلەرىنىڭ جارناما اينەگىنە انا بۇيىم دا، مىنا بۇيىم دا جوق دەگەن حابارلاندىرۋلار ءىلىندى، سوعان قاراماستان ولاردىڭ ەسىگى الدىندا ۇزىننان-ۇزاق الارماندار كەزەگى تۇردى.

جالپى، وران وزىندىك ءبىر ەرەكشە تۇرگە ەندى. جاياۋلار سانى نەداۋىر ارتتى، ءتىپتى كوشەلەر ادەتتەگىدەي بوس قالىپ، كەڭسەلەر مەن دۇكەندەردىڭ جابىلۋىنا وراي كوپ جۇرت قارەكەتسىز قالعاننىڭ وزىندە بۋلۆارلار مەن ءدامحانالار اۋزى-مۇرنىنان شىقتى. ءازىر ولار جۇمىسسىزدار ساناتىنا قوسىلماي، دەمالىستاعىلار دەپ سانالادى. سونىمەن، كۇندىزگى ساعات ۇشتە تاماشا تۇستىك اسپانى استىنداعى وران ءباز-بىر مەرەكە باستالعان قالانىڭ كوز الدار كەيپىنە ەندى. تۇرعىندار جاپپاي ساۋىق-سايرانعا قاتىسۋ ءۇشىن تىك كوتەرىلە كوشەگە شىققاندا بۇكىلحالىقتىق سالتاناتقا بوگەت بولماس ءۇشىن اۆتوموبيل قوزعالىسىن توقتاتىپ، بارلىق دۇكەندەردى ادەيى جاۋىپ تاستاعانداي كورىنەدى.

وسى ءبىر جاپپاي كانيكۋلدى كينوتەاترلار كەڭىنەن پايدالانىپ، ءىرى ىستەر اتقارعانى ايان. ءبىراق ءبىزدىڭ دەپارتامەنتتە فيلمدەردى تاراتۋ توقتاتىلدى. ەكى اپتادان كەيىن كينوتەاترلار بىر-بىرىمەن باعدارلاما الماسۋعا ءماجبۇر بولىپ، ۇزاماي ەكرانداردا سول باياعى ءبىر فيلمدەر وزگەرمەي جۇرە بەردى. ءتۇسىم تۇك تە كەمىگەن جوق.

تۋرا سول سەكىلدى ساۋدا ىشىمدىكتىڭ مول قورى بار قالامىز شاراپپەن ساۋدا جاسايتىن بولعاندىقتان، ءدامحانالار تۇتىنۋشىلار تىلەگىن ءۇزىلىسسىز قاناعاتتاندىرىپ تۇردى. اشىعىن ايتقاندا، جۇرت جاقسى-اق ىشەتىن. ايتكەنمەن ءدامحانالار كوپشىلىكتى قىزىقتىرىپ "قانشالىق كوپ جۇتساڭ، سونشالىق ميكروبتى دا قۇرتاسىڭ" دەپ جارنامالاپ جاتتى. ءسپيرتتى ىشىمدىكتەر جۇقپالى اۋرۋدان ساقتاندىرادى دەگەن ابدەن تابيعي پىكىر كوڭىلىمىزگە باسى ءبۇتىن ورنىعىپ تا العان. تۇنگى ساعات ەكىدەن كەيىن ءدامحانالاردان قۋىپ شىعارىلعان ماسكۇنەمدەردىڭ ءبىرازى تاڭعا دەيىن كوشەلەردە سەندەتىلىپ، ءۇمىت وياتار بولجامدار جاسايدى.

ءبىراق بۇل وزگەرىستەردىڭ ءبارى كەي جاعدايدا تاڭعاجايىپ بولعانى سونداي، ولاردىڭ قاس قاعىم ساتتە ءوتۋى ادەتتەگى بەرىك قۇبىلىس دەپ ساناۋعا جۇرەك داۋالاتپادى. ناتيجەسىندە ءبىز ءۇشىن الدىڭعى ورىندا بۇرىنعىسىنشا جەكە باس سەزىمى تۇردى.

قالا جابىق دەپ جاريالانعاننان كەيىن ەكى كۇننەن سوڭ ريە لازارەتتەن شىعا بەرە قۋانىشتان ءجۇزى بال-بۇل جانعان كوتتارعا بەتپە-بەت كەلىپ قالدى. تۇرىنە قاراعاندا اۋرۋدان تولىق ايىققان تارىزدەنگەن ونى ريە ساۋىعۋىمەن قۇتتىقتادى.

― راس، راس، ءوزىمدى وتە جاقسى سەزىنەمىن، - دەپ راستاپ جاتىر كوتتار دا. - ايتىڭىزشى، دارىگەر، مىناۋ زۇلمات وبا، شىنىندا دا، شەتىمىزدەن الا باستاي ما، ءوزى؟

دارىگەر شىندىقتى مويىندادى. ال كوتتار قاناعات تۇتا ءتىل قاتتى:

― بىلايشا، ىندەتتىڭ توقتاۋىنا سەبەپ تە جوق سياقتى. بارلىعى استان-كەستەڭ بولدى عوي.

جارىم جولدى ولار بىرگە ءوتتى. كوتتار ءوز قوتانىنداعى ۇلكەن ازىق-تۇلىك دۇكەنىنىڭ يەسى كەيىن ەكى باعاسىنا وتكىزۋ ءۇشىن ازىق-تۇلىكتى وڭدى-سولدى ساتىپ الا بەرگەن ەكەن، سانيتارلار كەلىپ ونى لازارەتكە الىپ كەتكەندە كەرەۋەتىنىڭ استىنان كونسەرۆىلەردىڭ تۇتاس قويماسىن تاپقانىن ايتتى. "ول ءولسىن، ولمەسىن، ال وبادان بايي المايتىنىڭ ايقىن". جالپى كوتتاردا ىندەت تۋرالى وتىرىك-شىنى ارالاس قىرۋار اڭگىمە بار؟ ماسەلەن، ءبىر كىسى جۇقتىرعان اۋرۋىنىڭ العاشقى نىشانىن بايقاپ كوشەگە اتا شىعىپ، ءوتىپ بارا جاتقان ايەلدى تارپا باس سالىپ، قۇشاعىنا قاتتى قىسىپ، جارتىلاي ساندىراق سياقتى مەندە وبا دەپ كەڭىردەگىن جىرتا ايقايلاپتى دەگەن اڭىز بار.

— عاجاپ! - دەپ ءتۇيدى كوتتار ونىڭ كەيىنگى سوزىنە ۇيلەسپەيتىن سىپايى ۇنمەن. - ۇزاماي ءبارىمىز دە ەسىمىزدەن اداسامىز، وعان سەنىڭىز! سول كۇنى كەشقۇرىمعا تاياۋ جوزەف گران اقىر سوڭىندا ريەمەن اشىق اڭگىمەلەسۋگە بەل بۋدى. ءبارى ونىڭ دارىگەردىڭ جازۋ ۇستەلىنەن مادام ريەنىڭ سۋرەتىن بايقاۋىنان باستالدى. سۇراقتى كوزبەن قاراعان سۇحباتتاسىنا ريە ايەلىنىڭ قالادا ەمەس ەكەنىن، ەمدەلىپ جاتقانىن ايتتى.— بىلاي الىپ قاراعاندا، بۇنىڭ ءوزى ساتتىلىك، - دەدى گران.

― ءسوز جوق، ساتتىلىك، ەندى ايەلىمنىڭ تۇبەگەيلى ايىعاتىنىنان ۇمىتتەنۋ عانا قالدى، - دەپ جاۋاپ قاتتى ريە.

— ءا، ءيا، تۇسىنەمىن، تۇسىنەمىن، - دەدى داۋسىن سوزىپ گران.

تانىسقاننان بەرى گران تۇڭعىش رەت ءسوزۋارلىققا ەرىك بەرىپ وتىر. راس، ول ءالى دە قاجەت سوزدەرىن ىزدەيدى، ءبىراق باياعىدا-اق ويلانىپ العانداي ونى تابان اۋزىندا تابا قويادى. ول مۇلدەم جاس كەزىندە كورشىدەگى بايلىعى شامالى ۋىلجىعان جاپ-جاس قىزعا ۇيلەنىپتى. سول ءۇشىن وقۋىن تاستاپ، جۇمىسقا تۇرۋعا تۋرا كەلگەن. ول دا، جاننا دا ەشقاشان ءوز قوتانىنىڭ شەگىنەن شىعىپ كورمەگەن. جانناعا بارىپ جۇرگەنىندە ونىڭ اتا-اناسى قالتىراعان جانە اۋزىنان ءبىر ءسوز الۋ قيىن ۇندەمەس جىگىتكە سىرتتاي كۇلەدى ەكەن. جاننانىڭ اكەسى تەمىرجولشى بولعان. بوس ۋاقىتىندا ول ءدايىم تەرەزەگە تاقاۋ بۇرىشقا جايعاسىپ، لاپارداي الاقانىن تىزەسىنە قويىپ، كوشەدە اعىلىپ جاتقان جۇرتقا ويلانا كوز تاستايتىن. اناسى ەرتەدەن قارا كەشكە دەيىن ءۇي شارۋاسىندا سالپاقتاپ جۇرگەن. وعان جاننا عانا كومەكتەسەتىن. ول تىم تالدىرماش، ءارى كىپ-كىشكەنتاي بولاتىن، كوشەدەن وتكەن سايىن قورقىنىشتان گراننىڭ جۇرەگى توقتاپ قالا جازدايتىن. ماشينا اتاۋلىنىڭ ءبارى وندا قاتەرلى ءبىر حايۋانداي كورىنەتىن. بىردە عايسا پايعامباردىڭ تۋعان كۇنى قارساڭىندا جاننا مەرەكەگە بەزەندىرىلگەن جارناما اينەكتىڭ الدىنا توقتاي قالىپ، سەرىگىنە كوزىن اۋدارىپ: "نە دەگەن ادەمى!" دەپ سىبىرلادى. ول ونىڭ بىلەگىن قىستى. وسىلاي ۇيلەنۋ ماسەلەسى شەشىلدى.

تاريحتىڭ ءتامامدالۋى، گراننىڭ ايتۋىنشا، تىپتەن وڭاي بولعان. جۇرتتىڭ ءبارى سياقتى ۇيلەنەدى، ءبىرىن-بىرى ءبىرازعا دەيىن سۇيەدى، جۇمىس ىستەيدى. جۇمىستى جانە ماحاببات جايى ەستەن شىققانشا ىستەيدى. باستىق بەرگەن ۋادەسىندە تۇرماعان سوڭ جاننا دا قىزمەتكە كىرۋگە ءماجبۇر بولدى. وسى ارادا گراننىڭ ودان ارعى اڭگىمەسىن ۇعىنۋ ءۇشىن دارىگەردىڭ وي-قيالدى كومەككە شاقىرۋىنا تۋرا كەلدى. تيتىقتاپ شارشاۋدان گراننىڭ ەڭسەسى ءتۇسىپ كەتتى، كەلىنشەگىمەن اڭگىمەسى دە بارعان سايىن سيرەپ، ونى سۇيەتىنىنە سەندىرە المايتىن جاعدايعا جەتتى. جۇمىس جەپ تاستاعان ەركەك، بولاشاق جولىن بىرتىندەپ جاباتىن كەدەيلىك، كوپشىلىك داستارقان باسىندا كوڭىل قۇلازىتاتىن ۇنسىزدىك قۇمارلىق پەن قۇشتارلىققا قايدان جول اشسىن.

زايىرى، جاننا قينالىپ جاپا شەگەدى. الايدا كەتپەيدى، كىسى قينالادى، قاسىرەت شەگەدى، ءبىراق ونىسىن ءوزى دە بىلمەيدى - مۇندايلار ومىردە ءجيى بولادى. جىلدار وتەدى. اقىرى كەلىنشەك كەتەدى. ارينە، جالعىز كەتپەيدى عوي. "مەن دە سەنى مەيلىنشە ءسۇيىپ ەدىم، ءبىراق تىم شارشاپ كەتتىم... كەتكەنىمەن ونشا باقىتتى دا ەمەسپىن، ءبىراق ءومىردى قايتا باستاۋ ءۇشىن باقىتتى بولۋ مىندەتتى دە ەمەس". شامامەن، ونىڭ جازعانى وسى.

جوزەف گران دا از قايعىرعان جوق. دارىگەر ءادىل اتاپ وتكەنىندەي، ونىڭ دا ءومىردى قايتا باستاۋىنا قاقىسى بار. تەك ول مۇندايعا ەندى سەنبەيدى.

انشەيىن عانا ول ءار ۋاقىت ونى ويلايدى. بارىنەن بۇرىن جانناعا حات جازىپ، ونىڭ كوز الدىندا ءوزىن اقتاعىسى كەلەدى. "تەك قيىن، وتە قيىن، - دەيدى ول - مەن وعان جازسام دەپ باياعىدا-اق ويلانعانمىن. ءبىر-بىرىڭدى سۇيگەن كەزدە ءسوزسىز-اق ءبارى تىناتىن، ءبىز دە سولاي تۇسىنىسەتىنبىز". گران قالتاسىنان سالفەتكاعا ۇقساس الا قول ورامال الىپ قاتتى ءسىڭبىرىنىپ، مۇرتىن ءسۇرتتى. ريە وعان ءۇنسىز قارادى.

― كەشىرىڭىز مەنى، دارىگەر، - دەدى گران، - قالاي دۇرىسىراق ايتسام ەكەن... سىزگە سەنىممەن قارايمىن. مىنە، سىزبەن سويلەسە دە الامىن. ايتكەنمەن، ارينە، تولقيمىن دا. ءوز ويىمەن گراننىڭ وبادان مىڭ شاقىرىم شالعاي جۇرگەنى بەسەنەدەن بەلگىلى.

كەشكىسىن ريە ايەلىنە جەدەلحات جىبەرىپ، قالانىڭ جابىق دەپ جاريالانعانىن، ءوزىنىڭ امان-ساۋ ەكەنىن، ونىڭ وزىنە ءوزى قاراپ، اباي بولۋىن ءوتىنىپ، ۇدايى ويىنان شىعارمايتىنىن حابارلادى.

قالا جابىلعاننان كەيىن ءۇش اپتا وتكەندە ريە لازارەتتەن شىعىپ كەلە جاتىپ، ءوزىن كۇتىپ تۇرعان جاس جىگىتكە جولىقتى.

— مەنى تانيتىن شىعارسىز دەپ ويلايمىن، - دەيدى ول

ريە ونى ءبىر جەردەن كورگەن سياقتى، ءبىراق قايدا ەكەنىن ەسىنە تۇسىرە المادى.

― سىزگە وسى وقيعالاردان بۇرىن كەلگەنمىن، - دەدى بەيتانىس.ارابتاردىڭ تۇرمىس جاعدايىنا قاتىستى ماعلۇماتتار سۇراعانمىن. مەنى رايمون رامبەر دەيدى.

— ءي-يا، - دەپ ەسىنە ءتۇسىردى ريە. - ەندى نە، بىزدە ءقازىر رەپورتاج ءۇشىن باي ماتەريال بار.

رامبەر شامدانىپ قالدى. ءسوز رەپورتاج جايىندا ەمەس دەپ ول دارىگەردىڭ كومەگىن سۇراي كەلگەنىن ايتتى.

― ءسىزدىڭ الدىڭىزدا كەشىرىم سۇراۋعا ءتيىسپىن، - دەپ ول ءسوزىن جالعاستىردى. - ءبىراق مەن قالادان ەشكىمدى دە بىلمەيمىن، ول ءبىزدىڭ گازەتتىڭ بۇنداعى ءتىلشىسى، وكىنىشكە وراي، بارىپ تۇرعان ەسۋاس.

ريە رامبەرگە وزىمەن بىرگە قالانىڭ ورتالىعىنا دەيىن بارۋدى ۇسىندى، جۇمىس بابىمەن ديسپانسەرگە كىرىپ شىعۋى كەرەك بولاتىن. ولار نەگرلەر قوتانىنىڭ تار كوشەسىمەن ادىمداپ كەلەدى. قاس قارايعان كەزدە، ءدال وسى مەرزىمدە شۋلاپ جاتاتىن قالا ەندى تاڭدانارلىقتاي تىپ-تىنىش. بايىعان كۇننىڭ جالقىنىمەن التىنداي جالتىلداعان اسپانعا سامعاعان كەرنەي ءۇنى عانا اسكەرلەردىڭ ءالى دە ءوز مىندەتىن ورىنداپ جاتقانىن، دالىرەك ايتقاندا، ورىنداپ جاتقانداي كورىنگىسى كەلەتىنىن ايعاقتايدى. اشىق كوك، سارى جانە كۇلگىن ماۆر ۇلگىسىندەگى ۇيلەردىڭ اراسىنداعى تىك كوشەمەن كەلە جاتىپ رامبەر قىزىنا سويلەپ كەلەدى، سويلەپ كەلەدى. پاريجدە ايەلى قالىپتى. شىنىن ايتقاندا، ايەلى دە ەمەس، ءبىراق ونىڭ ماڭىزى قانشا. قالا جابىق دەپ جاريالانعاندا، وعان تەلەگراف ارقىلى حابار بەرگەن كورىنەدى. العاش بۇل ۇزاققا سوزىلا قويماس دەپ ويلاپ، سوسىن ونىمەن ۇزبەي حات جازىسىپ تۇرۋدىڭ قامىن ويلايدى. ارىپتەستەرى - وران جۋرناليستەرى وعان ەشتەڭە ىستەۋگە بولمايدى دەپ تۋرا اشىق ايتىپتى، پوشتادا ونى قۋىپ شىعىپتى، پرەفەكتۋرادا حاتشى قىز بەتىنە قاراپ قارقىلداپ كۇلىپتى. اقىر اياعىندا ول تەلەگرافتا ەكى ساعات ۇزىننان-ۇزاق كەزەكتە تۇرىپ: "بارلىعى ويداعىداي، ۇزاماي جولىققانشا" دەگەن ماعىنادا بايانحات جونەلتىپتى.

ەرتەڭىنە ەرتەڭگىلىك ول توسەكتەن تۇرىپ جاتىپ مۇنىڭ قانشالىقتى ۇزاققا سوزىلاتىنىن ءتىپتى ءتىرى پەندە بىلمەيدى دەپ ويلايدى، سوندىقتان كەتىپ قالۋعا بەل بايلايدى. جولداۋ حاتى بولعاندىقتان ول پرەفەكتۋرا كەڭەسىنىڭ باستىعىنا كىرە الاتىن ەدى (جۋرناليستەردى ايتەۋىر بەتكە كوپ قاقپايدى عوي). رامبەر وعان ءوزى كەلىپ، ورانعا ەشقانداي قاتىسى جوعىن، مۇندا بوسقا ساندالىپ جۇرگەننەن تۇك شىقپايتىنىن، جالپى بۇل جەرگە كەزدەيسوق كەلىپ قالعانىن، سوندىقتان ءتيىستى كارانتيننەن وتۋگە تۋرا كەلسە دە، كەتۋىنە رۇقسات بەرگەندەرى ادىلدىك بولاتىنىن ايتتى. كەڭسە باستىعى بارلىعىن جاقسى تۇسىنەتىنىن، ءبىراق ەشكىمگە بولە-جارىپ رۇقسات بەرە المايتىنىن، جالپى جاعدايدىڭ قيىندىعىن، ال ءوزى ەشتەڭە شەشپەيتىنىن، سوندا دا ويلانىپ كورەتىنىن ايتىپ جاۋاپ بەردى.

— ال مەن ءسىزدىڭ قالاڭىزعا مۇلدەم بوتەنمىن عوي، - دەپ رامبەر دە قويمادى.

― ايتقانىڭىز اقيقات، دەگەنمەن ىندەتتىڭ سوزىلمايتىنىنا سەنەيىك تە.

رامبەردىڭ كوڭىلىن كوتەرىپ جىگەرلەندىرۋ ءۇشىن دارىگەر وراندا ءقازىر قىزىقتى رەپورتاج ءۇشىن قىرۋار ماتەريال بار ەكەنىن، سىندارلى ويلاعانعا ەڭ ءبىر قايعىلى وقيعانىڭ دا وزىندىك جاقسى جاعى بولاتىنىن ايتتى. رامبەر يىعىن قيقاڭ ەتكىزدى. سويتكەنشە ولار قالانىڭ ورتالىعىنا دا كەلىپ قالدى.

— دارىگەر، ءتۇسىنىڭىزشى مەنى، مۇنىڭ ءبارى دە ەسسىزدىك. بۇل دۇنيەگە مەن رەپورتاج جازۋ ءۇشىن كەلمەگەن بولارمىن... بالكىم، جارىق دۇنيەگە جار قۇشۋ، ايەل ءسۇيۋ ءۇشىن كەلگەن شىعارمىن. ال بۇل ادەتتەگى نارسە ەمەس پە؟!

ريە مۇنداي وي اقىلعا ابدەن قونادى دەپ جاۋاپ قاتتى. ورتالىق بۋلۆارلاردا ادەتتەگىدەي توبىر بولماي شىقتى. ولاردىڭ كوزىنە قالا شەتىنە اسىققان بىرنەشە جاياۋلار عانا ءتۇستى. كۇلكى ۇيىرگەن بىردە-بىر ءجۇز بايقالمايدى. زايىرى، قۇجحابار اگەنتتىگى جاريالاعان بۇگىنگى مالىمەتتىڭ ناتيجەسى وسىنداي بولۋى كەرەك دەپ ويلادى ريە. تاۋلىك وتكەن سوڭ ءبىزدىڭ ازاماتتار تاعى دا ۇمىتتەنە باستايدى. الايدا بۇگىن كۇندىز جاريالانعان دەرەك سانداردىڭ اسەرى جادتا ءالى جاڭا كۇيىندە بولاتىن.

― ماسەلە مىنادا، - دەدى تىكەلەي رامبەر، - ماسەلە ەكەۋىمىزدىڭ تاياۋدان بەرى عانا كەزدەسىپ جۇرگەنىمىزدە عوي، جاقسى كەلىسىپ، تاماشا ۇيلەسۋشى ەدىك.

ريە ءۇن قاتقان جوق.

— تەگىندە ءسىزدى ابدەن مەزى ەتىپ تويدىرىپ ءبىتتىم عوي دەيمىن، - دەپ رامبەر ءسوزىن ءارى قاراي ساباقتادى. - سىزدەن مەنىڭ وتىنەرىم تەك قانا مىناۋ: ءسىز ماعان مىناۋ سايتان سوققىر وبا دەگەنىڭ جوق دەپ رەسمي بەكىنەتىن كۋالىك بەرە الماس پا ەكەنسىز. ونداي قاعاز كادەگە اسار ەدى دەپ ويلايمىن.

ريە ءۇنسىز باسىن يزەدى، سول ءسات جۇگىرىپ كەلىپ تىزەسىنە باسىمەن كەپ سوعىلعان بالانى قاعىپ اپ ۇلگەرىپ، اياعىنان جەرگە تىك قويا قويدى. جولىن ودان ءارى جالعاپ ولار زەڭبىرەك الاڭىنان ءبىر-اق شىقتى. باسىن سالبىراتىپ قاتىپ قالعان ءتارىزدى فيكۋستار مەن پالمالار شاڭ-شاڭ قۇرساۋمەن رەسپۋبليكا ەسكەرتكىشىن قاۋمالاپ تۇر. ەسكەرتكىش تە شاڭ باسىپ كىر-قوجالاق بولىپتى. ولار سونىڭ تۇعىرىنا توقتادى. ريە اياعىمەن، اۋەلى وڭ، سوسىن سول اياعىمەن جەر تەپكىلەپ، كەبىسىنە قونعان اقشىل توزاڭدى قاعىپ تۇسىرگىسى كەلدى. جانە ۇرلانا رامبەرگە قاراپ قويدى. ول فەتر قالپاعىن جەلكەسىنە باستىرىپ، اۋزىن بۇرتيتىپ رەنجىپ ءتۇر: ساقالى الىنباعان، جاعاسىنىڭ گالستۋك استىنداعى تۇيمەسى دە سالىنباعان، ال كوزىندە قيقار ەرەگەس ۇشقىنى بار.

― ءسىزدى وتە جاقسى تۇسىنەتىنىمە سەنىڭىز، - دەپ اقىر سوڭىندا ءسوز باستادى ريە. - الايدا وي توپشىلاۋلارىڭىزدا دۇرىس سىلتەمە جاسامايسىز. سىزگە مەن انىقتاما بەرە المايمىن، سەبەبى وسى اۋرۋعا شالدىققان، شالدىقپاعانىڭىزدى بىلمەيمىن، سوندىقتان كەپىلدىك تە بەرۋ قيىن، بۇل دەگەنىڭ مينۋتتىڭ ءبىر بولشەگى سياقتى دۇنيە: مەنىڭ كابينەتىمنەن شىعىپ، پرەفەكتۋراعا كىرگەندە جۇقتىرىپ الۋىڭىز دا مۇمكىن. ايتقانداي، تىپتەن...

— نە ءتىپتىسى بار؟ - دەپ سۇرادى رامبەر.

― تىپتەن مەن ونداي انىقتاما بەرگەن كۇننىڭ وزىندە دە ول كادەگە اسپاس ەدى.

— نەگە؟

― ويتكەنى ءبىزدىڭ قالادا ءسىزدىڭ جاعدايىڭىزداعىداي مىڭداعان ادام بار. ءبىراق ءبىزدىڭ ولاردى بۇل ارادان جىبەرۋگە حاقىمىز جوق.

— ال ولار وبامەن اۋىرمايدى ەمەس پە؟!

― بۇل جەتەرلىكتەي سەبەپتى سىلتاۋ ەمەس. جاعدايدىڭ اقىلعا قونىمسىز ەكەنىمەن كەلىسەمىن، ءبىراق ءبىزدىڭ ءبارىمىز دە تورعا ءتۇسىپ قالىپ وتىرمىز عوي.

— اپىراۋ، مەن بۇل جەرلىك ەمەسپىن عوي.

― جوق، بەلگىلى ۋاقىتتان بەرى ءسىز دە وسى جەرلىكسىز.

رامبەر كۇيىپ-پىستى:

— ارىممەن انت بەرەيىن، بۇل دەگەنىڭ ادامگەرشىلىك ماسەلەسى ەمەس پە! بالكىم سىزدەر بىر-بىرىمەن جاقسى ءتۇسىنىسىپ، جاقىن بولعان ەكى ادام ءۇشىن ايىرىلىسىپ بولەك تۇرۋدىڭ نە ەكەنىن تۇسىنبەيتىن شىعارسىزدار؟!

ريە بىردەن جاۋاپ قايىرعان جوق. سونان سوڭ تەگىندە تۇسىنەتىندىگىن ايتتى. ونىڭ ۇستىنە رامبەردىڭ زايىبىمەن قاۋىشۋىن جانىنىڭ بار جالىنىمەن قالايتىنىن ءبىلدىردى. جالپى ول ءبىرىن-بىرى سۇيگەندەردىڭ تەزىرەك بىرگە بولعانىن تىلەيدى. ءبىراق، وكىنىشكە وراي، بەلگىلى ءبىر زاڭدار مەن وكىمدەر، ەڭ باستىسى - وبا بار، سوندىقتان ونىڭ جەكە ءرولى وزىنە جۇكتەلگەن ءىستى عانا اتقارۋ.

― جوق، سىزگە بۇنى ءتۇسىنۋ قايدا! - دەدى اشىنا قارسى شىققان رامبەر. - ءسىزدىڭ اۋزىڭىزبەن اقىل-وي عانا سويلەپ تۇر، سىزدەر ابستراكسيا الەمىندە ءومىر سۇرەسىزدەر.

دارىگەر كوزىن رەسپۋبليكا ەسكەرتكىشىنە تاستاپ، ءوزىنىڭ اۋزىمەن اقىل-وي عانا سويلەۋى ەكىتالاي ەكەنىن، بۇنىڭ جالاڭاش شىندىق ەكەنىنە سەنىمدىلىگىن، بۇل ەكەۋى ۇدايى ءبىر بولا بەرمەيتىنىن ايتتى. جۋرناليست گالستۋگىن تۇزەتىپ:

— باسقاشا ايتقاندا، و عىپ،بۇ عىپ بۇلتارىپ شىعۋعا تۋرا كەلدى. ءبارىبىر قالادان كەتەمىن، -دەپ ءتۇيدى رامبەر شامىرقانىپ.

دارىگەر رامبەردى تاعى دا تۇسىنەتىنىن، ءبىراق بۇنىڭ وزىنە قاتىسى جوقتىعىن ايتتى.

― جوق، قاتىسى بار، - دەپ جارىلىپ كەتە جازدادى كەنەت رامبەر. - مەنىڭ سىزگە كەلىپ وتىرعانىم تەگىن ەمەس، قاتال شارالاردىڭ قابىلدانۋىن تابانداپ وتىرىپ تالاپ ەتكەن ءوزىڭىز. مەن بولسام، ءسىز كىسىگە ءبىر جاقسىلىق جاساۋ رەتىندە ءبىر-اق مارتە بولسا دا ءوزىڭىز ايتقان شەشىمدى بۇزار-اق دەپ ويلاپ ەدىم. شاماسى، ءسىزدىڭ ونىمەن ءىسىڭىز جوق ەكەن. ءسىز ەشكىم جونىندە دە ويلاعان جوقسىز. امالسىز ايىرىلىسىپ، بولەك تۇرىپ جاتقاندارعا قولدى ءبىر-اق سىلتەگەنسىز.

ريە وعان كەلىستى، ءباز-بىر ماعىنادا رامبەردىكى دە دۇرىس، ونىڭ قولدى ءبىر-اق سىلتەگەنى انىق.

— بىلەم، بىلەمىن، - دەپ داۋىستاپ جىبەردى رامبەر، - ءقازىر ءسىز قوعامدىق پايدا جونىندە ايتا باستايسىز. ال قوعامدىق يگىلىكتىڭ ءوزى ءاربىر جەكە ادامنىڭ باقىتى ەمەس پە!

― بىلگىڭىز كەلسە بار عوي، - دەپ دارىگەر ونشا ابدىراماي، بۇرىنعىسىنشا قىسىلماي ءۇن قاتتى، - باقىت باقىتىمەن، ءبىراق باسقا دا ءبىر نارسەلەر بار عوي. ەشقاشان الباتى جازعىرۋعا بولمايدى. قۇر بوسقا اشۋلاناسىز. ەگەر وسى شىتىرماننان قۇتىلىپ كەتەر بولساڭىز، وعان مەن جان-تانىممەن قۋانامىن. تەك جۇمىسىمنىڭ سيپاتىنا قاراي ماعان تىيىم سالىنعان نارسەلەر دە بار. جۋرناليست شىدامسىزدانىپ باسىن شايقادى:

— ءسىزدىڭ ايتقانىڭىز دۇرىس ەكەن، بوسقا اشۋلانىپپىن. ونىڭ ۇستىنە قانشاما ەسىل ۋاقىتىڭىزدى الدىم. ريە رامبەردەن ءوز ءىسى جونىندە قۇلاعدار ەتىپ وتىرۋىن، ىشكە كەك بۇكپەۋىن ءوتىندى. زادى، رامبەردىڭ ىس-قارەكەت جوسپارى بولۋى كەرەك، بالكىم ءباز-بىر ماعىنادا ولارىڭ جۇزەگە اسىپ قالار. رامبەر ريەگە ساسقالاقتاي قارادى.

― مەن دە سوعان سەنەمىن، - دەدى ول ءسال ءۇنسىز قالىپ، - ءوز ويىما قاراماستان، ءسىزدىڭ وسىندا ايتقاندارىڭىزعا قاراماستان سەنەمىن وعان. - بوگەلىپ قالىپ ءسوزىن قايتا ساباقتادى. ء-بارىبىر سوندا دا ءسىزدىڭ ءىس-قيمىلىڭىزدى قوستاي المايمىن.

سوسىن قالپاعىن ماڭدايىنا باستىرىپ، تەز-تەز باسىپ تايىپ تۇردى. ريە كوزبەن شىعارىپ سالىپ تۇرىپ ءجۋرناليستىڭ مەيمانحانانىڭ جان تاررۋ تۇراتىن پودەزىنە كىرگەنىن كوردى.

دارىگەر ويلانا باسىن شايقادى. ءجۋرناليستىڭ جانتالاسىپ باقىتقا قۇلشىنۋى دۇرىس. ءبىراق ول ريەنى كىنالاعاندا دۇرىس جاسادى ما؟.. "سىزدەر ابستراكسيا الەمىندە ءومىر سۇرەسىزدەر" دەيدى. سوندا وبا ەسەلەنگەن قوماعايلىقپەن قۇرباندارىن قىلعىپ، اپتاسىنا ورتا ەسەپپەن بەس ءجۇز ادامنىڭ ءومىرىن جالماپ جاتقان لازارەتتە وتكىزگەن كۇندەر ابستراكسيا بولعانى ما؟.. ءيا، ءسوز جوق، قايعى-قاسىرەتتە دە ابستراكسيانىڭ ءوز ۇلەسى بار، وندا شىندىقتان تىس بىردەڭە بار. ال ابستراكسيا ولتىرۋگە ارەكەت جاساي باستاسا عانا ونىمەن اينالىسۋعا تۋرا كەلەدى. ريەنىڭ ءبىر بىلەتىنى - ونىڭ ونشا وڭاي ەمەستىگى. بار جاۋاپكەرشىلىك وزىنە جۇكتەلگەن قوسالقى لازارەتكە باسشىلىق ەتۋ دە وڭاي شارۋا ەمەس. دارىگەر كابينەتىنە جاپسارلاس بولمەنى العاش تۇسكەن اۋرۋلاردى قابىلدايتىن ورىن جاسادى. ەدەننەن ۇڭگىپ شۇڭقىر قازىپ، تۇتاس كرەزول كولشىگىن جاساپ، ورتاسىنان كىرپىشپەن قالاپ ارالشىق ءتارىزدى بىردەڭە تۇرعىزدى. اۋرۋدى اۋەلى سول ارالشىققا وتىرعىزىپ تىر جالاڭاش شەشىندىرەدى دە، كيىمدەرىن كرەزول ەرىتىندىسىنە تاستايدى. اۋرۋدى باستان-اياق شومىلدىرىپ، قۇرعاعانشا ءسۇرتىندىرىپ، اۋرۋحانانىڭ بۇرتىك-بۇرتىك جەيدەسىن كيگىزگەننەن كەيىن ريەنىڭ قولىنا بەرەدى، سودان وتكەن سوڭ عانا پالاتالاردىڭ بىرىنە جونەلتەدى. لازارەتتە توسەك سانى بەس جۇزگە جەتىپ، ونىڭ ءبارى تولعاننان كەيىن مەكتەپتىڭ شاتىرلانعان ىشكى اۋلالارىن پايدالانۋعا تۋرا كەلدى. اۋرۋلاردىڭ بارىنە ۆاكسينا ەككىزىپ، بەز ىسىكتەرىن جارعان ريە تاڭەرتەڭگى ءوزى جۇرگىزگەن ارالاۋدان كەيىن ستاتيستيكالىق مالىمەتتەر تۇزىلگەن قاعازداردى قاراپ شىعىپ، تۇستەن كەيىن اۋرۋلاردى ارالاۋدى قايتا باستادى. سوڭىنان ول كۇندە كەشكە ۇيدە ەمدەلەتىن اۋرۋلاردى قاراپ، ۇيگە كەش، ءتۇننىڭ الدەبىر الەتىندە ورالىپ ءجۇردى... تۋرا سونىڭ قارساڭىندا عانا اناسى ريەگە ايەلىنىڭ جەدەلحاتىن تاپسىرىپ تۇرىپ ۇلىنىڭ قولى دىرىلدەگەنىن بايقادى.

- راس، قولىم دىرىلدەيدى، - دەپ كەلىستى ول - بۇل جۇيكەنىكى عوي، ءوزىمدى ءوزىم باقىلايمىن.

تابيعاتىنان ول قۋاتتى دا تاباندى. شىنىندا دا ءالى شارشاپ شالدىعىپ كورگەن جوق. دەگەنمەن اۋرۋلاردى ارالاپ، ۇي-ۇيگە كىرۋ ءتوزىمىن توزدىرىپ بارادى. "جۇقپالى بەزگەك" دەپ دياگنوز قويۋ اۋرۋدى وڭاشالاۋ دەگەندى بىلدىرەدى. مىنە، قيىندىق ءدال وسى ارادا تۋادى دا، ابستراكسيا الەمى باستالادى: اۋرۋدىڭ وتباسى ونى جازىلعان جاعدايدا نەمەسە تابىتتا كورەتىنىن وتە جاقسى بىلەدى. "ءبىزدى اياي كورىڭىز، دارىگەر" دەپ تاپسىردى تاررۋ تۇراتىن مەيمانحاناداعى كۇتۋشى قىزدىڭ اناسى مادام لورە. ال اياۋ دەگەن نە؟ ارينە، ول جانى اشىپ ايادى. ءبىراق بۇدان ەشتەڭە وزگەرگەن جوق. تەلەفون شالۋعا تۋرا كەلدى. بىرنەشە مينۋتتان كەيىن "جەدەل جاردەم" ماشيناسىنىڭ سيرەناسى ەستىلدى. اۋەلى كورشىلەرى تەرەزەلەرىن اشىپ كوشەگە قارادى. ازدان سوڭ قايتا اسىعىپ، تەرەزەلەرىنىڭ قاقپاسىن جابا باستادى. شىن مانىندەگى كۇرەس، كوز جاسى، جالىنۋ، جالپى العاندا ابستراكسيا سوندا بەل الدى. بەزگەك پەن ۇرەيدەن اۋاسى وت بوپ جانعانداي كورىنگەن بولمەلەردە ەسۋاستىقپەن شەكتەسكەن كورىنىستەر وينالدى. الايدا اۋرۋدى ءبارىبىر الىپ كەتتى. ريە سوندا عانا ۇيگە قايتۋعا مۇمكىندىك الدى.

ىندەتتىڭ باستاپقى كۇندەرى ول تەلەفون شالۋمەن شەكتەلىپ، "جەدەل جاردەم" كومەگىن كۇتپەي كەلەسى اۋرۋعا اسىعاتىن. ال ول كەتكەن سوڭ اۋرۋدىڭ تۋىستارى ەسىكتەرىن تارس بەكىتىپ، سىرقات جاندى ۇيدەن شىعارماي، جۇقپالى دەرتپەن بەتپە-بەت قالعاندى ارتىق كورەتىن، شىعارسا-اق اقىرى نەمەن تىناتىنىن جاقسى بىلەتىن. ايقايلاسىپ، بۇيرىق بەرىپ، پوليسيا، كەيىننەن اسكەريلەر ارالاسىپ العاش اۋرۋلاردى ۇيىنەن ارەڭ الىپ شىعىپ ءجۇردى. العاشقى اپتالاردان-اق "جەدەل جاردەم" قاشان كەلگەنشە كۇتىپ وتىرۋعا تۋرا كەلدى. كەيىن دارىگەرگە ەرىپ ەرىكتىلەردەن تارتىلعان سانيتارلىق ينسپەكتورلار كەلەتىن بولعان سوڭ، ريە ءبىر اۋرۋدان ەكىنشىسىنە بىردەن جۇگىرۋگە مۇمكىندىك الدى. ءبىراق ەڭ باسىندا "جەدەل جاردەمدى" كۇتىپ اۋرۋلاردىڭ قاسىندا وتىرعان كەشتەر مادام لورەنىڭ پاتەرىندەگى كەشكە ۇقسادى. قاعاز جەلپۋىشتەرمەن جانە جاساندى گۇل شوقتارىمەن مالىندىرا بەزەندىرىلگەن شاعىن پاتەرىندە قارت انا ونى تابالدىرىقتان قارسى الىپ، مۇڭلى كەيىپپەن جىميىپ:

— بۇنىكى جۇرتتىڭ ءبارى ايتىپ جۇرگەن بەزگەك بولماس دەپ سەنەمىن، - دەدى.

ال بۇل اقجايما مەن تۇنگى كويلەكتىڭ ەتەگىن كوتەرىپ قىزدىڭ ءىشى مەن شابىن قانتالاپ جاۋىپ كەتكەن تەڭبىل داقتارعا، دولىرىپ ءىسىپ كەتكەن بەزدەرگە قارادى. قىزىنىڭ جالاڭاش شابىنا كوزى ءتۇسىپ شىداي الماعان اناسىنىڭ جان داۋسى شىقتى. ءاربىر كەش سايىن ءدال وسىلاي بالاسىنىڭ جالاڭاش قارنىنا ويسىز ءۇڭىلىپ، اجالدىڭ قىزعىلت تەڭبىلدەرىن كورىپ داۋىس سالعان انالار دىرىلدەپ-قالشىلداپ ريەنىڭ قولىنا جارماسىپ، كوز جاسى جالىنۋ مەن جالبارىنۋعا ۇلاسىپ، "جەدەل جاردەمنىڭ" سيرەناسىنا زار ەڭىرەپ جان ايقايىمەن جاۋاپ بەرەتىن. وسىنداي كەشتەردىڭ شەكسىز-شەتسىز تىزبەگىنىڭ سوڭىنا قاراي ريە ءوزىن الگىندەي بىر-بىرىنەن اينىمايتىن، ءالسىن-الى قايتالانا بەرەتىن كورىنىستەر كۇتىپ تۇرعانىن ءتۇسىنىپ، باسقا ەشتەڭەگە سەنۋدەن قالدى. ءيا، وبا دا ابستراكسيا سياقتى ءبىرسارىندى بولىپ شىقتى. وزگەرگەن جالعىز ريەنىڭ ءوزى عانا. مۇنى ول رەسپۋبليكا ەسكەرتكىشىنىڭ تۇبىندە رامبەردى جۇتىپ جىبەرگەن مەيمانحانا ەسىگىنە قاراپ تۇرعان كەشتە مويىنداعان. سوندا ءبىر تۇيسىنگەنى - ءوزىن بىرتە-بىرتە قورعاسىنداي اۋىر نەمقۇرايدىلىق مەڭدەپ بارا جاتقانى.

كۇللى قالا سىرتقا لىقسىپ شىعىپ، كوشەلەردە ويسىز-كۇيسىز سەندەتىلىپ ساپىرىلىسىپ جۇرەتىن سول ءبىر تيتىقتاتقان اپتالاردىڭ سوڭىنا قاراي ريە كەنەت ەندى اياۋشىلىقتان قورعانۋدىڭ قاجەتى جوق ەكەنىنە كوز جەتكىزدى. جانى اشىپ اياۋ پايداسىز بولعاندا ادامدى قاجىتىپ جىبەرەدى... جۇرەگى بىرتە-بىرتە ءوز اياسىندا تۇيىقتالا باستاعانىن ءتۇسىنىپ، دارىگەر اپتانىڭ زىلدەي باسقان اۋىرتپالىعىنان العاش بوساعانداي ءبىر جەڭىلدىك سەزىندى. وسىدان باستاپ مىندەت تە وڭايلايتىن ءتارىزدى. ونىڭ قۋانعان سەبەبى دە وسى. دارىگەردىڭ اناسى ۇلىن تۇنگى ساعات ەكىدە قارسى الىپ، قالجىراۋدان كىلەگەيلەنگەن كوزىن كورىپ كۇيزەلىپ، تاعدىر سىيلاعان جالعىز جۇبانىشىنان دا ايىرىلدى-اۋ دەپ ۋايىمداعان ەدى. ال ابستراكسيامەن كۇرەسۋ ءۇشىن وعان از دا بولسا جاقىن ءجۇرۋ كەرەك. سوندا مۇنى رامبەر قالاي سەزىنەدى؟ رامبەردىڭ كوز الدىندا ونىڭ باقىتىنا بوگەت بولاتىننىڭ ءبارى ابستراكسيا. ريە بولسا، قولىن جۇرەگىنە قويىپ بەلگىلى ماعىنادا جۋرناليستىكى ءجون ەكەنىن مويىندايدى. سونداي-اق ول ابستراكسيانىڭ ادام باقىتىنان باسىم تۇسكەن جاعدايىن دا بىلەدى. وندايدا بۇل تۋرالى ويلانۋعا تۋرا كەلەدى. زايىرى، بۇل رامبەر باستان كەشكەن وقيعا بولۋى كەرەك، دارىگەر ونى ءجۋرناليستىڭ تەك مويىنداۋلارىنان كوپ كەيىن ءتۇسىندى. ءسويتىپ، ول ءاربىر جەكە ادامنىڭ باقىتى مەن وبا ابستراكسياسىنىڭ اراسىنداعى سۇمدىق شايقاستى تىڭ تۇرعىدان قاداعالاي الدى. سايىپ كەلگەندە، بۇل شايقاس ۇزاق ۋاقىت بويى ءبىزدىڭ قالا ءومىرىنىڭ ءمان-ماعىناسىن قۇرادى.

ال كەيبىرەۋلەر ابستراكسيا كورگەن جەردەن ەندى بىرەۋلەر اقيقات كوردى. وبانىڭ العاشقى ايىنىڭ اياعى ىندەتتىڭ كورىنەۋ كوزگە جاڭادان ورشۋىمەن جانە پانليۋ اتايدىڭ قىزۋ ۋاعىزدارىمەن قىتىمىرلانا ءتۇستى. پانليۋ - اۋىرىپ قالعان ميشەل قارتتىڭ ۇيىنە جەتۋىنە قولۇشىن بەرگەن يەزۋيت. ول "وران جاعراپيالىق بيۋللەتەنىندە" تۇراقتى قاتىسىپ تۇرۋى ارقاسىندا اجەپتاۋىر تانىمال بولعان ادام، ەجەلگى تاس جازۋلارىن اجىراتۋ جونىندەگى ەڭبەگىمەن باسىلىمدا ءتاپ-تاۋىر بەدەل جيناعان. ال بۇدان دا ۇلكەن اۋديتوريانى ول مامان-وقىمىستى ەمەس، قازىرگى ينديۆيدۋاليزم جونىندە سەريالى باياندامالار وقيتىن لەكتور رەتىندە باۋراپ ءجۇر. ءوزىنىڭ لەكسيالارىندا ول ەڭ جاڭا كەلىسىمپازدىقتان دا، وتكەن عاسىرلاردىڭ عىلىمعا قارسىلىعىنان دا الشاق ىمىراسىز حريستياندىقتىڭ جالىندى كۇرەسكەرى بولىپ كورىنەدى. وسىعان وراي ول اۋديتورياعا ەڭ ءبىر اششى شىندىقتى ايتۋدان تارتىنبايدى. ونىڭ اتاعى وسىلاي داۋىرلەدى.

العاشقى ايدىڭ اياعىندا قالانىڭ شىركەۋباسىلارى كەلەر اپتانى جاپپاي جالبارىنۋ اپتاسى دەپ جاريالاپ، وباعا قارسى ءوز تاسىلىمەن كۇرەسۋگە بەل بايلادى. دۇعا وقىپ جالبارىنۋدىڭ ءبۇل ءبىر كوپشىلىك شەرۋى ءوزى دە وبادان وپات بولعان وباعا شالدىققانداردىڭ قورعاۋشىسى روح اۋليەنىڭ قۇرمەتىنە جەكسەنبى كۇنى سالتاناتتى عيباداتپەن اياقتالۋعا ءتيىس. سول سەبەپتى پانليۋ اتايدان ۋاعىز ايتىپ، دۇعا وقۋدى ءوتىندى. تابانى كۇرەكتەي ەكى اپتاعا ونىڭ اۋليە اۆگۋستين مەن افريكا شىركەۋىنە ارنالعان ەڭبەگىنەن قول ۇزۋىنە تۋرا كەلەدى، ال بۇل وعان يەزۋيت قاۋىمىنان قۇرمەتتى ورىن اپەرگەن ەڭبەك ەدى. تابيعاتىنان جالىندى دا جىگەرلى ول جۇكتەلگەن مىندەتتى قابىلداۋعا بىردەن كەلىستى. ۋاعىز جۇرەردەن كوپ بۇرىن قالادا گۋ-گۋ سوزگە ازىق بوپ، بەلگىلى جاعدايدا وسى كەزەڭ شەجىرەسىنىڭ ول دا ايتۋلى بەلەسى بولدى. تاقۋالىق اپتاسى قىرۋار جۇرتتى جينادى. ءبىراق استە دە ول ءبىزدىڭ وراندىقتاردىڭ جاي ۋاقىتتا ايرىقشا دىندارلىقپەن ايىرىقشالاناتىنىن اڭعارتپاسا كەرەك. ماسەلەن، جەكسەنبى تاڭىنداعى تەڭىز جاعدايى شىركەۋ عيباداتىنىڭ قاشاننان بەرگى باسەكەلەسى بولاتىن. سوندىقتان ءبىزدىڭ ازاماتتار كوزى كەنەتتەن اشىلعاندىقتان قۇدايعا جالبارىندى دەۋگە كەلمەيدى. قالا جابىق دەپ جاريالانىپ، پورتقا كىرۋگە تىيىم سالىنىپ، تەڭىزگە تۇسۋگە بولمايتىن بولعان سوڭ وراندىقتار ءبىرپارا بولەك كوڭىل كۇيگە ءتۇسىپ، توبەسىنەن تۇسكەن كۇتپەگەن وقيعانى جانىمەن قابىلداي الماي، كوپ نارسەنىڭ وزگەرگەنىن كومەسكىلەۋ ءتۇسىندى. راس، باز-بىرەۋلەر ىندەت كەمىپ، وزدەرى مەن جاقىندارى قۇداي جارىلقاپ امان قالار دەپ ۇمىتتەنگەنى داۋسىز. سوندىقتان ءازىر ولار ەشكىمگە ەشتەڭە قارىز ەمەسپىز دەپ ەسەپتەدى. ولاردىڭ ويىنشا، وبا شاقىرىلماعان قوناق سياقتى، قالاي كەلسە، سولاي كەتۋگە ءتيىس. قورىققانمەن دە تورىققان جوق ولار، ويتكەنى وبا تىرلىكتىڭ ءبىر ءتۇرى بولىپ قارسى الدىنان شىعىپ، ىندەتكە دەيىنگى ءومىردى ۇمىت ەتەر شاق ءالى تۋعان جوق. ۇزىن ءسوزدىڭ قىسقاسى، ولار ءالى كۇتۋ ۇستىندە. ايتكەنمەن دە وبا كورىنەۋ ەلەسكە ۇقساپ ولاردىڭ دىنگە، باسقا دا تولىپ جاتقان ماسەلەلەرگە دەگەن كوزقاراسىن وزگەرتتى، ال بۇل كوڭىل كۇي پارىقسىزدىققا دا، قۇشتارلىققا دا ءۇش قايناسا سورپاسى قوسىلماي، "اقيقات" دەگەن سوزبەن عانا ايقىندالعانداي ەدى. قۇدايعا قۇلشىلىق قىلۋشىنىڭ بىرەۋى دارىگەر ريەگە ايتقان "قالاي بولعانمەن دە بۇدان زيان جوق" دەگەن ءسوزدىڭ استىنا قول قويۋعا باردى. تاررۋدىڭ ءوزى كۇندەلىگىندە قىتايلار وسىنداي جاعدايدا وبانىڭ رۋحىن ريزا قىلۋ ءۇشىن بارابان سوعادى ەكەن، ال باراباننىڭ ساۋىقتىرۋ شارالارىنان ءتيىمدى ەكەنىن دالەلدەۋ مۇلدەم مۇمكىن ەمەس، دەپ جازىپتى. ودان ءارى بۇل ماسەلەنى وبا رۋحىنىڭ بار ەكەنى جونىندەگى مالىمەتتەردى قولعا ۇستاي وتىرىپ قانا شەشۋگە بولادى، ءبىراق ءبىزدىڭ بۇل سالاداعى ناداندىعىمىز بۇعان بايلانىستى پىكىردى جوققا شىعاردى دەيدى.

قالاي بولعانىمەن دە ءبىزدىڭ كافەدرالدىق سوبور اپتا بويى جالبارىنۋشىلارعا تولى بولدى. العاشقى كۇندەرى ءبىزدىڭ اعايىنداردىڭ كوبى سوبور قاقپاسى الدىنداعى پالمالار مەن انار اعاشتارىنىڭ ساياسىندا توپىرلاپ تۇرىپ، تولقىنداي ەسىلىپ جاتقان شىركەۋ اندەرىن تىڭداپ ءجۇردى، ولاردىڭ اۋەنى ءتىپتى كوشەلەردەن دە ەستىلىپ جاتتى. الايدا، جات ونەگە جۇقپالى ەمەس پە، ءدال الگى تىڭداۋشىلار ەتى ۇيرەنە كەلە باتىلدانىپ سوبورعا كىرىپ، وزدەرىنىڭ ۇياڭ ءۇنىن حوردىڭ جالپى داۋسىنا قوستى. جەكسەنبى كۇنى ۇلكەن توبىر ۇزىنشا ءدالىزدى لىق تولتىرىپ، كىرە بەرىس باسقىشتى تولتىرىپ، باسپالداق ساتىلارىندا تۇردى. سونىڭ قارساڭىندا سەنبى كۇنى اسپان تۇنەرە قالىپ، نوسەر جاۋدى. حرامعا كىرە الماعاندار قولشاتىرلارىن كوتەردى. مىنبەگە پانليۋ اتاي كوتەرىلگەندە، ءاتىر قارامايدىڭ حوش ءيىسى مەن دىمقىل جىبەكتىڭ لەبى ەستى.

پانليۋ اتاي ۇزىن بويلى بولماعانمەن، مىعىم دەنەلى دەمبەلشە كىسى بولاتىن. كەسەك قولدارىمەن مىنبەنىڭ شەتىنەن ۇستاعاندا قۇلشىلىق قىلۋشىلاردىڭ كوزىنە قولپىلداعان كەڭ قارا قاپتال، ودان جوعارى قىپ-قىزىل ەكى بەت، مەتالل جيەكتى كوزىلدىرىك قانا ءتۇستى. ونىڭ داۋسى الىسقا كەتەتىندەي كۇشتى، ەكپىندى ەكەن؛ اۋليە اتاي: "باۋىرلارىم، سىزدەردى قىرسىق شالدى، نيەتتەرىڭە قاراي تاپ كەلىپ وتىرعان قاسىرەت بۇل، باۋىرلار!" دەگەن العاشقى شابىتتى شىمىر سوزدەر ساڭق ەتكەندە، حرام كىرە بەرىسكە دەيىن قوزعالاقتاپ تولقىپ كەتتى.

كەلەسى سويلەمدەر لوگيكالىق تۇرعىدان جولداردىڭ العاشقى ەكپىنىمەن كىرىگە قويعان جوق. ءبىزدىڭ ازاماتتار قادىرمەن اتايدىڭ العىر شەشەندىك تاسىلمەن ءوز ۋاعىزىنىڭ نەگىزگى ايتارىن العاشقى سويلەمگە سىيعىزىپ، قامشىمەن تارتىپ جىبەرگەندەي ەتكەنىن ءسوزدىڭ ورتا شەنىندە عانا ۇقتى. پانليۋ اتاي تياناق تولعاۋى تامامدالىسىمەن، ەگيپەت وتباسى تۋرالى قيسسادان ءۇزىندى كەلتىرىپ: "جاراتقاننىڭ جاۋلارىن باۋداي ءتۇسىرۋ ءۇشىن تاريحتا تۇڭعىش رەت وسى قامشى پايدا بولعان. پەرعاۋىن جاراتۋشىنىڭ بۇل شەشىمىنە قارسى شىعادى، ءبىراق وبا ونى ءتاڭىر الدىندا تىزە بۇگۋگە ءماجبۇر ەتەدى. وسىلايشا ادامزات تاريحىنىڭ باسىنان باستاپ، قۇدايدىڭ قامشىسى قاتىگەزدەر مەن كورسوقىرلاردى جۋاسىتقان. وسىعان وي جۇگىرتىپ جاقسىراق تولعانىڭدار دا تىزەلەرىڭدى بۇگىڭدەر".

جاڭبىر قايتا جاۋدى دا، جاپپاي ۇنسىزدىكتىڭ ورتاسىندا ايتىلعان سوڭعى سويلەم ءتۇرلى-تۇستى اينەككە كوڭىلسىز تامشىنىڭ تىسىرىمەن ۇلاسىپ جاڭعىرا شىعىپ، جالبارىنۋشىلاردىڭ كەيبىرى ساتتىك قانا قوبالجۋدان وتىرعان ورىندىقتارىنان سىرعىپ ءتۇسىپ، شىنىندا دا ءتاۋ ەتكەندەي تىزەلەرىن بۇكتى. قالعاندارى دا الگىلەرگە ەرىپ، ورىندىقتاردىڭ سىقىرى عانا ەستىلگەن قۇلاققا ۇرعان تاناداي تىنىشتىقتا از-ازداپ ءيىلىپ، اقىرى بۇكىل اۋديتوريا تىزەسىنەن تۇردى. سول سوت پانليۋ اتاي بويىن تىكتەپ، القىنا دەم الىپ، ءاربىر ءسوزىن داۋىس ىرعاعىمەن دارالاپ ءسوز باستادى: "اگاركي، وبا بۇگىندە سىزدەرگە سوقسا، دەمەك، ويلاناتىن ۋاقىت بولعانى. ادال جاندارعا قورقىپ-ۇركەتىن ەشنارسە جوق، ال ادامدار ۇرەيى ۇشىپ، قالتىراپ وتىرعانى ءسوزسىز. الەمنىڭ كوز جەتپەيتىن شەكسىز-شەتسىز القابىندا اياماس قامشى ادام ءدانىن مەكەنىنەن اجىراعانشا شىقپىرتىپ سوعادى. سوندا ءبىز دوڭنەن قاۋىزدىڭ كوپ ەكەنىن، تاڭداۋلىدان جاۋىزدىڭ كوپ ەكەنىن، بۇل عالاماتتى قۇدايدىڭ قالاماعانىن كورەمىز. جاۋىزدىققا ۇزاق، تىم ۇزاق توزدىك، قۇدايدىڭ مەيىرىمىنە ۇزاق، تىم ۇزاق سۇيىندىك. كۇمانىمىز ءۇشىن وپىنىپ، كەشىرىم وتىنسەك-اق بولدى، نە ىستەسەك تە ەركىمىز ءبىلدى. سوندىقتان اركىم ءوزىنىڭ كىناسى ءۇشىن قاتتى وكىنەدى. ءبىراق ءبارى ءۇشىن جاۋاپ بەرەتىن مەزەت كەلەدى. ال ءازىر ءومىردى سۇرگەنىڭشە سۇرە بەرگەن وڭاي، قۇدايدىڭ مەيىرىمىنە سەنسەڭ ءبارى وڭعارىلادى دەدىك. ەندى كوردىڭىزدەر عوي، ءبارى ويلاعانداي جالعاسا بەرمەيدى ەكەن. قالا تۇرعىندارىنا مەيىربان ءجۇزىن ۇزاق اۋدارعان قۇداي-تاعالا ماڭگىلىك وي-ارمانىندا ۇدايى الدانىپ، تۇلدىرسىز توسۋدان قالجىراعان سوڭ بەتىن بۇرىپ اكەتتى. ءسويتىپ، ءتاڭىردىڭ جارىعىنان ايرىلىپ، وبانىڭ قاراڭعى قاپاسىندا قالدىق".

تىڭدارمانداردىڭ بىرەۋى جىلقىنىڭ پىسقىرعانى سياقتى وعاش دىبىس شىعاردى. از-كەم ءۇنسىز قاپ، قادىرمەن اتاي ءسوزىن قايتا باستادى، ءبىراق ەكپىنى ءسال تومەن. "التىن اڭىزدان" وقىعانىمىز بار. ۋمبەرتو لومبارسكيي كورولدىڭ تۇسىندا يتاليا سۇمدىق كورلى وبادان تىپ-تيپىل بوپ، تىرىلەر ولىلەرىن كومىپ ۇلگەرە الماي، اسىرەسە ىندەت ريم مەن پاۆيادا ءزارىن شاشقان عوي. سوندا جۇرتتىڭ ءبارىنىڭ كوز الدىندا قايىرىمدى پەرىشتە كەلىپ، قىزىل يەگىنە اڭشى نايزاسىن قىستىرعان قاسكوي پەرىشتەگە ۇيلەردى تالقاندا دەپ ءامىر ەتىپ، قاي ۇيگە نايزا شانشىلسا دا، ودان اتا شىققانداردىڭ ءبارى جانسىز سۇلاپ تۇسەدى".

وسى تۇسقا كەلگەندە پانليۋ جاڭبىردىڭ تەربەلگەن پەردەسىندە بىردەڭە جاسىرىنىپ تۇرعانداي كىرە بەرىس باسپاعا قىسقا عانا قولىن ءسۇرتتى. "باۋىرلارىم! - دەپ بار كۇشىمەن داۋىستادى. - ءولىم شاشقان سول اڭشىلىق ەندى ءبىزدىڭ كوشەلەردە سايرانداپ ءجۇر. قاراڭىزدارشى، قاراڭىز انە، وبا پەرىشتەسى، ليۋسيفەردەي سۇلۋ، جاۋىزدىقتىڭ وزىندەي جالت-جۇلت ەتكەن ول انە شاتىرلارىڭىزعا شىعىپ قاھار شاشىپ، قىزىل يەگىنە قىستىرعان قاندى نايزاسىن ءوز باسىندا بۇلعاپ، سول قولىمەن ءسىزدىڭ ۇيلەردى نۇسقاپ تۇر. بالكىم، ءدال ءقازىر ول ساۋساقتارىن ءسىزدىڭ ەسىككە شوشايتىپ، نايزاسى قارش ەتىپ اعاشقا كىرىپ، سول ءسات ۇيلەرىڭىزگە وبا ەنىپ، بولمەڭىزدە ورالۋلارىڭىزدى كۇتىپ وتىرعان شىعار. ول شىدامدى دا قىراعى، الەم تارتىبىندەي داۋاسىز. ونىڭ وزدەرىڭە سوزىلعان قولىن جەر بەتىندەگى ەشبىر كۇش، ءتىپتى - مۇنى ەستەرىڭىزدە بەرىك ۇستاڭىزدار - الاس ۇرعان ادام ءبىلىمى دە سەرپىپ تاستاي المايدى".

بۇل جەردە قادىرمەن اتاي بوياۋدى اياماي-اق باتتيتىپ، جۇرتتىڭ ءبارىن ۇرەيلەندىرەتىندەي قۇداي قامشىسىنىڭ سۋرەتىن سوزبەن سالىپ-اق بەردى. ونىڭ ايتۋىنشا، الىپ اعاش نايزا قالانىڭ ۇستىندە اينالىپ جۇرگەن كورىنەدى، ءسوزسىز كەپ ءبىر جەرلەرگە سوعىپ كەتەدى دە، قانى تامشىلاپ جوعارى ىرشىپ شىعىپ، ادام اۋرۋىن شاشادى، مىنە "وسىنداي ەگىستىك جايقالىپ اقيقات ەگىنى ءوسىپ شىعادى".

وسىناۋ ۇزاق كەزەڭدى اياقتاپ پانليۋ اتايدىڭ ءۇنى ءوشتى، شاشى قوبىراپ ماڭدايىنا ءتۇستى. تۇلا بويى قالشىلداپ، ۇنسىزدىك پەن ءومىرىمىزدىڭ ەڭ اقتىق ۇستانىمىنا باستاپ بارا جاتقاننىڭ وزىندە دە قاسيەتتى، كيەلى. مىنە، باۋىرلار، سىزدەرگە كوپتەن ايتقىم كەلىپ جۇرگەن جۇبانىشىم وسى. وسى ارادا ەستىگەندەرىڭىزدىڭ ءبارى جازعىرىپ جازالار ءسوز بولىپ قانا قويماي، ساليقالى سابىر مەن تاتۋ تىنىشتىق اكەلسىن.

پانليۋ اتايدىڭ ۋاعىزى ءتامامدالىپ كەلە جاتقانى بار جاعىنان دا سەزىلىپ تۇردى. جاڭبىر باسىلدى. اسپاننان دىمقىل مۇناردى كوكتەي ءوتىپ الاڭعا جاڭا تۋعان كۇن ءتۇستى. كوشەدەن اۆتوموبيلدەردىڭ گۇرىلى، ماشينالاردىڭ شيقىلى، سامپىلداعان داۋىستار ەستىلدى - ويانىپ كەلە جاتقان قالانىڭ قالىپتى ءتىلى عوي بۇلار. شۋ شىعارماس ءۇشىن تىڭدارماندار ەپتەپ باسىپ جينالا كەلىپ، حرامدا ىبىر-سىبىر باستالدى. سول ءسات قادىرمەن اتاي قايتا سويلەپ كەتتى. وبانىڭ قۇدايى تۇپ-تەگى، ءتاڭىر قامشىسىنىڭ جازالار مىندەتى بار ەكەنىن دالەلدەپ، بۇل تاقىرىپقا قايتىپ ورالمايتىنىن مالىمدەپ، ەندى اڭگىمە قاسىرەتتى وقيعالار تۋراسىندا ءوربيتىن بولعاندىقتان قىزىل ءسوزدىڭ قىزىعىنا تۇسپەي جاي عانا باياندايتىنىن ەسكەرتتى ول. ونىڭ ويىنشا، بارلىعى جۇرتتىڭ بارىنە ونسىز دا ايان بولۋى كەرەك. تىڭدارمانداردىڭ ەسىنە تەك مىنانى عانا تۇسىرگىسى كەلەتىن كورىنەدى. جىلناماشى ماتە مارە مارسەلگە تارپا باس سالعان ۇلى وبانى بەينەلەي كەلىپ، ەش كومەك، ەشبىر ءۇمىتسىز توزاقتا قالعانىنا شاعىنادى. شاعىنباي ءقايتسىن، ماتە مارە بەيشارا سوقىر بولعان عوي! پانليۋ اتاي كەرىسىنشە ءدال ءقازىر ءاربىر ادامعا قۇدايى كومەك پەن حريستياننىڭ، ماڭگىلىك ءۇمىتى قول ۇسىنىپ وتىرعانىن دالەلدەۋگە تىرىسادى. ونىڭ وسى كۇندەرى كۇللى ۇمىت-كۇدىككە قاراماستان، كۇللى قورقىنىش-ۇرەيگە قاراماستان، ءجانتاسىلىم ەتىپ جاتقانداردىڭ اقتىق جانايقايىنا قاراماستان، ول ءبىزدىڭ اعايىنداردىڭ ماحاببات اتالاتىن جالعىز سوزبەن، حاق حريستياننىڭ سوزىمەن اسپانعا الاقان جايىپ جالبارىناتىنىنا سەنەدى. ال قالعانىن ءتاڭىرىنىڭ ءوزى جەرىنە جەتكىزەدى.

بۇل ۋاعىزدىڭ ءبىزدىڭ ازاماتتارعا اسەر ەتكەن-ەتپەگەنىن ايتۋ قيىن. ماسەلەن، تەرگەۋشى مسە وتون دارىگەر ريەگە، ءوز ويىنشا، پانليۋ اتاي ءسوزىنىڭ نەگىزگى جەلىسى "تىپتەن بۇلتارتپايتىنداي" ەكەنىن ايتتى. الايدا وراندىقتاردىڭ ءبارى بىردەي بۇل ۇزىلدى-كەسىلدى پىكىرگە قوسىلعان جوق. بىلايشا ايتقاندا، ولار كۇنى وسى ۋاقىتقا دەيىن وزدەرى بىلمەيتىن قىلمىسى ءۇشىن تۇتقىن بولىپ نەلىكتەن توردا وتىرعانىن كۇڭگىرت توپشىلاپ كەلسە، ەندى تەرەڭىرەك تۇسىنگەندەي بولدى. ەگەر كەيبىرەۋلەر ءوزىنىڭ قاراپايىم تىرلىگىن ودان ءارى جالعاستىرىپ، تۇتقىندىققا بەيىمدەلۋگە تىرىسسا، ەندى بىرەۋلەر كەرىسىنشە مىناۋ تۇرمەدەن قالاي سىتىلىپ شىعىپ قۇتىلىپ كەتۋدىڭ عانا امالىن ويلادى.

العاش جۇرت سىرتقى الەمنەن ءبولىنىپ قالعانىنا، كەيبىر داعدىعا عانا نۇقسان كەلتىرەتىن ۋاقىتشا ىڭعايسىزدىق سياقتى، كوندىگە باستاعان-دى. ال ولار زىندانعا ءتۇسىپ قالعانىنا، توبەسىنەن شاتىرعا ۇقساپ جازعى اسپان شىر اينالعاندا بارىپ قامالۋدىڭ كۇللى ومىرىنە قاتەر توندىرگەنىن باعامداپ، كەشكىلىك سالقىن جىگەرىن جانىعان شاقتا ارا-تۇرا اقىلعا سىيمايتىن ەڭ ءبىر شالت قيمىلدارعا دا باردى.

مۇنىڭ ءوزى انشەيىن عانا ءدوپ كەلۋ مە، ءاۋ باستان و جاعىن ايتۋ قيىن، ءبىراق سول جوعارىدا اتالعان جەكسەنبىدەن كەيىن قالامىزدى ۇرەي كەۋلەپ كەتتى، ونىڭ تەرەڭدىگى مەن قامتۋ كولەمىنە قاراعاندا ءبىزدىڭ اعايىندار، شىنىندا دا، ءوز جاعدايىنا كوز جىبەرىپ ەكشەي باستاعان سياقتى. دەمەك، بەلگىلى كوزقاراس تۇرعىسىنان قالامىزداعى اۋان ءسال-پال وزگەردى. ال، بۇل وزگەرىستەر قالانىڭ ءوز اۋانىندا ما، الدە ادامداردىڭ جۇرەگىندە بولدى ما - مىنە، ماسەلە وسىندا.

جەكسەنبىلىك ۋاعىزدان كەيىن بىرنەشە كۇن وتكەن سوڭ ريە گرانمەن بىرگە ايتۋلى وقيعانى اڭگىمەلەپ قالانىڭ شەتىنە بەت الىپ كەلە جاتقان ەدى، كەنەت ولاردىڭ الدىن ءبىر ادام كەس-كەستەدى، قولاپايسىز جەر تاپتاپ، ول ءبىر ورىننان جانە قوزعالعان جوق. سول ءسات جارق ەتىپ كوشە شامدارى جاندى، كەيىنگى كەزدە ولاردى دا كەش جاعاتىن بولعان. بيىك ماچتانىڭ باسىنا ىلىنگەن شامنىڭ جارىعى ولاردىڭ تۋ سىرتىنان ءتۇسىپ الگى ادامدى ايقىنداپ بەردى، ول كوزىن تارس جۇمىپ الىپ، سىلق-سىلق كۇلىپ ءجۇر. ونىڭ ءۇنسىز كۇلكىدەن وزگەرىپ بوزارعان بەتىنەن تەر پارلايدى. ولار جانىنان ءوتتى.

― ەسى اۋىسقان جىندى، - دەدى گران.

جولداسىن بۇل كورىنىستەن اۋلاق الىپ كەتۋ ءۇشىن قولتىعىنان ۇستاعان ريە گراننىڭ بۇكىل دەنەسى دىرىلدەپ قالشىلداعانىن سەزىندى.

— ۇزاماي قالاداعىنىڭ ءبارى دە ەسى اۋىسقاندار بولادى،- دەپ قالدى ريە. كۇنى بويى تىنىم تاپپاي قالجىراعاندىكى بولار، ونىڭ تاماعى كەبەرسىدى.

― كىرىپ بىردەڭە ءىشىپ شىعايىق.

ولار كىرگەن تار كافەدەگى ۇلدىرىك ۇستەلدىڭ جوعارى جاعىنا ىلىنگەن جالعىز شامنىڭ قىزىلكۇرەڭ ساۋلەسى جارىق بولىپ جارىتار ءتۇرى جوق. نەگە ەكەنى بەلگىسىز، ەشقانداي سەبەپ-سالدارى بولماسا دا كافەدەگىلەر سىبىرلاپ سويلەسىپ وتىر. دارىگەردى قايران قالدىرىپ گران وزىنە ءبىر ستاقان روم عانا بەرىپ، ونى ءبىر دەمنەن قاعىپ سالىپ، كەرەمەت كۇشتى ەكەن دەدى. سوسىن ولار سىرتقا بەتتەدى. كوشەگە شىققاندا ريەگە ءتۇن قاراڭعىلىعى ىڭقىل-سىڭقىلعا تولىپ كەتكەندەي كورىنەدى. قارا اسپاننان قۇيىلىپ، شامداردىڭ جوعارعى جاعىندا قالىقتاپ تۇرعان ىسقىرىق ءتاڭىردىڭ كوزگە شالىنباس قامشىسىن ەسكە ءتۇسىرىپ، ول جىلى اۋانى تىلگىلەپ تۇرعان سياقتاندى.

— قانداي باقىت، قانداي باقىت! - دەپ قايتالاي بەردى گران.

ريە ونىڭ نەنى باقىت دەپ تۇرعانىن بىلۋگە تىرىستى.

― راس، بۇل شىنىندا دا وراسان ارتىقشىلىق، - دەپ راستادى ريە.

الگى ىسقىرىقتى باسقىسى كەلىپ ول گراننان:

— جۇمىسىڭا كوڭىلىڭ تولا ما، - دەپ سۇرادى.

― سىزگە قالاي ايتسام ەكەن، جالپى دۇرىس جولدامىن عوي دەپ ويلايمىن.

— ءالى قانشا ەڭبەكتەنۋىڭىز كەرەك؟ - گران كوڭىلدەنىپ، ىشىمدىكتىڭ بۋىنا ەلتىگەندەي داۋىسى دا قاتتىراق شىقتى.

― بىلمەيمىن، دارىگەر، ءبىراق ماسەلە باسقادا، ءيا-يا، مۇلدەم باسقادا.

سۇحباتتاسىنىڭ قولىن سەرمەپ قويىپ كەلە جاتقانىن ريە ءتىپتى قاراڭعىدا دا بايقادى. ول ءوزى تۋرالى تولعاۋ ايتىپ كەلە جاتقانداي، ءسوزى سىرتقا لىقسىپ شىعىپ، ەش ءمۇدىرىسسىز اعىتىلىپ كەلەدى.

— مەنىڭ نە تىلەيتىنىمدى بىلەسىز بە، دارىگەر، مەن بار عوي، قولجازبام باسپاگەردىڭ قولىنا تيگەن كۇنى، ول وقىپ شىعىپ، ورنىنان تۇرىپ ءوز قىزمەتكەرلەرىنە: "مىرزالار، اتىڭدار اسپانعا بورىكتەرىڭدى!" دەگەنىن ەستىسەم دەيمىن.

مىناۋ كۇتپەگەن مالىمدەمە ريەنى تاڭ قالدىردى. گران قالپاعىن شەشەتىن كىسىشە قولىن باسىنا اپارىپ، سوسىن العا قاراي سەرمەدى. اناۋ اسپاندا وعاش ءبىر ىسقىرىق، تىڭ ءبىر كۇشپەن شىلدىرلادى.

ادەبي شارۋادا ءوزى ىسىلىپ كورمەگەن ريە تەگىندە ءبارى وڭاي بولىپ جاتپاعان شىعار، ءبىراق باسپا قىزمەتكەرلەرىنىڭ كابينەتتەرىندە قالپاقپەن وتىرۋى نەعايبىل-اۋ دەپ ويلادى. ءبىراق ونى كىم بىلەدى دەپ ريە ۇندەمەي قويا سالعاندى ارتىق كوردى. ءوز ىرقىنان تىس ول وبانىڭ تاسىر-تۇسىرىنا قۇلاق ءتۇردى. ولار گران تۇراتىن قوتانعا تاياندى، جول جوعارى قاراي كوتەرىلەتىن بولعان سوڭ سامال جەل ەسىپ، قالانىڭ بار شۋىن الىپ كەتتى. گران ءالى سويلەپ كەلەدى، ريە ءبىراق ءسوزىنىڭ جارتىسىن عانا اڭدادى. تۇسىنگەنى - ءسوز بولىپ وتىرعان شىعارمانىڭ جۇزدەگەن بەتتەن اسقانى، ال ەڭ ءبىر ازابى - شەبەرلىك شىڭىنا شىعۋى ەكەنى...

― تۇتاس كەشتەر، تۇتاس اپتالار بويى ءباز-بىر ءسوزدى قىرناپ... ءجا بولماسا ۇيلەسىم ىزدەپ وتىرعانىڭ.

وسى ارادا گران ايالداپ، دارىگەر پالتوسىنىڭ تۇيمەسىن قارمادى. ونىڭ وپىرىق اۋزىنان بىلدىرلاپ ءسوزى ارەڭ شىقتى.

— ءتۇسىنىڭىز مەنى، دارىگەر. اقىر سوڭىندا "جانە" مەن "ءبىراقتىڭ" اراسىنان بىرەۋىن تاڭداۋ ونشا قيىن ەمەس. ال "جانە" مەن "سوسىننىڭ" قايسىسىنا ارتىقشىلىق بەرۋ نەداۋىر قيىندىق. "سوسىن" مەن "سونان سوڭ" تۋرالى ءسوز قوزعالسا، قيىندىقتىڭ كوكەسىن سوندا كورەسىڭ. ارينە، ەڭ قيىنى، جالپى "جانە" دەگەن ءسوزدى قويۋ كەرەك پە، جوق پا - سونى ايقىنداۋ.

― ءيا، تۇسىنەمىن، - دەدى ريە.

ول قايتادان العا ادىمدادى. گران شىنىمەن ساسىپ قالىپ دارىگەردى قۋىپ جەتتى.

— كەشىرىڭىز مەنى، - دەپ مىڭگىرلەدى ول، - بۇگىن كەشتە ماعان نە بولعانىن ءوزىم دە بىلمەيمىن.

ريە ونى ايالاي يىعىنان قاقتى دا، قولىنان كەلسە كومەكتەسكىسى-اق كەلەتىنىن، ونىڭ ايتقاندارىنىڭ ءبارى كەرەمەت قىزىقتىرعانىن ايتتى. بىلاي قاراعاندا گراننىڭ كوڭىلى جايلانعان سياقتى. كىرەر اۋىزعا كەلگەندە ول قالتالاقتاپ دارىگەردەن وزىمەن بىرگە پاتەرىنە كوتەرىلۋىن ءوتىندى، ريە كەلىستى.

گران مەيمانىن ۇستىندە قاعازدار قوبىراپ جاتقان اسۇيدەگى ۇستەلدىڭ باسىنا وتىرعىزدى. ءاربىر پاراق ۇپ-ۇساق ارىپتەرمەن تىزىلگەن جازۋدان كورىنبەيدى، سىزۋدان قاراۋىتىپ كەتىپتى.

― ءيا، مىنالار سول عوي، - دەدى گران ريەنىڭ سۇراۋلى كوزقاراسىن بايقاپ قاپ. - بالكىم، بىردەمە ىشەرسىز. مەندە ازىن-اۋلاق شاراپ بار.

ريە ىشۋدەن باس تارتتى. قولجازبا پاراقتارىنان كوز الار ەمەس.

— تەسىلە قاراماڭىزشى، - دەپ جالىندى گران. - بۇل العاشقى سويلەمى عانا. وسىعان بولا اۋرەگە ءتۇستىم عوي، وھ قالاي اۋرەلەندىم دەسەڭشى!

ول دا ۇستەل ۇستىندە شاشىلعان قاعازدارعا قادالا قالىپ، جەڭسىك بەرمەس شابىتقا باعىنىپ، قولى ءوزى جازعان بەتكە سوزىلىپ، ونى اباجۋرسىز ەلەكتر شامىنا تاقاپ اكەلدى. پاراق قولىندا دىرىلدەپ تۇر. ريە ونىڭ ماڭدايىنا شىپشىپ تەر شىققانىن بايقادى.

― وتىرىڭىز دا وقىڭىز، - دەدى وعان.

گران دارىگەرگە كوز تاستاپ، رازىلىقپەن جىميدى.

— دۇرىس، - دەدى ول، - سىزگە مەنىڭ دە وقىپ بەرگىم كەلىپ تۇرعان.

جازىلعان بەتتەن كوزىن الماي ءسال تۇردى دا، وتىردى ول ريە بولسا، قامشىنىڭ ىسقىرىعىن سۇيەمەلدەگەندەي كورىنەتىن قالانىڭ ىڭ-شىڭىنا قۇلاق توستى. ءدال وسى ءسات ول تارس جابىلىپ قۇرساۋلانعان وزىندىك ءبىر الەمگە اينالىپ، ءتۇن قاراڭعىلىعى جۇتىپ جاتقان توبە قۇيقانى شىمىرلاتار وكسىككە تولى تومەندەگى قالانى ايرىقشا ءجىتى ءتۇيسىندى. ال قاسىندا قاتتى ىزىڭداعان گراننىڭ داۋىسى: "مامىردىڭ تامىلجىعان تاڭىندا ءساندى كيىنگەن امازونكا تاماشا تورى اتپەن بۋلون ورماندارىنىڭ گۇل جايناعان ساياجولىمەن شاۋىپ بارا جاتتى..." سوسىن تىنىشتىق قايتا ورنادى دا، وزىمەن بىرگە ازاپكەر قالانىڭ بالدىر-باتپاق تۇسىنىكسىز داۋسىن الىپ كەلدى. گران پاراقتى ۇستەلگە قويدى، ءبىراق ودان كوزىن ايىرعان جوق. سالدەن سوڭ ريەگە قاراپ:

— ال، قالاي؟ - دەدى.

ريە باسى تارتىمدى كورىنگەنىن، ودان ءارى نە بولارىن بىلگەن قىزىقتى بولاتىنىن ايتتى. بۇل پىكىرگە گران قىزۋ قارسى شىعىپ، ونداي كوزقاراس دۇرىس بولمايتىنىن ءبىلدىردى. ءتىپتى پاراقتى الاقانىمەن سالىپ تا قالدى.

― ءازىر بۇنىڭ ءبارى جۋىق مانىندە عانا قيالىمدا قوناقتاعان سۋرەتتى قاپىسىز ءدال قايتا جاڭعىرتىپ، ءاربىر ءسوزدى توپ-توپ تۇسكەن ات تۇياعىنىڭ دۇبىرىندەي ءدال تۇسىرە السام، قالعانى وڭاي ءورىلىپ، ەسىلىپ جۇرە بەرەدى، ەڭ باستىسى ءبىرىنشى جولدان باستالعان بۇلدىر قيال شىرقاۋ شەگىنە جەتىپ: "كانە، سىپىر بوركىڭدى!" - دەپ باتىل ايتۋعا بولادى.

ءازىر ونىڭ جۇمىسىنىڭ شەتى، شەگى كورىنبەيدى. مۇنداي سويلەمدى ەش باسپاگەردىڭ قولىنا دۇنيەنىڭ بار جاقسىلىعىن ءۇيىپ بەرسە دە ۇستاتا سالماق ەمەس. ارەدىك ءبىر سويلەم اۆتورلىق قاناعات سەزىمىن تۋعىزسا دا، ءازىر ول شىنايى كورىنىستى بەرە المايتىنىن، تىم جەڭىل جازىلىپ، ەتەنە جاقىن بولسا دا جاتتاندىلىققا ءاۋىل-ۇي قونعالى تۇرعانىن وتە جاقسى ۇعادى. تەرەزەدەن جۇگىرگەن كىسىلەردىڭ ءدۇرسىلى ەستىلگەن شاقتا ونىڭ ءسوزىنىڭ ماعىناسى شامامەن وسىعان كەپ سايعان ەدى.

— بۇنى قالاي بۇراعانىمدى ءالى كورەسىز، - دەپ تەرەزەگە قاراعان گران، - وسىنىڭ ءبارى بىتەتىن كۇن بار ما، ءوزى؟! - دەپ كۇرسىندى.

تاعى دا اسىعىس اتتاعان اياق ءدۇرسىلى ەستىلدى. ريە دا اپتىعىپ كوشەگە ءتۇسىپ ەدى، قاسىنان ەكى ادام ءوتتى. زادى ولار قالالىق قاقپانى بەتكە الىپ بارا جاتسا كەرەك. شىنىندا دا، ءبىزدىڭ اعايىنداردىڭ كەيبىرەۋى وبا مەن اپتاپتا باسىنان ايىرىلىپ، كۇش قولدانۋعا بەل بۋىپ، قىراعى كوردوندى الداپ قالادان شىعىپ كەتپەك بولعان.

باسقالار دا، ايتالىق، رامبەر سياقتىلار، ءورشي تۇسكەن ۇرەي قۇرساۋىنان سىتىلىپ شىعۋعا تىرىستى، ءبىراق تابىستى بولماعانمەن دە تاباندى ءارى اككى قيمىلدادى. باستاۋ ءۇشىن رامبەر بارلىق رەسمي شارالاردىڭ ءبارىن قولداندى. ونىڭ ءوز سوزىنە قاراعاندا، ەرتە مە، كەش پە، تاباندىلىق ايتەۋىر ءبىر جەڭەدى، ال بەلگىلى كوزقاراس تۇرعىسىنان كەز كەلگەن جاعدايدان سىتىلىپ شىعىپ، قۇتىلىپ كەتۋ - ونىڭ كاسىبىنە ءتان قارەكەت. سوندىقتان ول كوپتەگەن كەڭسەلەردىڭ ەسىگىن قاعىپ، كىسىلەردىڭ مازاسىن الدى جانە بىلىگىندە كۇمان جوقتاردى جاعالادى. الايدا، ءدال مىنانداي جاعدايدا ولاردىڭ بىلىگى كادەگە اسپاي، دالادا قالدى. ادەتتەگىدەي ولار بارلىق جاعىنان مول دا ءدال ماعلۇماتى بار ادامدار بولاتىن. تاباقتاي ديپلومدارى مەن ىزگى ىقىلاستارىن ايتپاعاننىڭ وزىندە، بانك وپەراسيالارىنا نەمەسە ەكسپورتقا سيترۋس تەكتەستەر مەن شاراپ ساۋداسىنا قاتىستى قىرۋار تاجىريبە جيناعان سوت شەشىمى نەمەسە ساقتاندىرۋ سالاسىنان بۇلتارتپاس ءبىلىمى بار كىسىلەر. اسىرەسە ولاردىڭ ىزگى ىقىلاسى قايران قالدىراتىن، باۋراپ تاستايتىن. الايدا وباعا كەلگەندە ءبارىنىڭ دە ءبىلىمى ءنول بولىپ شىقتى.

سوعان قاراماستان رامبەر ءارقايسىسىنا كەزدەسكەن سايىن ءوز ءىسىن ءتۇسىندىردى. ونىڭ دالەلدەرى نەگىزىنەن بۇل قالادا بوگدە ەكەنىنە، سوندىقتان شارۋاسى دا ايرىقشا قاراۋدى تالاپ ەتەتىنىنە سايدى. ادەتتەگىدەي سۇحباتتاستارى بۇل دالەلمەن قۋانا كەلىستى. ايتكەنمەن ولاردىڭ ءبارى دەرلىك تۋرا وسىنداي جاعدايدا جۇرگەندەر كوپ، سول سەبەپتى بۇنىڭ باسىنداعى جاي ايتارلىقتاي بولەكشە ەمەس ەكەنىن ءتۇسىندىرىپ باقتى. وعان رامبەر قارسىلىق ءبىلدىرىپ، سولاي بولعان كۇننىڭ وزىندە دە دالەلدەرىنەن تانبايتىنىن ايتتى، جۇگىنگەندەرى بۇل پىكىرىن وزگەرتۋى كەرەك ەكەنىن، ويتپەگەندە بيلىك ورىندارى كەز كەلگەندى بەتتەن قاقپاي ەركىنە جىبەرىپ، تەرىس ۇلگى بەرمەس ءۇشىن بوگەت جاسارى ايقىن دەدى، ونىڭ ىڭعايىنا جىعىلماي. بىردە رامبەردىڭ ءوزى جاساعان تالداۋى بويىنشا مۇنداي ادامداردى "تورەشىلەردىڭ" توبىنا جاتقىزاتىنىن ايتقانى بار ريەگە. تورەشىلەرگە تاعى مايموڭكەلەر قوسىلدى، ولار ءوتىنىش ايتۋشىنى بۇل جاعدايدىڭ ۇزاققا سوزىلمايتىنىنا سەندىرۋگە تىرىستى، ال ولاردان ناقتى شەشىم تالاپ ەتكەندە، اقىل ايتۋعا ساراڭدىق جاساماي، رامبەردى ءتىپتى بۇنىڭ ءبارى ەرتەڭ-اق وتەتىن ۋاقىتشا قولايسىزدىق، شىدامدىلىق كەرەك دەپ جۇباتتى. سونداي-اق مانساپتىلار دا كەزدەستى، ولار ءوتىنىش ايتۋشىلاردان تىلەگىن ءبىلدىرىپ قاعاز جازىپ بەرۋىن سۇراپ، شەشىمى جونىندە كەيىنىرەك حابارلايتىنىن ايتتى؛ پاتەردىڭ وردەرىن ۇسىنىپ، ارزان پانسيوننىڭ مەكەنجايىن حابارلاعان تاڭقىلداقتار دا ۇشىراستى؛ ءتارتىپ بويىنشا كارتىشكە تولتىرىپ، سول زامات ىسكە تىگىپ قويعان تاقۋا قاعازقۇمارلار ۇشىراستى؛ قولىن اسپانعا جايعان قياليلار ۇشىراستى؛ كوزىنىڭ استىمەن قارايتىن قىڭىرلار دا ۇشىراستى، ال اقىر سوڭىندا داعدى بويىنشا رامبەردى كورشى كەڭسەگە جۇمساعان نەمەسە جاڭا ءبىر جولداردى ايتقان سىلتەيسالمالار ۇشىراستى. وسىناۋ ساندالما ءجۇرىستىڭ بارىنەن جۋرناليست تيتىقتاپ ءبىتتى، ءبىراق ونىڭ ەسەسىنە مەريا مەن پرەفەكتۋرا دەگەن نە ەكەنى جونىندە تولىق تۇسىنىك الدى. ويتكەنى قالىڭ ماتامەن قاپتالعان ورىندىقتا ەبەدەيسىز ۇلكەن پلاكاتتىڭ الدىندا وتىرىپ تالاي ساعاتتى قابىلداۋ كۇتۋگە سارپ ەتۋگە تۋرا كەلدى. سوندا وتىرىپ ول ءبارىن دە كوردى: بىرەۋلەر سالىق سالىنبايتىن مەملەكەتتىك زاەمعا جازىلۋدى، بىرەۋلەر - وتارلاۋ اسكەرىنە كىرۋدى ۇسىنادى؛ تابانىڭنان تىك تۇرىپ كەڭسەلەردە كورىنگەنگە كوز ساتۋ قانداي ازاپ؛ قىزمەتكەرلەرىنىڭ ءجۇزى پاپكالار سىقالعان سورەلەر سياقتى ەشتەڭە وقي المايسىڭ. راس، رامبەر دارىگەر ريەگە قىنجىلا مويىنداعانداي، بۇل ىردۋ-دىردۋدىڭ دا ءبىر ارتىق جاعى بولدى: اۋرە-سارساڭنىڭ، ءىستىڭ ناقتى جاعدايىن بۇركەمەلەپ، بىلدىرمەي قويدى. ءىس جۇزىندە ول ىندەتتىڭ ورشي تۇسكەنىن بايقاماپتى. بۇكىل قالانى اياسىنا العان مىناداي الاشاپقىندا كۇندەر كوز ىلەستىرمەي زۋلاپ، ءاربىر وتكەن كۇن ءار ادامدى باسىنا تۇسكەن سىناقتىڭ سوڭىنا جاقىنداتا تۇسەدى، تەك سوعان دەيىن جەتسە ول. مۇنداي كوزقاراس كوڭىلگە قونادى دەپ مويىنداۋعا ءماجبۇر بولدى ريە، الايدا ونىڭ اقيقاتى تىم جالپىلاما.

اقىر اياعىندا رامبەر ءۇشىن ءبىر ءۇمىت جىلت ەتكەن دە ءسات تۋدى. پرەفەكتۋرادان مۇمكىندىگىنشە ناقتىراق تولتىر دەگەن وتىنىشىمەن انكەتا الدى. انكەتا جىبەرگەندەردى ونىڭ ناقتى ءاتى-جونى، وتباسىلىق جاعدايى، بۇرىنعى جانە بۇگىنگى تابىسى، ءبىر سوزبەن ايتقاندا، ومىرلىك سيپاتتاماسى قىزىقتىرعان ءتارىزدى. العاشقى بەتتە وعان مۇنداي انكەتانى ادەتتەگى تۇرعان جەرىنە جىبەرۋگە بولاتىنداردىڭ بارىنە بەرگەندەي كورىندى. كەڭسەدەن الىنعان مالىمەت بۇلدىر بولسا دا، وسى ويدى راستاعانداي اسەر تۋعىزعان. الايدا رامبەردىڭ ءبىر باتىل قادامىنان انكەتانى جىبەرگەن ءبولىم تابىلىپ، سۇراستىرا كەلگەندە "ءبىر جاعداي بولا قالسا" دەپ تاراتىپ جاتىر ەكەن.

― قانداي جاعداي؟ - دەپ سۇرادى رامبەر.

قانداي جاعداي ەكەنىن كەڭسەدەگىلەر جاسىرعان جوق. ەگەر وباعا شالدىعىپ وپات بولىپ كەتسە، ءبولىم بۇل قايعىلى وقيعانى ونىڭ تۋىسقاندارىنا حابارلايدى - بۇل ءبىر، ەكىنشىدەن، ونىڭ لازارەتتە جاتقان كۇندەرىنە قالا بيۋدجەتىنەن تولەنە مە، تولەنبەسە ول سومانى مارقۇمنىڭ تۋىستارى قالپىنا كەلتىرەدى دەپ سەنۋگە بولا ما - بۇل سونى انىقتاۋ ءۇشىن كەرەك. ارينە، مۇنىڭ ءوزى ونىڭ اناۋ جاقتا كۇتىپ وتىرعانداردان تۇپكىلىكتى اجىراماعانىن دالەلدەيدى، سەبەبى ونىڭ تاعدىرىمەن قوعامنىڭ ءوزى اينالىسىپ وتىر. رامبەردىڭ تاعى ءبىر بايقاعانى - سۇراپىل سۇمدىقتىڭ اسقىنعان كەزىندە ءباز-بىر كەڭسەنىڭ جايباراقات قانا ءوز ىسىمەن اينالىسىپ وتىرعانى، وباعا دەيىنگى تاسىلمەن باستاما كوتەرىپ، ودان باسشىلىقتى دا حاباردار ەتپەي، ايتەۋىر وسىنداي شارۋا ءۇشىن قۇرىلدىق قوي دەپ وزىنشە وگىز ايداپ جاتقانى.

كەيىنگى كۇندەر رامبەر ءۇشىن ەڭ وڭاي، سونىمەن بىرگە ەڭ اۋىر كەزەڭ بولدى. ول ەسىنەن ايىرىلعانداي وز-وزىنەن ماڭگىرىپ قالدى. جۋرناليست كەڭسەلەردىڭ بارىندە بولدى، قاجەت قادامنىڭ ءبارىن جاسادى، اقىرى تىعىرىقتان شىعار جول توسقاۋىل قويىلىپ تۇگەل جابىلعانىنا كوز جەتكىزدى. سودان سوڭ ونىڭ ءدامحانادان ءدامحانا قويماي شارلاۋى باستالدى. ەرتەڭگىلىك الدىنا ءبىر كۇرەشكە جىلى سىرا الىپ، ءدامحانانىڭ باسپاسىندا وتىرىپ گازەت قارادى. قاراعانداعى سەبەبى - ىندەتتىڭ تاياۋ كۇندەرى اياقتالۋىنا ءباز-بىر سىلتەمە تابۋ. وتكەن-كەتكەنگە كوز تاستاپ، كوڭىلسىز جۇزدەردى كورگەندە جاراتپاي بەتىن بۇرىپ الادى. قارسىداعى دۇكەندەردىڭ جارنامالارىن ون شاقتى رەت قايتالاپ وقىپ، تابەت اشار تاماشا ىشىمدىكتەر جارناماسىنا دا قايتا-قايتا ءۇڭىلىپ، ورنىنان كوتەرىلدى دە، قالانىڭ ساپ-سارى كوشەسىمەن باسى اۋعان جاققا جۇرە بەردى. وسىلاي ۋاقىت ءوتىپ جاتتى. ەرتەڭگىلىك ءدامحانادا جاپادان-جالعىز وتىرىپ، اۋقات جاساۋدان كەشكىسىن مەيرامحاناعا بارىپ اس ىشۋگە دەيىنگى ۋاقىتى سانداتىلىپ بوس قىدىرۋمەن وتەدى. ريە دە ونى ءدال وسى ءدامحانانىڭ اۋزىندا باتىلسىزداۋ قالىپتا تۇرعانىنان كوردى. اقىرى، ول كوڭىل قوبالجۋىن باسىپ ىشكە كىردى دە، زالدىڭ ارعى بۇرىشىنا بارىپ وتىردى. جوعارى جاقتىڭ نۇسقاۋى بويىنشا ءدامحانالار مەن مەيرامحانالارعا جارىق بارعان سايىن كەش بەرىلەتىن ۋاقىت تا كۇننەن كۇنگە جاقىنداپ كەلە جاتتى. زالعا ءىڭىر قاراڭعىلىعى سىعالاپ، باتار كۇننىڭ سۋ تۇستەس كۇڭگىرت ءسۇر، كۇلگىن ساۋلەلەرى تەرەزە اينەكتەرىنە شاعىلىپ، قويۋلانىپ كەلە جاتقان قاراڭعىلىقتا تەك ۇستەلدەردىڭ ءمارمار بەتى عانا كومەسكى جىلتىرايدى. قاڭىراعان زالدىڭ ورتاسىندا ريەگە بۇل جۋرناليست ءۇشىن جۇرتتان بەزىپ جالعىز قالۋ سياقتى كورىندى. ايتكەنمەن وبا جايلاعان قالانىڭ باسقا دا تۇرعىندارى، انىعىراق ايتقاندا تۇتقىندارى، وسىنداي الاستالۋدى باستان كەشىپ جاتقان جوق پا، ولاردىڭ ازات بولار شاعىن جاقىنداتۋعا جان سالۋ كەرەك قوي. ريە بۇرىلىپ كەتتى.

رامبەر وسىلاي سان ساعاتتى ساپارجايدا دا وتكىزدى. پەررونعا شىعۋعا تىيىم سالعان-دى. ءبىراق الاڭنان كىرۋگە بولاتىن كۇتۋ زالىنىڭ ەسىكتەرى اشىق، كەيدە اپتاپ مي قايناتقان كۇندەرى وندا قايىرشىلار پانالايتىن - ءىشى كولەڭكەدەگىدەي سالقىن-اق. رامبەر ساپارجايعا پويىزداردىڭ ەسكى كەستەلەرىن، ەدەنگە تۇكىرۋگە تىيىم سالاتىن حابارلاندىرۋدى جانە تەمىر جول پوليسياسىنىڭ جۇمىس ءتارتىبىن وقىعالى كەلدى. سوسىن ول بۇرىشقا بارىپ وتىردى. كوپ ايلار بويى جاعىلماعان ەسكى شويىن پەشتىڭ ءبۇيىرى - زالالسىزدايتىن زاتتاردىڭ شاشىراندىسىنان ساتپاق-ساتپاق. قابىرعاداعى ونداعان پلاكاتتار باندول نەمەسە كاننى سياقتى ءبىر جەرلەردەگى ازات تا باقىتتى ءومىر تۋرالى حابار بەردى. وسىنى كورىپ رامبەر ادام اقتىق سىزىققا جەتكەندە پايدا بولار ۇرەيلەندىرەتىن ءبىر بوستاندىقتى تۇيسىنگەندەي بولدى. كوزگە ۇرار كورنەكى ەسكەرتكىشتەردىڭ ءبارىنىڭ ىشىنەن جانىن ازاپقا ساپ قاتتى قيناعانى پاريج سۋرەتتەرى بولدى، بىلايشا دوكتور ريەنى ونىڭ ءوزى وسىلاي سەندىردى. پاريج ەندى ەلەسكە اينالدى، تانىس تابيعات كورىنىستەرى - سۋ مەن كونە تاستار پولە-رويالداعى كوگەرشىندەر، تەرىستىك ۆوكزالى، پانتەون ماڭىنداعى قۇلازىعان كۆارتالدار، تاعى باسقا تاماشا قالا تۇكپىرلەرى ءىس-قيمىلعا دەگەن تالاپ-تىلەكتى قۇرتىپ كەتتى، ايتپەسە بۇرىن رامبەر ولاردىڭ ءبارىن ولەردەي سۇيەتىنىنە ءشۇبا كەلتىرىلمەيتىن. ريە جۋرناليست بۇل بەينەلەردى ءوز ماحابباتىمەن عانا كوككە كوتەرىپ ءپىر تۇتادى عوي دەپ ويلاعان-دى. رامبەر بىردە وعان تاڭعى ساعات تورتتە ويانىپ، تۋعان قالاسى تۋرالى ويلايتىنىن ايتقاندا، دارىگەر ونى ءوزىنىڭ اسا اياۋلى تاجىريبەسىمەن سالعاستىرعان - ونىڭ دا ءدال وسى ۋاقىتتا ويانىپ، ايەلىن ويلايتىنى ءبىر عانيبەت سياقتى كورىنەتىن. ءدال وسى ساعاتتا ويانىپ ونىڭ لەبىن تۇيسىنگەندەي بولاتىن. ساعات تورتكە دەيىن ادام تۇك بىتىرمەيدى، تىرپ ەتپەي ۇيىقتايدى، ءتىپتى ول وپاسىزدىق ءتۇرى بولسا دا سويتەدى. ءيا، ادام ۇيىقتايدى جانە وتە جاقسى ۇيىقتايدى وسى ءسات، ويتكەنى ۇرەيمەن شوشىنعان جۇرەكتىڭ جالعىز قالاۋى - سۇيگەنىڭدى الاڭسىز ايمالاۋ، ال ايىرىلىسۋ ءساتى تۋعاندا ونى ءتۇس كورمەيتىن ۇيقىعا بولەپ، قاشان قاۋىشقانشا شىداۋ.

ۋاعىز اياقتالعان سوڭ ۇزاماي اپتاپ ىستىق ماۋسىمى باستالدى. ماۋسىم ايى دا اياقتالۋعا تاياۋ. ايتۋلى ۋاعىزدى ەستە قالدىرعان كەنجە نوسەردەن كەيىنگى كەلەسى كۇنى جاز كوگىلدىر اسپان مەن ءۇي شاتىرلارىندا جايناپ شىعا كەلدى. ونىڭ كەلۋى كەشكىسىن عانا باسىلعان ىستىق داۋىلدى جەلدەن باستالدى، ول قالاداعى كۇللى قابىرعالاردى كەپتىرىپ ۇلگەردى. كۇنى بويى اپتاپ پەن جارىق نۇر قالانى جارقىراتتى دا تۇردى. ۇيىنەن ءسال شىققان ادام كوشە داربازاسىنان باس قىلتيتسا بولدى، ءيىسى قالادا مىناۋ كوز قارىقتىرعان شۇعىلا شاپاق تۇسپەگەن بۇرىش قالماعانداي كورىنەرى ءسوزسىز. الاۋ كۇن ءبىر مەڭىرەۋ بۇرىلىس-بۇرىشتاردان دا ءبىزدىڭ اعايىنداردى تاۋىپ الىپ قىر سوڭىنان قالماي قىزدىردى دا تۇردى. العاشقى ىستىقتار ءولىم-جىتىم كورسەتكىشىنىڭ كۇرت وسۋىنە تۋرا كەلىپ، سول اپتادا شامامەن جەتى ءجۇز جان قۇربان بوپ، قالعانىن ۋايىم-قايعى مەڭدەتتى. بىرتەگىس كوشەلەرىندە باسپالى ۇيلەرى ساپ تۇزەگەن قالا شەتىندە ادەتتەگى ۋ-شۋ ساپ بولدى، بارلىق ءومىر تابالدىرىقتا وتەتىن قوتاندار دا قۇلاققا ۇرعان تاناداي، تەرەزە قاقپالارى تارس جابىق. ايتكەنمەن، كەيبىر ۇيلەردەن ىڭقىلداپ ىڭىرسىعان ۇندەر شىعادى. بۇرىن مۇنداي بولعاندا كوشەلەردە جۇرت جينالىپ، الگى ۇيگە قۇلاق ءتۇرىپ، ىبىر-سىبىر كوبەيەتىن. ال ءقازىر ۇرەي ۇزاي سوعىپ بارا جاتقاندا جۇرتتىڭ جۇرەگى قاساڭدانىپ، اركىم الدە ءبىر جاقتا ءومىر ءسۇرىپ جاتقانداي، اناۋ-مىناۋ ىڭقىل-سىڭقىلدى ەلەمەيتىن بولدى، اھىلاپ-ۋھىلەۋدىڭ ءوزى ادامنىڭ تابيعي تىلىنە اينالدى.

جاندارمداردىڭ قارۋ جۇمساۋىنا تۋرا كەلگەن قالا قاقپاسىنداعى ايقاس ىشتەن تىنعان ءۇنسىز تولقۋ تۋعىزدى. ارينە، جارالىلار دا بولدى، الايدا اپتاپ پەن ۇرەيدىڭ سالدارىنان ءبارىن ۇرلەپ ءوسىرىپ جىبەرەتىن قالادا قازا تاپقاندار دا بولدى دەپ ءجۇردى. قالاي ايتقانمەن دە، انىعى بىرەۋ عانا، ول - نارازىلىقتىڭ ارى قاراي ورشىمەگەنى. ءىستىڭ ناسىرعا شابارىن كورە بىلگەن قالانىڭ بيلىك ورىندارى قامشىنىڭ كۇشىمەن ساباسىنا تۇسكەن تۇرعىندار كەنەت قايتا تولقىسا نە امال جاساۋدىڭ شارالارىن ويلاستىرا باستادى. گازەتتەر بۇيرىقتار جاريالاپ، ولاردا قالا شەتىن تاستاپ شىعۋعا تىيىم سالىنعانى تاعى دا قايتالانىپ، ونى بۇزعاندار تۇرمەگە قامالاتىنى ەسكەرتىلدى. قالانى باقىلاۋ كۇزەتشىلەرى تەكسەرىپ ءجۇردى. اپتاپ قاقتاعان كوشەلەرمەن تەرەزەلەرى جابىق قوس قاپتالدىڭ اراسىمەن ءوزى جۇرگەنىن تۇياق دۇبىرىمەن حابارلاپ اتتى كۇزەت وتەدى. كۇزەت قىزمەتكەرلەرى بۇرىشتان ءارى اسسا بولدى، قاسىرەتتى قالانى تىنىشتىق قۇشاعىنا قايتا الادى. ارا-تۇرا مىلتىق داۋسى ەستىلەدى - بۇلار ارنايى بەرىلگەن بۇيرىق بويىنشا بۇرگەنىڭ ىقتيمال تاسۋشىسى مىسىقتار مەن يتتەردى اتادى. وسى قۇرعاق ءدۇرسىلدىڭ ءوزى قالانى اسكەري ۇرەي اۋانىنا شومدىرادى.

ءبارى دە ءبىزدىڭ ازاماتتاردىڭ شوشىنعان جۇرەگىندە قيسىنسىز كوپ مانگە يە بولدى، ال وعان كىنالى - ءبىر جاعىنان اپتاپ ىستىق پەن تىمىرسىق تىنىشتىق. ازاماتتارىمىز جىل تاۋلىگىنىڭ اۋىسقانىن پاش ەتكەن اسپاننىڭ بوياۋى مەن توپىراقتىڭ ءيىسىن العاش بايقاي باستادى. ءارقايسىسى-اق اپتاپتىڭ، ىندەتتىڭ ءورشۋىن ۇدەتەتىنىن ۇرەيلەنە ءتۇسىنىپ، ءارقايسىسى-اق سونىمەن بىرگە جازدىڭ دا كەلگەنىن كوردى. كەشكى اسپاندا قالا ۇستىنەن قالىقتاعان سۇر قارلىعاشتاردىڭ ءۇنى دە كۇيرەك شىقتى. الايدا ءبىزدىڭ وڭىردە كوكجيەكتى كەڭەيتىپ جىبەرەتىن ماۋسىم ىمىرتى ول ءۇشىن الدەقايدا كەڭ. بازارعا ەندى كوكتەمگى شەشەكتى ەمەس، قۇلپىرىپ اشىلعان گۇل شوقتارىن اكەلىپ، ەرتەڭگىلىك ساتىلعان ولار كەشكە شاڭ باسقان تابانجولدارعا توسەلىپ قالادى. كوكتەمنىڭ ءوتىپ بارا جاتقانىن، ول قىزىل-جاسىل كيىنىپ، ساحنادا ءان سالىپ، بي بيلەپ جۇرگەن قىزدارداي، ءبىرىن-بىرى اۋىستىرعان مىڭ سان گۇلدىڭ تۇسىنە ەنىپ، ەندى مىناۋ اپتاپ پەن وبانىڭ ەكەۋلەگەن سالماعىنا توزە الماي، سولا باستاعانىن جۇرتتىڭ ءبارى كوزبەن كوردى. اعايىندارىمىزدىڭ كوز الدىندا جازعى اشىق اسپان، شاڭ مەن مۇڭنىڭ بوياۋىن بويىنا سىڭىرگەن مىناۋ كوشەلەر قالا موينىنا سور بوپ اسىلعان جۇزدەگەن ولىك سياقتى شوشىنارلىق مانگە يە بولدى. اياۋسىز اپتاعان كۇن، جازعى تىنىس پەن قالعۋدىڭ ءدامى سىڭگەن ۇزاق ۋاقىت بۇرىنعىداي سۋ مەن دۋ مەيرامىنا ەندى شاقىرمايدى. كەرىسىنشە، ءبىزدىڭ ماڭگىرگەن بۇيىعى قالادا ولار زىندانداعىداي باياۋ كۇڭگىرلەيدى. ول ۋاقىتتار جازعى كوڭىلدى ايلاردىڭ كۇنگە كۇيگەن قالا تۇسىنەن باياعىدا ايىرىلعان. وبانىڭ كۇنى بوياۋ بىتكەننىڭ ءبارىن ءوشىرىپ، قۋانىش اتاۋلىنى قۋىپ تىنعان.

وبانىڭ سالدارىنان بولعان ۇلى توڭكەرىستەردىڭ ءبىرى، مىنە، وسىدان كورىندى. ادەتتە ءبىزدىڭ ازاماتتار جازدىڭ كەلۋىن قۋانا قوشەمەتتەيتىن. وندا قالا كەۋدەسىن تەڭىزگە ايقارا اشىپ، اياسىنداعى جاس بىتكەننىڭ ءبارىن جاعاجايعا لىقسىتاتىن. ال بيىلعى جازدا ءتيىپ تۇرعان تەڭىزگە بارۋعا تىيىم سالىنىپ، ءتان اتاۋلى قۋانىشىنان قۇرالاقان قالدى. مۇنداي جاعدايدا قالاي ءومىر سۇرۋگە بولادى؟ سول ءبىر قايعىلى كۇندەردىڭ شىنايى بەينەسىن تاعى دا تاررۋ بەرگەن. وبانىڭ ءورشۋىن ول جالپىلاي عانا الىپ، ءوز قويىن داپتەرىنە ءقازىر راديو حابارلامايتىن جايتتاردى تۇسىرگەن. اپتاسىنا نەشە ءجۇز ادام وپات بولعانىن تىزبەي، ءبىر كۇنگى عانا مالىمەتتى بەرىپ، كۇنىنە توقسان ەكى، ءجۇز جەتى، ءجۇز توعىز ولىك شىققانىن كەلتىرەدى. بيلىك ورىندارى مەن باسپا ءسوز بولسا، قۋلىعىن وبادان دا اسىرعىسى كەلەدى. توعىز ءجۇز وننان ءجۇز وتىز از بولعاندىقتان عانا ۇپاي ارتتىراتىنداي قيالدايدى ولار دەپ جازادى. سونداي-اق و ل ىندەتتىڭ ەلەڭ ەتەرلىك نەمەسە جاي عانا ءتيىمدى قىرلارىن عانا قاعازعا ءتۇسىرىپ، قاڭىراعان قوتاندى تارس جابىلعان تەرەزەنىڭ تۇسىنان وتە بەرگەندە ەكى قاقپاسى بىردەي اشىلىپ، سىرتقا باسىن شىعارعان ءباز-بىر ايەلدىڭ ەكى رەت شىڭعىرىپ جىبەرىپ قاقپاسىن قايتا جاۋىپ العانىن، ءسويتىپ بولمەنىڭ قويۋ قاراڭعىلىعىن جارىق كۇننەن ءبولىپ تاستاعانىن اڭگىمەلەيدى. ەندى ءبىر جەردە ول ءدارىحانادان ءتاتتى شەلپەكتەر جويىلىپ كەتكەنىن جازادى، باقسا، ونى كوپ جۇرت ىندەت جۇقتىرماس ءۇشىن ادەيى سورىپ جۇرەدى ەكەن.

سول سياقتى ول ءوزىنىڭ سۇيىكتى كەيىپكەرلەرىن قاداعالاۋدى دا توقتاتقان جوق كورىنەدى. اتاپ ايتقاندا، مىسىق شالدى دا قاسىرەت شەگىپتى. بىردە ەرتەڭگىلىك ولاردىڭ كوشەسىندە مىلتىق اتىلىپتى، تاررۋدىڭ جازبالارىنا قاراعاندا، ودان مىسىقتاردىڭ كوپشىلىگى تۇرعان جەرىندە قاتىپ، قالعاندارى تىم-تىراقاي قاشىپ كەتىپتى. سو ل كۇنى شال ادەتتەگى ۋاقىتىندا بالكونعا شىعىپ، يىعىن ەشتەڭە تۇسىنبەي قيقاڭ ەتكىزىپ، جاقتاۋعا اسىلىپ تۇرىپ كوشەنى و

شەتىنەن بۇ شەتىنە دەيىن شولادى، ءبىراق ەشقايسىسىن تاپپاي، تاعدىرعا باس ءيىپ كۇتۋگە بەل بۋادى. ساۋساقتارى جاقتاۋ تەمىرىن تىقىلداتىپ ءبىراز كۇتىپ تۇرادى، ءتىپتى تابانجولعا تۋرالعان قاعاز تاستاپ تا كورەدى. ودان بولمەسىنە كىرىپ، قايتا شىعادى، سوسىن بالكون ەسىگىن سارت ەتكىزىپ جاۋىپ جوق بوپ كەتەدى. كەلەسى كۇندەرى وسى كورىنىستەر ناقپا-ناق قايتالانادى، ءبىراق ەندى شالدىڭ ءجۇزىن ۋايىم مەن ابىرجۋ شيمايلاپ، ەڭسەسى ءتۇسىپ كەتەدى. ال ءبىر اپتادان سوڭ تاررۋ ونىڭ كۇندەلىك كورىنۋىن بوسقا كۇتەدى، تەرەزەلەرى قايتىپ اشىلماي قويادى. ار جاقتا، ارينە ەشكىم ءتۇسىنىپ بولمايتىن ءبىر ازا-مۇڭ بۋىپ جاتقان بولۋى كەرەك. "وبا تۇسىندا مىسىقتارعا تۇكىرۋگە تىيىم سالىنادى" دەگەن ايگىلى سوزدەرمەن اياقتالادى بۇل جازبا.

ونىڭ ەسەسىنە تاررۋ كەشكىلىك وزىنە ورالعاندا دامىلسىز ەرسىلى-قارسىلى ادىمداپ حولدا جۇرەتىن تۇنگى كۇزەتشىنىڭ تۇكسيگەن تۇنەرىڭكى ءتۇرىن كورەتىنىنە سەنىمدى. كۇزەتشى جۇرتتىڭ بارىنە دە قازىرگى جاعدايدى كۇنى بۇرىن بولجاپ بىلگەندەي كورىنەدى. ونىڭ ساۋەگەيلىگىن ءوزى كورگەنىن دالەلدەپ، تاررۋ ءتىپتى بىلاي دەپ جازادى: بارىنەن بۇرىن ءزىلزالا بولۋى كەرەك دەگەن بولجامىمدى ايتقاندا قاريا قارسى شىعىپ: "ەي، ءزىلزالا بولسا عوي! جەر جاقسىلاپ ءبىر ءدۇمپيدى دە، ءىس بىتەدى... ىزىنشە ولىلەر مەن تىرىلەردى سانايدى - بار بولعانى وسى عانا. ال مىناۋ سايقال وبانى ايتسايشى! ءتىپتى اۋرۋ ەمەس، ساۋدىڭ ءوزى جۇرەگىندە ءبارىبىر سىرقاتى بارداي سەزىنەدى" دەدى.

مەيمانحانا ديرەكتورى دا كەم قاپالانعان جوق. العاشقى كەزدە وراننان شىعا الماي قالعان ساياحاتشىلار قالانىڭ جابىق دەپ جاريالانۋىنا بايلانىستى مەيمانحانادا تۇرۋعا ءماجبۇر بولدى. ساياحاتشىلاردىڭ كوپتىگىنە وراي بۇرىن بوس بولمايتىن بولمەلەرىنىڭ ءبىرازىندا ءقازىر ەشكىم جوق، ويتكەنى قالاعا جاڭادان كەلەم دەۋشىلەر جىبەرىلمەيدى. تاررۋ مۇندا سول سوڭعى تۇرعىنداردىڭ ساناتىندا قالىپ قويدى، ونى كورگەن سايىن ەسىنە ديرەكتور: - مەيمانحانا باياعىدا-اق جابىلۋى كەرەك ەدى، ءبىراق اقتىق كليەنتتەردى اياپ وعان بارماي ءجۇرمىن، - دەيدى. ىندەتتىڭ ىقتيمال سوزىلۋى جايىندا تاررۋدان جانە ءجيى سۇرايدى. "باكتەريانىڭ ءوسۋىن سۋىق بوگەيدى دەيدى عوي"، - دەپ جاۋاپ بەرەدى تاررۋ. ونى ەستىگەندە ديرەكتوردىڭ ەسى شىعىپ كەتەدى: "اپىراۋ، ءبۇل جەردە سۋىق دەيتىن سۋىق ەشقاشان بولمايدى عوي، مسە، ەندەشە مۇنىڭ ءبىراز ايعا سوزىلادى دەسەڭىزشى!" ونىڭ ۇستىنە ول ىندەت بىتكەننەن كەيىن دە ساياحاتشىلاردىڭ بۇل قالانى اينالىپ وتەتىنىنە سەنىمدى. مىناۋ وبا دەگەنىڭىز ء-تۋريزمنىڭ اجالى.

مەيرامحاناعا ءبىراز كۇن كەلمەي كەتىپ، ۇكى ادام وتون مىرزا توبەسىن قايتا كورسەتتى، بۇل جولى ول ءوزىنىڭ جاتتىقتىرىلعان ەكى كۇشىگىمەن عانا كەلدى. سۇراۋ سالۋ ناتيجەسىنە قاراعاندا ايگىلى اۋرۋ اناسىن كۇتكەن ەكەن، ونى جەرلەگەننەن كەيىن ءقازىر كارانتيندە وتىرعان كورىنەدى.

— مۇنىسى ماعان ۇنامايدى، - دەدى ديرەكتور تاررۋعا.

― كارانتين كارانتين بولسىن، ال اناعان كۇمان بار ەمەس پە، دەمەك، بۇلار دا كۇماندى.

— بۇنداي كوزقاراسپەن كەلسەك، جۇرتتىڭ ءبارى كۇماندى ەمەس پە، -دەدى تاررۋ. الايدا ديرەكتور ايتقانىنان قايتپادى، بۇعان بايلانىستى ونىڭ بەلگىلى ءبىر پىكىرى بولاتىن.

― جوق، مسە، ءسىز ەكەۋىمىز كۇماندى ەمەسپىز. ال انالار كۇماندى.

وتون مىرزا بولسا، وبا سياقتى تۇككە تۇرعىسىز بىردەڭە ءۇشىن داعدىسىن وزگەرتەر ءتۇرى جوق. سوعان قاراعاندا، وبانىڭ ءوزى دە جاڭىلىسقان سەكىلدى. ۇكى مەيرامحاناعا بۇرىنعىشا ماڭعازدانىپ كىرەدى، بۇرىنعىشا جۇگىرمەكتەرىمەن ۇيرەنشىكتى اڭگىمەسىن ساباقتايدى. تەك جالعىز ۇل بالا عانا وزگەرىپتى. قارىنداسى سياقتى قارا كيىنگەن ول موينىن ىشىنە تىعىپ، اكەسىنىڭ قۇيتاقانداي كولەڭكەسى بولعان دا قالعان. وتون مىرزانى سۋقانى سۇيمەيتىن تۇنگى كۇزەتشى بۇرقىلداپ قويادى.

— بۇل ما، بۇل كيىنگەن قالپىندا ولەدى. ونى ارۋلاپ قايتا كيىندىرۋدىڭ قاجەتى جوق. و دۇنيەگە وسىلاي تۋرا تارتا بەرەدى.

كۇندەلىكتەن پانليۋ اتايدىڭ ۋاعىزىنا دا ورىن تابىلىپتى، ءبىراق ونىڭ ول جايىنداعى جازباسىندا تومەندەگىدەي تۇسىنىكتەمە بار: "مىناۋ جالىندى جىگەر ماعان تۇسىنىكتى، ءتىپتى سۇيكىمدى دە. قايعى-سوردىڭ باستالۋى، اياقتالۋى سياقتى قاشاندا شامالى كوپىرمە سوزبەن استاسىپ وتىرادى. بىرىنشىسىندە، داعدى قالمايدى، ەكىنشىسىندە، ول قايتىپ ورالادى. ال باقىتسىزدىقتىڭ ورشىگەن كەزىندە شىندىققا مويىنسۇنىپ، ۇنسىزدىككە كوشەسىڭ. ءالىپتىڭ اقىرىن كۇتەلىك".

تاررۋ سونداي-اق دارىگەر ريەمەن ۇزاق اڭگىمەلەسكەنىن جازىپتى، ءبىراق ونى بايانداماي، تەك اڭگىمەنىڭ جاقسى ناتيجە بەرگەنىن اتاپ ءوتىپتى. دارىگەردىڭ اناسىنىڭ كوزى قارا ەكەن دەپ جازىپتى، بۇدان مۇنداي كوزقاراستان كەز كەلگەن وبادان كۇشتى قايىرىمدىلىق شىعادى دەگەن قورىتىندى شىعارادى دا، اقىر سوڭىندا ريە دارىگەردىڭ ەمدەلۋشىسى دەمىكپە شالعا ءبىر بەت دەرلىك ارنايدى.

اڭگىمەلەرىنەن كەيىن اۋرۋدىڭ ءحالىن بىلۋگە اتتانعان دارىگەرگە ول دا ىلەسەدى. قاريا قوناقتارىن داعدىلى قيقىلداق مىسقىلمەن قولىن ۋقالاپ قارسى الادى. توسەگىندە شالقاسىنان جاتىر ەكەن، جاۋىرىنىنىڭ استىنا جاستىق تىعىلىپتى، ەكى جاعىندا بۇرشاق سالىنعان ەكى كاستىرول― وھو، تاعى بىرەۋ مە؟ - دەدى ول تاررۋدى بايقاپ- بۇل دۇنيەدە ءبارى دە كەرىسىنشە، اۋرۋىنان دارىگەرى كوپ. ال قالاي، ءىستىڭ بەتى تەز وڭعارىلدى ما، ءا. ... دۇرىس، باعاسىنا قاراي جازاسى.

كەلەسى كۇنى تاررۋ وعان تاعى دا ەسكەرتۋسىز كەلدى. ونىڭ جازعاندارىنا سەنسەك، دەمىكپە شال بۇرىن اينا-تاراق سياقتى ۇساق-تۇيەك جاسايتىن كاسىپشى بولعان، ەلۋ جاسقا تولعان سوڭ ءوز ومىرىمدە ءبىر ادامعا جەتەرلىكتەي ەڭبەك ەتتىم دەپ توسەككە جاتقان دا قايتىپ تۇرماعان. الايدا تۇرەگەپ جۇرسە، دەمىكپە ونى مۇلدەم قينامايدى. سولاي ول جەتپىس جاسقا جەتكەنشە بولماشى داۋلەتىن ازىق قىپ، جىلدار سالماعىن قينالماي كوتەرىپ كەلەدى. ساعات اتاۋلىنى جانى جاراتپايدى، سوندىقتان ۇيىندە قوڭىراۋلى ساعات تا جوق. "ساعات پا، كەرەمەت قىمبات، دەيتىن ول - ونىڭ ۇستىنە سۇمدىق جەكسۇرىن". ۋاقىتتى، اسىرەسە ەزى ءۇشىن ەڭ ماڭىزدىسى تاماقتاناتىن ۋاقىتتى ول بۇرشاقتاردىڭ كومەگىمەن ايىرادى. ويانعاندا ونىڭ توسەگىنىڭ جانىندا كاستىرول تۇرادى، ءبىرى بۇرشاققا تولى بولادى. بۇرشاقتاردى ول بىر-بىرلەپ الىپ، ىقتياتتاپ ايعايلاپ وتىرىپ بوس كاستىرولگە سالادى، ول تولعان سوڭ ەكىنشىسىنە قايتا قوتارا باستايدى. بۇرشاق تولى كاسترول - ونىڭ ۋاقىت ولشەيتىن دەربەس باعدارى. "جيىرما كاسترولدى اۋدارىستىرعاندا اۋقات جاسار ۋاقىت تا بولادى، - دەيدى ول - وسىدان وڭاي نە كەرەك".

كەمپىرىنىڭ سوزىنە سەنەر بولساق، ونىڭ وعاش مىنەزى جاسىنان بار ەكەن. شىنىندا ونى ءومىرى ەشتەڭە قىزىقتىرماعان: جۇمىسقا دا، دوستارىنا دا نەمقۇرايلى قاراعان. ول وسى قالادان دا اتتاپ شىعىپ كورگەن ەمەس، جالعىز-اق بىردە وتباسىنىڭ شارۋاسىمەن الجيرگە اتتانۋعا تۋرا كەلەدى. ورانعا تاياۋ تۇرعان ستانسادان ءتۇسىپ قالىپ، ءبىرىنشى كەزدەسكەن پويىزبەن قايتىپ كەلەدى ۇيىنە. ودان ءارى جول جۇرۋگە شاماسى دا، شىدامى دا جەتپەپتى.

وسىناۋ ءوز ەركىمەن ەلدەن بەزىپ وقشاۋلانۋعا تاڭدانۋىن جاسىرا الماعان تاررۋ مىرزاعا شال سەبەبىن بايانداي باستادى: دىنگە سايكەس، ادام ءومىرىنىڭ العاشقى جارتىسى - ورلەۋ، ال ەكىنشىسى - قۇلدىراۋ، ال قۇلدىراۋ باستالعاندا كىسىنىڭ كورەر كۇنى وزىنە تيەسى بولمايدى، ونى كەز كەلگەن ساتتە الىپ قويۋى ىقتيمال بۇعان قارسى ەشبىر لاج جاساي المايسىڭ، سوندىقتان جالپى ەشتەڭە ىستەلمەۋ كەرەك. الايدا بۇل قاعيدانىڭ اقىلعا انىق قونبايتىندىعى ونى تۇك تە قىسىلتپايدى، ويتكەنى ول ەشتەڭەگە سەنبەيدى. وسى ارانىڭ وزىندە تاررۋعا قۇداي جوق، قۇداي بولسا، پوپتاردىڭ نە قاجەتى بار دەپ وتىر. ودان ارعى اڭگىمەدە شالدىڭ فيلوسوفيالىق تۇجىرىمداماسىنىڭ نەدەن شىققانى تاررۋعا ايقىن بولدى. بۇنىڭ ءبارى ونىڭ شىركەۋ قاۋىمىندا جينالاتىن قايىرىمدىلىق سالىققا دەگەن نارازىلىقتان تۋعان. ونىڭ كەسكىندەمەسىنە كەرەك سوڭعى سىزىق رەتىندە شالدىڭ ەڭ كوكەيكەستى ارمانىن ەسكە تۇسىرۋگە بولادى: ءوز سوزىندە ول ابدەن قارتايىپ بارىپ ولەتىنىنەن ۇمىتتەنەتىنىن ايتقان-دى.

"بۇل كىم ءوزى، اۋليە مە؟ - دەپ سۇراعان وزىنەن-وزى تاررۋ. - ءيا، اۋليە، ەگەر اۋليەلىك دەگەنىمىز داعدىنىڭ جيىنتىعى بولسا،" - دەپ جاۋاپ بەرگەن.

تاررۋ سول كەزدىڭ وزىندە وبا جايلاعان قالانىڭ ءبىر كۇنىن بۇگە-شىگەسىنە دەيىن بەينەلەپ، ازاماتتارىمىزدىڭ تۇرمىسى مەن جۇمىسى تۋرالى تولىق ماعلۇمات بەرۋدى قولعا العان. "مۇندا ماسكۇنەمدەردەن باسقا ەشكىم كۇلمەيدى، - دەپ جازعان تاررۋ. - ال ولار تىم كوپ جانە ءجيى كۇلەدى". ودان ءارى بايانداۋ باستالادى.

"تاڭسارىدە قالا بويلاپ جەڭىل ءبىر لەپ جۇگىرىپ وتەدى. سول مەزەت، تۇندە كىم ولگەنى، كۇندىز كىم ولەتىنى ارالىعىنداعى مەزەتتە اپات ءبىر ءسات ەس جيىپ العىسى كەلگەندەي تىنا قالعان سياقتانادى. دۇكەندەردىڭ ءبارى ءالى جابىق. الايدا ارەدىك جارناما اينەكتەرگە جاپسىرىلعان "وباعا بايلانىستى جابىق" دەگەن حابارلاندىرۋلار - بۇل دۇكەندەردىڭ ءتيىستى ۋاقىتتا اشىلمايتىنىنىڭ كۋاسىنداي. ۇيقىسى ءالى ەركىن اشىلماعان گازەت ساتۋشىلار سوڭعى حابارلاردى ايعايلاپ ايتپاي، كوشە بۇرىشىنداعى قابىرعاعا سۇيەنىپ، ايقاراقتىڭ قيمىلىمەن ءوز تاۋارىن شامعا توسادى. بىرەر مينۋتتان كەيىن العاشقى ترامۆايلاردىڭ تارسىلىنان ويانعان گازەتشىلەر بۇكىل قالاعا شاشىراپ، قولىنداعى گازەت پاراقشاسىن بۇلعايدى، ونىڭ بەتىندە قاراۋىتقان ءبىر-اق جازۋ: "وبا!". ودان ارعىسى "وبا كۇزگە دەيىن سوزىلا ما؟ پروفەسسور ب: "جوق!" - دەپ جاۋاپ بەردى". "ءجۇز جيىرما تورت ءولىم وقيعاسى -ىندەتتىڭ توقسان ءتورتىنشى كۇنگى قورىتىندىسى وسىنداي" دەگەن جازۋلاردى وقيسىز.

ايى بارعان سايىن وتە باستاعان قاعازدىڭ داعدارىسىنا قاراماستان، سونىڭ سالدارىنان كوپتەگەن باسىلىمداردىڭ كولەمى قىسقارعانىن ەلەمەستەن "ىندەت جارشىسى" دەگەن جاڭا گازەت شىعا باستادى. ونىڭ ماقساتى - "ءبىزدىڭ ازاماتتاردى اۋرۋدىڭ ءورشۋى نە ءوشۋى جايىنداعى مالىمەتتەرمەن مۇمكىندىگىنشە ءادىل حاباردار ەتىپ وتىرۋ؛ باقىتسىزدىققا قارسى كۇرەسۋگە بەل بۋعان بەلگىلى، بەلگىسىز ادامداردىڭ بارىنە ءوز بەتىنەن ورىن بەرۋ؛ حالىقتىڭ رۋحىن كوتەرۋ، بيلىك ورىندارىن قولداۋ - ءبىر سوزبەن ايتقاندا، تاپ بولعان قاسىرەتكە ويداعىداي قارسى ءتۇرۋ ءۇشىن بارشانىڭ، ءاربىر ادامنىڭ ەرىك-جىگەرىن ءبىر ۋىسقا جيىپ، ءبىر ارناعا سالۋ". شىنىندا دا، گازەت باس-اياعى بىرنەشە كۇننىڭ ىشىندە ءوز مىندەتىن وباعا قارسى جاڭا دا سەنىمدى ساۋىقتىرۋ شارالارى تۋرالى حابارلاردى جاريالاۋمەن شەكتەدى.

تاڭعى ساعات التىدا اشىلارىنان ءبىر ساعات بۇرىن دۇكەندەردىڭ ەسىگى الدىندا كەزەككە تۇرعاندار، سوسىن ءيىن تىرەسىپ قالا شەتىنەن كەلە جاتقان ترامۆايداعىلار تالاسا تالاپ ساتىپ الىپ كەتەدى. ترامۆايلار ەندى بىردەن-بىر كولىك بولىپ قالدى، سوندىقتان جۇرتتىڭ ءبارى سىقاسا ءمىنىپ، تابالدىرىعىنا دەيىن بوس ورىن بولماعان سوڭ اۋىرلاپ ارەڭ ءىلبىپ جۇرەدى. نازار اۋدارار ءبىر جايت - اۋرۋ جۇقتىرىپ الماس ءۇشىن جولاۋشىلار ترامۆايدا مۇمكىندىگىنشە بىر-بىرىنە بەتپە-بەت قاراماي، ارقاسىن بەرىپ تۇرادى. ايالدامالاردا ترامۆاي توپ-توپ قىپ ەرلەر مەن ايەلدەردى ءتۇسىرىپ تاستايدى دا، ولار دارالانىپ ءجۇرۋ ءۇشىن جان-جاققا تۇرا جۇگىرەدى. ترامۆايدا داۋ-جانجال، ۇرىس-كەرىس تە از بولمايدى، جۇرتتىڭ كوڭىل كۇيى كەلمەگەندىكتەن ونداي قاقتىعىستار ءتىپتى جيىلەپ كەتتى.

العاشقى ترامۆايلار وتكەن سوڭ حالىق بىرتە-بىرتە ويانا باستايدى، تىرەۋ اعاشىنا "كوفە جوق"، "قانتتى الا كەلىڭىزدەر" دەگەن ءتارىزدى حابارلاندىرۋلار جاپسىرىلعان سىراحانالار اشىلادى. سوسىن دۇڭگىرشەكتەر اشىلىپ، كوشەلەردە ۋ-شۋ كوبەيەدى. ونىمەن ءبىر مەزگىلدە بۇكىل قالانى كۇن شاپاعى ايالاپ، ىستىق مامىر اسپانىن قورعاسىن مۇنارمەن تورلايدى. سول تۇستا نە ىستەرگە بىلمەي، ەكى قولى الدىنا سىيماعاندار ساياجولداردا ءجۇرىپ قايتقىسى كەلەدى. جۇرتتىڭ كوبى كوز الدىنا جايىپ سالار بايلىقتىڭ كومەگى بولسا دا، قايتكەن كۇندە وبانى ارباعىسى كەلە مە ەكەن دەگەن دە اسەر تۋادى. كۇن سايىن ساعات ون بىرلەردە قالانىڭ باستى كوشەلەرىندە جاس جىگىتتەر مەن جاس بيكەشتەردىڭ شەرۋى وتەدى، سولارعا قاراپ تۇرىپ الاپات اپاتتاردىڭ اياسىندا دا ءومىر سۇرۋگە دەگەن كەرەمەت قۇشتارلىق ءبۇر جاراتىنىنا كوز جەتكىزەسىڭ. ەگەر ىندەت ۇلعايسا، پاراسات شەڭبەرى ودان سايىن كەڭەيە تۇسەتىن ءتارىزدى. وندا ميلان مەيرامپازدارىن بولەك-بولەك قابىرلەۋدى دە كورۋىمىز مۇمكىن.

تالما ءتۇستىڭ كەزىندە تاڭعاجايىپ اسا تاياقتىڭ سىلتەلۋىن كورگەندەي-اق جۇرت مەيرامحانالارعا لىق تولادى. ەندى بىرنەشە مينۋت وتكەندە ورىن جەتپەگەن ءجۇرت توپ-توپ بولىپ ەسىك اۋزىندا تۇرادى. اپتاپتان اسپان بىرتە-بىرتە قاراۋىتا باستايدى. الىپ ماتا قالقالاردىڭ كولەڭكەسىندە قارنى اشقاندار كۇن كوزىنەن ەندى عانا كۇيزەلىپ تۇرعان كوشەلەردە كەزەك كۇتەدى. مەيرامحانالار جانە تاعام ماسەلەسىن وڭاي شەشەتىن بولعاندىقتان دا لىقا تولادى. الايدا ول اۋرۋ جۇقتىرۋ ءقاۋپىن جويا المايدى. تۇستەنۋشىلەر ىدىستارىن ۇزاق ىسقىلاپ ءسۇرتىپ وتىرعانى. تاياۋ ۋاقىتتان بەرى مەيرامحانالاردىڭ جارناما اينەگىندە: "بىزدە ىدىس-اياقتى قايناتادى" دەگەن حابارلاندىرۋ شىقتى. سونان سوڭ مەيرامحانا يەلەرى كەز كەلگەن جارنامادان باس تارتتى، ويتكەنى كوپشىلىكتىڭ ءبارىبىر كەلەتىنىن ءبىلدى. ونىڭ ۇستىنە كەلۋشىلەر تارتپاق ساراڭدىعىن دا قويدى.

دۋمانداتۋشىلاردىڭ تاۋسىلماس جارىسى ەڭ جۇمساق ءارى ايتۋلى سانالاتىن شاراپتار مەن قىمبات تىسكەباسارلارعا تاپسىرىس بەرۋدەن باستالادى. ءبىر مەيرامحانادا مىنانداي دا قوس ۇرەي شۋ شىعىپ قالىپتى دەيدى: تۇستىك جاساۋشىلاردىڭ ءبىرى ءوزىن ناشار سەزىنىپ، ۇستەل باسىنان ارەڭ تۇرىپ، بوپ-بوز بولىپ تەڭسەلە اسىعىپ-ۇسىگىپ شىعار اۋىزعا بەتتەگەن ەكەن، جۇرت شوشىپ كەتىپتى.

ساعات ەكىلەرگە تامان قالا بىرتە-بىرتە قاڭىراپ بوس قالادى دا، سول ءسات كوشەلەردە شاڭ-توزاڭ، كۇن شاپاعى، وبا مەن ۇنسىزدىك - ءبارى-بارى توقايلاسادى. وسىناۋ ۇزاق اباقتى ساعاتى جالقىندانعان كەشكە ۇلاسىپ، قىبىرلاعان جۇرت پەن ىزىڭداعان قالانى قۇشاعىنا الادى. ىستىقتىڭ العاشقى كۇندەرى، نەگە ەكەنىن كىم ءبىلسىن، كەشكىلىك كوشەدە ەشكىم بولمايدى. ال ءقازىر تۇنگى سالقىننىڭ لەبى ۇمىتپەن وي سەرگىتپەسە دە بوي سەرگىتەدى. بارلىعى ۇيلەرىنەن سىرتقا شىعادى. مىلجىڭ اڭگىمەمەن، بولىمسىز داۋمەن كوڭىلىن باسقىسى كەلەدى دە، القىزىل شىلدە اسپانى استىندا كۇللى قالا جۇپ-جۇپ بولعان جۇرتتىڭ داۋسىمەن جاڭعىرىپ، ىڭىرانعان ءتۇندى قارسى الادى. بەكەر-اق ءبىر فەتر قالپاقتى كوبەلەك سىندى گالستۋك تاققان ەلىرمە شال توپتى كيمەلەپ: "قۇداي ۇلىق، سوعان كەلىڭدەر!" - دەپ دالباسالايدى، وعان كەرىسىنشە ەلدىڭ ءبارى دە باز-بىردەڭەگە اسىعادى، نەنى كوكسەيتىنىن ءبىراق وزدەرى دە بىلمەيدى، ايتەۋىر قۇدايدان ماڭىزدىراق بىردەڭەگە ۇمتىلاتىن سياقتى. العاش بۇرق ەتە قالعان ىندەت جاي عانا ىندەت دەپ سانالعان كەزدە دىندىكى ورىندى دا ەدى. جۇرت ءىستىڭ بەتى ناشار ەكەنىن تۇسىنگەندە ءبارى بىردەن ءومىردىڭ قۋانىش-قىزىعى دا بارىن ەسكە ءتۇسىردى. كۇندىز بەت بىتكەندى ءبۇلدىرىپ اجارىن الاتىن ۋايىمدى ۇرەي مىناۋ شاڭعا كومىلگەن، الاۋلاعان كەشقۇرىمدا ءباز ءبىر بەلگىسىز جەلپىنىسكە، كۇللى قالانى ورەكپىتكەن ەبەدەيسىز ازاتتىققا ورىن بەرەدى.

مەن دە ءدال سولار سياقتىمىن! ايتارى نە! اجال مەن ءتارىزدى ادامدارعا تۇك تە ەمەس. ءبىزدىڭ دۇرىستىعىمىزدى دالەلدەيتىن جاي ءبىر وقيعا!

كۇندەلىگىندە ەسكە العان - ريەمەن كەزدەسۋدى سۇراپ جۇرگەن - تاررۋدىڭ ءوزى. كەلىسىلگەن كەزدەسۋ كەشىندە ريە قوناعىن كۇتىپ وتىرىپ، اس ءۇيدىڭ الىس بۇرىشىندا قازديىپ وتىرعان اناسىنا كوز سالدى. ءۇي شارۋاسىنىڭ كۇيبەڭ تىرشىلىگىن جايعاپ بولىپ، ول وسى ارادا، ءدال وسى ورىندا بۇكىل بوس ۋاقىتىن وتكىزەدى. قولىن تىزەسىنە قويىپ كۇتەدى دە وتىرادى. ريە ونىڭ وسىلاي وتىرىپ ءدال ءوزىن كۇتەتىنىنە ونشا سەنبەۋشى ەدى. ءبىراق بۇل ۇيگە كىرگەندە ونىڭ ءجۇزى وزگەرىپ سالا بەردى. ۇزاق ەڭبەك ومىرىندە مەڭىرەۋلىككە سايعاننىڭ ءبارى ونىڭ بويىندا بىردەن جاندانىپ جۇرە بەرگەندەي بولدى. سوسىن ول تاعى دا ءۇنسىز قالدى. كەش بويى ول تەرەزەدەن كوز الماي قاڭىراپ قالعان كوشەگە قارادى. كوشەنىڭ جارىعى ءقازىر ۇشتەن ەكىدەي ازايعان. تەك جارىعى كۇڭگىرت سيرەك ءبىر شامدار عانا قاراڭعىلىق قوينىن تىلەدى.

— بۇكىل ىندەت كەزىندە ەلەكتر وسىلاي جارتى كۇشىمەن جانباق پا؟ - دەپ تاڭىرقادى ريە حانىم.

― ول دا ىقتيمال

— تىم قۇرىسا قىسقا دەيىن بىتسە عوي. ايتپەسە قىس مۇلدەم قايعىلى بولارى ءسوزسىز.

― راس، - دەپ كەلىستى ريە.

ول اناسىنىڭ كوزى مۇنىڭ ماڭدايىن ايالاعانىن بايقادى. سوڭعى كۇندەردەگى ابىگەر مەن قالجىراۋ وڭدىرماي جۇرگەنىن ريەنىڭ ءوزى دە بىلەدى.

— ال قالاي بۇگىن، وڭعا باسپاي تۇر ما؟

― ءا، جوق، قاشانعىسىنداي.

قاشانعىسىنداي! بۇل پاريجدەن جىبەرىلگەن جاڭا سىۆوروتكا بۇرىنعىسىنداي ەمەس، السىزدەۋ سياقتى، ولگەندەر سانى ءوسىپ بارادى دەگەندى اڭعارتاتىن ءسوز. الايدا بۇرىنعىسىنشا الدىن الۋ ۆاكسيناسياسىن وبا بولىپ كەتكەن وتباسىلارىندا عانا جاساۋ كەرەك. ال ۆاكسينانى قاجەتتى اۋقىمدا شاشۋ ءۇشىن ونىڭ ءوندىرىسىن جولعا قويۋ قاجەت. كوپشىلىك جاعدايدا شاپ ىسىكتەرى قاسارىسىپ جارۋعا كونبەيدى، نەلىكتەن ەكەنىن كىم ءبىلسىن، ولار شەمەن بوپ قاتىپ قالىپ اۋرۋدى ەسەلەپ قينايدى. كەشەدەن بەرى قالادا اۋرۋدىڭ تىڭنان تاعى دا ەكى ءتۇرى تىركەلدى. ەندى بەز وباسىنا وكپەنىكى قوسىلدى. سول سەبەپتى زىر جۇگىرىپ، تابانىنان تاۋسىلىپ نە لاج جاسارىن بىلمەگەن دارىگەرلەر ابىرجىعان پرەفەكت شاقىرعان ماجىلىستە اۋرۋدىڭ جۇعۋ ءقاۋپىن الماستىرۋ ءۇشىن جاڭا شارالار قولدانۋدى تالاپ ەتتى، ايتپەسە وكپە وباسى اۋا ارقىلى دا تاراي بەرەدى. ادەتتەگىدەي ول تۋرالى ەشكىم دە ەشتەڭە بىلگەن جوق. ول اناسىنا قارادى. قارا كوزدەردىڭ سۇيكىمدى قيىعى ونىڭ پەرزەنتتىك مەيىرىمىن تەربەپ، تەبىرەنتىپ جىبەردى.

— انا-اۋ، ءسىز وسى قورىقپايسىز با؟

― اسىرەسە مەنىڭ جاسىمدا قورقاتىن نە بار؟

— كۇن ۇزاق، ال مەن ۇيدە ەشقاشان بولمايمىن.

― سەنىڭ كەلەتىنىڭدى بىلگەندىكتەن، قانشا قاجەت بولسا، سونشا كۇتەمىن. ال سەن ۇيدە جوقتا بالام نە ىستەپ ءجۇر ەكەن دەپ ويلايمىن. حابار بار ما، ءوزى؟

— ءيا، سوڭعى جەدەلحاتقا سەنەر بولساق، ءبارى دە ويداعىداي. ءبىراق ونىڭ مەنى الاڭداتپاۋ ءۇشىن عانا وسىلاي جازىپ وتىرعانىن ءىشىم سەزەدى.

ەسىكتىڭ قوڭىراۋى شىلدىر ەتە قالدى. دارىگەر اناسىنا جىميا قاراپ، ەسىك اشۋعا كەتتى. باسپالداق الاڭى الدەن-اق قاراڭعى تارتىپتى، سوندىقتان سۇر كوستيۋم كيگەن تاررۋ الىپ ايۋعا ۇقساپ كەتتى. ريە قوناعىن ءوز كابينەتىندەگى جازۋ ۇستەلىنىڭ قاسىنا جايعاستىردى. ءوزى مامىقتاقتىڭ ارقاسىنان ۇستاپ تۇرىپ قالدى. ولاردى ۇستەل ۇستىندەگى شام عانا ءبولىپ تۇر، وسى ۇيدە جالعىز جانىپ تۇرعان سول عانا.

― سىزبەن اشىق سويلەسە الاتىنىمدى بىلەمىن،- دەپ باستادى ءسوزدى تاررۋ تۇسپالداماي-اق.

تاررۋدىڭ ءسوزىن قۇپتاعانداي ريە ءۇن قاتقان جوق.

— ەكى اپتادان، بولماسا ەكى ايدان كەيىن ءسىز بۇل ارادا پايداسىز بولىپ قالاسىز، جاعدايدىڭ ءوزى باسىپ وزىپ كەتتى.

― ونىڭىز دۇرىس، - دەپ كەلىستى ريە.

― سانيتارلىق قىزمەت وتە ناشار ۇيىمداستىرىلعان. سىزدەرگە ۋاقىت تا، كىسى دە جەتىسپەيدى.

ريە مۇنى دا ماقۇلدادى.

— پرەفەكتۋرا بارشا جارامدى ەرلەردىڭ ار-نامىسىن وياتىپ، ادامداردى قۇتقارۋ جولىنداعى كۇرەسكە قاتىستىرۋ ءۇشىن تۇرعىنداردان ارناۋلى قىزمەت ۇيىمداستىرۋدى ويلاستىرىپ جاتقانىن بىلەمىن.

― مالىمەتىڭىز دۇرىس. ءبىراق نارازىلىق ونسىز دا كۇشتى، سوندىقتان پرەفەكت ويلانىپ قالىپ وتىر.

— ونداي جاعدايدا ەرىكتىلەرگە نەگە ءسوز سالمايدى؟

― سالىپ تا كورگەن، ءبىراق ناتيجەسى ماردىمسىز.

— ءسوزىنىڭ وتەر-وتپەسىنە وزدەرى دە سەنبەي، ولار رەسمي جولمەن ءسوز سالدى. ولارعا ەڭ باستىسى - وي-قيال جەتىسپەيدى. سوندىقتان دا باقىتسىزدىقتىڭ اۋقىمىنا ىلەسە الماي قالىپ وتىر. وبامەن كۇرەسىپ جاتىرمىز دەپ ويلايتىن دا بولۋى كەرەك، ال كۇرەسىنىڭ قۇرالى ادەتتەگىدەي تۇماۋعا قارسى قيمىلدىڭ دەڭگەيىنەن اسپايدى. ەگەر ءبىز ارالاسپاساق، ولار قۇريدى. ءبىز دە بىرگە قۇريمىز.

― مۇمكىن، - دەپ كەلىستى ريە. - سىزگە ايتۋعا ءتيىستىمىن، ولار سونداي-اق قارا جۇمىسقا تۇتقىنداردى تارتۋدى دا ويلاستىرىپ وتىر.

— مەن جۇمىستى ازات ادامدار اتقارعانىن ارتىق كورەمىن.

― مەن دە سولاي؟ شىنىندا دا، نەگە؟

— ءولىم جازاسىنا كەسەر ۇكىمدەردى جەك كورەمىن.

ريە تاررۋعا قارادى.

― ال، وندا نە تۇر؟ - دەدى ول

— ايتپەسە مەندە ەرىكتى جاساقتاردى ۇيىمداستىرۋ جونىندە جوسپار بار ەدى. وسى شارۋامەن شۇعىلدانۋدى ماعان تاپسىرىڭىز دا، باسشىلاردى جايىنا قالدىرىڭىز. ولاردىڭ ونسىز دا قام-قارەكەتى كەڭىردەگىنەن كەلەدى. مەنىڭ قاي جەردە دە دوستارىم بارشىلىق، ۇيىمنىڭ ۇيىتقىسى سولار بولادى. ارينە، ءوزىم دە جاساققا كىرەمىن.

― ءوز باسىم، بۇعان قۋانا كەلىسەتىنىمە كۇماندانباسسىز دەپ ويلايمىن، - دەدى ريە. - ادام قاشاندا كومەكتى قاجەتسىنەدى، اسىرەسە، ول ءبىزدىڭ كاسىپتە كوبىرەك كەرەك.

— ۇسىنىسىڭىزدى پرەفەكتۋرادا وتكىزۋ مىندەتىن ءوز موينىما الايىن. الايدا ولاردا باسقا جول دا جوق. ءبىراق... - ريە ۇندەمەي قالدى.

― ءبىراق بۇل جۇمىستىڭ كەرەمەت قاتەرمەن استاسىپ جاتقانىن ءوزىڭىز دە بىلەسىز. بۇل تۋراسىندا بار جاعدايدى ەسكەرتىپ وتىرۋعا بورىشتىمىن. وسىنىڭ ءوزىن جاقسىلاپ ويلاستىرىپ پا ەدىڭىز؟

تاررۋ بايسالدى سۇر كوزىن دارىگەرگە قادادى.

— ال ءسىز پانليۋ اتايدىڭ ۋاعىزى جايىندا نە ايتار ەدىڭىز، دارىگەر؟

بۇل سۇراق سونداي تابيعي شىقتى دا، دارىگەر ريە وعان كامىل تابيعي جاۋاپ قايىردى:

― ۇجىمدىق جازا تۋرالى پىكىر مەنى باۋراپ الاتىنداي، ۋاقىتىمنىڭ دەنىن اۋرۋحانالاردا مەن استە دە از وتكىزگەن جوقپىن. الايدا حريستيانداردىڭ ءوزى شىنداپ سەنبەسە دە، وسى تاقىرىپتا سىرلاسۋدى كەيدە جاقسى كورەتىنىن ءسىز بىلەسىز بە؟ ولار ءبىر قاراعاندا كورىنگەنىنەن جاقسىراق.

— دەمەك، ءسىز دە پانليۋ اتاي سياقتى، وبانىڭ جاعىمدى جاعى دا بار، ول جۇرتتىڭ كوكىرەك كوزىن اشادى، ويلانۋعا ءماجبۇر ەتەدى دەمەكسىز عوي.

دارىگەر شىدامسىزدانىپ باسىن سىلكىپ قالدى.

― الەمدەگى اۋرۋ اتاۋلىنىڭ ءبارى سولاي. مىناۋ جالعانداعى سىرقاتتارعا قاتىستى ول پىكىر دۇرىس بولسا، وباعا قاتىستى دا دۇرىس. بالكىم، باز-بىرەۋگە ول ساباق بولىپ جاقسارتار. الايدا وبانىڭ قانشالىق قايعى-سور مەن قاسىرەت اكەلگەنىن كورە تۇرىپ، وعان ءتوزىپ، اپاتىنا كەلىسسەڭ، ەسى اۋىسقان ەسالاڭ، تۇك كورمەس كورسوقىر نەمەسە ءيىس الماس سۇمپايىنىڭ ءوزى بولار ەدىڭ.

ريە داۋسىن تۇك تە كوتەرمەي سويلەدى. تاررۋ ءبىراق ونى ساباسىنا تۇسىرگىسى كەلىپ قولىن سىلتەپ قالدى. ول كۇلىپ جىبەردى.

— ءيا، - دەپ ريە يىعىن قوزعاپ قويدى. - ءبىراق ءسىز ماعان ءالى جاۋاپ بەرگەن جوقسىز. ونى ءسىز جاقسىلاپ ويلاستىردىڭىز با؟

تاررۋ مامىقتاققا ىڭعايلىراق جايعاسىپ شامعا قاراي ۇمسىندى.

― ال ءسىز قۇدايعا سەنەسىز بە، دارىگەر؟

بۇل سۇراق تا ابدەن تابيعي ەستىلدى. ءبىراق بۇل جولى ريە بىردەن جاۋاپ بەرگەن جوق.

— جوق، ءبىراق ونىڭ بۇل ارادا كەرەگى قانشا. مەن قاراڭعى قاپاستا تۇرامىن، سوندىقتان بىردەڭەنى ءۇڭىلىپ كورگىم كەلەدى. ال ونى باياعىدان-اق دارا دۇنيە دەپ ساناعان ەمەسپىن.

― ءسىزدى پانليۋ اتايدان الشاقتاتاتىن دا وسى عوي.

— ولاي ويلامايمىن. پانليۋ - كابينەت وقىمىستىسى. ءولىمدى ول جەتكىلىكتى كورگەن جوق، سوندىقتان اقيقات اتىنان سويلەيدى. ال وزىنە كەلگەندەردىڭ كۇناسىن كەشىرتىپ، ءجانتاسىلىم ەتكەندەردىڭ اقتىق دەمىن ەستىگەن كەز كەلگەن اۋىل پوپى ءدال مەن قۇساپ ويلايدى. ول ەڭ الدىمەن قايعى قۇشقاندارعا كومەك كورسەتۋگە تىرىسادى، سوسىن بارىپ ونىڭ جاقسى قاسيەتتەرىن دالەلدەيدى.

ريە ورنىنان كوتەرىلىپ، ءجۇزىن كورسەتىپ تۇرعان جارىق كەۋدەسىنە ءتۇستى.

― مەنىڭ ساۋالىما جاۋاپ بەرگىڭىز كەلمەيدى ەكەن، وندا مۇنى تاستالىق، - دەدى.

بۇرىنعىسىنشا مامىق تاقتا قوزعالماي جايلى وتىرعان تاررۋ كۇلىمسىرەدى.

— جاۋاپ ورنىنا ساۋال بەرۋگە بولا ما؟

دارىگەر دە جىميدى.

― بايقايمىن، ءسىز قۇپيالىقتى جاقسى كورەدى ەكەنسىز، وندا ەركىڭىز، - دەدى.

— وندا بىلاي، - دەدى تاررۋ. - قۇدايعا سەنبەيتىن بولساڭىز، وز ءىسىڭىزدى نە ءۇشىن وسىنشا جان سالىپ اتقاراسىز. بالكىم، ءسىزدىڭ نە ايتارىڭىزدى ءبىلىپ، جاۋابىن ءوزىم دە بەرە الامىن.

بۇرىنعىسىنشا جارتىلاي قاراڭعىلىقتا تۇرىپ دارىگەر بۇل سۇراققا جاۋاپ بەرگەنىن ايتتى، ەگەر قۇدىرەتى كۇشتى قۇدايعا سەنسە، اۋرۋلاردى ەمدەۋىن دوعارىپ، بارلىعىن جاراتقاننىڭ ءوز قولىنا بەرەر ەدى. الايدا ماسەلە مىنادا، ءدۇيىم دۇنيەدە بىردە-بىر ادام، ءيا، ءتىپتى ول پانليۋ اتاي بولسا دا، بۇنداي قۇدايعا سەنە تۇرىپ يەك ارتپايدى، ال ريە بولسا، ورنىققان عالامي تارتىپكە قارسى كۇرەسىپ، ءوزىن دۇرىس جولدامىن دەپ سانايدى.

― ءا-ا، - دەپ داۋسىن سوزدى تاررۋ، - دەمەك، ءسىز ءوز كاسىبىڭىزدى وسىلاي ۇعىنادى ەكەنسىز عوي.

— شامامەن، - دەپ دوكتور شامنان تۇسكەن جارىقتىڭ توڭىرەگىندە ارلى-بەرلى ءجۇردى.

تاررۋ باياۋ عانا ىسقىرىپ، دوكتور وعان تەسىلە قارادى.

― ءيا، - دەپ سوز باستادى ريە، - بالكىم، ءسىز بۇل ارادا وزىمشىلدىك كەرەك دەيتىن بولارسىز. مەنىڭ مەنمەندىلىگىم دە، وزىمشىلدىگىم دە ءبىر باسىما جەتەدى. ءوزىمدى الدا نە كۇتىپ تۇرعانىن، ودان ءارى نە بولاتىنىن مەن بىلمەيمىن. ءقازىر اۋرۋلار بار، سولاردى ەمدەۋ قاجەت. ولار دا، ولارمەن بىرگە مەن دە كەيىن ويلانىپ-تولعانامىز. ال قازىرگى كوكەيتەستىسى -سولاردى ەمدەپ جازۋ. مەن بولسام، ولاردى بىلگەنىمشە قورعايمىن، بار بولعانى وسى.

— كىمنەن قورعايسىز؟

ريە تەرەزەگە بۇرىلدى. الىستا اسپاننىڭ بوياۋى قالىڭداپ، قاراۋىتقانىنان تەڭىزدىڭ بارى ءبىلىنىپ تۇر. ونىڭ جالعىز عانا تۇيسىنگەنى - كوپ كۇننەن بەرى قارا جانىنا ءبىر دامىل بولماي شارشاعانى، سونىڭ وزىندە دە الدىنداعى مىناۋ مىنەزى وعاش، ءبىراق جانىنىڭ ءبىر باۋىرمالدىق جاقىندىعى بار اداممەن اياق استىنان سىر اشىپ، سىرلاسۋعا بويىن تارتىپ، وزىمەن-وزى ىشتەي كۇرەسۋگە ءوزى جەتىپ وتىر.

― ءوزىم دە بىلمەيمىن، تاررۋ، انت ەتەيىن، بىلمەيمىن. بۇنى ەندى عانا باستاعاندا كوپ جاعدايدا دەرەكسىز قيمىلداۋعا تۋرا كەلدى، ويتكەنى مەنىڭ قالاۋىم سولاي بولدى، ءقازىر جاستاردىڭ كوزى قۇمارتىپ جۇرگەن دارىگەر ماماندىعىنىڭ وزگەلەردەن كەم ەمەس ەكەنىن كورسىن دەدىم. مۇمكىن ونىڭ جۇمىسشىنىڭ بالاسى مەنىڭ قولىما وڭايلىقپەن تۇسپەگەنىن جۇرت ءبىلسىن دەگەن شىعارمىن. سودان سوڭ ادامنىڭ قالاي جان تاپسىراتىنىن كورۋگە تۋرا كەلدى عوي. بىلسەڭىز بار عوي، ولگىسى كەلمەيتىن ادامدار كوپتىڭ كوبى. ءجانتاسىلىم ەتكەلى جاتىپ ايەلدىڭ: "جوق، جوق، ەشقاشان!" - دەپ ايقايلاعانىن ءسىز ەستىمەگەن شىعارسىز. ال مەن ەستىدىم. بۇعان ەشقاشان كوندىكپەسپىن دەپ سوندا-اق ويلاعان ەدىم. وندا نە، اۋزىنان ۋىزى ارىلماعان سارى اۋىز بالاپانمىن، ءوزىمنىڭ جيىركەنىشىمدى ادەتتەگى ءىس قوي دەپ ويلايمىن. ۋاقىت وتە كەلە بارىنە ەتىمىز ۇيرەندى. سوندا دا ءولىم كورىنىسىنە ەتىم ءولىپ كوندىگە الماي-اق قويدىم. ودان ارتىق ءوزىم دە ەشتەڭە بىلمەيمىن. الايدا، امال نە...

ريە اعات كەتكەنىن ءبىلىپ، ۇندەمەي قالدى. كەنەت تاماعى قۇرعاپ، اۋزى كەۋىپ قالعانىن سەزدى.

— امال نەڭىز نە؟ - دەپ سۇرادى تاررۋ باياۋ عانا.

― امال نە؟ - دەپ قايتالاعان دوكتور تاررۋعا ىقىلاستانا زەر سالىپ تاعى دا ءۇنسىز قالدى. -ايتكەنمەن، مەن قاتەلەسكەن جوقپىن، ونى ءسىز سياقتى كىسى تۇسىنۋگە ءتيىس... مىنە، ماسەلە مىنادا، ءىستىڭ ءمانى ولىممەن انىقتالاتىن بولسا، بالكىم قۇداي تاعالاعا، جالپى، وزىنە سەنبەگەن جاقسى شىعار، جۇرت مەلشيگەن ۇنسىزدىك جايلاعان اسپانعا نازار اۋدارماي، بار كۇشىن سالىپ ولىمگە قارسى كۇرەسەدى عوي.

— راس، - دەپ قوستادى تاررۋ، - تۇسىنەمىن. ءبىراق ءبىزدىڭ كەز كەلگەن جەڭىسىمىز قاشاندا وتكىنشى بولعان، سولاي قالا دا بەرمەك - ماسەلە، مىنە، وسىندا.

ريە تۇنجىراپ كەتتى.

― قاشاندا سولاي بولاتىنىن بىلەمىن. ءبىراق بۇل كۇرەستەن باس تارتۋعا جەلەۋ بولا المايدى ءالى.

— جەلەۋ ەمەس ەكەنى انىق. الايدا ءسىز ءۇشىن ءمۇنداي جاعدايدا وبانىڭ نە ەكەنىن شامالايمىن.

― ءيا، شەگى، شەتى جوق جەڭىلىس، - دەدى ريە.

تاررۋ ءبىر مينۋتتاي دارىگەرگە تەسىلە قاراپ تۇردى دا، سودان كەيىن ەسىككە بەتتەدى. ريە ونىڭ سوڭىنان كەتتى. ول قۋىپ جەتكەندە تاررۋ اياعىنىڭ استىنا قاراپ تۇر ەدى، كەنەت سۇراق قويىپ قالدى:

— وسىنىڭ بارىنە ءسىزدى ۇيرەتىپ جۇرگەن كىم، دارىگەر؟

جاۋاپ ىلە قايتارىلدى:

― ادامنىڭ قاسىرەت-قايعىسى.

ريە كابينەتتىڭ ەسىگىن اشىپ، دالىزدە تاررۋمەن بىرگە شىعاتىنىن ايتتى، وعان قالا شەتىندەگى ءبىر اۋرۋعا بارىپ قايتۋ كەرەك ەكەن. تاررۋ وعان شىعارىپ سالايىن دەپ ءوتىندى دە، دارىگەر قارسىلىق ەتكەن جوق. ءدالىزدىڭ ەڭ شەتىندە ولارعا ريە حانىم كەزدەستى دە، دارىگەر ونى قوناعىنا تانىستىردى.

— تانىسىڭىز، مىناۋ مەنىڭ دوسىم، - دەدى ول

― سىزبەن تانىسقانىما وتە قۋانىشتىمىن، - دەدى ريە حانىم.

ول وتكەن سوڭ تاررۋ بۇرىلىپ سىرتىنان قارادى وعان. باسپالداق الاڭىنا شىققان سوڭ ريە ەلەكتر شامىن جاقپاق بوپ اۋرەلەندى. كىرە بەرىس تاستاي قاراڭعى ەكەن. دوكتور ەلەكتر قۋاتىن ۇنەمدەۋ جونىندەگى جاڭا بۇيرىقتىڭ كۇشىنە ەنگەنىن ءبىلدى. ءبىراق كىم ءبىلسىن، تاياۋدان بەرى قالادا دا، ۇيلەردە دە بار شارۋانىڭ قيۋى قاشتى عوي. بالكىم، بۇل كۇزەتشىنىڭ جاي عانا قاراماۋىنىڭ كەسىرى شىعار، ال ءبىزدىڭ اعايىندار جالپى ەشتەڭەنىڭ قامىن ويلامايدى عوي. دوكتور وسىنى ويلاپ ۇلگەرگەنشە، تۋ سىرتىنان تاررۋدىڭ داۋسى شىقتى.

— تاعى ءبىر ەسكەرتپە، دارىگەر، مەيلى ول سىزگە كۇلكىلى بولسا دا ايتايىن: سىزدىكى باستان-اياق دۇرىس.

تاررۋ قاراڭعىدا ونىڭ قيمىلىن اڭداي المايتىن بولسا دا ريە يىعىن قيقاڭ ەتكىزدى.

― اشىعىن ايتقاندا، مەنىڭ ءوزىم دە بىلمەيمىن. ال ءسىز، ءسىز بىلەسىز عوي.

— ا-ال، - دەپ داۋسىن ىقىلاسسىز سوزدى تاررۋ، - مەن وقىمىستى اداممىن.

ريە توقتاي قالدى، سوڭىندا كەلە جاتقان تاررۋ باسپالداقتان ءسۇرىنىپ كەتىپ،مۇنىڭ يىعىنان ۇستاپ ارەڭ قۇلاماي قالدى.

― دەمەك، ءسىز ءوز ويىڭىزشا، ءومىر تۋرالى ءبارىن بىلەسىز عوي؟ - دەپ سۇرادى دارىگەر.

قاراڭعىدان سول ءباز باياعى بايسالدى داۋىسپەن قايتارىلعان جاۋاپ قۇلاققا جەتتى:

— ءيا، بىلەمىن.

تەك كوشەگە شىققان سوڭ عانا ولار ۋاقىت تىم كەش ەكەنىن، ساعات ون بىرلەرگە بارىپ قالعانىن سەزدى. قالا تىپ-تىنىش، سىبىردان باسقاسىنىڭ ءبارى تىنعان. الدەقايدان ءتۇۋ الىستا "جەدەل جاردەمنىڭ" دابىلى ەستىلەدى. ولار ماشيناعا وتىرىپ، ريە موتوردى وت الدىردى.

― ەرتەڭ لازارەتكە كەلىپ كەتىڭىز، - دەدى ول. - سىزگە ساقتاندىراتىن ۋكول سالۋ كەرەك. ءسىز مىناۋ تاريحقا كيلىكپەس بۇرىن سونى جاساۋ شارت، ەسىڭىزدە بولسىن، بۇدان امان شىعار مۇمكىندىكتىڭ ءسىز ءۇشىن بىرەۋى-اق بار.

— بۇل دولبار ەسەپتىڭ ەش ءمانى جوق، ونى ءوزىڭىز دە وتە جاقسى بىلەسىز، دارىگەر. بۇدان ءجۇز جىل بۇرىن پەرسياداعى وبا ىندەتىندە قالانىڭ كۇللى تۇرعىنى قىرىلىپ، ءبىر-اق ادام امان قالعان عوي، باقسا ول مايىتتەردى ارۋلاپ جۋىپ، ءبىر مينۋت تا دامىل-تىنىم تاپپاعان ەكەن.

― ياعني، ونىڭ ۇلەسىنە ءۇشىنشى مۇمكىندىك تيگەن، - دەدى ريە جانە داۋسى ادەتتەن تىس قاتقىل شىقتى. - ءسىزدىڭ ايتۋىڭىزدىڭ دا جانى بار، وبا جايىنداعى ماعلۇماتىمىز ءالى دە ونشا ءماز ەمەس.

ەندى ولار قالا شەتىن ارالاي باستادى. قاڭىراعان كوشەلەردە اۆتوموبيل جارىعى جارق-جۇرق ەتەدى. دارىگەر ماشينانى توقتاتتى. ەسىگىن جاۋىپ جاتىپ تاررۋدان اۋرۋدىڭ ۇيىنە كىرەر ويىڭىز بار ما دەپ سۇرادى، اناۋ كىرەتىنىن ايتتى. ولاردىڭ جۇزىنە تۇنگى اسپاننان شاشىراعان ساۋلە عانا جارىق ءتۇسىردى. ويلاماعان جەردەن ريە ىقىلاستانىپ قارق-قارق كۇلدى.

— ايتىڭىزشى، تاررۋ، مىنا تاريحقا كيلىگۋگە ءسىزدى نە ماجبۇرلەپ ءجۇر؟ - دەپ سۇرادى ول

― بىلمەيمىن. ءسىرا، ادامگەرشىلىك الدىنداعى وي-تولعام، تۇسىنىك بولۋى كەرەك.

— ال ول نەگە نەگىزدەلگەن؟

― ادامگەرشىلىك تۇسىنىككە.

تاررۋ ۇيگە قاراي بۇرىلدى دا، ريە ونىڭ ءجۇزىن دەمىكپە شالدىڭ ۇيىنە كىرگەندە عانا كوردى.

كەلەسى كۇنى-اق تاررۋ ىسكە كىرىسىپ، العاشقى ەرىكتى جاساقتى قۇرا باستادى، ونىڭ ىزىمەن باسقالارى دا ۇيىمداستىرىلۋعا ءتيىس بولدى.

وسىناۋ سانيتارلىق ۇيالارعا تىم زور ءمان بەرۋ اڭگىمەشىنىڭ نيەتىندە استە جوق. راس، اڭگىمەشىنىڭ ورنىندا بولسا، ءبىزدىڭ اعايىنداردىڭ ءبىرازى-اق بۇل جاساقتاردىڭ ءرولىن اسىرا كورسەتۋدەن ايانباس ەدى. الايدا اڭگىمە ايتۋشى باسقا ءبىر جايتقا بوي الدىراتىن سىڭايلى، ول جاقسى ىستەرگە مەيلىنشە مول ءمان بەرىپ، جاماندىقتىڭ ءوزىن كوككە كوتەرىپ كەرەمەت ماقتايدى دەپ سانايدى. ويتكەنى مۇنداي جاعدايدا جاقسى قىلىق سيرەك قۇبىلىس بولعاندىقتان عانا باعالانادى دەپ توپشىلاۋعا بولادى، ال جاۋىزدىق پەن ەنجارلىق -ادام قارەكەتىنىڭ الدەقايدا كەڭ تاراعان قوزعاۋشىلارى. مىنە، وسى كوزقاراستى اڭگىمەشى تيتتەي دە بولىسە المايدى. دۇنيەدەگى زۇلىمدىق اتاۋلى قاشاندا ناداندىقتىڭ جەمىسى، ەگەر اعارتۋ جاعى جەتكىلىكسىز بولسا، كەز كەلگەن يگى كۇش-جىگەر جاماندىقتان كەم زيان اكەلمەيدى. ادامداردىڭ جامانىنان جاقسىسى كوپ، شىن مانىندە، ماسەلە مۇندا دا ەمەس. ولار كەي جاعدايدا ەشتەڭە بىلمەي تۇسىنبەستىكپەن جۇرەدى، بۇنى راقىمشىلدىق نەمەسە كەمىستىك دەپ بىلەدى. ال ەڭ ۇلكەن كەمىستىك - وسى تۇسىنبەستىك، ول ءوزى ويىنا نە كەلسە سونى ىستەۋگە بولادى، ءتىپتى كىسى ولتىرۋگە دە بولادى دەپ ويلايدى. كىسى ءولتىرۋشىنىڭ كوڭىلى كورسوقىر، ءبارىن باستان-اياق ايقىن كورمەيىنشە شىنايى مەيىرباندىق تا، شىن تاماشا ماحاببات تا بولمايدى.

تاررۋدىڭ باستاماسى بويىنشا تۋعان سانيتارلىق جاساقتاردى قۋاتتاي وتىرىپ، ادىلدىكتەن اۋماۋ كەرەك دەيتىنىمىز، مىنە، سوندىقتان. اڭگىمە ايتۋشىنىڭ اسا ءدىلمار شەجىرەشى كەبىن كيىپ، يگى ەرىك-جىگەر مەن ەرلىكتى قولداي تۇرا كوككە كوتەرىپ ماداقتاۋدان اۋلاق تۇراتىنى دا سودان. ول بۇدان بىلاي دا قايعىرسا دا قايىسپايتىن قايسار جۇرەگىنىڭ شەجىرەشى تاريحشىسى بولىپ قالا بەرەدى، ويتكەنى ءبىزدى وبا وسىنداي ەتتى.

سانيتارلىق جاساقتاردى ۇيىمداستىرۋعا جانكەشتىلىكپەن كىرىسكەندەردىڭ ەڭبەگى ونشالىق ۇلىق تا ەمەس، ولار باسقاشا ىستەۋگە بولمايتىنىن بەرىك ءبىلدى جانە، كەرىسىنشە، بۇنى قولعا الماۋدىڭ ءوزى تۇسىنىكسىز بولىپ قالار ەدى بۇل جاساقتار ازاماتتارىمىزدىڭ وباعا ۇڭگىپ ەنۋىنە كومەكتەسىپ، ءبىر جاعىنان ولاردىڭ كوزىن اۋرۋ كەلگەن جەردە وعان قارسى كۇرەسەتىن امال تابۋ قاجەتتىگىنە جەتكىزدى. ويتكەنى وبامەن كۇرەس ءبىر پارا ادام ءۇشىن پارىز بولىپ قانا قويماي، شىندىعىندا بارشانىڭ ىسىنە اينالدى.

مۇنىڭ ءوزى وتە جاقسى. ەكى جەردە ەكى ءتورت بولاتىنىن وقىتقان ءمۇعالىمدى ماقتاۋ ميىنا كىرىپ تە شىقپايدى. بالكىم، وسى تاماشا ماماندىقتى تاڭداعانى ءۇشىن ماقتايتىن بولار. ايتالىق، مەن تاعى باسقالاردىڭ ەكى جەردە ەكى ءتورت بولاتىنىن دالەلدەۋگە كىرىسكەنى وتە-موتە ماقتارلىق، ءتىپتى ولاردى مەيىربان ەرىك-جىگەرى جوعارىدا اتالعان مۇعالىممەن، جۇرەگى سول سەكىلدىلەردىڭ بارىمەن تۋىستىرىپ تۇرعان سياقتى. ال ادام بالاسىنىڭ ابىرويىنا قاراي مۇندايلار اڭگىمەلەۋشى ويلاعانداعىدان الدەقايدا كوپ. راس، ول قانداي قارسىلىق بولسا دا، ەڭ باستىسى، بۇل ادامداردىڭ باسىن باسكە تىگىپ، ءومىرىن دە اياماعانى ەكەنىن تۇسىنەدى. الايدا تاريحتا ءارقاشان ءارى ءسوزسىز مىناداي ءسات تە تۋادى: الگى ەكى جەردە ەكى - ءتورت بولاتىنىن دالەلدەگەن ادامدى ءولىم جازاسىنا كەسەدى. ءمۇعالىم مۇنى وتە جاقسى بىلەدى. ماسەلە مۇنداي وي-تولعام ءۇشىن قانداي جازا نەمەسە قانداي ماراپات بولاتىنىندا دا ەمەس. ماسەلەن، ەكى جەردە ەكى تورت بولا ما، بولماي ما - سونى بىلۋدە. ءبىزدىڭ ازاماتتاردىڭ سوندا دا ءومىرىن تارازىعا تارتىپ، باسىن بايگەگە تىككەندە ەكى ماسەلەنى: بىرىنشىدەن، بۇل وبا ما، وبا ەمەس پە، ەكىنشىدەن، وعان قارسى كۇرەسۋ كەرەك پە، جوق پا دەگەن ماسەلەنى شەشۋىنە تۋرا كەلدى.

جاڭادان شىققان كوپتەگەن وران ۋاعىزشىلارى بۇعان قارسى ەشتەڭە جاساۋعا بولمايدى، ەڭ اقىلى - اپات الدىندا تىزە بۇگۋ دەپ دالەلدەپ-اق باقتى. تاررۋ دا، ريە دە، ولاردىڭ دوستارى دا ولارعا اناۋ دەپ، مىناۋ دەپ قارسى ايتۋىنا بولار ەدى، ءبىراق ولاردىڭ تۇجىرىمىن قولدارىنان قالاي كەلسە، سولاي جاسادى؛ ول - ءار الۋان تاسىلمەن كۇرەس جۇرگىزۋ، قيىندىق الدىندا ەشقاشان تىزە بۇكپەۋ. بار ماسەلە ادامداردى اجالعا قايتسە دە كوپ بەرمەۋگە، ولارعا ورالماس ايىرىلىسۋدىڭ ازابىن تارتقىزباۋعا كەپ تىرەلدى. بۇعان جەتكىزەر جالعىز عانا امال - وبانى جەڭىپ شىعۋ. بىلايشا، بۇل اقيقات تاڭدانىس تۋعىزۋعا ءتيىس ەمەس، تاڭدانىستان گورى بۇنىڭ ويعا قونىمدىلىعى، قيسىندىلىعى باسىم.

مىنە، سوندىقتان دا كاستەل قاريانىڭ سىۆوروتكانى وسىندا، جەرگىلىكتى جەردە، قولدا بار ماتەريالداردان وندىرۋگە بار سەنىمىن، بار جىگەرىن سارپ ەتۋى ابدەن زاڭدى ءارى تابيعي. ريە مەن ولار قالانى شارپىعان ميكروبتىڭ داقىلدارىنان جاسالعان سىۆوروتكا سىرتتان اكەلىنگەننەن كۇشتىرەك ءارى شيپالىراق، ويتكەنى جەرگىلىكتى ميكروبتىڭ وبا ۆاكسيناسىنان، انىعىراق ايتقاندا، ونىڭ كلاسسيكالىق سيپاتتاماسىنان ازداعان ايىرماشىلىعى بار. كاستەل سىۆوروتكانىڭ العاشقى لەگىن وسى تاياۋ كۇندەرى الۋعا ەسەپ جاساپ وتىر.

مىنە، سوندىقتان دا شىن مانىندە تاريحي تۇلعا دەۋگە كەلمەيتىن گراننىڭ بۇل كۇندەرى جاساقتاردىڭ اكىمشىلىك كىندىگى بولۋى دا ابدەن زاڭدى، ءارى تابيعي. تاررۋ ۇيىمداستىرعان جاساقتاردىڭ ءبىر بولىگى حالىق تىم كوپ تۇراتىن قوتانداردا ساقتاندىرۋ كومەگىن كورسەتۋدى موينىنا الدى. جاساق مۇشەلەرى مۇندا قاجەتتى تازالىق ەنگىزۋگە تىرىسىپ، دەزينفەكسيادان وتپەگەن شاتىرلار مەن پودۆالداردىڭ ەسەبىن الدى. قالعان جاساقشىلار تىكەلەي دارىگەرلەرگە كومەكتەسىپ، ولارمەن بىرگە شاقىرتۋ بويىنشا پاتەرلەرگە باردى، اۋرۋلاردىڭ تاسىمالدانۋىن ەدى.

جاڭادان شىققان كوپتەگەن وران ۋاعىزشىلارى بۇعان قارسى ەشتەڭە جاساۋعا بولمايدى، ەڭ اقىلى - اپات الدىندا تىزە بۇگۋ دەپ دالەلدەپ-اق باقتى. تاررۋ دا، ريە دە، ولاردىڭ دوستارى دا ولارعا اناۋ دەپ، مىناۋ دەپ قارسى ايتۋىنا بولار ەدى، ءبىراق ولاردىڭ تۇجىرىمىن قولدارىنان قالاي كەلسە، سولاي جاسادى؛ ول - ءار الۋان تاسىلمەن كۇرەس جۇرگىزۋ، قيىندىق الدىندا ەشقاشان تىزە بۇكپەۋ. بار ماسەلە ادامداردى اجالعا قايتسە دە كوپ بەرمەۋگە، ولارعا ورالماس ايىرىلىسۋدىڭ ازابىن تارتقىزباۋعا كەپ تىرەلدى. بۇعان جەتكىزەر جالعىز عانا امال - وبانى جەڭىپ شىعۋ. بىلايشا، بۇل اقيقات تاڭدانىس تۋعىزۋعا ءتيىس ەمەس، تاڭدانىستان گورى بۇنىڭ ويعا قونىمدىلىعى، قيسىندىلىعى باسىم.

مىنە، سوندىقتان دا شىن مانىندە تاريحي تۇلعا دەۋگە كەلمەيتىن گراننىڭ بۇل كۇندەرى جاساقتاردىڭ اكىمشىلىك كىندىگى بولۋى دا ابدەن زاڭدى، ءارى تابيعي. تاررۋ ۇيىمداستىرعان جاساقتاردىڭ ءبىر بولىگى حالىق تىم كوپ تۇراتىن قوتانداردا ساقتاندىرۋ كومەگىن كورسەتۋدى موينىنا الدى. جاساق مۇشەلەرى مۇندا قاجەتتى تازالىق ەنگىزۋگە تىرىسىپ، دەزينفەكسيادان وتپەگەن شاتىرلار مەن پودۆالداردىڭ ەسەبىن الدى. قالعان جاساقشىلار تىكەلەي دارىگەرلەرگە كومەكتەسىپ، ولارمەن بىرگە شاقىرتۋ بويىنشا پاتەرلەرگە باردى، اۋرۋلاردىڭ تاسىمالدانۋىن قاماتاماسىز ەتتى، ءتىپتى بارا-بارا ارناۋلى قىزمەتشىسى بولماي قالعاندا "جەدەل جاردەم" ماشيناسى مەن مۇردە تاسيتىن فۋرگونداردى جۇرگىزدى. مۇنىڭ ءبارى گران ءوز موينىنا العان ستاتيستيكالىق ەسەپتى تالاپ ەتتى.

بەلگىلى ءبىر كوزقاراس تۇرعىسىنان اڭگىمە ايتۋشى گراندى، ريە مەن تاررۋعا قاراعاندا، جاساقشىلارعا ءوز جۇمىسىندا دەم بەرەتىن بايسالدى ەرلىكتىڭ ناعىز وكىلى دەپ ساناۋعا بەيىل "ءيا" دەيدى ول وزىنە ءتان مەيىربان ەرىك جىگەرمەن ەش ابىرجىماي. كۇردەلى جۇمىس ءۇشىن كارى ەكەنىن ايتىپ، ءوزىن جەڭىلىرەك جۇمىسقا پايدالانۋدى سۇراپ جۇرگەن دە جالعىز سول. ون سەگىز بەن جيىرما ساعاتتىڭ اراسىنداعى ونىڭ ۋاقىتى دارىگەردىڭ بيلىگىندە. ريە ونى قىزۋ قوشەمەتتەپ العىس ايتقاندا، ول ءتىپتى قايران قالدى: "ەڭ قيىنى بۇل ەمەس قوي. ءقازىر - وبا، جارايدى، ونىمەن كۇرەسۋ كەرەك ەكەنى ايقىن. شىركىن-اي، بۇل جالعاندا ءبارى دە وسىنداي وڭاي بولسا عوي!". ىزىنشە ول ءوزىنىڭ جازىلىپ اياقتالماي قالعان سويلەمىنە ورالدى. كەيدە كەشكىلىك ستاتيستيكالىق ەسەپتەر بىتكەن سوڭ، ريە گرانمەن سۇحبات قۇرادى. بۇل كەشكى اڭگىمەلەرگە ولار تاررۋدى دا تارتتى. گران ەكى دوسىنىڭ الدىندا ءوز جۇرەگىن زور ىقىلاسپەن جايىپ سالادى. ال ولار وياز تارتپاس ىقىلاسپەن گراننىڭ مەحناتتى ەڭبەگىن قاداعالايدى، وبانىڭ ورشىگەن كەزىندە دە ودان قول ۇزبەي جۇرگەنىنە تاڭدانادى. اقىر اياعىندا بۇل ەكەۋى ءۇشىن دە وزىندىك ءبىر سەرگەك سەرپىلۋ بولادى.

"ال، امازونكا قالاي؟" دەپ ءجيى سۇرايدى تاررۋ. گران بولسا قينالا جىميىپ، ءاردايىم باياعى ءبىر سوزدەرمەن جاۋاپ قاتادى: "شاۋىپ بارادى، شاۋىپ!" بىردە كەشكىسىن گران ءوزىنىڭ امازونكاسىنا وراي قولدانعان "ءساندى" دەگەن ەپيتەتتى تۇپكىلىكتى الىپ تاستاپ، "سىمباتتى" دەگەن ءسوزدى العانىن حابارلادى. "وسىلاي دالىرەك بولادى" دەدى. كەلەسى ءبىر كەزدەسكەندە ول تىڭداۋشىلارىنا قايتادان سومدالعان العاشقى سويلەمىن وقىدى: "بىردە، تامىلجىعان تاماشا مامىر تاڭىندا سىمباتتى سۇلۋ امازونكا تاڭعاجايىپ تورى اتپەن بۋلان ورمانىنىڭ گۇل جايناعان ساياجولىندا شاۋىپ بارا جاتتى".

— شىنىندا دا، ونى وسىلاي جاقسىراق كورمەيسىز بە؟ - دەپ سۇرادى ول - سوسىن مەن "مامىر تاڭى" دەپ جازعاندى دۇرىس كوردىم، "مامىردىڭ تاڭى" دەگەن اتتىڭ ارشىنداۋىن باسەڭدەتەتىن سياقتى.

سودان سوڭ ول "تاڭعاجايىپ" دەگەن ەپيتەتپەن اينالىستى. ونىڭ سوزىنە قاراعاندا، بۇنىڭ ەكپىنى باسەڭ، ال وعان سايگۇلىك تۇلپاردى فوتوسۋرەتتىك دالدىكپەن بىردەن سيپاتتاپ بەرەتىن ءسوز كەرەك، ال الگى تەڭەۋ مۇنىڭ قيالىنداعى اتتى كوز الدىنا كەلتىرە الماي تۇر. "سەمىرتىلگەن" دەگەن ءسوز ءدال بولسا دا ۇناسپايدى. ءبىر ءسات "كۇتىمدى" دەگەنگە كوڭىلى قۇلاپ ەدى، ىرعاق جاعى اتالمىش سويلەمگە ۇيلەسپەيدى. تاعى دا ءبىر كەشكىلىك ول تاپتىم دەپ ءماز بولدى، تاپتىم "الما تۇستەس تورى". ونىڭ پىكىرىنشە ءبۇل جانۋاردىڭ سۇلۋلىعىن اينىتپاي بەرەدى.

― بۇلاي بولمايدى، - دەپ قارسىلىق ءبىلدىردى ريە.

— ال نەلىكتەن؟

― ويتكەنى الما دا اتتىڭ ءتۇسى، ءبىراق تورى ەمەس.

— قانداي ءتۇس؟

― قانداي ءتۇس ەكەنىندە ەشتەڭە تۇرعان جوق، قالاي بولعاندا دا المانىڭ ءتۇسى تورىعا جاتپايدى.

گران جان-جۇرەگىمەن ايران-اسىر، تاڭ-تاماشا بولدى.

— راحمەت، راحمەت! - دەدى ول. - سىزدەرگە وقىپ بەرگەنىم قانداي جاقسى بولدى. جارايدى. بۇنىڭ قاندايلىق قيىن ەكەنىنە ەندى وزدەرىڭىزدىڭ دە كوزدەرىڭىز جەتتى.

― ال "ءسان-سالتاناتتى" دەپ جازسا قايتەر ەدى؟ - دەپ ۇسىنىس جاسادى تاررۋ.

گران وعان قاراپ، ءبىراز ويلاندى.

— ءيا، - دەپ اقىرى ءۇنى شىقتى،- تۋرا سولاي!

بىرتە-بىرتە ونىڭ ەزۋىنە كۇلكى ءۇيىرىلدى.

بىرنەشە كۇن وتكەن سوڭ ول دوستارىنا "گۇل جايناعان" دەگەن ءسوزدىڭ سۇمدىق بوگەت جاساپ جۇرگەنىن ايتتى. ول ءوزى وران مەن مونتەليماردان اسىپ ەشقايدا بارماعاندىقتان بۋلون ورمانىنداعى ساياجولدار جايناي ما، جوق پا دەپ ءوز دوستارىنان سۇراستىرۋعا كوشتى. اشىعىن ايتقاندا، ريەگە دە، تاررۋعا دا اسىرەسە گۇل جايناۋ دەگەن ۇعىم ەشقاشان اسەر ەتكەن ەمەس، ال گراننىڭ بۇلتارتپاس دايەكتەرى ولاردىڭ سەنىمىن شايقالتىپ كەتتى. گران دا ولاردىڭ كۇمانىنە تاڭداندى. "تەك سۋرەتكەرلەر عانا كورە بىلەدى!" بىردە دارىگەر ونى ادەتتەن تىس ورەكپىگەن جاعدايعا ۇشىراتتى. باقسا، ول جاڭا عانا "گۇل جايناعان" دەگەن تىركەستى "گۇلگە تولى" دەپ وزگەرتىپتى. ول قۋانا قولىن ۋقالاپ: "اقىر سوڭىندا ولاردى كورەتىن، سەزىنەتىن بولدى. ال، كانە، سىپىر بورىكتى، مىرزالار!" ول سويلەمىن ءماز بوپ وقي باستادى: "بىردە، تامىلجىعان تاماشا مامىر تاڭىندا، سىمباتتى سۇلۋ امازونكا ءسان-سالتاناتتى تورى اتپەن بۋلون ورمانىنىڭ گۇلگە تولى ساياجولىندا شاۋىپ بارا جاتتى". الايدا سويلەمدەگى ءۇش بىردەي جاتىس سەپتىگى داۋىستاپ وقىعاندا ءتىلدى تۇساپ، گران مۇدىرە بەردى. ول ورىندىعىنا قينالا رەنجىپ وتىردى. سوسىن دارىگەردەن كەتۋگە رۇقسات سۇرادى. وعان دەمالىستا ويلانۋ قاجەت.

ءدال وسى تۇستا ول جۇمىسىندا كەشىرگىسىز سەلقوستىق اڭداتىپ، ونىسى وكىنىشتى جاعداي دەپ قابىلدانىپتى. راس، ول دا كەيىنىرەك بەلگىلى بولدى. ول كۇندەرى مەريادا ونسىز دا كىسى جەتپەي، قىرۋار اۋىر مىندەتتى از قۇراممەن اتقارۋعا تۋرا كەلىپ جاتقان-دى. جۇمىستىڭ اقساعانىندا ءسوز جوق، سوندىقتان كەڭسە باستىعى قاتتى سوگىپ، وعان جالاقى جۇمىس ىستەمەگەنى ءۇشىن ەمەس، ىستەگەنى ءۇشىن تولەنەتىنىن ەسكەرتتى. "ەستۋىمىزشە، ءسىز قىزمەتتەن بوس ۋاقىتتا ەرىكتى تۇردە سانيتارلىق جاساقتار ءۇشىن جۇمىس ىستەيتىن كورىنەسىز، - دەدى تاعى دا باستىق. - ونىڭ ماعان قاتىسى جوق. ماعان جالعىز-اق قاتىسى بارى - ول ءسىزدىڭ مىنا مەرياداعى جۇمىسىڭىز. مىناۋ سۇمدىق شاقتا جۇرتقا پايدا كەلتىرەمىن دەپ شىن قۇلشىنعاندار ەڭ الدىمەن ءوز جۇمىسىن ۇلگىلى اتقارۋى كەرەك. ايتپەسە باسقانىڭ ءبارى بوس اۋرە".

― ونىكى دۇرىس، - دەدى گران دارىگەرگە.

— ءيا، دۇرىس، - دەپ قوستادى ريە.

― مەن شىنىندا دا ەنجار بولىپ كەتتىم، الگى سويلەمنىڭ سوڭىنا قالاي شىعارىمدى شىنىندا دا بىلمەيمىن.

ول بارلىعى جاي دا تۇسىنىكتى بولادى دەپ، بۋلون دەگەن ءسوزدى جالپى سىزىپ تاستاماققا بەل بۋدى. ال وندا سويلەمدە "گۇلدەر" دەگەن سوزگە نەمەسە "ساياجولعا" نە جالعاساتىنى بەلگىسىز بولىپ قالدى. "ورماننىڭ گۇلگە تولى ساياجولدارى" دەپ جازعىسى كەلدى ونىڭ. وندا ورمان ايدالادا قالىپ، شوگىر قۇساپ سورايادى دا تۇرادى. ءبىراق شىندىقتان قاشىپ قۇتىلاسىڭ با، كەي كەشتەرى ونىڭ ءجۇزى ابدەن شارشاعان ريەدەن جامان الەم-تاپىرىق بولادى.

ءيا، گراندى تيتىقتاتىپ تۇبىنە جەتىپ، باسىمەن بىرگە جۇتىپ جۇرگەن قاجەت ءسوزىن ىزدەۋ، سوعان قاراماستان ول ەسەپ جۇرگىزىپ، سانيتارلىق جاساقتارعا قاجەت ستاتيستيكالىق مالىمەتتەر جيناۋىن توقتاتقان جوق. ءار كەش سايىن سابىرمەن عانا كارتىشكەلەرىن شىعارىپ، كورسەتكىشتەرىن ءتۇسىرىپ، مۇمكىندىگىنشە، مەيلىنشە ءدال كورىنىستى بەرۋگە بار كۇشىن سالدى. اۋىق-اۋىق ريەگە كىرىپ، لازارەتتىڭ باز ءبىر كابينەتىنەن نەمەسە قابىلداۋ بولمەسىنەن ءبىر ۇستەل ءبولۋىن وتىنەدى. ءوتىنىش ورىندالعان سوڭ تۋرا مەرياداعى ۇستەلىنە جايعاسقانداي، قاعازدارىن ورنالاستىرىپ، سياسى تەزىرەك كەپسىن دەپ پاراقشانى جايىمەن بۇلعاپ وتىرىپ، دەزينفەكسيا جاساعان زاتتار مەن اۋرۋدىڭ وزىنەن اينالاداعى اۋانىڭ تىمىرسىقتانعانىن دا اڭدامايدى. مۇنداي ساتتەردە ول ءتيىستى عانا جۇمىسىن اتقارىپ، باسىنان امازونكاسىن الىپ-اق تاستاعىسى كەلەدى.

ەگەر جۇرت وزىنە ادەتتە قاھارماندىق دەپ اتالاتىن مارتەبەلى ۇلگىلەر مەن بەينەلەردىڭ بەرىلۋىن قالاسا، ەگەر تاريحىمىزعا ءوز قاھارماندارى سونداي قاجەت بولسا، اڭگىمە ايتۋشى وقىرمان نازارىنا جۇرەك مەيىرىمى مەن مۇراتىنان وزگە ەشتەڭەسى جوق مۇلدەم ءمانسىز، كوزگە قوراش، العاش قاراعاندا كۇلكى تۋعىزاتىن كەيىپكەردى ۇسىنادى. ءسويتىپ ءارقايسىسى زاڭ بويىنشا وزىنە تيەسىلىسىن الادى: اقيقات - ەكىنى ەكىگە كوبەيتكەندەگى ماڭگىلىك ءتورتىن، ال ەرلىك - ەكىنشى دارەجەلى، ءبىراق عاسىرلاردان بەرى پەشەنەسىنە جازىلعان ءوز ورنىن الادى. سونداي-اق ءبىزدىڭ حامساعا دا شىنايى دەرەكتەر جونىندەگى يگى سەزىمنەن تۋعان كەز كەلگەن اڭگىمەگە ءتان ابدەن ايقىن سيپات بەرىلەدى. ال ول سەزىم مۇلدەم ناشار، مۇلدەم شاتتانارلىق تا بولماۋى مۇمكىن.

وبا جايلاعان قالاعا سىرتتان كەپ ءتۇسىپ جاتقان شاقىرۋلار مەن دەم بەرۋلەردى گازەتتەردەن وقىپ، راديودان تىڭداعانداعى دارىگەر ريەنىڭ پىكىرى شامامەن وسىنداي بولدى. جەرمەن جانە اۋەمەن كەلىپ جاتاتىن كومەكتەرمەن ءبىر مەزگىلدە راديوتولقىندار مەن باسپا ءسوز قازىردەن باستاپ جالعىز قالعانداي بولىپ وتىرعان قالانى قۇدايدىڭ قۇتتى كۇنى كوپىرمە كوپ ءسوزدى تەبىرەنتەرلىك تۇسىندىرمەلەر تاسقىنىنا توعىتادى دا جاتادى. ولاردىڭ اۋانى مەن ماقامى، مەيلى ەپيكالىق، مەيلى ريتوريكالىق بولسىن، دارىگەردى شامداندىرىپ، ساباسىنان شىعارىپ جىبەرەدى. ارينە، ول بۇل كوڭىل بىلدىرۋلەردىڭ استە دە ەكىجۇزدىلىك ەمەس ەكەنىن بىلەدى. الايدا ولار ول نيەتىن جۇرت ءوزىن ادامزاتپەن بايلانىستىرىپ وتىرعان شارتتى تىلدە ايتۋلارىنا بولادى عوي. ال بۇل ءتىل، ايتالىق، گران اتقارىپ جاتقان كۇندەلىكتى ەلەۋسىز ەڭبەكتەرگە قولدانۋعا كەلمەيدى، سوندىقتان ونىڭ ىندەت ورشىگەن كەزدەگى قىزمەتىن ەشكىم كوزگە ەلەستەتە المايدى.

كەي-كەيدە ءتۇن ورتاسىندا، ءقازىر قاڭىراپ قالعان قالانىڭ الىپ ۇنسىزدىگى قۇشاعىندا از عانا كوز شىرىمىن الىپ الۋ ءۇشىن توسەككە قيساياردا دارىگەردىڭ راديوقابىلداعىشتى ىسكە قوساتىنى بار. جەر شارىنىڭ قيىر شەت تۇكپىرلەرىنەن، مىڭداعان شاقىرىم قاشىقتىقتان بەيتانىس باۋىرلار ەبەدەيسىزدەۋ كوڭىل ءبىلدىرىپ، ىنتىماقتىعىن ايتۋداي-اق ايتادى، ايتكەنمەن ءبارىنىڭ دە قاسىرەتتى دارمەنسىزدىگى ءبىلىنىپ تۇرادى، ويتكەنى ادام ءوز كوزىمەن كورمەي، بىرەۋدىڭ قايعىسىن شىنايى بولىسە الماسى انىق. "وران! وران!" دەيدى. بۇل شاقىرۋ كوك تەڭىزدەردى كوكتەي ءوتىپ بەكەر جەتتى، ريە دە ءىشىن بەكەر تارتتى، ۇزاماي قىزدىرمالى قىزىل ءتىل كوپىرشىپ، گران مەن شەشەندى ەكى بوگدە ادامعا اينالدىرعان ايىرماشىلىق بارىنەن دە ايقىن كورىندى. "جو-جوق، ءبىر عانا امال بار، ول - ءسۇيۋ جانە بىرگە ءولۋ دەپ ويلادى دارىگەر. ءبىرى - ولار بىر-بىرىنەن تىم شالعاي".

باقىتسىزدىق بار كۇشىن ءبىر جۇدىرىققا جيناپ، قالانى باستان-اياق شەڭگەلىنە العان وبانىڭ شارىقتاۋ شەگى تۋرالى اڭگىمەگە كوشپەس بۇرىن، رامبەر سياقتى ءوز باقىتىن قايتا تاۋىپ، وزبىرلىق اتاۋلىدان ايانباي قورعاپ قالعان ءوزىنىڭ ءبىر بولشەگىن ساقتاۋ ءۇشىن دامىلسىز، بىركەلكى، جانكەشتى ارەكەت جاساعاندار جايىندا ايتۋعا تۋرا كەلىپ تۇر. وزدەرىنە تونگەن قۇلدىق قاتەرىن سەرپىپ تاستاۋدىڭ ءتاسىلى، بۇل قارسىلىق سىرتتاي ونشا پارمەندى كورىنبەگەنمەن، اڭگىمەلەۋشىنىڭ سەنگەنىندەي، ونىڭ دا وزىندىك ءمانى بولىپ، جەمىسسىزدىگىنە، ناتيجەسىزدىگىنە جانە قاراما-قايشىلىعىنا قاراماي، اركىمنىڭ دە ءوز ەرلىگى بارىن پاش ەتتى.

رامبەر وبانىڭ قامشىسىنا ءوز باسىن وستىرماس ءۇشىن جانتالاستى. اشىق جولمەن قالادان كەتۋدىڭ مۇمكىندىگى جوقتىعىنا كوزى جەتكەن سوڭ ول ريەگە ايتقانداي، وزگە ارنالاردى شولدى. جۋرناليست ونى ءدامحانا داياشىلارىنان ىزدەدى. ءدامحانا داياشىسى كۇللى ىستەن قاشاندا حاباردار. ول اڭگىمەلەسكەن العىسىنىڭ ءوزى مۇنداي كۇدىكتى قادامعا بەل بۋعانداردى قانداي قاتاڭ جازا كۇتىپ تۇرعانىن جاقسى بىلەتىن بوپ شىقتى. ال ەندى ءبىر ءدامحانادا كوپ سوزگە بارماي-اق ونى ارانداتۋشى دەپ قابىلدادى. تەك كوتتارمەن كەزدەيسوق كەزدەسكەننەن كەيىن عانا ءىسى ءولى نۇكتەسىنەن جىلجىدى. سول كۇنى اڭگىمە ريە مەن رامبەر اراسىندا ءجۋرناليستىڭ اكىمشىلىك مەكەمەلەرىنە بارعانداعى ناتيجەسىز اۋرە-سارساڭى توڭىرەگىندە وربىگەن. ارادا بىرنەشە كۇن وتكەندە كوتتار كوشەدە رامبەرمەن كەزدەسىپ قالدى دا، ونىمەن جىلى ۇشىراي امانداستى، ءبىرازدان بەرى ول تانىستارىمەن ۇشىراسقاندا ءىشى-باۋىرىنان وتەتىن بولعان.

— قالاي، بۇرىنعىشا ەشتەڭە جوق پا؟ - دەدى كوتتار.

― ەشتەڭە جوق.

— جالپى شەنەۋنىك اتاۋلىعا سەنىم بار ما؟ كەڭسەدە ولار جۇرتقا جاردەمدەسكەلى وتىر دەيسىز بە؟!

― ايتۋىڭىز ورىندى. ال مەن باسقا ءبىر جول تاپقالى ءجۇرمىن. ءبىراق بۇل قيىن ەكەن.

— قيىن بولعاندا قالاي؟ - دەپ راستادى كوتتار.

الايدا وعان كەيبىر اينالما جاسىرىن جولدار ءمالىم بوپ شىقتى، اڭ-تاڭ بولعان رامبەردىڭ سۇراعىنا ول وران ءدامحانالارىنىڭ كوپشىلىگىندە ول باياعىدان بەرى ءوز ادامى سانالاتىنىن، ولاردىڭ بارىندە دوستارى بارىن، وسىنداي ىستەرمەن شۇعىلداناتىن ۇيىمدى دا بىلەتىنىن ايتىپ جاۋاپ بەردى. اقيقاتىن ايتقاندا، تاپقانىنان قاپقانى، جۇمساعانى كوپ كوتتار استىرتىن تاۋار تاسۋشىلارمەن سىبايلاس بولاتىن. سيگارەتتەر مەن ناشار ىشىمدىكتەردى الىپ-ساتۋمەن اينالىسىپ، ازىن-اۋلاق داۋلەت تە جيناپ العان.

― ال ءسىز بۇعان سەنىمدىسىز بە؟

— ارينە، مەنىڭ وزىمە ۇسىنعان.

― مۇمكىندىكتى پايدالانبادىڭىز با؟

— جاقسى ادامعا سەنبەۋ كۇنا، - دەدى كوتتار جايباراقات قانا، - مەنىڭ پايدالانباعان سەبەبىم، ءوز باسىم وسى ارادان ەشقايدا كەتكىم كەلمەيدى. ونىڭ وزىندىك سەبەبى بار.

ءسال-پال ۇنسىزدىكتەن كەيىن ءسوزىن قايتا جالعادى:

― قانداي سەبەپ ەكەنى ءسىزدى قىزىقتىرماي ما؟

— مەنىڭشە، ونىڭ ماعان قاتىسى بولماس، - دەپ جاۋاپ قاتتى رامبەر.

― ءباز-بىر ماعىنادا دۇرىس، قاتىسى جوق. ال باسقا جاعىنان... جارايدى، ءبىر سوزبەن ايتقاندا، مىناۋ ايقىن: وبا باستالعاننان بەرى ارقام كەڭىپ، ەركىن تىنىستايتىن بول دىم.

كوتتاردىڭ ءسوزىن تىڭداپ بولىپ رامبەر:

— ال، ول ۇيىممەن قالاي بايلانىسۋعا بولادى؟ - دەپ سۇرادى.

― قيىن ءىس، - دەپ كۇرسىندى كوتتار، - مەنىمەن بىرگە ءجۇرىڭىز.

ساعات ءتورت بولىپ قالعان. توبەدەن الاۋلاي تونگەن اسپان استىندا قالا مازداعان وتقا قىزدىرىنعانداي قاقتالىپ تۇر. كوشەدە ءتىرى جان جوق. كوتتار مەن رامبەر داربازانىڭ استىنان بۇرىلىپ ءبىراز ءجۇردى. وبا كورىنبەس كوزبوياۋشىعا اينالعان شاق. تىنىپ تۇرعان تۇڭعيىق اۋانىڭ ۇرەي-قورقىنىشپەن الدە شاڭ-توزاڭ، اپتاپپەن شۇپىلدەپ تۇرعانىن ءبىلىپ كور. وبانى ءبىلۋ ءۇشىن ويلانۋ، قاداعالاۋ قاجەت. ويتكەنى ول ءوزىنىڭ تەك كەلەڭسىز جاقتارىمەن عانا كورىندى. ماسەلەن، ونىمەن ايرىقشا قاتىستا بولعان كوتتار رامبەردىڭ نازارىن يتتەردىڭ جوقتىعىنا اۋداردى - ادەتتەگى كەزدە ولار ارانداي اشىلعان اۋزىمەن ىستىق اۋانى قارماپ، جەر-كوكتە جوق سالقىندى ىزدەپ تابالدىرىقتىڭ الدىندا سولىقتاپ جاتار ەدى عوي.

ولار پالما بۋلۆارىمەن ءجۇرىپ وتىرىپ زەڭبىرەك الاڭىن كەسىپ ءوتىپ، فلوت قوتانىنان ءبىر-اق شىقتى. جاسىل بوياۋمەن سىرلانعان سول جاقتاعى ءدامحانا قالىڭ سارى ماتادان تىگىلگەن ايقىش-ۇيقىش پەردەلەرمەن كولەگەيلەنگىسى كەلگەندەي. ىشكە كىرگەن سوڭ ەكەۋى دە ۇيرەنشىكتى ءبىر قيمىلمەن ماڭدايلارىنىڭ تەرىن ءسۇرتتى. سوسىن بەتىن قاپتاعان تەمىرى تاعى دا جاسىلمەن سىرلانعان ۇستەلدىڭ الدىنداعى قۇراستىرمالى باقشا ورىندىقتارىنا جايعاستى.

زالدا ءتىرى پەندە جوق. توبەدە شىبىندار ىزىڭداپ ءجۇر. سارى توردا وتىرعان ءجۇنى ءتۇسىپ سيديعان توتى تىرناعىمەن تىربانىپ تاياقشاعا اسىلادى. قابىرعالاردا سوعىس سيۋجەتىنە سالىنعان كونە سۋرەتتەر ءىلۋلى تۇر، توڭىرەگى - تۇگەل شاشىراعان باتپاق، ۇيىسقان ورمەكشىنىڭ ۇياسى. ۇستەلدىڭ بارلىعىنىڭ ۇستىندە، ءتىپتى رامبەردىڭ الدىنداعىدا دا تاۋىق ساڭعىرىعى جاتىر. بۇل جەرگە تاۋىق ساڭعىرىعى قايدان كەلەدى دەپ ءجۋرناليستىڭ باسى قاتىپ وتىرعاندا، كەنەت قاراڭعى بۇرىشتان قوزعالىپ، سارى الا سيراعى دىرىلدەپ ءبىر سىلكىنىپ الىپ ايدىك قوراز شىقتى.

ونىڭ كورىنۋىنە وراي اپتاپ كۇشەيىپ كەتكەن سياقتاندى. كوتتار قالپاعىن شەشىپ ۇستەلدى تىقىلداتتى. ءباز-بىر ماقار ءوز بويىنا شاق ەمەس كوك الجاپقىشىنا ءسۇرىنىپ ارت جاقتاعى ۇيدەن شىقتى دا، كوتتاردى كورىپ، الىستان باسىن يزەپ، سولاردىڭ ۇستەلىنە قاراي بەتتەدى، جول-جونەكەي قورازدى وڭدىرماي ءبىر تەۋىپ، سونىڭ قىت-قىتتاۋىمەن جارىسا نەندەي قىزمەت كورسەتەيىن دەپ سۇرادى. كوتتار وزىنە ءبىر ستاقان-اق تاپسىرىس بەرىپ، گارسيا دەگەن بىرەۋدى سۇرادى. داياشى تاپالدىڭ سوزىنە قاراعاندا، گارسيا بىرنەشە كۇننەن بەرى بۇلاردىڭ ءدامحاناسىنا كەلمەپتى.

— ال، سىزدىڭشە، ول كەشكىسىن كەلەر مە ەكەن؟

― بارىپ ءبىل، - دەدى داياشى. - ونىڭ قاي ساعاتتاردا بولاتىنى سىزگە ءمالىم عوي.

— ءيا، شىن مانىندە اسىعىس ەشتەڭە جوق. تەك قانا ونى دوسىممەن تانىستىرايىن دەپ ەدىم.

 داياشى تەرشىگەن الاقانىن الجاپقىشىنا ءسۇرتتى.

― مسە دە ىسپەن شۇعىلدانا ما؟

— ارينە، - دەپ جاۋاپ قاتتى كوتتار.

تاپال اۋانى ىشىنە پىسىلداي تارتتى.

― وندا كەشكىسىن كەلىڭىز. مەن وعان شاقىرتىپ بالا جىبەرەيىن.

-كوشەگە شىققان سوڭ رامبەر قانداي ءىس جونىندە ءسوز بولعانىن سۇرادى.

— تۇسىنىكتى عوي، كونتراباندا جايىندا. ولار تاۋارلارىن قالا قاقپاسى ارقىلى الىپ وتەدى جانە جوعارى باعامەن ساتادى.

― تاماشا، - دەدى رامبەر، - دەمەك، ولاردىڭ سىبايلاستارى دا بار عوي.

— ونسىز بولا ما!؟

كەشكىسىن ءدامحانانىڭ پەردەلەرى كوتەرىلىپتى، توتى ءوز تورىندا جاعى سەمبەي شىرىلداپ تۇر، ال تەمىر ۇستەلدەردىڭ اينالاسىندا بەشپەنتتەرىن شەشىپ تاستاپ كەلۋشىلەر وتىر. ولاردىڭ ءبىرى جاسى وتىزدار شاماسىندا، كەڭ ەتەك سابان قالپاعىن جەلكەسىنە باستىرا كيگەن، ومىراۋى اشىق اق جەيدەسىنەن جۇندەس بۋرىل كەۋدەسى كورىنگەن جىگىت كوتتاردى كورگەن بەتتە-اق ورنىنان كوتەرىلدى. بەت ءپىشىنى دۇرىس، قاتتى توتىققان ءجۇزى قوڭىر، كوزى قارا، كىشىرەك، ساۋساقتارىندا بىرنەشە جۇزىك جالت-جۇلت ەتەدى، اپپاق تىستەرى جارقىراپ كورىنەدى.

― سالەم، - دەدى ول، - ءجۇرىڭىز، ۇلدىرىك ۇستەلگە بارىپ ىشەيىك.

ولار ءۇنسىز تۇرىپ ءىشتى، ۇشەۋى كەزەك-كەزەك سىيلادى.

— ال شىقساق قايتەدى؟ - دەپ ۇسىندى گارسيا.

ولار پورتقا بەت الىپ، گارسيا وزىنەن نە تالاپ ەتىلەتىنىن سۇرادى. كوتتار ونى رامبەرمەن استە دە ءوز ىستەرى جونىندە تانىستىرعالى جۇرمەگەنىن، بۇنىڭ سىپايىلاپ ايتقاندا، "سىتىلىپ" شىعۋ ءۇشىن قاجەتتىگىن باياندادى. شىلىمىن تىسىنە قىسىپ اپ، گارسيا سەرىكتەرىنە قاراماي ادىمداپ كەلەدى. سۇراق قويىپ، رامبەردى "ول" دەپ سويلەپ، جالپى ونىڭ بار-جوعىن ەلەمەيتىندەي كورىنەدى.

― ال، نە ءۇشىن كەتەدى؟- دەپ سۇرادى.

— ونىڭ فرانسيادا ايەلى بار.

― ءا-ا!

— ول نەمەن اينالىسادى؟ - دەپ سۇرادى كىدىرىستەن سوڭ.

― جۋرناليست.

— ولاردىڭ كاسىبىندە ءتىس جارماي، اۋىز اشپاي وتىرا المايدى عوي.

رامبەر ۇندەگەن جوق.

― ول دوس، - دەدى كوتتار.

ولار قايتادان ءۇن-تۇنسىز ءجۇرىپ كەلەدى. اقىرى جاعالاۋعا دا جەتتى، وعان كىرەر اۋىز بيىك دۋالمەن قورشاۋلى ەكەن. ءبىراق ولار تابەت تارتار حوش ءيىسى الىسقا تارايتىن قۋىرعان شاباقتارمەن ساۋدا جاسايتىن دۇكەنشىگە تۋرا تارتتى.

— جالپى، بۇل مەنىڭ شارۋام ەمەس، مۇنىمەن راۋل اينالىسادى، - دەپ تۇجىردى گارسيا. -ال ونى ءالى ىزدەپ تابۋ كەرەك.

― دەمەك، جاسىرىنىپ ءجۇر ەكەن عوي، - دەپ ابىرجي سويلەدى كوتتار.

گارسيا جاۋاپ قاتقان جوق. دۇكەنشىنىڭ الدىنا كەپ توقتاعان ول رامبەردىڭ جۇزىنە العاش انىقتاپ قارادى.

— بۇرسىگۇنى، ساعات ون بىردە، قالانىڭ جوعارعى بولىگىندەگى كەدەن كازارماسى تۇسىنداعى بۇرىشتا.

ول كەتپەك ىڭعاي تانىتتى دا، كەنەت سۇحباتتاستارىنا قايتا بۇرىلدى.

― شىعىن بولادى، - دەدى.

بۇل وزىنەن-وزى بەلگىلى جايتتاي ەستىلدى.

— تۇسىنىكتى، - دەدى كەلىسە كەتكەن رامبەر. اراعا بىرنەشە مينۋت سالىپ جۋرناليست كوتتارعا العىس ايتقاندا، ول كوڭىلدەنىپ:

― ءجا، ايتۋعا تۇرمايدى. مەنىكى انشەيىن سىزگە قىزمەت كورسەتۋ عانا. ونىڭ ۇستىنە ءجۋرناليستسىز، ءبىر ورايىندا ەسەپتەسە جاتارمىز.

اراعا ەندى ءبىر كۇن سالىپ، رامبەر مەن كوتتار كوگال مەن كولەڭكە دەگەندى بىلمەيتىن كەڭ كوشەمەن قالانىڭ جوعارعى بولىگىنە بەتتەپ كەلە جاتتى. كازارمانىڭ ءبىر قاناتىن لازارەتكە اينالدىرعان ەكەن، قاقپانىڭ الدى توپىرلاعان كىسىلەر، كەيبىرەۋى كىرۋگە قاتاڭ تىيىم سالىنعانىنا قاراماستان وتكىزىپ جىبەرەر دەپ ۇمىتتەنەدى، ەندى ءبىرى اۋرۋدىڭ ءحالىن سۇراپ بىلگىسى كەلەدى، مالىمەتتىڭ قاشاندا كەشىگىپ جۇرەتىنى قاپەرىندە دە جوق. قالاي بولعانمەن دە، مىناۋ توبىردى، ەرسىلى-قارسىلى جۇرگەن ساپىرىلىستى كورىپ، رامبەر كەزدەسۋدى بەلگىلەگەندە گارسيانىڭ نەنى مەگزەگەنىن ەندى عانا تۇسىنگەندەي بولدى.

— دەگەنمەن دە قىزىق، - دەپ باستادى كوتتار ءسوزدى، - كەتۋگە وسىنشا اسىققانىمىز نە ەكەن؟ ءقازىر عوي قالادا قىزىق نارسەلەر بولىپ جاتىر.

― تەك مەن ءۇشىن ەمەس ول قىزىق، - دەپ جاۋاپ قاتتى رامبەر.

— جارايدى، تۇسىنىكتى، دەگەنمەن بەلگىلى قاۋىپ-قاتەر بار. ال وباعا دەيىن قاۋىپ-قاتەر بولماپ پا ەدى، بولعاندا قانداي، تۇمسىق باتپايتىن شولاق كوشەدەن ءوتىپ كور، نانباساڭ!

سول ءسات ولاردىڭ قاتارىنا كەلىپ ريەنىڭ ءاۆتوموبيلى توقتاي قالدى. رۋلدە تاررۋ وتىر، شاماسى، دارىگەر مىزعىپ جاتىر. الايدا ول ويانىپ، ءجۋرناليستى تاررۋعا تانىستىردى.

― ءبىز تانىسپىز عوي، - دەدى تاررۋ، - ءبىر مەيمانحانادا تۇرامىز.

ول رامبەرگە ورتالىققا دەيىن اپارىپ سالايىن دەدى.

— جوق، راحمەت، وسى ارادا كەزدەسۋىمىز بار.

ريە رامبەرگە قارادى.

― راس، - دەپ العاشقى ءسوزىن بەكىتە ءتۇستى ول.

— Oho، - دەپ تاڭداندى كوتتار، - دەمەك، دارىگەر دە ءبارىن بىلەتىن بولىپ شىقتى عوي.

― ال ول از بولسا، مىنە، تەرگەۋشى دە كەلە جاتىر، - دەپ تاررۋ كوتتارعا قارادى.

كوتتار ءتىپتى بوزارىپ كەتتى. شىنىندا دا كوشەدە جىگەرلەنە باسىپ، ءبىراق ءبىر قالىپتى ادىمداپ، وتون مىرزا كەلە جاتىر ەدى. ماشيناعا قاتارلاسا بەرىپ ول قالپاعىن كوتەرىپ قويدى.

— قايىرلى كۇن، تەرگەۋشى مىرزا! - دەدى تاررۋ. تەرگەۋشى ءوز كەزەگىندە ماشينادا وتىرعاندارعا قايىرلى كۇن تىلەپ، ارەگىرەك تۇرعان كوتتار مەن رامبەردى كوزبەن شولىپ، باسىن ءيدى. تاررۋ وعان جۋرناليست پەن جولداسىن تانىستىردى. تەرگەۋشى ءبىر ءسات كوزىن اسپانعا قاداپ، اۋىر كۇرسىندى دە، قايعىلى كەزەڭدەر تۋعانىن مالىمدەدى.

― ءسىز ساۋىقتىرۋ شارالارىن ەنگىزۋدى قولعا الدى دەپ حابارلادى عوي، تاررۋ مىرزا. ءوزىمنىڭ رازى بوپ قايران قالعانىمدى ايتپاي تۇرا المايمىن. دارىگەر، سىزدىڭشە قالاي، ىندەت جايىلا بەرە مە؟

ريە ءۇمىت ءبىلدىرىپ:

— جوق، - دەدى دە، - تەرگەۋشى ەشقاشان ءۇمىتتى ۇزبەۋ كەرەكتىگىن، ويتكەنى قۇداي جولى بەيماعلۇم، بولجاۋسىز ەكەنىن قايتالادى. تاررۋ كەيىنگى وقيعالاردىڭ جۇمىس كولەمىنە ەسەر ەتكەن، ەتپەگەنىن بىلگىسى كەلدى.

― كەرىسىنشە، ءبىز قىلمىستىق دەپ ايتاتىن ءىس ءقازىر ازايىپ كەتتى. نەگىزىنەن سوڭعى وكىمدەردى ورەسكەل بۇزاتىندار جونىندەگى ىستەردى كوبىرەك قارايتىن بولدىق. بۇلاي ەشقاشان ەسكى زاڭداردى قۇرمەتتەگەن جوق ەدىك.

— بۇل جاڭالارىمەن سالىستىرعاندا، ولار جاقسىراق دەگەن ءسوز ەمەس پە، - دەپ جىميدى تاررۋ.

تەرگەۋشىنىڭ جۇزىندەگى ارمانشىل رەڭك اپ-ساتتە عايىپ بوپ، تاڭىرقاعان نازارى اسپاننان دا تەز تايىپ، زاماتتا وزگەرە قالدى. تاررۋعا ول ىزعارلانا قارادى.

— ال بۇدان نە قورىتىندى شىعادى؟ - دەدى ول. - ماڭىزدىسى - زاڭ ەمەس، جازا. تەرگەۋ بۇل ارادا تۇك تە ەمەس.

― مىنە، سىزگە كەرەك بولسا ءنومىرى ءبىرىنشى دۇشپان، - دەپ ءسوز باستادى كوتتار تەرگەۋشى توپقا كىرىپ كورىنبەي كەتكەندە.

ماشينا تابانجولدان ءارى قاراي كەتتى.

ارادا بىرنەشە مينۋت وتكەندە رامبەر مەن كوتتار وزدەرىنە قاراي بەتتەپ كەلە جاتقان گارسيانى كوردى. ول تاقاپ كەلىپ، امانداسۋدىڭ ورنىنا: "توسا تۇرۋعا تۋرا كەلەدى"، - دەدى.

ولاردىڭ توڭىرەگىندەگى توپ - نەگىزىنەن ءۇنسىز عانا كۇتىپ تۇرعان ايەلدەر. بارلىعى دەرلىك اس-سۋ سالعان سەبەت الىپ كەلىپتى، ورىندالماس ارماندارى ەپتەپ-سەپتەپ سولارىن اۋرۋلارعا بەرىپ جىبەرۋ، العانمەن ولار ونى جەي الا ما، جەي الماي ما - وندا ەشقايسىنىڭ شارۋاسى جوق. كىرەر اۋىزدا قارۋلى كۇزەتشىلەر تۇر. ارا-تۇرا كازارما عيماراتىن كوشەدەن ءبولىپ تۇرعان اۋلادان توبە قۇيقانى شىمىرلاتار ايقاي ەستىلەدى دە، بۇكىل توبىر بىردەن جالت بۇرىلىپ ۇرەيلەنە لازارەت جاققا قارايدى.

كەنەت تۋ سىرتىنان قىسقا دا ءماندى "سالەمەتسىزدەر مە!" دەگەن ءسوزدى ەستىپ جالت قاراعاندا، ءۇش ەركەك ءۇن-تۇنسىز الگى كورىنىسكە قاراپ تۇر ەدى. ىستىققا قاراماستان راۋل قابىلداۋعا باراتىن ادامداي كيىنىپتى. قوس قاپتالدى قارا كوستيۋم ونىڭ سۇڭعىلا، سىمباتتى تۇلعاسىنا قۇيىپ قويعانداي، باسىندا ەتەگىن جوعارى قاراي بۇراعان فەتر قالپاق. ءجۇزى بوزارىڭقى، كوزى قارا، ەرنى جىمقىرۋلى ول شاپشاڭ دا ناقتى سويلەيدى ەكەن.

— ورتالىقتى بەتكە ۇستاپ تارتىڭدار، - دەپ بۇيىردى ول، - ال سەن، گارسيا، جۇرە بەرۋىڭە بولادى.

گارسيا تەمەكى تۇتاتىپ، ورنىنان تاپجىلماي تۇرىپ قالدى. ۇشەۋى شاپشاڭ باسىپ ءجۇرىپ كەتتى. رامبەر مەن كوتتار اراسىندا ارشىنداي ادىمداپ كەلە جاتقان راۋلدان قالماۋعا تىرىستى.

― گارسيا ايتتى ماعان، - دەپ ءسوز ساباقتادى راۋل. - جاساۋعا بولادى. ۇزىن سانى ون مىڭ فرانككە بارىپ قالار. رامبەر كەلىسەمىن دەدى.

— ەرتەڭگىلىك فلوت الاڭىنداعى مەيرامحانادا اۋقات جاسايىق.

رامبەر تاعى دا كەلىسەمىن دەدى. راۋل ونىڭ قولىن قىسىپ، العاش رەت كۇلىمسىرەدى. ول كەتكەن سوڭ كوتتار كەشىرىم ءوتىنىپ، ەرتەڭ بوس ەمەس ەكەنىن، رامبەر ونىڭ كومەگىنسىز-اق قوناعىن كۇتەتىنىنە سەنەتىنىن ايتتى.

كەلەسى كۇنى جۋرناليست يسپان مەيرامحاناسىنا كىرگەندە باس بىتكەننىڭ ءبارى بۇرىلىپ بۇعان قارادى. كىرۋ ءۇشىن تومەن قاراي بىرنەشە باسپالداق تۇسۋگە تۋرا كەلەتىن قارا كولەڭكەلەۋ بۇل ۇرا اپتاپتان ورتەنگەن سارعىش شاعىن كوشەگە ورنالاسقان ەكەن، كەلۋشىلەرىنىڭ ءبارى -يسپان تەكتەس ەرلەر. ارتقى ۇستەلدە وتىرعان راۋل جاقىن كەل دەپ جۋرناليستكە قول بۇلعاعاندا، وتىرعانداردىڭ رامبەرگە دەگەن ىنتاسى بىردەن باسىلىپ، ءبارى الدىنداعى تارەلكەگە باس قويدى. ۇستەل باسىندا راۋلمەن قاتار باز ءبىر ۇزىن بويلى، ساقال-مۇرتى قىرىلماعان، مىنانداي تارامىس ارىق دەنەگە ۇيلەسپەيتىن كەڭ يىقتى، ات جاقتى، تىم سيرەك بۇيرا شاشتى بەيتانىس بىرەۋ وتىر. راۋل وعان ءجۋرناليستى تانىستىردى، ال بەيتانىس باسىن ءۇش مارتە شايقادى. رامبەرگە ونىڭ ەسىمىن اتامادى، سويلەسىپ وتىرىپ راۋل ونى "ءبىزدىڭ دوس" دەپ قانا اتادى.

― ءبىزدىڭ دوس سىزگە كومەكتەسە الاتىنىنا سەنىمدى. ول ءسىزدى...

راۋل ءسوزىن كىلت ءۇزدى، ويتكەنى تاپسىرىس الۋعا داياشى كەلىپ قالدى.

— ول ءقازىر ءسىزدى ءبىزدىڭ ەكى دوسىمىزبەن جولىقتىرادى، ولار ءوز كەزەگىندە ءبىز بايلانىس جاساپ جۇرگەن قاراۋىلدارمەن كەزدەستىرەدى. ءبىراق ءبارى بۇنىمەن بىتپەيدى. ەڭ وڭتايلى ۋاقىتتى قاراۋىلداردىڭ ءوزى تابۋى كەرەك. ەڭ وڭايى، مەنىڭشە، بىرەر ءتۇن قاراۋىلداردىڭ بىرەۋىنىڭ ۇيىندە قونىپ شىعۋ، ءۇيى قاقپاعا جاقىنىراق بولسا، ءتىپتى جاقسى. ال ءبىزدىڭ دوس جۋىق مانىندە قاجەت بايلانىستاردى قامتاماسىز ەتەدى. ءبارى ورنىنا كەلگەن سوڭ اقشانى سوعان بەرەسىز. "ءبىزدىڭ دوس" ات جاقتى باسىن تاعى دا شايقاپ قويدى جانە قىزاناق پەن ءتاتتى بۇرىشتان جاسالعان سالاتتى سىپىرىپ-سيىرىپ شايناپ وتىر. سوسىن ول ازداعان يسپان اكسەنتىمەن ءسوز باستادى. ول رامبەرگە بۇرسىگۇنى ساعات سەگىزدە سوبوردىڭ الدىندا كەزدەسۋدى ۇسىندى.

― ءالى ەكى كۇن، - دەپ داۋسىن سوزدى رامبەر.

— وڭاي شارۋا ەمەس، - دەدى راۋل. - اۋەلى ادامدارىن تابۋ كەرەك.

"ءبىزدىڭ دوس" ات باستى ادام زامات بۇل ءسوزدى باسىن يزەپ قولدادى دا، رامبەر سىلبىر عانا كەلىستى. ەرتەڭگى اس اڭگىمەگە تاقىرىپ ىزدەگەن داعدىدان تىس جاعدايدا ءوتتى. ال رامبەر مىناۋ ات باستى ادام كون فۋتبولشى ەكەنىن ەستىگەندە ءبارى وڭايلانىپ كەتتى. كەزىندە مۇنىڭ ءوزى دە فۋتبولمەن جان سالا شۇعىلدانعان-دى. اڭگىمە وز-وزىنەن فرانسيا چەمپيوناتىنا، اعىلشىن كاسىبي كومانداسىنىڭ دەڭگەيى مەن "دۋبل ۆەنىڭ" تاكتيكاسىنا اۋىسىپ جۇرە بەردى. استىڭ اياعىنا قاراي كون ەشكىمگە ءسوز بەرمەي، رامبەردى "سەن" دەۋگە كوشىپ، كەز كەلگەن كوماندادا جارتىلاي قورعاۋدا ويناۋدىڭ تيىمدىلىگىنە مۇنىڭ كوزىن جەتكىزۋگە تىرىستى. "تۇسىنسەڭشى، سەن، - دەپ ءسوزىن بەكىتە ءتۇستى، - ويىندى ايقىندايتىن -جارتىلاي قورعاۋ. فۋتبولداعى ەڭ باستىسى - وسى". ءوزى ىلعي شابۋىلدا ويناسا دا رامبەر لاجسىز كەلىستى. الايدا ولاردىڭ داۋىنا راديو نۇكتە قويدى، ءبازبىر سەنتيمەنتالدىق مۋزىكاعا نەگىزدەلگەن شاقىرۋ بەلگىسىن قايتالاپ، ىزىنشە كەشە وبا ءجۇز وتىز جەتى ادامدى قۇربان ەتكەنىن حابارلادى. وتىرعانداردىڭ ەشقايسىسى ءتىپتى بۇرىلىپ تا قاراعان جوق. كون يىعىن قيقاڭ ەتكىزىپ، ورنىنان تۇردى. راۋل مەن رامبەر دە وعان ىلەستى.

قوشتاساردا جارتىلاي قورعاۋشى رامبەردىڭ قولىن قىسىپ:

― مەنىڭ اتىم گونسالەس، - دەدى.

قالعان ەكى كۇن رامبەرگە تاۋسىلماستاي ۇزاق كورىندى. ول ريەگە بارىپ، قامدانعان قادامى جايىندا بۇگە-شىگەسىنە دەيىن قالدىرماي ايتىپ بەردى. سودان دارىگەرگە ەرىپ ءجۇرىپ، ونىمەن وباعا شالدىقتى دەپ كۇماندانعان اۋرۋ جاتقان ءۇيدىڭ ەسىگى الدىندا قوشتاستى. دالىزدە اياق ءدۇرسىلى مەن داۋىستار ەستىلدى: بۇلار دارىگەر كەلگەنى تۋرالى وتباسىن ەسكەرتۋگە جۇگىرگەن كورشىلەر ەدى.

— تەك تاررۋ كەشىكپەسە ەكەن، - دەپ كۇبىرلەدى ريە. ونىڭ تۇرىنەن شارشاعاندىعى كورىنىپ تۇر.

― شاماسى، ىندەت قارقىن الا باستاعان عوي، - دەدى رامبەر.

— باستى ماسەلە ول ەمەس، اۋىرعانداردىڭ كورسەتكىشى بۇرىنعىدان باياۋ كوتەرىلىپ بارادى، -دەپ جاۋاپ قاتتى ريە. تەك قانا وبامەن كۇرەستىڭ ءتيىمدى قۇرالدارى ءالى جەتىسپەيدى.

― بىزدە ماتەريالدار جەتىمسىز، - دەپ بايانداي باستادى ول. - الەمنىڭ كەز كەلگەن اسكەرىندە ماتەريالدىق ولقىلىقتىڭ ورنىن ادەتتە ادامدارمەن تولتىرادى. ال بىزدە ادامدار دا جەتىسپەيدى.

— قالاعا دارىگەرلەر مەن سانيتارلار كەلگەن جوق پا ەدى؟

― راس، كەلگەن، - دەپ كەلىستى ريە. - ون دارىگەر مەن ءجۇز شاقتى سانيتار كەلدى. باستاپ قاراعاندا، اجەپتاۋىر كوپ سياقتى. ءبىراق بۇل ىندەتتىڭ قازىرگى ساتىسىنىڭ وزىندە ارەڭ جەتەدى. ال ىندەت ءورشىپ كەتسە، بۇل مۇلدەم جەتپەيدى.

ريە ۇيدەگى كۇبىر-سىبىر ابىگەرگە قۇلاق ءتۇرىپ، رامبەرگە جىميا قارادى.

— ءيا، سىزگە جولداعى ساتتىلىككە اسىقپاڭىز دەپ كەڭەس بەرەمىن، - دەدى.

رامبەردىڭ جۇزىنەن كولەڭكە جۇگىرىپ ءوتتى.

― ال ءسىز بىلەسىز عوي، - دەپ باياۋ ءۇن قاتتى ول - مەن جالپى ول ءۇشىن بۇل ارادان سىتىلىپ شىققالى وتىرعان جوقپىن عوي.

ريە بىلەتىنىن راستاپ كەلە جاتىر ەدى، رامبەر وعان ويىن اياقتاۋعا مۇرشا بەرمەدى.

— ءوزىمدى قورقاقتار قاتارىنا جاتپايمىن عوي دەپ توپشىلايمىن، قورىقسام دا سيرەك قورقامىن. مۇنى تەكسەرەتىن ساتتەر از بولعان جوق. ال مەن ءۇشىن ءتىپتى دە توزگىسىز ويلار بارشىلىق.

دارىگەر ونىڭ بەتىنە تۋرا تەسىلە قارادى.

― ءسىز ول قىزبەن كەزدەسەسىز، - دەدى ول

— مۇمكىن، ءبىراق مەن وسىنىڭ ءبارى ۇزاققا سوزىلىپ، وعان دەيىن ول قارتايىپ قالادى دەگەن ويعا جان-تانىممەن قارسىمىن. الايدا ادام وتىزىندا قارتايا باستايدى، سوندىقتان ءاربىر مينۋتتى پايدالانىپ قالۋ قاجەت... ءسىز مەنى تۇسىنەر، تۇسىنبەسىڭىزدى بىلمەيمىن.

ريە تۇسىنەم دەپ قيپىجىقتاپ ەدى، وسى ارادا ابدەن جانىعىپ العان تاررۋ كەلدى.

― جاڭا عانا پانليۋ اتايمەن سويلەستىم، وعان جاساققا كىرىڭىز دەپ ۇسىنىس جاسادىم.

— ال ول نە دەدى؟ - دەپ سۇرادى دارىگەر.

― اۋەلى ويلانىپ قالدى، سوسىن كەلىستى.

— وتە قۋانىشتىمىن، - دەدى دارىگەر. - ونىڭ ۋاعىزىنان ءوزى جاقسى بولعانى ءۇشىن قۋانىشتىمىز.

― بارلىق ادام سونداي، - دەپ مالىمدەدى تاررۋ. - تەك ولارعا قاجەتتى جاعداي تۋعىز. - ول جىميىپ ريەگە كوزىن قىستى. - تەگى، جۇرتقا قاجەتتى جاعداي تۋعىزۋ مەنىڭ ماماندىعىم بولسا كەرەك.

— كەشىرىڭىزدەر، كەتەر ۋاقىتىم بولىپ قالىپتى، - دەدى رامبەر.

بەلگىلەنگەن بەيسەنبىدە رامبەر سوبور باسقىشىنا ساعات بەس مينۋتسىز سەگىزدە كەلدى. اۋا ءازىر اجەپتاۋىر سالقىن، تازا بولاتىن. اسپاندا دوڭگەلەك اقشا بۇلتتار قالقىپ ءجۇر ەدى، ۇزاماي ويانىپ كەلە جاتقان اپتاپ ءتۇتىن قالدىرماي ولاردى جۇتىپ قويارى انىق. اپتاپ كۇيدىرە باستاعان سىزداۋىت كوگالداردان دىمقىل ءيىسى تولقىنداپ كەلە جاتىر. قالانىڭ باتىس بولىگىندەگى ۇيلەرىنىڭ سىرتىنا جاسىرىنعان كۇننىڭ نۇرى جاننا د' اركتىڭ دۋلىعاسىن سيپاپ ۇلگەردى، باسىنان اياعىنا دەيىن التىنداعان بۇل ەسكەرتكىش ءمۇسىن الاڭىنىڭ ەڭ باستى اشەكەيى بولاتىن. ساعات سەگىزدى سوقتى. رامبەر قاڭىراعان باسقىش كۇمبەزى استىندا ەرسىلى-قارسىلى ءجۇردى. سوبوردان قاراماي مەن دىمقىل پودۆالداردىڭ ەسكى يىسىنە قوسىلىپ ان-كۇيدىڭ ۇزىكتەرى جەتتى. كەنەت ان-كۇي توقتالدى. قارا كيىنگەن ونشاقتى كىشكەنتاي قۇداي ۇيىنەن جۇگىرە شىعىپ، كوشەمەن تىمپىلداي جونەلدى. رامبەردىڭ ءتوزىمى تاۋسىلۋعا اينالدى. سول ارادا جاڭادان قارايعان تاعى ءبىر توپ كىشكەنتاي كىسىلەر باسپالداقپەن جوعارى ورلەپ، باسقىشقا بەتتەدى. ول تەمەكى تۇتاتا جازداپ، شىلىم شەگەتىن جەردى ونشا ءساتتى تاپپاعانى ەسىنە ءتۇسىپ، توقتاپ قالدى.

ساعات سەگىز ون بەستە سوبور ورگانى اقىرىن عانا ويناي باستادى. رامبەر قاراڭعى كۇمبەزدىڭ استىنا كىردى. العاش ول جانىنان وتكەن كىشكەنتاي قارا سۇلبالاردى كوردى. ولار تاباندا ويلاستىرىلعان التاردىڭ الدىنداعى بۇرىشقا شوعىرلاندى. جەدەل تاپسىرىسپەن قالامىزدىڭ ءمۇسىن شەبەرحانالارىنىڭ بىرىندە جاسالىپ، جاقىندا عانا ورناتىلعان اۋليە روحتىڭ ستاتۋياسى وسى ارادا. ەندى تاعزىم ەتۋشى سۇلبالار مىناۋ ماڭگى سىزدا مۇلدەم ءبۇرىسىپ، قالىڭ كولەڭكەنىڭ ءسال قويۋ، ءسال قوزعالعىش ءبىر ۋىس تۇيىرشىگىنە اينالىپ، بۋالدىر مۇناراعا جۇتىلىپ كەتكەلى ءتۇر. توبەلەرىندە ورگان ءبازبىر سازدى الدەنەشە اۋەنمەن قۇيقىلجىتىپ دامىلسىز وينايدى.

رامبەر شىققاندا گونسالەس باسپالداقتان ءتۇسىپ كەلە جاتتى، شاماسى، ورتالىققا بەت العان سىڭايى بار.

― ال مەن سەنى كەتىپ قالعان ەكەن دەگەم، - دەدى ول جۋرناليسكە. - كەتكەندە دۇرىس جاسار ەدىڭىز.

ءوز ءسوزىنىڭ استارىن اشىپ ول كەزدەسۋ بەلگىلەنگەن دوستارىن وسى اراعا تاياۋ جەردە ساعات جەتى ەلۋ بەستە كۇتىپتى. ءبىراق جيىرما مينۋت بوسقا توسىپتى.

— بىردەڭە بوگەت بولعانى انىق. ءبىزدىڭ شارۋادا ءبارى بىرتەگىس بولمايدى عوي.

ول ەرتەڭ وسى ۋاقىتتا وپات بولعاندار ەسكەرتكىشى ماڭىندا كەزدەسۋدى ۇسىندى. رامبەر فەتر قالپاعىن جەلكەسىنە كۇرسىنە سىرعىتتى.

― وقا ەمەس، وقا ەمەس، - دەدى گونسالەس كۇلىپ. - ءوزىڭ دە بىلەسىڭ، دوپتى تورعا تۇسىرگەنشە قانشا پاس بەرىپ، امال تاۋىپ، ايلا قولدانىپ، الىستان سوعىپ اۋرەگە تۇسەسىڭ عوي.

— البەتتە، - دەپ كەلىستى رامبەر. - ءبىراق ماچ ءبىر جارىم ساعاتقا عانا سوزىلماي ما.

وپات بولعاندار ەسكەرتكىشى ورانداعى تەڭىز كورىنەتىن جالعىز-اق جەرگە ورناتىلعان، ول -پورتقا ءتونىپ تۇرعان تاۋ جوتالارىنىڭ اراسىنداعى قىلتا. كەلەسى كۇنى كەزدەسۋگە تاعى دا ءبىرىنشى كەلگەن رامبەر ۇرىس الاڭىندا وپات بولعانداردىڭ ەسكەرتكىش بەتىندەگى ءتىزىمىن زەيىن قويىپ وقىپ شىقتى. بىرنەشە مينۋتتان كەيىن تاعى بىر-ەكى ادام كەلدى، رامبەرگە سەلسوق قاراپ، ءارى باردى دا قىلتانى كولەگەيلەپ تۇرعان قورشاۋعا شىنتاعىن قويىپ، قىبىرلاعان ءتىرى جان جوق ايتاقىر جاعالاۋدى شولىپ تۇردى. ەكەۋىنىڭ دە بويى بىردەي، ەكەۋى دە كوك شالبار كيگەن، ۇستەرىندە شولاق جەڭ تەڭىزشى كەۋدەشەسى. جۋرناليست ەسكەرتكىشتەن شەگىنىپ، ورىندىققا جايعاسىپ، ىستەر ءىس بولماعان سوڭ بەيتانىستاردى بارلاپ پايىمداي باستادى. سوندا عانا ولاردىڭ سىرت پىشىنىنە قاراعاندا جيىرماداعى جاستار ەكەنىن اڭدادى. سول ءسات ول جولاي كەشىرىم سۇراپ كەلە جاتقان گونسالەستى كوردى.

― انە، ءبىزدىڭ دوستارىمىز، - دەپ ول رامبەردى الگى جاس جىگىتتەردىڭ جانىنا الىپ كەلىپ تانىستىرا باستادى، بىرەۋىنىڭ ەسىمى - مارسەل، ال ەكىنشىسى - لۋي ەكەن. ولاردىڭ بەت ءپىشىنى دە بىر-بىرىنە ۇقساس، سوندىقتان رامبەر ولاردى بىرگە تۋعان باۋىرلار ما دەپ قالدى.

— مىنە، ەندى تانىستىڭىزدار، - دەدى گونسالەس. - قالعانى - شارۋا جايىندا اقىلداسۋ.

مارسەل مە، الدە لۋي ما، قاراۋىلداعى ولاردىڭ سمەناسى ەكى كۇننەن كەيىن باستالىپ، ءبىر اپتاعا سوزىلاتىنىن، وڭتايلى كۇندى سودان ىزدەۋ كەرەكتىگىن ايتتى. ولاردىڭ ءتورت ادامنان تۇراتىن قوسى باتىس قاقپانى كۇزەتەدى ەكەن، قاراۋىلدىڭ ەكەۋى تۇراقتى وفيسەرلەر كورىنەدى. ولارعا ءبۇل ارەكەت جايىندا سەزدىرۋ ءسوز بولۋى دا مۇمكىن ەمەس. بىرىنشىدەن، بۇلار سەنىمسىز حالىق، ەكىنشىدەن، شىعىن كوبەيىپ كەتەدى. كەيدە ولاردىڭ ارىپتەستەرى ءتۇننىڭ ءبىر ۋاعىن وزدەرىنە تانىس باردىڭ ارتقى بولمەسىندە وتكىزەدى. سوندىقتان دا مارسەل مەن ءلۋيدىڭ بىرەۋى رامبەرگە قاقپاعا جاقىن بۇلارعا قونىستانىپ، كەلىپ الىپ كەتكەنشە كۇتۋدى ۇسىندى. سوندا قالادان شىعىپ كەتۋ قيىنعا سوقپايدى. الايدا اسىعۋ كەرەك، ۇزىنقۇلاققا قاراعاندا تاياۋ كۇندەرى سىرت جاقتان دا كۇشەيتىلگەن كۇزەت قويىلاتىن كورىنەدى.

رامبەر ءىس-قيمىل جوسپارىن ماقۇلداپ، اعايىندىلارعا قالعان تەمەكىسىن سىيلادى. ەكەۋدىڭ باعانادان بەرى اۋىز اشپاعان بىرەۋى گونسالەستەن سىياقى ماسەلەسى شەشىلىپ پە ەدى، شەشىلسە اۆانس الۋعا بولا ما دەپ سۇرادى.

― ونىڭ قاجەتى جوق، - دەپ جاۋاپ بەردى گونسالەس. – بۇل - ءوزىمىزدىڭ جىگىت. ويلانعان شارۋا ورىندالسىن، اقىسىن سوسىن تولەيدى.

جاڭا كەزدەسۋ جونىندە دە كەلىستى. گونسالەس بۇرسىگۇنى يسپان مەيرامحاناسىندا تۇستەنۋدى ۇسىندى. سول ارادان اعايىندى قاراۋىلداردىڭ ۇيىنە بارۋعا بولادى.

— قالاساڭ، العاشقى ءتۇنى مەن دە سوندا قونىپ شىعايىن، - دەدى ول رامبەرگە.

كەلەسى كۇنى ءوز بولمەسىنە كوتەرىلىپ بارا جاتقان رامبەر باسپالداقتا تاررۋمەن سوقتىعىسىپ قالدى.

― ريەگە بارا جاتىرمىن، - دەپ حابارلادى تاررۋ. - بىرگە جۇرمەيسىز بە؟

— بىلسەڭىز بار عوي، مەن ىلعي وعان بوگەت جاساپ جۇرەتىندەي كورىنەمىن، - دەدى رامبەر باتىلسىزداۋ.

― ولاي ويلامايمىن. ول ءسىز جايىندا ءجيى ايتادى. جۋرناليست ويلانىپ قالدى.

— قۇلاق قويىڭىزشى، - دەدى ول - ەگەر كەشكىسىن، ءتىپتى ودان دا كەش بولسا مەيلى، بوس ۋاقىت تاۋىپ ەكەۋىڭىز بارعا، وسى مەيمانحاناعا كەلسەڭىزدەر قايتەدى؟

― ال بۇل اۋەلى وعان، سوسىن وباعا بايلانىستى، - دەپ جاۋاپ قاتتى تاررۋ.

الايدا ساعات ون بىردە ەكەۋى دە - ريە مەن تاررۋ مەيمانحاناسىنىڭ ەنسىز تار بارىنا كىردى. كەلۋشى وتىز شاقتى ادام تار ورىندا قاقتىعىپ-سوقتىعىپ، گۋىلدەگەن داۋىستار قۇلاق تۇندىردى. ەكەۋى دە تابالدىرىقتا تۇرىپ قالدى - وبا جايلاعان قالاداعى تىلسىم تىنىشتىقتان كەيىنگى مىناۋ ۋ-شۋ ولاردى قايران قالدىردى. ءبىراق ولار مىنادان كوڭىلدى دۋدىڭ سەبەبىن بىردەن ءبىلدى.

— مۇندا الكوگولدى ىشىمدىك بەرىلەدى ەكەن. شالعاي بۇرىشتا ۇلدىرىك ۇستەلدىڭ الدىندا بيىك تابىرەتكەدە وتىرعان رامبەر ولارعا قولىن بۇلعادى. ولار تاياپ كەلىپ، تاررۋ تىم ەلىرىپ كەتكەن كورشىسىن جايىمەن عانا يتەرىپ، ىسىرىپ جىبەردى.

― ىشكىلىك ءسىزدى ۇركىتپەي مە؟

— جوق، كەرىسىنشە، - دەپ جاۋاپ قاتتى تاررۋ.

ريە تاناۋىمەن ستاقاننان شىققان قىشقىل ءشوپ ءيىسىن ىشىنە تارتتى. مىنانداي شۋدا اڭگىمە ۇيلەسپەدى، رامبەردىڭ ءوزىن دە سوزدەن گورى ىشىمدىك قىزىقتىراتىن سياقتى. شاعىن باردىڭ بوس كەڭىستىگىنىڭ تەڭ جارتىسىن الىپ تۇرعان ەكى ۇستەلدىڭ بىرىندە ەكى بيكەشتى ەكى جاعىنا الىپ جايعاسقان ءبىر وفيسەر قىپ-قىزىل نارتتاي ءبىر جۋانعا كايرداعىداي ءبىر ىندەت جايىندا ايتىپ وتىر.

― لاگەرلەر! - دەپ ءسوزىن بەكىتە ءتۇستى ول - وندا جەرگىلىكتى تۇرعىندار ءۇشىن لاگەرلەر اشىپ، شاتىرلار تىگىپ، اينالاسىنا اسكەري كوردون قويىپ، اۋرۋعا ءتاۋىپ ايەل جاساعان دارىلەردى جاسىرىن بەرۋگە تىرىسقان تۋىسقاندارىن تابان اۋزىندا اتىپ تاستاۋعا بۇيرىق بەردى.

باسقا ۇستەلدىڭ باسىندا وتىرعان ءساندى كيىنگەن جاستاردىڭ نە جايىندا ايتىپ وتىرعانىن ايىرىپ بولمادى - ونسىز دا تۇسىنىكسىز جەكە سويلەمدەر "سەنت-دجەيمس اۋرۋحاناسى" سازىنىڭ جارىقشاق ىرعاعىمەن جۇعىلىپ كەتىپ، توبەدە دارىلداپ تۇرعان كۇي تارتقىشقا جالت قاراتتى!

— قالاي، قۋانىپ ءجۇرسىز بە؟ - دەپ سۇرادى ريە داۋسىن ءسال كوتەرىڭكىرەپ.

― ەندى جاقىن، بالكىم وسى اپتادا ءساتى ءتۇسىپ قالار، - دەپ جاۋاپ بەردى رامبەر.

— وكىنىشتى! - دەپ ايقايلاپ جىبەردى تاررۋ.

― نەسى وكىنىشتى؟

تاررۋ جاۋدىراپ ريەگە قارادى.

— بىلەسىز عوي، - دەدى دارىگەر. - تاررۋدىڭ ولاي ايتىپ وتىرعان سەبەبى ءسىزدى وسى ارادا پايدا كەلتىرەر ەدى دەپ سانايدى، ال مەن ءسىزدىڭ كەتۋ نيەتىڭىزدى كامىل تۇسىنەمىن.

تاررۋ تاعى دا ءبىر-بىر ستاقاننان تاپسىرىس بەردى. رامبەر تابىرەتكەسىنەن قارعىپ ءتۇسىپ، وسى كەشتە العاش رەت تاررۋدىڭ كوزىنە تۋرا قارادى.

― ال مەن نەمەن پايدا كەلتىرەر ەدىم؟

— نەمەن پايدا كەلتىرەم دەگەنىڭىز نە؟ - دەدى ستاقاندى اسىقپاي قولىنا العان تاررۋ. - تىم قۇرماسا ءبىزدىڭ سانيتارلىق جاساققا كومەكتەسەر ەدىڭىز.

رامبەر ويلانىپ قالدى، ءۇن شىعارماي تابىرەتكەسىنە قايتا بارىپ وتىردى، ءجۇزى ادەتتەگى قايسار، تۇنجىر كەيىپكە ەندى.

― دەمەك، سىزدىڭشە، ءبىزدىڭ جاساقتار ەشقانداي پايدا كەلتىرمەيدى ەكەن عوي؟ - دەپ سۇرادى تاررۋ بوساعان ستاقاندى ۇستەلگە قويىپ، رامبەرگە تەسىلە قاراپ.

— ارينە، كەلتىرەدى جانە كەلتىرگەندە دە قانداي! - دەپ جاۋاپ بەرگەن جۋرناليست ستاقانداعىنى ءىشىپ سالدى.

ريە ونىڭ قولى دىرىلدەيتىنىن بايقاپ قالدى. ودان وزىنشە وي قورىتىپ، رامبەر شىنىندا دا جۇيكەسى جۇقارىپ، قاتتى كۇيگەلەكتەنىپ ءجۇر ەكەن دەپ شەشتى.

كەلەسى كۇنى رامبەر ەكىنشى رەت يسپان مەيرامحاناسىنا كەلگەندە، وعان تۋرا ەسىكتىڭ اۋزىندا كوشەدە تۇرعان ورىندىقتاردىڭ اراسىمەن وتۋگە تۋرا كەلدى. ولاردى كۇندىزگى ىستىقتىڭ بەتىن قايتارعان جاسىل-التىن كەشتى قىزىقتايمىز دەپ كەلۋشىلەر زالدان ادەيى الىپ شىققان ەكەن. ولار ءبىر ايرىقشا اششى تەمەكى تارتىپ وتىر. مەيرامحانانىڭ ءوزى ءتىپتى بوس دەرلىك. رامبەر گونسالەسپەن العاش كەزدەسكەن ەڭ شەتكى ۇستەلدى تاڭدادى. داياشى قىزعا تانىسىن توسىپ وتىرعانىن ايتتى. جەتىدەن وتىز مينۋت كەتىپ قالدى. سىرتتا وتىرعاندار بىرتىندەپ زالعا ورالىپ، ۇستەلدەرگە كەپ جايعاسا باستادى. داياشىلار تاعام تاسىپ، مەيرامحانانىڭ الاسا كۇمبەزى استىندا ىدىستار سىلدىراپ، سىبىر-كۇبىر كوبەيدى. ال رامبەر ساعات سەگىز بولسا دا كۇتىپ وتىر. اقىرى، جارىق تا بەرىلدى. جاڭادان كەلۋشىلەر ونىڭ ۇستەلىنىڭ باسىنا جايعاسىپ جاتىر. رامبەر دە وزىنە دەپ تاماققا تاپسىرىس بەردى. اسىن ساعات سەگىز جارىمدا ءىشىپ تاۋىستى، ال گونسالەس تە، اعايىندى قاراۋىلدار دا ءالى جوق. ول شىلىم شەكتى. مەيرامحانا ءىشى بىرتىندەپ بوساۋعا اينالدى. سىرتىندا قاس قارايىپ، قاراڭعىلىق قويۋلانا ءتۇستى. تەڭىزدەن ەسكەن جىلى سامال تەرەزە پەردەلەرىن جەلپىپ تۇر. ساعات توعىزدا رامبەر مەيرامحانادا ەشكىم قالماعانىن، ال داياشى قىز وزىنە تاڭدانا قاراعانىن بايقادى. ەسەپ ايىرىسىپ، سىرتقا شىقتى. مەيرامحانانىڭ قارسىسىنداعى باز ءبىر ءدامحانا ءالى اشىق تۇر ەكەن. رامبەر مەيرامحانانىڭ كىرەر اۋزىن كورۋگە بولاتىن ۇلدىرىك ۇستەلگە سۇيەنىپ ءبىراز تۇردى. ساعات توعىز جارىمدا گونسالەستى قايدان تابۋعا بولاتىنىن ويلاپ باس قاتىرىپ مەيمانحاناعا تارتتى. ول شىركىن مەكەنجايىن دا تاستاماي كەتكەن، ەندى ءبارىن باسىنان قايتا باستاۋ كەرەگىن ويلاعاندا ونىڭ جۇرەگى شانشىپ كەتەدى.

ءدال وسى ءسات سانيتارلىق ماشينالاردىڭ شامدارى تىلگىلەگەن قاراڭعىلىق قۇشاعىندا رامبەر كەنەت ءبىرى مەن ءبىرىن ءبولىپ جاتقان مەڭىرەۋ قابىرعالارىنان ساڭىلاۋ ىزدەپ ءجۇرىپ، وسىندا وتكەن ۋاقىتتىڭ ون بويىندا ايەلىن بىردە-بىر رەت ەسىنە الماعانى ويىنا ءتۇستى. ونىسىن كەيىن ريە دە مويىندادى. الايدا وعان دەگەن بارلىق جول جابىلعان ساتتە ول كەنەتتەن ءوزىنىڭ كۇللى وي-نيەتىنىڭ ۇشتاسار نۇكتەسى ايەلى ەكەنىن ءتۇيسىنىپ، جانى كۇيىپ، كوكىرەگىن بىردەڭە كەسىپ وتكەندەي بولدى. ول باسى سىنىپ، شەكەسى شىڭىلداپ، مىنا ءبىر كۇيىنىشتەن قايتسەم قۇتىلامىن دەپ مەيمانحاناعا قويىپ كەتتى. قاپا مەن جاپادان قايدا قاشىپ قۇتىلادى پەندە.

كەلەسى كۇنى ول تاڭنان تۇرىپ، كوتتارمەن قالاي جولىعىسۋعا بولاتىنىن سۇراعالى ريەگە كىردى.

― ەندى ماعان جالعىز-اق قالعانى - بارلىعىن باسىنان قايتا باستاۋ، - دەپ مويىندادى ول

— ەرتەڭ كەشكىسىن كەلىڭىز، - دەپ اقىل بەردى ريە. - تاررۋ، نەگە ەكەنى بەلگىسىز، كوتتاردى شاقىرۋىمدى سۇرادى. ول ساعات ونداردا كەلەدى، ال ءسىز ون جارىمدا سوعىپ كەتىڭىز.

كەلەسى كۇنى دارىگەرگە كوتتار كەلگەندە تاررۋ مەن ريە ءوزىنىڭ لازارەتىندە ءبىر اۋرۋدىڭ جازىلىپ كەتكەنى تۋرالى ايتىپ وتىردى.

― وننىڭ ءبىرى. ايى وڭىنان تۋعان قاسقانىڭ، - دەدى تاررۋ.

— دەمەك، ونىكى وبا بولماعانى عوي، - دەدى كوتتار جايباراقات قانا.

ءدال وبانىڭ ءوزى دەپ ونى يلاندىرۋعا اسىقتى انالار.

― جازىلسا، ول قايداعى وبا! وبادا اياۋشىلىق دەگەن جوق ەكەنىن سىزدەر مەنەن ارتىق بىلەسىزدەر.

— جالپى، سىزدىكى دۇرىس، - دەپ كەلىستى ريە. - ال سالماقتى سالىڭقىراسا، كۇتپەگەن جاعداي دا بولۋى مۇمكىن. - كوتتار قيقىلداپ كۇلدى.

― بۇل قالاي ايتۋعا بايلانىستى. كەشكى مالىمەتتى تىڭدادىڭىزدار ما؟

تاررۋ كوتتارعا ىقىلاستانا قاراپ، ەستىدىم دەپ جاۋاپ بەردى، جاعداي، شىنىندا دا، وتە اۋىر، ءبىراق ول شىنتۋايتىنا كەلگەندە نە دالەلدەيدى؟ باسىم شارالار قولدانۋدىڭ قاجەتتىگىن عانا دالەلدەيدى.

— ەھە! ول شارالاردى قولدانىپ جاتقان جوقسىزدار ما؟

― قابىلداپ تا، قولدانىپ تا جاتىرمىز عوي، ەندى اركىم ءوز شاراسىن قابىلداسىن.

كوتتار تاررۋعا مەڭىرەيىپ قارادى. ال تاررۋ:

— جۇرتتىڭ كوپشىلىگى قول قۋسىرىپ قارەكەتسىز وتىر، ىندەت - اركىمنىڭ ءىسى، ءاربىر ادام ءوز بورىشىن ورىنداۋى كەرەك، - دەدى. سانيتارلىق جاساقتار بەيىل بىلدىرگەندەردىڭ ءبارىن قابىلدايدى.

― ولاي بولسا، دۇرىس، - دەپ كەلىستى كوتتار، - تەك قانا ءبارى بەكەر. وبا كۇشتىرەك.

— قولدان كەلگەننىڭ ءبارىن جاساپ باعايىق، ناتيجەسىن سوسىن كورەمىز، - دەپ شىدامنان شىقپاي ايتارىن ايتىپ بولدى تاررۋ.

بۇل اڭگىمە تۇسىندا ريە ۇستەل باسىندا وتىرىپ كارتىشكەلەردى جاڭادان كوشىرىپ جازىپ وتىردى. ال تاررۋ بۇرىنعىسىنشا ورىندىعىندا مازاسىزدانىپ قاپالاقتاپ وتىرعان كوتتارعا تەسىلە قاراۋمەن بولدى.

― مسە كوتتار، سىزگە نەلىكتەن بىزبەن جۇمىس ىستەمەسكە؟

كوتتار ينە شانشىپ العانداي ورىندىقتان اتىپ تۇرىپ،قالپاعىن قارماپ:

— بۇل مەنىڭ شارۋام ەمەس.

سوسىن شامدانعان سارىنمەن شاڭق ەتتى:

― ايتقانداي، وبا تۇپ-تۋرا ماعان قول سول سەبەپتى وعان قارسى كۇرەسكەندەرگە ءقايتىپ كومەكتەسپەكپىن.

تاررۋ اقيقاتقا كەنەت كوزى جەتكەندەي ماڭدايىن الاقانىمەن ءبىر سالىپ:

— اھ، ءيا، ايتقانداي ۇمىتىپ بارادى ەكەنمىن عوي: وبا بولماسا ءسىزدى باياعىدا-اق تۇتقىندايتىن ەدى.

كوتتار ءتىپتى شورشىپ كەتىپ، ەدەنگە سۇلاپ تۇسەمىن دەپ شوشىنعانداي ورىندىقتىڭ ارقاسىنان ۇستاي الدى. ريە قالامىن قويىپ وعان بايىپپەن بارلاي كوز تاستادى.

― مۇنى سىزگە كىم ايتتى؟ - دەپ ايقايلاپ جىبەردى كوتتار.

تاررۋ تاڭدانا قاسىن كەرىپ:

— ءوزىڭىز ەمەس پە ايتىپ تۇرعان! بولماسا، انىعىراق ايتقاندا، دارىگەر ەكەۋمىز وسىلاي تۇسىندىك.

اشۋعا بۋلىققان كوتتار تۇسىنىكسىز بىردەڭەلەردى مىڭگىرلەپ جاتقاندا تاررۋ تاعى دا باستىرمالاتتى:

― ءجا، شامدانباڭىز بۇلاي. قالاي دەگەنمەن دە، دارىگەر ەكەۋمىز ۇستىڭىزدەن ارىز تۇسىرمەيمىز. ءسىزدىڭ شارۋالارىڭىزدىڭ بىزگە قاتىسى جوق. ونىڭ ۇستىنە ءبىز پوليسيانىڭ جانكۇيەرلەرى دە ەمەسپىز. ال قانە، وتىرىڭىز.

كوتتار ورىندىققا سەنىمسىزدەۋ كوز تاستاپ، بىردەن وتىرۋعا باتپادى. ءۇنى شىقپاي اۋىر كۇرسىندى سوسىن.

— بۇل ءوزى باياعىداعى ءىس، - دەپ مويىندادى ول، - سونى ولار جارىق دۇنيەگە سۇيرەپ شىعارىپ ءجۇر عوي. مەن جازعان ونى ۇمىت بولدى دەپ ءجۇرمىن دە. شاماسى، ءباز بىرەۋگە وسى كەرەك بولعان. ولار شاقىرىپ الىپ تەرگەۋ بىتكەنشە ەشقايدا كەتپە دەدى. ەرتە مە، كەش پە، ايتەۋىر ءبىر ءتۇن ەتەگىمنەن ۇستايتىنىن سوندا ءبىلدىم.

― سوزگە تۇرار ءىس پە ەدى ءوزى؟ - دەپ سۇرادى تاررۋ.

— ءسوز ەتۋگە تۇرار-تۇرماسى ونى قالاي تۇسىنۋگە بايلانىستى عوي. قۇدايعا شۇكىر، كىسى ءولىمى ەمەس ايتەۋىر...

― تۇرمە مە، الدە كاتورگا ما؟

كوتتاردىڭ ۇنجىرعاسى ءتۇسىپ كەتتى.

— ءىس وڭىنان كەلسە، تۇرمە بولار...

ءسال كىدىرىپ الىپ جەلپىنە سويلەپ كەتتى ول

― قاتەلىك ءوتتى. ءبارى دە قاتەلەسەدى عوي. تەك قانا مەنى ۇستاپ، بارىمنىڭ ءبارىن: ءۇيىمدى دە، كۇيىمدى دە، داعدىما دەيىن تارتىپ الادى-اۋ، دوس-جاران، تانىستان دا ەشكىمدى قالدىرمايدى - اۋ دەگەن ويدان توبە شاشىم تىك تۇرادى.

— ءا-ا، ياعني سول سەبەپتى اسىلىپ ولمەك بولعان ەكەنسىڭ عوي، - دەپ قالدى تاررۋ.

― ءيا، سول سەبەپتى. ارينە، ءبارى دە ەسۋاستىق.

وسى ارادا باعانادان بەرى ءۇنسىز وتىرعان ريە سوزگە ارالاسىپ، كوتتاردىڭ الاڭداۋشىلىعىن تۇسىنەتىنىن ايتىپ، ءبىراق ءبارى دە قالپىنا كەلەر دەپ جۇباتتى.

— بىلەم، ءدال ءقازىر مەن قورقاتىنداي ەشتەڭە جوق ەكەنىن بىلەمىن.

― سونىمەن، جاساققا كىرگىڭىز كەلمەيدى عوي، - دەپ قىجىراتتى تاررۋ.

كوتتار دىرىلدەپ قولىنداعى قالپاعىن ۋماجداي تۇرىپ، تاررۋعا جاسقانشاقتاي قارادى:

— تەك قانا ءسىز اشۋلانباڭىزشى ماعان...

― اشۋلانىپ نە اقىم بار سىزدە، - دەپ جىميدى تاررۋ. - ايتكەنمەن ءوز پايداڭىز ءۇشىن ايتامىن، وبا ميكروبىن تاراتپاۋعا تىرىسقايسىز.

كوتتار قارسى داۋ ايتتى: جالپى ول وبانى قالاعان ەمەس، ول پالە ءوزى كەلدى، ال وبا قولايىنا جاعاتىن بولسا، ول بۇنىڭ كىناسى ەمەس. تابالدىرىقتان رامبەردىڭ قاراسى كورىنگەندە كوتتار جىگەرلەنىپ كەتتى:

— الايدا سىزدەردىڭ ەشتەڭەگە قول جەتكىزە المايتىندارىڭىزعا مەن سەنەمىن.

كوتتاردان رامبەر گونسالەستىڭ مەكەنجايى وعان دا بەلگىسىز ەكەنىن ءبىلدى، الايدا العاشقى، شاعىن ءدامحاناعا تاعى دا بارىپ كورۋگە بولادى. ەرتەڭ كەزدەسۋگە ءسوز بايلاستى. ريە كەلىسسوزدىڭ ناتيجەسىن بىلگىسى كەلەتىن پەيىل تانىتقان سوڭ، رامبەر تاررۋ ەكەۋىن اپتانىڭ اياعىندا ءتۇننىڭ كەز كەلگەن شاعىندا ءوز نومىرىنە شاقىردى.

ەرتەڭىنە تاڭەرتەڭ كوتتار مەن رامبەر كىشكەنتاي ءدامحاناعا كەلىپ، گونسالەسكە بۇگىن كەشكە، باسقا ءبىر جاعداي تاپ بوپ قالسا، ەرتەڭ كەزدەسەيىك دەپ سالەم ايتتى. كەش بويى ولار بوسقا كۇتتى ونى. ەسەسىنە گارسيا كەلەسى كۇنى كەلدى. رامبەردىڭ اۋرە-سارساڭى جونىندەگى اڭگىمەنى ول ءۇنسىز تىڭدادى. ءىستىڭ مانىنەن ءوز باسى حابارسىز كورىنەدى، ءبىراق تاياۋدا ءبىر تاۋلىك بويى بىرنەشە قوتاندى قورشاپ الىپ، ۇيدەن ءۇي قويماي تىنتكەنىن ەستىپتى. گونسالەس پەن اعايىندىلاردىڭ سول قورشاۋدان شىعا الماي قالۋى ابدەن مۇمكىن ونىڭ قولىنان ەندى كەلەتىنى - راۋلمەن قايتا جولىقتىرۋ. كەزدەسۋدىڭ بىرەر كۇننەن بۇرىن بولا قويماسى جانە تۇسىنىكتى.

― زايىرى، ءبارىن باسىنان قايتا باستاۋ كەرەك بولار، - دەپ ءتۇيدى رامبەر.

رامبەر بەلگىلەنگەن جەردە راۋلمەن كوشە قيىلىسىندا كەزدەسكەندە ول گارسيانىڭ توپشىلاۋى دۇرىس ەكەنىن، قالانىڭ تومەنگى قوتاندارىن ءبولىپ تاستاعانىن راستادى. گونسالەسپەن بايلانىستى قالپىنا كەلتىرۋ كەرەك ەدى. ال ارادا ەكى كۇن وتكەندە رامبەر فۋتبولشىمەن ەرتەڭگىلىك اس ءىشىپ وتىردى.

— مىنا اقىماقتىقتى قويساڭشى، - دەدى گونسالەس. - ءبىر-بىرىمىزدى قالاي تاباتىنىمىز جايىندا كەلىسىپ المايمىز با!

وسى پىكىر رامبەردىڭ دە كوكەيىندە تۇر.

― ەرتەڭ ەرتە الگى بالالارعا بارايىق، بىردەڭە جاساۋعا تىرىسارمىز.

كەلەسى كۇنى بالالار ۇيىندە بولماي شىقتى. ولارعا ەرتەڭ تۇستە ليسەي الاڭىندا كەزدەسۋ تاعايىندالدى. تۇستەن كەيىن رامبەردى كەزدەستىرگەن تاررۋ ونىڭ كىسى ولتىرگەندەي تۇرىنە تاڭعالدى.

— رەتى كەلمەي جاتىر ما؟ - دەپ سۇرادى تاررۋ.

— ءيا. ءماسساعان، باسىنان باستاعان، - دەپ جاۋاپ قاتتى رامبەر.

سوسىن ول شاقىرۋىن قايتا ەسكە سالدى:

― بۇگىن كەشكە كەلىپ كەتىڭىزدەر.

كەشكىسىن قوناقتار رامبەردىڭ نومىرىنە ەنگەندە، ول توسەكتە جاتىر ەكەن. ورنىنان كوتەرىلىپ، بىردەن دايىنداپ قويعان ستاقاندارىن تولتىردى. ريە ءوز ستاقانىن قولىنا الىپ، ءىستىڭ بارىسىن سۇرادى. جۋرناليست بار اينالىمدى باسىنان باستاپ، نەگىزگى باعىتقا قايتا شىقتىق، تاياۋدا تاعى ءبىر سوڭعى شەشۋشى كەزدەسۋ بولادى دەپ جاۋاپ بەردى. قولىنداعىسىن ىشكەن سوڭ:

— تەك ولار تاعى دا كەلمەي قالادى-اۋ، - دەدى.

― جالپىلاما قورىتىندى جاساۋعا بولمايدى، - دەدى تاررۋ جۇباتىپ.

— سىزدەر ونى ءالى باستان كەشىرگەن جوقسىزدار عوي، - دەدى يىعىن قوزعاپ قويىپ رامبەر.

― ونىڭىز كىم؟

— وبا.

― ءا-ا، - دەپ داۋسىن سوزدى ريە.

— جوق، سىزدەر تۇسىنبەدىڭىزدەر، وبا دەگەنىمىز - ءبارىن باسىنان قايتا باستاۋ.

رامبەر ءنومىردىڭ بۇرىشىنا قاراي بارىپ، شاعىن پاتەفوننىڭ قۇلاعىن بۇرادى.

الىستان ەكى دۇركىن اتىلعان مىلتىقتىڭ داۋسى ەستىلگەندە پاتەفون تاباعى ءالى اينالىپ تۇر ەدى.

― يتتەردى نە قاشقىنداردى اتقىلاپ جاتقان عوي، - دەپ قالدى تاررۋ.

ءبىر مينۋتتان كەيىن پاتەفوننىڭ ءۇنى ءوشىپ ەدى، تاپ وسى تاياۋ ماڭنان سانيتارلىق ماشينانىڭ كلاكسونى بەزىلدەپ قويا بەردى، داۋسى ودان سايىن ۇدەپ ءنومىر تەرەزەسىنىڭ تۇبىنەن ءوتتى دە، ۇزاپ بارىپ اقىرى ساپ بولدى.

— كوڭىلسىز كۇيتاباق ەكەن، - دەدى رامبەر. - ونىڭ ۇستىنە بۇگىن بۇنى ون شاقتى رەت تىڭدادىم.

― سىزگە سونداي ۇناعان عوي وندا؟

— ءجا، ءجوق-ا، باسقاسى بولماعان سوڭ امال نە؟ - ءسال كىدىرىپ بارىپ ءسوزىن ءارى جالعادى:

― سىزدەرگە ايتىپ وتىرعان جوقپىن با، ءبارىن باسىنان قايتا باستاۋ دەگەن وسى...

سوسىن ول ريەدەن سانيتارلىق جاساقتاردىڭ قالاي جۇمىس ىستەيتىنىن سۇراپ ءبىلدى. ءقازىردىڭ وزىندە ولاردىڭ سانى بەسكە جەتتى. تاعى دا بىرنەشەۋىن جاساقتايمىز با دەگەن ءۇمىت بار. جۋرناليست كەرەۋەتىنىڭ شەتىنە جايعاسىپ، بولەكشە دەن قويىپ اياعىنىڭ تىرناعىنا تەسىلە قالدى. ريە ونىڭ دەمبەلشە الەۋەتتى تۇلعاسىنا بارلاي قارادى، كەنەت رامبەردىڭ دە وزىنە تەسىلىپ وتىرعانىن سەزدى.

— بىلسەڭىزدەر بار عوي، دارىگەر، مەن سىزدەردىڭ جاساقتارىڭىز تۋرالى كوپ ويلاندىم، - دەپ ءسوز باستادى جۋرناليست. - ەگەر مەن سىزدەرمەن بىرگە بولماسام، ونىڭ ايرىقشا سەبەبى بار. ول سەبەپ بولماسا، باسىمدى باسكە تىگىپ ورتالارىڭىزدا جۇرەر ەدىم. يسپانيادا سوعىسقان جانكەشتى ەكەنىمدى بىلەسىزدەر.

― كىم جاعىندا سوعىسىپ ءجۇرسىز؟ - دەپ سۇرادى تاررۋ.

— جەڭىلگەندەر جاعىندا دا. الايدا ودان بەرى ون ويلانىپ، ءجۇز تولعاندىم.

― نە جايىندا؟ - دەپ تاعى دا بىلگىسى كەلدى تاررۋ.

— ەرلىك جايىندا. ەندى مەن ادامنىڭ ۇلى ىستەر جاساۋعا قابىلەتتى ەكەنىن جاقسى بىلەمىن. سونىمەن بىرگە ول ۇلى سەزىمدەرگە دە قابىلەتتى بولماسا، مەن ءۇشىن ونداي ادام ومىردە جوققا ءتان.

― بايقايمىن، ادام بارىنە دە قابىلەتتى عوي تەگى، - دەپ قالدى تاررۋ.

— جو-جوق، ول ۇزاق قايىرۋعا نەمەسە ۇزاق سۇيۋگە قابىلەتسىز. دەمەك، ول ىسكە تاتىر ەشتەڭەگە دە قابىلەتتى ەمەس.

رامبەر ءوز قوناقتارىنا كەزەك-كەزەك قاراپ الىپ:

― ال مىنا ءسىز، تاررۋ، ماحاببات جولىندا جان قيۋعا، ياعني ولۋگە قابىلەتتىسىز بە؟ - دەپ سۇرادى.

— بىلمەيمىن، ءدال ءقازىر قابىلەتسىز شىعارمىن...

― مىنە، كوردىڭىز بە! ال ءسىز يدەيا جولىندا جانىڭىزدى پيدا ەتۋگە بارسىز، ول اسپاپسىز كوزگە دە كورىنىپ تۇر. ال مەن ءۇشىن يدەيا جولىندا قۇربان بولاتىن ادامداردىڭ قاجەتى شامالى. ءوز باسىم ەرلىككە سەنبەيمىن، مەن قاھارمان بولۋ قيىن ەمەسىن بىلەمىن جانە ەرلىكتىڭ اپاتتى ەكەنىن دە بىلەمىن. مەن ءۇشىن ەڭ قۇندىسى - سۇيەتىنىڭدى ءبىلىپ ءولۋ، سۇيەتىنىڭدى ءبىلىپ ءومىر ءسۇرۋ.

ريە ءجۋرناليستى ىقىلاس قويىپ ىنتامەن تىڭدادى. ودان كوزىن ايىرماي، جىلى ۇشىراي جۇمساق ءتىل قاتتى:

— ادام دەگەنىڭىز يدەيا ەمەس، رامبەر.

― جوق، يدەيا، يدەيا بولعاندا دا، قۇدايىڭ ءبىلسىن، ادامدى سۇيۋگە قابىلەتسىزبىز. مۇمكىن بولسا، قاشان قابىلەتتى بولعانشا كۇتە تۇرامىز، قاھارماننىڭ كەيپىندە ويناماي، جالپىعا ورتاق ازاتتىقتى توسامىز. ءوز باسىم ودان ارىگە بارمايمىن.

ريە ورىندىعىنان تۇردى، ءجۇزى شارشاعان كەيىپ تانىتتى.

— سىزدىكى دۇرىس، رامبەر، باستان-اياق دۇرىس، دۇنيەنىڭ بار يگىلىگىن ۇسىنسا دا، ءسىزدى بەل بۋعان ىسىڭىزدەن باس تارت دەپ ۇگىتتەۋگە بارماس ەدىم، ويتكەنى ونى ءادىل ءارى جاقسى ءىس دەپ سانايمىن. الايدا سىزگە مىنانى ەسكەرتۋگە ءتيىستىمىن: شىنتۋايتتاپ كەلگەندە بۇل اراعا ەرلىكتى تىقپالاۋدىڭ قاجەتى قانشا؟ بۇل - ەرلىك ەمەس، كادىمگى ادالدىق. بالكىم، وي-پىكىر سىزگە كۇلكىلى بولىپ تا كورىنۋى، ءبىراق وباعا قارسى بىردەن-بىر قارۋ - وسى ادالدىق.

― ال ادالدىق دەگەننىڭ ءوزى نە؟ - دەپ سۇرادى رامبەر مۇلدەم باسقا، بايىپتى ۇنمەن.

— جالپى ونىڭ نە ەكەنىن مەنىڭ ءوزىم دە بىلمەيمىن. الايدا ءوزىمنىڭ قازىرگى جاعدايىمدا ادالدىق، ادال بولۋ دەگەن - ءوز ءىسىڭدى اتقار دەگەن ءسوز.

― ال مىنا مەن ءوز ءىسىمنىڭ نە ەكەنىن بىلمەيمىن،- دەپ ىزالانا كۇرسىندى رامبەر. - بالكىم، ماحابباتتى تاڭداپ مەن دۇرىس جاساماعان شىعارمىن. ريە وعان جالت قارادى.

— جوق، ولاي ويلاماڭىز، - دەگەندى ول ارەڭ ايتتى. - سىزدىكى دۇرىس.

رامبەر ولارعا ويلانا كوز تاستادى.

― مەنىڭشە، ءسىز ەكەۋىڭىز دە قازىرگى جاعدايدا ەشتەڭە جوعالتپايسىز. يگى ىستەن سىرت قالۋ وڭاي.

ريە قۇيۋلى شارابىن تاۋىستى دا:

― كەتتىك، - دەدى تاررۋعا، - بىزدە ءالى كۇتىپ تۇرعان قىرۋار جۇمىس بار.

ول نومىردەن ءبىرىنشى بولىپ شىقتى. تاررۋ وعان ىلەسىپ تابالدىرىققا دەيىن باردى دا، ەسىنە بىردەڭە ءتۇسىپ كەتىپ، جۋرناليسكە بۇرىلىپ:

— ال ءسىز ريەنىڭ ايەلى وسىدان جۇزدەگەن شاقىرىم جەردەگى ساناتورييدە جاتقانىن بىلەسىز بە؟ - دەدى.

رامبەر تاڭدانىپ الاقانىن جايىپ تۇرىپ قالدى دا،تاررۋ شىعىپ كەتتى.

ەرتەڭىنە تاڭەرتەڭ ەرتە رامبەر دارىگەرگە تەلەفون شالدى:

― ەگەر مەن دە سىزدەرمەن بىرگە جۇمىس ىستەسەم، قارسى بولماس پا ەدىڭىز، قاشان قالادان كەتۋدىڭ ورايى كەلگەنشە ىستەي تۇرايىن.

جەلىنىڭ ار جاعىندا از-كەم ءۇن بولماي قالىپ، سوسىن شىقتى:

— ارينە، رامبەر. سىزگە راحمەت!

ءۇشىنشى ءبولىم

ۇزاق اپتالار بويى وبا تۇتقىندارى قولىنان قالاي كەلسە، سولاي جان دالباسا جاسادى. ال ايتالىق، رامبەر سياقتى كەيبىرەۋلەرى، جوعارىدا كوزىمىز جەتكەندەي، قيالعا بوي الدىرىپ، ءالى دە تاڭداۋ قۇقىعى بەرىلگەن ەركىن ادامدارداي قيمىلدادى. ال سوعان قاراماستان، تامىزدىڭ ورتاسىنا تامان وبا ءبارى-بارىن باستان-اياق ەڭسەردى دەپ كامىل ايتۋعا بولادى. ەندى جەكە، دەربەس تاعدىر دەگەن تەگىس جويىلدى، جالعىز-اق قالعانى-ۇجىمدىق تاريحىمىز، دالىرەك ايتقاندا، وبا جانە ودان تۋىنداعان بارشاعا ورتاق تۇيسىك-سەزىم. قازىرگى ەڭ ءماندىسى - ايىرىلۋ مەن جەر اۋدارۋ جانە وسىدان شىعاتىن ۇرەي مەن ىزا. مىنە، سوندىقتان دا اڭگىمەنى ءدال ءقازىر، اپتاپ پەن ىندەت ءورشىپ تۇرعان شاقتا، جالپى اۋاندا بولسا دا، ءتىرى قالعان ازاماتتارىمىزدىڭ اشۋ-ىزاسىن، ولگەندەردى جەرلەۋ مەن ايىرىلىسۋعا ءماجبۇر بولعان عاشىقتاردىڭ شەر-مۇڭىن مىسال رەتىندە سۋرەتتەپ بەرۋدى ورىندى سانايدى.

ءدال وسى جىلى جاز ورتاسىندا سۇراپىل جەل تۇرىپ، بىرنەشە كۇن قاتارىنان وبا جايلاعان قالانى سابادى-اي كەپ. وران تۇرعىندارىنىڭ جالپى جەلدى جەك كورۋگە بارلىق نەگىزى بار: قالا بوي كوتەرگەن جوتادا جەلگە تابيعي توسقاۋىل بولاتىن تۇلدىر جوق، سوندىقتان ول جىن ۇرعانداي ۇيتقىپ قالا قابىرعاسىن اپ-ساتتە كوكتەپ ءوتىپ، بىلگەنىن ىستەپ جۇرە بەرەدى. ورانعا بيىل ءبىر تامشى جاڭبىر جاۋعان جوق، بىرنەشە اي قۋاڭشىلىقتان كەيىن ول جەل تۇرسا كوز اشتىرمايتىن شاڭ-توزاڭعا كومىلىپ، ءتىپتى سۇرعىلت تارتىپ كەتتى. جەل شاڭ بۇلتىن اسپانعا كوتەرىپ، قاعاز قيقىمدارى ءجۇرۋى كۇننەن-كۇنگە ازايىپ بارا جاتقان ادامداردىڭ اياعىنا ورالادى. ۇيىنەن جوقشىلىق قۋىپ شىعارعان سول ازداردىڭ باسى جەرگە جەتكەنشە بۇگىلىپ، اۋزىن قول ورامالمەن نەمەسە الاقانىمەن باسىپ كوشەدە ارەڭ جۇرەدى. ءومىرىنىڭ قالعان كۇنىن ۇزارتۋعا تىرىسىپ، ەندى حالىق كوشەدە كوپ توپىرلامايدى، بىرەن-ساران كەشكىسىن عانا شىعادى. جۇرت كوبىنەسە ۇيىنە نە ءدامحاناعا اسىعادى. ىمىرت ەرتە ۇيىرىلەتىن بولعاندىقتان، قالا مۇلدەم قاڭىراپ بوس قالعانداي كورىنەدى. تەك قابىرعا بويلاي تىنىمسىز ۇلىعان جەل عانا تىنىشتىق شىرىشىن بۇزادى. بۇل ارادان كورىنبەيتىن مازاسىز تەڭىزدەن تۇز بەن بالدىر ءيىسى ەسەدى. تەڭىزدىڭ يىسىنە تولى، شاڭنان ءۇستى-باسى بوزارىپ، گۋىلدەگەن جەلدەن قابىرعالارى سىقىرلاپ شايقاتىلعان ءبىزدىڭ قاڭىراعان قالا قۇدايدىڭ قارعىسىنا ۇشىراعان ارال سياقتى ىڭىرانا ىڭقىلدايدى.

بۇعان دەيىن وبا ورتالىقتا ەمەس، حالقى كوپ قولايلى تۇرمىستىق جاعداي جاسالماعان شەتكى اۋدانداردا ادامداردى باۋداي ءتۇسىرىپ، كوبىرەك قىرىپ جاتتى. الايدا ول كەنەتتەن ءبىر-اق قارعىپ، ىسكەر قوتاندارعا جەتتى دە، سوندا ورنىعىپ الدى. تۇرعىندار اۋرۋ تۇقىمىن جەل تاراتادى دەپ ءجۇردى. "بارلىق قارتتى ارالاستىرىپ جىبەردى" دەپ شاعىنار ەدى ءدايىم مەيمانحانا ديرەكتورى. ايت، ايتپا نە كەرەك، وزدەرىنە كەزەك كەلگەنىن ورتالىق قوتانداعىلار دا ءتۇسىندى، ويتكەنى ەندى ءتۇن بالاسى "جەدەل جاردەم" ماشينالارىنىڭ تەرەزە تۇبىنەن وبانىڭ سەلقوس تا شەرلى شاقىرۋىن پاش ەتەتىن گۋىلى ءجيى ەستىلەتىن بولدى.

ءباز بىرەۋلەر قالانىڭ ورتالىعىنداعى وبا جايلاعان بىرنەشە اۋداندى قورشاپ، ءبولىپ تاستاپ، ولاردان تەك جۇمىس بابىمەن جۇرەتىن ادامداردى عانا شىعارىپ، كىرگىزۋگە عانا رۇقسات بەرىپ، بيلىگىن اسىرا پايدالانىپ جاتتى. وسى قورشاۋعا ءتۇسىپ قالعانداردىڭ كەيبىرەۋى بۇل شارانى وزدەرىنە قارسى جەكە باسقا جاسالعان قيانات دەپ ۇعىپ، ءسال ەركىندەۋ باسقا قوتاندىقتاردىڭ تۇرعىندارىن ازات ادامدار دەپ سانادى. ال الگى ازات ادامدار مىناۋ قيىن-قىستاۋ ساتتە ءحالى وزدەرىنەن دە مۇشكىلدەر بارىن بايقاپ كوڭىلىن دەمدەدى. "ولار بىزدەن دە بەرىك قۇلىپتا وتىر" دەگەن سوزدەردەن بارىمىزگە ورتاق جالعىز عانا ءۇمىت وتى جىلتىرايتىن.

شامامەن، وسى كەزدە اسىرەسە وراننىڭ باتىس قاقپاسى جاقتاعى دۋماندى قوتانداردا بىرىنەن كەيىن ءبىرى ءورت باستالدى. تەرگەۋ بۇنىڭ دەنى كارانتيننەن كەلگەنىن، جاقىندارىنان ايىرىلىپ، باسى قايدا قالعانىن بىلمەگەن ادامداردىڭ قولىنان كەلگەنىن، ولار وبا وتقا جانىپ ولەتىندەي-اق ءوز ۇيلەرىن ورتەگەنىن انىقتادى. قالا بيلىك ورىندارىنىڭ بۇيرىعىمەن جۇرگىزىلىپ جاتقان دەزينفەكسيا اۋرۋدىڭ جۇعۋىنا ەشقانداي جول بەرمەيتىنىن سان-ساپالاق، ءبىراق پايداسىز تۇسىندىرۋلەردەن كەيىن جازىقسىزدان جازىقسىز ءۇي ورتەۋشىلەرگە شۇعىل شارالار قولدانۋعا تۋرا كەلدى. بۇل بەيمورالداردى تورعا ءتۇسۋ ءقاۋپى قورقىتقان جوق، شوشىندىرعانى - تۇرمەگە قامالۋ دەگەن ءولىم جازاسىنا كەسىلۋمەن بارا-بارلىعى ەدى، قالالىق اباقتىداعى ءولىم-جىتىم قۇلاق ەستىمەگەن كورسەتكىشكە جەتكەن-دى. ءسوز جوق، بۇل سەنىمنىڭ باز ءبىر نەگىزى دە بار. ابدەن تۇسىنىكتى سەبەپتەرگە بايلانىستى وبا داعدىعا نەمەسە قاجەتتىلىككە بايلانىستى جۇرتتىڭ توپتاسقان جەرىندە، ياعني سولداتتاردىڭ، سوپىلاردىڭ جانە تۇتقىنداردىڭ ورتاسىندا ءورشىپ كەتتى. وبانىڭ ءوز تۇرعىسىنان، ونىڭ بايسالدى كوزقاراسى تۇرعىسىنان تۇرمە باستىعىنان باستاپ سوڭعى تۇتقىنعا دەيىنگىنىڭ ءبارى بىردەي ولىمگە باسى بايلانعان، بالكىم بۇل ۇزاق جىلداردان بەرى قاماۋدا بارىنە بىردەي ادىلدىك ورناعانىنىڭ بەلگىسى بولار.

قالا وكىمەتى جالپىعا ورتاق وسى تەڭەستىرۋگە باز ءبىر يەرارحيالىق ايىرماشىلىق ەنگىزبەك بولىپ، وبادان وپات بولعان، قاراۋىلداردى قىزمەتىن مىندەتىن ورىنداۋ بارىسىندا قازا تاپتى دەپ ماراپاتتاماق نيەت بىلدىرگەنى بەكەر-اق بولدى. سەبەبى قالا قورشاۋ جاعدايىندا دەپ جاريالانىپ، بەلگىلى كوزقاراس تۇرعىسىنان قاراۋىلدار كۇزەتكە شاقىرىلىپ، ولگەننەن كەيىن ماراپاتتالىپ جاتىر ەكەن دەگەن پىكىر تۋادى عوي. ال تۇتقىندار بۇنداي جاعدايمەن ءتىل تاپپاي كەلىسسە، اسكەري بيلىك، كەرىسىنشە، ىسكە باسقاشا قاراپ، بۇل شارا وراندىقتاردىڭ اقىل-ويىن ۋايىم-قايعىمەن شاتاستىرادى دەپ ويلادى دا، بۇيرىعىن جاريالاپ جىبەردى جانە جاريالاۋى نەگىزسىز دە ەمەس. اسكەر باسىلارىنىڭ ءوتىنىشىن قۇرمەتتەپ، بارىنەن دۇرىسى - قاراۋىلداردى ىندەتكە قارسى كۇرەستە قازا تاپقانى ءۇشىن ماراپاتتاۋ دەپ شەشكەن-دى. الايدا بولار ءىس بولدى - وبادان العاش قازا تاپقان قاراۋىلداردىڭ مەدالىن قالاي، قايتىپ الارسىڭ، ونىڭ ۇستىنە اسكەري بيلىك ءوز كوزقاراسىن ءجون دەپ كونبەيدى. ەكىنشى جاعىنان ىندەتكە قارسى كۇرەس ءۇشىن مەدالىنىڭ ەلەۋلى كەمشىلىگى بار: ول اسكەري ناگرادا بەرگەندەي ەستە قالارلىق اسەر تۋعىزبايدى، ويتكەنى ىندەت جىلى وعان قارسى كۇرەس ءۇشىن مەدال الۋ ادەتتەگى قۇبىلىس. ءبىر سوزبەن ايتقاندا، ءبارى دە نارازى بولدى.

ونىڭ ۇستىنە تۇرمە باسشىلىعى ءدىني بيلىك ورىنداعانداي قيمىل جاساي المايدى، ال اسكەريلەر تۋرالى ءتىپتى ءسوز دە جوق. قالاداعى ەكى موناستىردىڭ ەكەۋىنىڭ دە سوپىلارى تاقۋا وتباسىلارىنا ءبولىپ تاراتىلىپ جىبەردى. سول سياقتى كازارماداعىلاردان العاشقى مۇمكىندىك تۋعاندا-اق شاعىن قوسىنمەن سولداتتاردى شىعارىپ، ولاردى مەكتەپتەر مەن باسقا دا قوعامدىق عيماراتتاردىڭ كۇزەتىنە ءبولىپ بەردى. ءسويتىپ قالا تۇرعىندارىن توپتاستىرۋعا ءتيىس سياقتى كورىنەتىن ىندەت، قورشاۋ جاعدايىنداعىداي ەمەس، ءداستۇرلى قاۋىمداستىقتى ىدىراتىپ، جۇرتتى قايتادان جالعىزدىققا دۋشار ەتتى. بۇنىڭ ءبارى الاشاپقىن ابىگەر اكەلدى.

وسى جاعدايدىڭ ءبارى جانە ادۋىن جەل كەيبىر كوڭىلدەگى ءورت جالىنىن ۇرلەپ ءورشىتىپ جىبەردى دەسەك قاتەلەسپەيمىز. تۇندە قالا قاقپاسىنا تاعى دا بىرنەشە دۇركىن شابۋىل جاسالدى، بۇل جولعى شابۋىل جاساۋشىلار قارۋلانعان بولىپ شىقتى. ەكى جاقتان دا مىلتىق اتىلىپ، بىرنەشە ادام جارالاندى، بىرنەشە ادام بوستاندىققا سىتىلىپ شىقتى. الايدا قاراۋىل كۇزەتى كۇشەيتىلىپ، قاشىپ شىعۋعا ارەكەتتەنگەندەردىڭ جولى كەسىلدى. ءبىراق قالادا بۇلىك داۋىلى دۇرىلدەپ جۇرە بەرۋىنە وسىنىڭ ءوزى جەتىپ بولدى، بۋىرقانعان كورىنىستەر باستالدى دەيسىڭ. جۇرت بىرىنەن-بىرى ۇرلاپ، سانيتارلىق تۇرعىدان ورتەنگەن جانە جابىلعان ۇيلەردى توناۋعا لاپ قويدى. اشىعىن ايتقاندا، بۇنىڭ الدىن الا جوبالانعان پيعىلمەن جاسالىپ جاتقانى اقىلعا قونبايدى. كوبىنەسە قۇرمەتكە تولىق لايىق دەپ جۇرگەن كىسىلەر كەلەڭسىز قىلىقتارعا بارىپ، تاباندا ولارعا ەلىكتەۋشىلەر كوبەيىپ كەتكەنى جامان بولدى. قايعىدان ءتىرى ءولىپ تۇرعان ءۇي يەسىنىڭ كوزىنشە جانىپ جاتقان ۇيگە قويىپ كەتىپ، بىردەڭەلەر ارقالاپ شىققان جانكەشتى ولەرمەندەر دە تابىلدى. ءۇي يەسىنىڭ دارمەنسىزدىگى مەن نەمقۇرايدىلىعىن پايدالانعان قىزىقتاۋشىلاردىڭ ءبىرازى الگى جانكەشتىلەرگە ەلىكتەپ، ورتكە قويىپ كەتىپ، ولار دا قولىنا ىلىككەنىن الىپ شىعىپ، جان-جاققا قاشىپ جاتتى، ءورتتىڭ جارقىلىنان ءار-ار جەردە مامىقتاق نەمەسە ورىندىق ارقالاپ بۇكشەڭدەپ بارا جاتقان دۇنيەقوڭىزدار كوزگە شالىنىپ قالدى، كەيبىرەۋلەرىنىڭ يىعىندا كيىم-كەشەك ورالعان تۇيىنشەكتەر بار. وسىنداي وقشاۋ قىلىقتار ءۇشىن قالا وكىمەتى وبا جاعدايىن قورشاۋ جاعدايىنا تەڭەستىرىپ، سوعان سايكەس شارالار قولدانۋعا ءماجبۇر بولدى. ەكى توناۋشى اتىلدى، الايدا بۇل جازانىڭ جۇرتقا قانشالىق اسەر ەتكەنى بەيمالىم، ويتكەنى قالاداعى قيساپسىز قازانىڭ اراسىندا بۇل ەكى جازا تەڭىزدەگى تامشى سياقتى ەمەس پە. شىنىن ايتقاندا، وسى ىسپەتتەس كورىنىستەر قايتالانا باستادى، بيلىك ورىندارى بولسا، ەشتەڭە كورىپ-بىلمەگەندەي كەيىپ تانىتتى. زايىرى، اسەر ەتكەن جالعىز شارا قالادا كومەندانت ساعاتىن ەنگىزۋ عانا بولسا كەرەك. ساعات ون بىردەن كەيىن قاراڭعىلىق قۇشاعىنا كومىلگەن قالامىز تاس بوپ قاتىپ قالعانداي اسەر تۋعىزدى.

ايلى اسپان استىندا ول ءوزىنىڭ اقشىل قابىرعالارى مەن ءتۇزۋ كوشەلەرىن كورمەگە قويعانداي كوزگە ۇرادى، ءبىراق وندا اعاشتىڭ بىردە-بىر قارا كولەڭكەسى كورىنبەيدى، بىردە-بىر ادامنىڭ اياق ءدۇسىرى نەمەسە بىردە-بىر ءيتتىڭ ۇرگەنى ەستىلمەيدى. تىمىرايعان ءۇنسىز ۇلكەن قالا مۇنداي تۇندەردە كەسەك تە جانسىز تەكشەلەردىڭ جيىنتىعى سياقتى كورىنەدى، سولاردىڭ اراسىندا ادام بالاسىنىڭ باياعىدا ۇمىت بولعان جارىلقاۋشىلارى مەن قالاعا قۋىپ تىعىلعان قازىرگى الەم ۇلىلارىنىڭ ستاتۋيالارى كوزگە ۇرادى. تاس پەن تەمىردەگى ولاردىڭ بۇرمالانعان بەينەسى مەن بەت-جۇزى عانا كەزىندە ولاردىڭ دا ادام بولعانىن ايعاقتاپ تۇرعانداي. ورتا قولدى بۇل اۋليەلەر تامىزدىڭ بوياۋى قالىڭ اسپانى استىندا ءتىرى پەندە جوق قاڭىراعان قيىلىستاردا بوي كورسەتىپ، توبىمىزبەن تاپ بولعان مەڭىرەۋ قيمىلسىزدىقتىڭ بۇلجىماس بەينەسىندەي بولىپ ەلەستەيدى. ونىڭ سوڭعى بەينەسى، وبا مەن قاپاستان جانە تاستان تۇراتىن مازار بەينەسى اقىرى جاندى ادام ءۇنىن تۇنشىقتىرىپ تىنعان.

ال قارا تۇنەك قاپاس بار جۇرەكتى تۇمشالاپ تاستاعان، سوندىقتان قولدانىلىپ جۇرگەن جەرلەۋ راسىمىنە قاتىستى اڭىز بەن اقيقاتتىڭ ازاماتتارىمىزدى ايرىقشا سەرگىتە قويۋى نەعايبىل ويتكەنى قالاساڭ دا، قالاماساڭ دا جەرلەۋ جونىندە ايتۋىڭ كەرەك، ول ءۇشىن اڭگىمەشى الدىن الا كەشىرىم وتىنەدى. ول بارىنشا زاڭدى كىنانى ءتىل قاتپاي قابىلداۋعا ءازىر، ءبىراق ونىڭ جالعىز-اق اقتالارى مىناۋ - وسى كەزەڭنىڭ بارىندە جەرلەۋ دەگەن بولىپ تۇردى عوي، ءبىزدىڭ بارلىق ازاماتتار سياقتى ولارعا اڭگىمەشىنىڭ دە قاتىسۋىنا تۋرا كەلدى. بىلايشا ايتقاندا، ول جالپى مۇنداي راسىمدەردىڭ اۋەسقويى ەمەس، ودان دا تىرىلەردىڭ ورتاسىن ارتىق ساناپ، جاعاجايدى، تەڭىزگە ءتۇسۋدى جاقسى كورەدى. ءبىراق تەڭىزگە تۇسۋگە تىيىم سالىندى، تىرىلەر قاۋىمىن ولىلەر قاۋىمى ىعىستىرىپ شىعارا ما دەپ ءقاۋىپ ويلادى. اقيقات وسىنداي. البەتتە، ونى كورمەۋگە تىرىسۋعا بولار ەدى، كوزدى تارس جۇمىپ، ەلەمەي اتتاپ وتسە دە ەشتەڭە ەمەس، ءبىراق اقيقات دەگەننىڭ عالامات كۇشى بار، ول قاشاندا سالتانات قۇرىپ شىعا كەلەدى. ال ايتىڭىزدارشى، سول كۇنى ءوزىڭىز جاقسى كورەتىن ادامدى جەر قويناۋىنا تاپسىرۋ كەرەك بولعاندا، جەرلەۋدى قالايشا ەلەمەي كەتە الاسىز.

مىنە، ەندى ءبىزدىڭ جەرلەۋ راسىمىمىزگە ءتان سيپات، ەڭ الدىمەن، شاپشاڭدىق. ادەت-عۇرىپتىڭ بارلىعى وڭايلاندى، ازا تۇتۋ ءراسىمى ءازىر توقتاتىلدى. اۋرۋلار جاقىندارىنىڭ كوز الدىندا ۇيدە ولمەيدى، ءداستۇرلى تۇردە شىلدەحانا كۇزەتۋگە تىيىم سالىندى، سوندىقتان ايتالىق، كەشكە ولسە تۇندە جالعىز جاتادى، ال كۇندىز ولسە، سول كۇنى جەرلەۋگە تىرىسادى. وتباسىن حاباردار ەتەتىنى تۇسىنىكتى، ءبىراق كوپ جاعدايدا تۋعان-تۋىسقاندار قالادا ەركىن ءجۇرىپ-تۇرا المايدى، ويتكەنى اۋرۋمەن تىكەلەي بايلانىستا بولسا كارانتيندە ۇستالادى. ەگەر مارقۇم تۋىسقاندارىنان بولەك تۇرسا، ولار بەلگىلەنگەن ۋاقىتتا، ياعني ءمايىت ارۋلانىپ تابىتقا سالىنىپ، زيراتقا الىپ جۇرەر كەزدە كەلەدى.

ايتالىق، مۇنداي ءراسىم دارىگەر ريە باسقاراتىن قوسىمشا لازارەتتە ءوتسىن. مەكتەپكە كىرەتىن جەر باس عيماراتتىڭ سىرتىندا، دالىزگە شىعاتىن قوسالقى ۇلكەن بولمەدە تابىتتار ساقتاۋلى. دالىزدەن وتباسى جابىلىپ شەگەلەنىپ قويعان تابىتتى تاپسىن. سول زامات عۇرىپتىڭ نەگىزگى بولىگىنە كوشىپ، باسقاشا ايتقاندا، وتاعاسىنا قول قويۋ ءۇشىن قاجەتتى قاعازداردى بەرەدى. سوسىن تابىتتى جابىق اۆتوموبيلگە سالادى، كەيدە ول كادىمگى فۋرگون، كەيدە جەدەل جاردەم ماشيناسى بولۋى مۇمكىن. تۋىسقاندارى ول كەزدە ءازىر تاراتىلماعان تاكسيلەرگە وتىرىپ، قارالى شەرۋ شەتكى كوشەلەرمەن مولاعا قاراي جونەيدى. قالا قاقپاسىندا شەرۋدى جاندارمدار توقتاتىپ، رەسمي رۇقسات قاعازعا ءمورىن باسادى، ونسىز ءقازىر اقتىق تىنىس ورنىنا جول جوق، سودان كەيىن عانا ماشينالار وتكىزىلىپ، ءبىزدىڭ اعايىندار ايتىپ جۇرگەندەي، شارشى الاڭعا توقتايدى دا، قاتار-قاتار تىزىلگەن ورلاردىڭ ءبىرىنىڭ اۋزىنا جۇگىن تۇسىرەدى. مۇردەنى قارسى الۋعا پوپ شىعادى، ويتكەنى شىركەۋدە جانازا شىعارۋ توقتاتىلعان. دۇعا وقىلىپ جاتقاندا ماشينەدەن تابىت ءتۇسىرىلىپ، جىپپەن بۋىلىپ، سىرعىتا وتىرىپ ورعا تۇسىرىلەدى، پوپ قاسيەتتى قۇتىسىن بۇلعاپ تۇرعاندا العاش تاستالعان توپىراقتار تابىتتىڭ بەت تاقتايىنا تارسىلداپ ءتيىپ جاتادى. دەزينفەكسيادان ءوتۋ كەرەك بولعاندىقتان فۋرگون بىردەن كەتىپ قالادى؛ كۇرەكپەن لاقتىرىلعان توپىراقتاردىڭ تارسىلى كۇشەيگەن كەزدە تۋىسقاندار تاكسيگە وتىرا باستايدى.

ءسويتىپ، بارلىعى دا مەيلىنشە شاپشاڭ، ەشبىر قاۋىپ-قاتەرسىز وتە شىعادى. البەتتە، ىندەتتىڭ العاشقى كەزەڭىندە مۇنداي شاپشاڭدىققا شىن جان سەزىمىمەن تۋىسقاندارى رەنجىپ تە ءجۇردى. ءبىراق وبا كەزىندە ونداي تۇسىنىك ەسەپكە الىنبايدى، ءىستىڭ پايداسى ءۇشىن بارلىعى قۇربان ەتىلەدى. ايتقانداي، باسىندا بۇنداي تاجىريبەدەن تۇرعىنداردىڭ زارداپ شەككەنى انىق، سەبەبى جاقسى جەرلەۋگە دەگەن ارمان-تىلەك قاشاننان دا قاستەرلى ءارى كەڭ تاراعان، سوندىقتان و عىپ-بۇ عىپ كومە سالۋعا ەشكىمنىڭ دە كونگىسى كەلمەيدى. الايدا قيىندىق بارىنە كوندىردى، ءبارىن دە جەڭدىردى. ول ول ما، ازىق-تۇلىك جاعىنان قيىندىق تۋىپ، تۇرعىنداردى باسقا قام-قارەكەت الاڭداتتى. ءبىزدى كەزەكتە ساعاتتاپ تۇرۋدىڭ ءوزى-اق جەپ قويدى. تاماق تابۋ ءۇشىن ورىنداۋعا تۋرا كەلەتىن ءار الۋان سالت، قام-قارەكەت ادامداردىڭ اينالاسىندا جۇرت قالاي ءولىپ جاتقانىن، ساعاتى سوقسا ەرتەڭ ءوزى قالاي ولەتىنىن ويلانۋعا دا ۋاقىت قالدىرعان جوق. ءسويتىپ، ءوز الدىنا ءبىر زاۋال سانالاتىن ماتەريالدىق قيىندىق، قىزىق قىلعاندا، يگىلىككە اينالدى. ءقازىردىڭ وزىندە كورىپ وتىرعانىمىزداي، ىندەت مۇنشالىق كەڭ تاراماسا، بارلىعى دا جاقسى بولار ەدى عوي.

تابىت ازايىپ، كەبىنگە كەرەك ماتا تاپتىرماي، زيراتتا جەر جەتپەي جاتتى. ءبارىنىڭ دە ءبىر امالىن تابۋ كەرەك بولدى. ەڭ وڭايى جانە ەڭ پايدالىسى - بىرنەشە جەرلەۋ راسىمدەرىن بىرىكتىرۋ دەپ تابىلدى، مۇنداي قاجەتتىلىك تۋعان سوڭ لازارەت پەن مولا اراسىنداعى كولىك قاتىناسىن جيىلەتۋ شارت. بۇل كەزدە دارىگەر ريەنىڭ باسقارۋىنداعى لازارەتتىڭ قاراۋىندا نەبارى بەس-اق تابىت قالعان ەدى. ولاردىڭ ءبارى تولعان سوڭ ماشيناعا تيەدى. ءقابىر باسىندا تابىتتاردى بوساتىپ، توت باسقان تەمىر تۇستەس مايىتتەردى زەمبىلگە سالىپ، ارنايى جابدىقتالعان سارايعا قويدى. سونان سوڭ تابىتتاردى دەزينفەكسيالايتىن ەرىتىندىمەن شايىپ، لازارەتكە قايتىپ اپاردى، بۇل قارەكەت قانشا قاجەت بولسا، سونشا قايتالاندى. بۇل ءىستىڭ ۇلگىلى جولعا قويىلعانى سونداي، پرەفەكت بىرنەشە مارتە قاناعات سەزىمىن ءبىلدىردى. ول ءتىپتى ريەگە وباعا ارنالعان ەسكىلىكتى جىلنامالاردا قاراپايىم اربالارعا مايىتتەردى ارتىپ الىپ مولاعا اپارا جاتقان نەگرلەردىڭ سۋرەتىن كورگەنىن، وعان قاراعاندا جەرلەۋدى بىزدەگى ۇيىمداستىرۋ الدەقايدا جەتىلدىرىلگەنىن ايتادى.

- راس، جەرلەۋدىڭ ءبارى سونداي، - دەپ كەلىستى ريە. - بىزدە تەك وعان قوسا كارتىشكەلەر تولتىرۋ كەرەك بولادى. ايتپەسە ىلگەرىلەۋشىلىكتىڭ بارى انىق.

بۇل سالاداعى جەتىستىكتەردىڭ بارىنە قاراماستان پرەفەكتۋرانىڭ جەرلەۋ كەزىندە تۋىسقاندارىنىڭ قاتىسۋىنا تىيىم سالۋىنا تۋرا كەلدى، ويتكەنى ۋاقىت وتە كەلە جەرلەۋ عۇرپى نەداۋىر ۇسقىنسىز تارتا باستادى. تۋىسقاندارعا زيرات قاقپاسىنا دەيىن عانا كەلۋگە رۇقسات ەتىلدى، ونىڭ ءوزى دە رەسمي ەمەس. ءبۇل وزگەرىس جەرلەۋ ءراسىمىنىڭ قورىتىندى بولىمىنە قاتىستى جاسالدى. زيراتتىڭ شەت جاعىنداعى ۇيىسقان بۇعا وسكەن بوس جەردەن ۇلكەن ەكى ور قازىلدى. ءبىر ور - ەرلەرگە، ەكىنشىسى ايەلدەرگە ارنالدى. ءبۇل ماسەلە اكىمشىلىك العاش ادەپ سالتىن ساقتاپ، سوسىن ءبىراز كەيىنىرەك قالىپتاسقان جاعدايعا بايلانىستى سىپايىلىقتى تاستاپ، ولگەندەردى ەركەك، ايەلىنە قاراماي توپتاپ ءبىر جەرگە كومە باستادى. ءبىر جاقسىسى -بۇل اقىرزاماندىق اعاتتىق اۋىرتپالىقتىڭ اياعىنا عانا تاپ كەلدى. وعان دەيىن بولەك بولەك ءقابىر قازىپ جەرلەگەندەرىنە پرەفەكتۋرا اجەپتاۋىر ءماز بوپ ماقتانىپ جۇرەتىن. ءاربىر وردىڭ تۇبىندە قالىڭ عىپ قۇيىلعان سوندىرىلگەن اك بۇرق-بۇرق ەتىپ جاتاتىن. ولاردىڭ شەتىندە سونداي اكتەردىڭ ءۇيىندىسى جاتاتىن، ولار اۋانىڭ اسەرىنەن بۇرقىلداپ، كوپىرشىپ تۇرادى. كولىك قاتىناسى اياقتالعان كەزدە سارايدان زەمبىلدەردى شىعارىپ، ولاردى بىر-بىرىنە جاناستىرا ءتىزىپ ءسال بۇرىسكەن جالاڭاش دەنەلەردى ورعا تاستاپ، ۇستىنەن جاڭادان اك قۇيىپ، ونى توپىراقپەن جاۋىپ، كەلەسى كومىلگەندەرگە ورىن قالدىرىپ وتىرادى. كەلەسى كۇنى تۋىسقاندارىن شاقىرتىپ، تىركەۋ كىتاپشالارىنا قول قويعىزىپ الادى، مۇنىڭ ءوزى، ايتالىق، يتكە دەيىن باقىلاپ وتىراتىن ادامدار اراسىنداعى ايىرماشىلىقتى ايعاقتاعانداي ەدى.

وسى قارەكەت-قيمىلدىڭ بارىنە كىسى كەرەك، كۇن اسقان سايىن سولار جەتپەي قالا ما دەگەن ءقاۋىپ كۇشەيە تۇسەدى. العاش كاسىبيلەردەن قۇرالعان، كەيىن سىرتتان الىنعان سانيتارلار مەن قابىرشىلەردىڭ كوپشىلىگى وبادان وپات بولدى. قالاي ساقتانىپ، قانداي امال جاساسا دا جۇقپالى اۋرۋ ءوز دەگەنىن ىستەدى. جاقسىلاپ ويلانساق، ەڭ عاجابى - ىندەت ەتەك العان كەزدىڭ بارىندە دە ىنتالىلاردىڭ تابىلعانى. سىن ساعات اۋرۋدىڭ دەڭگەيى ەڭ بيىككە كوتەرىلەردەن ءسال بۇرىن تۋدى، سوندىقتان ريەنىڭ الدىن الا دابىل كوتەرۋى وتە ورىندى بولدى. بىلىكتى قىزمەت بىلاي تۇرسىن، قارا جۇمىسقا دا ادام قولى جەتىسپەدى. الايدا وبا قالانى ابدەن جايلاپ، بيلەپ-توستەپ العاندا، ونىڭ شەتىندىگىنىڭ ءوزى پايداعا شەشىلدى. ىندەتكە بايلانىستى وراننىڭ بۇكىل ەكونوميكالىق ءومىرى سانسىراپ، مۇنىڭ ءوزى جۇمىسسىزدار سانىن ءوسىرىپ جىبەردى. ولارمەن مامانداردىڭ ورنىن تولتىرۋعا بولماعانىمەن، قارا جۇمىسقا قاتىپ كەتتى. شىنىندا دا، ءدال وسى كۇندەرى قايىرشىلىق ۇرەيدەن دە كۇشتى بولىپ شىقتى، ويتكەنى ەڭبەكاقى قاۋىپكە بەل بايلاۋىنا قاراي تولەندى. سانيتارلىق قىزمەتتىڭ جۇمىس كۇتىپ جۇرگەندەر جازىلاتىن ءوز ءتىزىمى بولدى، بوس ورىن بولسا-اق تىزىمدە ءبىرىنشى تۇرعاندارعا تەلەفون سوعىلىپ، ءتىرى بولسا ول تابان اۋزىندا جەتىپ كەلىپ وتىردى. سوندىقتان قوسالقى جۇمىستارعا تۇتقىنداردى جەگۋگە ۇزاق ۋاقىت بەل بايلاي الماعان پرەفەكتۋرا شەتىن شارالار قولدانۋدان قۇتىلدى. جۇمىسسىزدار بارىندا كۇتە تۇرۋعا بولادى دەپ سانادى ول.جامان بولسىن، جاقسى بولسىن تامىزدىڭ اياعىنا دەيىن ءبىزدىڭ ازاماتتار وزدەرىنىڭ ماڭگى تۇراعىنا ايتارلىقتاي بولماعانمەن دە، ۇلگىلى تارتىپپەن جونەلىپ، بيلىك ورىندارى ءوز بورىشتارىن ورىندادىق دەپ كوڭىلىن دەمدەدى. الايدا، ءسال ىلگەرى وزىپ، جەرلەۋدى باسقاراتىن قىزمەتتىڭ پەردە سىرتىندا تاعى قانداي شارالار قولدانۋعا ءماجبۇر بولعانىن ايتا كەتكەن ابزال تامىزدان باستاپ ىندەتتىڭ سول تۇستاعى شارىقتاۋىنا وراي قۇربانداردىڭ سانى شاعىن زيراتىمىزدىڭ مۇمكىندىگىنەن نەداۋىر اسىپ كەتتى.

قورشاۋدىڭ ءبىر بولەگىن الىپ تاستاپ، توڭىرەگىندەگى ءبىراز جەردى ولگەندەردىڭ بيلىگىنە بەرگەنمەن دە، تەز ارادا باسقا مۇمكىندىكتەر ىزدەستىرۋگە تۋرا كەلدى. باستاپقى بەتتە جەرلەۋدى تۇندە ۇيىمداستىرۋ شەشىلدى، مۇنىڭ ءوزى قىزمەتشىلەردى باسى ارتىق شەگىندىكتەن ارىلتىپ، ماشينالارعا مايىتتەردى تولعانشا تيەۋگە مۇمكىندىك بەردى. كومەندانت ساعاتى ەنگىزىلگەننەن كەيىن تىيىم سالىنعانىنا قاراماستان، شارۋاسىمەن كەشىگىپ قالعان (نەمەسە قىزمەت بابىمەن تۇندە جۇرۋگە ءماجبۇر بولعان) ءباز بىرەۋلەر اق تۇسپەن سىرلانعان ۇزىن ماشينالاردىڭ قاتتى گۇرىلى قاراڭعى كوشەلەردى جاڭعىرىقتىرىپ، بار پارمەنىمەن جۇيتكىپ بارا جاتقانىنىڭ كۋاسى بولدى. سوسىن مايىتتەر اسىعىس-ۇسىگىس ورعا تاستالدى. ولار ءبىرىنىڭ ۇستىنە ءبىرى بىلش ەتە ءتۇسىپ، بەت-اۋزى ەرىگەن اككە كومىلىپ جەر جارىقتىق وسىناۋ اتسىز-اتاۋسىزداردىڭ ءبارىن جاسىرىپ، ەندى ادەيى تەرەڭ قازىلاتىن ورلار جۇتىپ جاتتى.

اراعا ءبىراز ۋاقىت سالىپ، دەگەنمەن، جاڭا جولدار ىزدەپ، جاڭا شەپتەرگە شىعۋعا تۋرا كەلدى. پرەفەكتۋرانىڭ بۇيرىعىمەن ەسكى قابىرلەر قوزعالىپ، قازىپ الىنعان مۇردەلەر پەشكە جاعىلدى. ۇزاماي وبادان ولگەندەردىڭ ءمايىتى ورتەلە باستادى. بۇل ماقسات ءۇشىن قالانىڭ شىعىس بولىگىندەگى، قاقپانىڭ سىرتىندا تۇرعان قوقىس ورتەيتىن پەش قايتا جابدىقتالدى. كۇزەتتەردى ارىرەك اكەتتى، ال مەريانىڭ ءبىر قىزمەتشىسى اكىمشىلىك جۇمىسىن جەڭىلدەتەر ۇسىنىس جاسادى، ونىڭ اقىلىمەن ولىك تاسۋعا بۇرىش تاۋ جولىمەن تەڭىزدىڭ ۇستىمەن جۇرەتىن تەڭىزگە باراتىن، ءقازىر توقتاپ تۇرعان ترامۆاي پايدالانىلاتىن بولدى. ول ءۇشىن تىركەمە مەن موتور ۆاگونىنداعى ورىندىقتار الىپ تاستالىپ، ترامۆايلار بۇل جەلىدەگى اقىرعى ايالداما - قوقىس ورتەيتىن ستانساعا دەيىن جىبەرىلدى.

جازدىڭ اياعىندا، كۇزگى نوسەرلەردىڭ توپەلەيتىن تۇسىندا كوگىلدىر ءتۇن قوينىن تىلگىلەپ، تاۋ جولىمەن جولاۋشىسىز ترامۆايلار لەگى سىلدىرلاپ، شيقىلداپ تەڭىز ۇستىمەن كەتىپ بارا جاتقانىن كۇن سايىن كورۋگە بولاتىن ەدى. اقىر اياعىندا تۇرعىندار بۇنىڭ نە ەكەنىن تىمىسكىلەپ ءبىلدى. كۇزەت توبىنىڭ تەكشەگە جاقىنداۋعا تىيىم سالۋىنا قاراماستان كىسىلەردىڭ كەيبىر توبى تولقىن ۇرىپ جاتقان جارتاستاردى بويلاپ بارىپ جانىنان وتكەن ترامۆايدىڭ تىركەمەسىنە گۇل شوقتارىن ءجيى لاقتىرىپ ءجۇردى. جازعى تۇندەردە مۇردەلەر مەن گۇلدەر تيەلگەن ترامۆاي ۆاگوندارىنىڭ سىلدىرى بىزگە دە جەتىپ جاتتى. 

باستاپقى كەزدە جۇرەك اينىتاتىن قويۋ ءتۇتىن قالانىڭ شىعىس قوتاندارىن تورلاپ تۇراتىن. دارىگەرلەردىڭ ءبىراۋىزدان دالەلدەۋىنە قاراعاندا، بۇل بۋلانۋ مىڭ جەردەن جاعىمسىز بولسا دا ەشقانداي زيان كەلتىرمەيدى. الايدا بۇل قوتانداردىڭ تۇرعىندارى وبا اسپاننان جاۋىپ جاتقانداي كورىپ، ۇيرەنىسكەن جەرىن تاستاپ باسقا جاققا كوشپەك بولدى، سوندىقتان كۇردەلى ءتۇتىنتۇتقىش جۇيە جاساۋعا تۋرا كەلىپ، جۇرت سول ىسكە قوسىلعاسىن عانا باسىلدى. تەك داۋىلدى جەل كۇندەرى عانا شىعىستان ۇراتىن ساسىق ءيىستى تولقىن ەندى ءبىزدىڭ ءبارىمىز دە جاڭا ءتارتىپ جاعدايىندا ءومىر سۇرەتىنىمىزدى جانە وبا جالىنى ءار كەش سايىن ءوز سىباعاسىن تالاپ ەتەتىنىن ەسكە سالادى.

شىرقاۋ شىڭىنا شىققان وبانىڭ زارارى مەن سالدارى وسىنداي. الايدا، باقىتقا وراي، ىندەت تۇراقتادى، دەمەك قالا كوكەلەرىنىڭ قيالى، پرەفەكتۋرانىڭ تاپقىرلىعى، ياعني بۇيرىق شىعارۋعا شەبەرلىگى، ءتىپتى پەشتەردىڭ وتكىزۋ قۋاتى سارقىلۋعا جاقىن دەپ ويلاۋ ءلازىم. ريە تورىعۋدان تۋعان تاعى ءبىر جاڭا جوبالار ۇسىنىلدى دەپ ەستىدى، ماسەلەن، بىرەۋ مايىتتەردى تەڭىزگە تاستاۋ كەرەك دەپتى. دارىگەردىڭ قيالى كوك تولقىندا قايناعان قورقىنىشتى كوبىكتى وپ-وڭاي كوز الدىنا ەلەستەتتى. ەگەر ولگەندەر سانى ارتا بەرەتىن بولسا، كەز كەلگەن، ءتىپتى ەڭ مۇلتىكسىز ۇيىمنىڭ ءوزى دارمەنسىزدەنىپ قالاتىنىن، جۇرتتىڭ توپ-توبىمەن قىرىلىپ، پرەفەكتۋرانىڭ كۇللى ايلا-امالىنا قاراماستان مايىتتەر كوشەلەردە ءىرىپ-شىرىپ، قالا بۋلۆارلارى مەن الاڭداردا ولگەلى جاتقاندار ابدەن تۇسىنىكتى وشپەندىلىكپەن جانە ەسسىز ۇمىتپەن تىرىلەردىڭ ەتەگىنە جارماسىپ جاتقانىن كورەتىنىن ول جاقسى بىلەدى.

قالاي بولعانمەن دە، وسىناۋ ايقىندىق پەن ابايلاۋشىلىق ءبىزدىڭ ازاماتتاردىڭ بويىنداعى قۋعىندالۋ مەن ءبولىنىپ قالۋ تۇيسىگىن كۇشەيتە ءتۇستى. وسى تۇرعىدان، اڭگىمەشىنىڭ ءوز حامساسىن اسەرلى بەتتەرمەن جەتكىلىكتى بەزەندىرە الماعانى، ماسەلەن، سەرگەك سەرپىن بەرەر قاھارمان بەينەسىن سومداماعانى نەمەسە ەجەلگى حيكايالاردا كەزدەسەتىندەي شىعاننان شىققان وقيعالاردىڭ جوقتىعى وكىنىشتى-اق، ونى ءوزى دە وتە جاقسى تۇسىنەدى. دەمەك، باقىتسىزدىق سۋرەتىنەن اسەرسىز ەشتەڭە جوق، ەڭ ۇلى اۋىرتپالىقتىڭ ءوزى ءبىرسارىندى، ۇزاققا سوزىلعاندىقتان تولىقتىرىپ، قامىقتىرىپ تاستايدى. وبانىڭ ۇرەيلى كۇندەرىن باستان كەشىرگەندەردىڭ جادىندا ولار قاھارلى دا قاتەرلى ءورت بەينەسىندە ەمەس، بارىنەن بۇرىن بارلىعىن استىنا باسىپ الىپ، ءبىر ورىندى ۇشى-قيىرسىز تاپتاۋ بولىپ قالادى.

جوق، وبانىڭ دارىگەر ريەنىڭ ىندەت باستالعاننان-اق قىر سوڭىنان قالماعان ەستە قالار كورىنىستەرمەن ءۇش قايناسا سورپاسى قوسىلمايدى. بارىنەن بۇرىن وبا باز ءبىر اكىمشىلىك تەتىك بولدى. بولعاندا دا اسا ساق ءارى مۇلتىكسىز بارلىق جاعدايدا قالتقىسىز قىزمەت ىستەيتىن تەتىك. اڭگىمەشى اقيقات الدىندا كۇنا جاساپ الۋدان جاسقانىپ، ەڭ باستىسى - وزىنە ءوزى قارسى شىعۋدان سەسكەنىپ، ءبىرىنشى كەزەكتى ادىلدىككە ۇمتىلدى. ءستيلىنىڭ اسەمدىگى ءۇشىن، كەيبىر مازمۇنداۋ ورنەگىندەگى انتەك تالاپتار بولماسا، ەشتەڭەدەن دە تايىنعان جوق. تۇپ-تۋرا ادىلدىكتىڭ ءوزى، ءقازىر وسى ءداۋىردىڭ ەڭ ۇلى ازابى، بارشاعا ورتاق ەڭ تەرەڭ ۋايىم-قايعىسى -ايىرىلىسۋ بولسا، وبانىڭ وسى ساتىسىنداعى جاڭا سيپاتىن بارىنشا پاك ار-وجدانمەن سۋرەتتەگىسى كەلسە، وندا بۇل قايعى-قاسىرەت العاشقى ارىنىنان ايرىلعانىن جاسىرماۋدى بۇيىرار ەدى وعان.

ءبىزدىڭ اعايىندار، اسىرەسە، بۇل باقىتسىزدىقتان بارىنەن كوپ ازاپ شەككەندەرى، ءوز جاعدايىنا ۇيرەنىپ، ەتى ءولىپ كەتكەن جوق پا ەكەن؟ بۇلاي دەپ ۇزىلدى-كەسىلدى پايىمداۋ ادىلەتسىزدىك بولار ەدى. ولار ءتان ازابىنان گورى جان ازابىن كوبىرەك تارتىپ، ەڭ الدىمەن، وي-بولجامدارىنىڭ تايانىش تىرەكسىزدىگىنەن جاپا شەكتى دەگەن دالىرەك بولار. ىندەتتىڭ باسىندا قيال شىركىن قاپيادا كوز جازىپ قاپ، ۋايىم جەگىزگەن جاقىن پەندەنى ايقىن سۋرەتتەۋشى ەدى. ال، ولار سۇيكىمدى ءجۇزىن، تانىس كۇلكىسىن كەيىن ەڭ ءبىر باقىتتى شاعىم دەپ بىلگەن كۇندەرىن ەسىندە ايقىن ساقتاسا، ەندى سۇيىكتىسىنىڭ سوناۋ الىس ولكەدە ءدال ءقازىر نە ىستەپ، نە قويىپ جاتقانىن انىق ەلەستەتە المايدى. جالپى وسى كەزەڭدە ولاردىڭ جادى جۇمىس ىستەيدى دە، وي-قيالى شابان تارتادى. وبانىڭ ەكىنشى ساتىسىندا جادى دا وشەدى. بۇل ولاردىڭ سۇيىكتى ءجۇزىن ۇمىتقانىنان ەمەس، جوق بەينەنىڭ ءوزى بۇلدىر تارتىپ، قايتىپ ونى جۇرەك تۇكپىرىنەن تابا الماۋىنان تۋادى. ىندەتتىڭ العاشقى اپتالارىندا ولار ءوز ماحابباتى بار قىر-سىرىمەن كولەڭكەگە اينالىپ كەتتى دەپ شاعىنسا، كەيىن سول كولەڭكەنىڭ ءوزى تەكسىزدەنىپ، جادى بولماشى بەلگىسىنە دەيىن كيەدەي كورىپ ساقتاپ جۇرگەندەردىڭ ءبارى بۋالدىر تارتىپ، بارا-بارا عايىپ بولادى. دەمەك، شەكسىز ايرىلىسۋدىڭ اياعىنا قاراي ولاردىڭ باياعى جاقىندىقتى دا، سۇيىكتى پەندەسىمەن ءبىر كەزدە قويان-قولتىق جاقىن تۇرىپ، كەز كەلگەن ساتتە قولىنا قولىن تيگىزەتىنىن دە ەلەستەتۋگە شاماسى كەلمەي قالادى.

ەگەر ىسكە وسى تۇرعىدان قاراسا، ولار وبانىڭ كۇندەلىكتى، سوندىعىنان دا پارمەندى تارتىبىنە كىرىگىپ، ابدەن داعدىلانىپ كەتەدى. سول سەبەپتى ەشقايسىمىزدا دا ۇلى سەزىم قالعان جوق. ونىڭ ورنىنا ءبارى دەرلىك ءبىر بولبىر سۇلەسوق سەزىمنىڭ قۇشاعىندا ءجۇردى. ءبارى دە تەزىرەك بىتسە ەكەن دەپ، كوكىرەگى قارس ايرىلدى اعايىندارىمىزدىڭ، ويتكەنى اۋىرتپالىق كەزىندە ورتاق قايعى-مۇڭنىڭ اقىرىن تىلەيتىن ەجەلگى ادەت، ونىڭ ۇستىنە ولار بۇل الاپاتتىڭ اياقتالۋىن شىنىمەن-اق تىلەدى. العاشقى اپتالاردىڭ ادۋىن اشۋىنىڭ ورنىن مەڭىرەۋ نەمقۇرايدىلىق باستى، ونى استە دە باعىنىشتىلىقپەن شاتاستىرۋعا بولمايدى، ءبىراق ەكەۋى دە ۋاقىتشا امال ەكەنىندە داۋ جوق.

ءبىزدىڭ ازاماتتار كەزەڭگە باعىندى، دالىرەك ايتقاندا، بەيىمدەلدى، ويتكەنى باسقا لاج قالمادى. ولاردىڭ سىرتتاي قايعى مەن ۋايىم مۇقالتقان كىسىلەر ەكەنى بەلگىلى، ءبىراق بىرىندە دە العاشقى كۇيزەلىس جوق. الايدا دارىگەر ريە ەڭ باستى قاسىرەت وسى دەيدى، تورىعۋدىڭ وزىنەن تورىعۋعا ۇيرەنىپ كەتۋ جامان. بۇرىن بولەك تۇرعاندار اقىر-تاقىرىنا دەيىن باقىتسىز بولمايتىن، ولاردىڭ ازاپ-قايعىسىنىڭ وزىندە جىلت ەتكەن ءۇمىت ۇشقىنى بار-تىن، ءقازىر ول دا ءسوندى. ال ءقازىر ولاردى قايدا كەزدەستىرسەڭ دە، مەيلى كوشە قيىلىسىندا نە دوستارىنىڭ ۇيىندە بولسىن، سابىرلى نە الاڭداۋلى قالپىندا دا كوزدەرى سونداي مۇڭلى كورىنەدى، سوعان قاراپ ءبىزدىڭ قالا باسى ءبۇتىن كۇتۋ زالىنا اينالىپ كەتكەن بە دەپ قالاسىڭ. شۇعىلدانار شارۋاسى بارلاردىڭ ءوزى ونى وبانىڭ ىرعاعىندا مۇقيات، ءبىراق جارقىلداماي اتقارادى. جۇرتتىڭ ءبارى شەتىنەن ءيىس الماس مومىن بولىپ الدى. ومىرىندە العاش ايرىلىسقاندار ءوزىنىڭ جانىندا جوق سىڭارى تۋرالى تانىستارىمەن ەشتەڭە بولماعانداي تىم جايباراقات سويلەسەدى جانە سوزدەرى دە جاتتاندى، بولەك تۇرۋلارىن ءولىم-جىتىمنىڭ سانىمەن باعالايتىندارى دا قىزىق. ءتىپتى وسى ۋاقىتقا دەيىن ءوزىنىڭ ۋايىم-قايعىسىن ورتاق قاسىرەتپەن شاتاستىرماۋعا جانتالاسىپ كەلگەندەردىڭ ءوزى ءقازىر تەڭگەرمەشىلىككە كەتتى. جادى مەن ۇمىتىنەن ايىرىلعاندار قازىرگىگە، بۇگىنگى كۇنگە تابانداپ تۇرىپ قالدى. شىنىن ايتقاندا، كوز الدىندا بارلىعى دا بۇگىنگى بوپ كەتتى. وبا ءبىرىن دە قالدىرماي، ءبارىن ماحاببات پەن دوستىقتان ايىردى دەۋگە بولادى. ويتكەنى ماحاببات تامشىداي بولسا دا بولاشاقتى تالاپ ەتەدى، ال ءبىز ءۇشىن تەك قازىرگى ءسات قانا بار.

بۇنىڭ ءبارى نەداۋىر تۇرپايىلاندىرىلعانى وز-وزىنەن تۇسىنىكتى. ويتكەنى بولەك تۇرىپ مۇڭعا باتقانداردىڭ بارلىعى، ادىلدىگىن ايتقاندا، بۇنداي حالگە ءبىر مەزگىلدە كەلگەن جوق، ولار جاڭا جاعدايعا ۇيرەنىسىپ كەتكەنمەن، ويلاماعان جەردە وي ويانۋى، كۇتپەگەن كەزدە قايتا ورالۋ، كەزدەيسوق ايىعۋ - سەزىمنىڭ سونىلىعى مەن وسالدىعىن قايتا-قايتا سىلكىنتىپ، وتكەندى ەسكە ءتۇسىردى. وسى ساتتەر ولارعا قاجەت تە بولدى، بۇگىنگى كۇننىڭ كۇيبەڭىنەن قولى بوساعاندا سولاردى كوز الدىنا كەلتىرىپ، وبا توقتاعانداي-اق كەلەر كۇندەرگە جوسپار قۇردى. سونداي-اق دەرەكسىز قىزعانىشتىڭ تۇتقيىل شانشۋى دا قاجەت بولدى، ول شامىرقانتىپ جاقسىلىققا ۇمسىنتتى. قايتا تۇلەپ جاڭعىرۋدىڭ وسىنداي كۇتپەگەن كەزەڭىن باسقالار دا باستان كەشىرىپ، اپتانىڭ بەلگىلى ءبىر كۇندەرى بولسا دا توماعا-تۇيىقتىقتى سىپىرىپ تاستاپ، اسىرەسە سەنبى مەن جەكسەنبىنىڭ كەشىندە باز ءبىر وتباسى سالتىنا بايلانىستى وتكىزىلەتىن شارالاردى ەسكە ءتۇسىردى. بولماسا اسىرەسە كەشكىلىك مەڭدەپ كەتەتىن ساعىنىش، ءوزىن-وزى ۇدايى اقتاماسا دا، جادى قايتا ورالار دەگەن ۇمىتكە جەتەلەيدى. كاتوليكتەر ءوز ار-وجدانى الدىندا ارىلىپ، عيبادات قىلاتىن كەشكى مەزگىل تۇتقىنداعى مەن قۋعىنداعى پەندەلەر ءۇشىن وتە اۋىر، ولاردىڭ بوس كەڭىستىكتەن باسقا تابىنارى جوق. وسىلاي ولار ءبىر ساتكە ءدۇر سىلكىنىپ، سوسىن قايتا قاتىگەزدىك شەڭگەلىنە ءتۇسىپ، وبامەن تۇيىقتالادى.

ال بۇل وزىندىك اتاۋلىنىڭ بارىنەن باس تارتۋ ەكەنىن، شاماسى، وقىرمان تۇسىنگەن بولار. ىندەتتىڭ العاشقى كۇندەرى ولاردىڭ كوڭىلى باسقالار ءۇشىن ەش ءمانى جوق بولماشى نارسەنى دىق السا، وزدەرى ءۇشىن سونداي ءماندى سول بولماشىلار جيىنتىعى ءومىر تاجىريبەسىن تولىقتىرىپ وتىرسا، ال ەندى، كەرىسىنشە، ولاردى باسقالار، ىقىلاس اۋدارعاندار عانا قىزىقتىرىپ، ورتاق يدەيالار شەڭبەرىندە شىر اينالىپ، ءتىپتى ماحابباتتىڭ ءوزى باسقا قياپاتقا يە بولدى. وسىلاردىڭ وزدەرىن وبانىڭ ۋىسىنا ۇستاتىپ قويعانى سونداي، كەيدە ءتىپتى سول سىيلاعان تۇسكە سەنىپ: "شاپتىڭ بەزى شوشىسا شوشىسىن، تەك ءبارى ءبىتسىنشى" دەپ بەبەۋ قاعاتىن بولدى. ۇيىقتاعاننىڭ وزىندە دە ولارعا مىناۋ ۇزاق كەزەڭ ءىس جۇزىندە شەگى، شەتى جوق ءتۇس سياقتى بولىپ كورىندى. قالانى كىلەڭ شالا ويانعان ۇيقىشىلار مەكەندەگەن سياقتى، ولار تاعدىردىڭ ماتاسقان تورىنان سيرەك قۇتىلىپ، تەك تۇندە جازىلىپ كەلە جاتقان جاراسىنىڭ اۋزى اشىلىپ كەتكەندە عانا وياناتىن ءتارىزدى. اۋىرسىنا ويانعان ولار ناجاعاي جارقىلىمەن كوزىنە تۇسكەندەي جاڭعىرعان قايعى-مۇڭىمەن قوسا ءوز ماحابباتىن، ابىرجىعان ءجۇزىن كورىپ، ىسىنگەن ەرنىن جالايدى. ال ەرتەڭگىلىك ءبارى اۋىرتپالىققا، دالىرەك ايتقاندا، ەسكىلىك ادەتىنە موينىن توسادى.

الايدا وقىرماننىڭ الگى ايىرىلىسۋ شەرمەندەلەرى سىرت كوزگە قالاي كورىنۋشى ەدى دەپ سۇرايتىن شىعار. قالاي كورىنۋشى ەدى - كادۋىلگىدەي، قاجەت دەسەڭىز، جۇرتتىڭ ءبارى سياقتى كورىنەتىن، ءتۇرى دە بارلىعىمىزعا ورتاق جالپى ءپىشىن، كۇللى قالا سياقتى، بالالىق اڭقاۋلىق پەن ابىگەرلىك جاعدايىندا ءومىر ءسۇردى. سالقىنقاندى بولىپ كورىنەمىن دەپ سىنشىل سەزىم سىڭايىنان ايىرىلدى ءبارى. ماسەلەن، اقىلدى دەگەن ادامداردىڭ ءوزى اينالاسىنداعىلاردىڭ دۇرمەگىنە ەرىپ، ىندەتتىڭ تەز جويىلۋى تۋرالى يشاراتتى گازەتتەر مەن راديوحابارلاردان ىزدەپ، باز ءبىر ءجۋرناليستىڭ ەسىنەپ وتىرىپ جازعانىنا ءۇمىت ارتىپ، كەيدە ءتىپتى ءقاۋىپ ويلاپ وتىرعانىن بايقاۋعا بولاتىن ەدى. ال قالعان قارەكەتىنىڭ بارىندە سىراسىن ءىشىپ، اۋرۋىن كۇتىپ، بولماسا قارا تەر بولىپ ستاتيستيكالىق كەستەلەر قۇراستىرىپ، قالا بەردى كۇيتاباق تىڭداپ كۇن كەشتى، بىر-بىرىنەن سونىسىمەن عانا دارالاندى. باسقاشا ايتقاندا، باسقاشا ەشتەڭە قالاعان جوق. وبا ولاردى باعالاي بىلۋشىلىك قابىلەتىنەن ايىردى. مۇنىڭ ءوزى ەش پەندەنىڭ ساتىپ العان كيىم-كەشەگى مەن ازىق-تۇلىگىنىڭ ساپاسىنا زەر سالماۋىنان-اق كورىندى. بارلىعىن تالعاماي قابىلدايتىن بولدى ءبارى.

بۇل ماسەلەنى ءتامامداۋ ءۇشىن ايرىلىسۋ شەرمەندەلەرىنىڭ ەڭ قىزىق ارتىقشىلىعىنان كوز جازىپ قالعانىن قوسار ەدىم. ولار ماحابباتتىڭ وزىمشىلدىگىن، سودان تۋىندايتىن ونىڭ ارتىقشىلىعىن جوعالتىپ الدى. ونىڭ ەسەسىنە جاعداي ايقىن بولدى، باقىتسىزدىقتىڭ سوقپاعان ەشتەڭەسى قالمادى. ءبىزدىڭ ءبارىمىز دە قالا قاقپاسىندا اتىلعان مىلتىقتىڭ گۇرسىلى استىندا، ءومىرىمىزدىڭ ىرعاعى مەن جەرلەنۋىمىزدىڭ جايىن ايقىندايتىن شتەمپەل تىقىلىنىڭ استىندا، ءورت-جالىن مەن تىركەۋ كارتىشكەلەرىنىڭ، ۇرەي مەن ادەت-عۇرىپتىڭ ورتاسىندا ابەس ءارى ۇياتتى، ءبىراق بار ءتارتىپ بويىنشا ولىمگە كەسىلگەندەر، ساسىق ءتۇتىن شۋداسى مەن "جەدەل جاردەم" ماشينالارىنىڭ ۇرەي ۇشىرعان سيرەناسى اراسىندا ءبىزدىڭ ءبارىمىز دە بىردەي دارەجەدە قۋعىننىڭ ءدامىن تاتىپ، وزىمىزگە دە بەلگىسىز جۇرەك تەبىرەنتەرلىك قاۋىشۋ مەن تاتۋلاسۋ تاڭىن كۇتتىك. ماحابباتىمىزدىڭ بۇرىنعىسىنشا وزىمىزبەن بىرگە بولعانى تۇسىنىكتى، ءبىراق ول ەشتەڭەگە تاڭىلماي، بارشامىزدى اۋىرتپالىعىمەن جانشىپ، قىلمىس نەمەسە ءولىم جازاسى سياقتى جۇرەگىمىزگە سىلبىر ۇيالادى. ءبىزدىڭ ماحابباتىمىز كەلەشەگى جوق، كۇتۋى كوپ شەكسىز شىدامدىلىق بولدى. وسى تۇرعىدان قاراعاندا، ازاماتتارىمىزدىڭ باز ءبىرىنىڭ ءتارتىبى قالانىڭ ءار شەتىندەگى ازىق-تۇلىك دۇكەندەرى الدىندا تىزىلگەن ۇزىننان-ۇزاق كەزەكتى ەسكە ءتۇسىردى. وندا دا، مۇندا دا قيالدان ادا ءتوزىم مەن كونۋگە دەگەن قابىلەت شاڭ بەرەدى. تەك قانا وسى سەزىمدى مىڭ ەسە ءوسىرۋ كەرەك، ويتكەنى بۇل ارادا ايىرىلىسۋ تۋرالى، بارلىعىن دا جۇتۋعا قابىلەتتى باسقا ءبىر اشتىق جايىندا ءسوز بولادى.

قالاي بولعانمەن دە باز بىرەۋ ءبىزدىڭ ايىرىلىسۋ شەرمەندەلەرىنىڭ كوڭىل كۇيىنىڭ ناقتى بەينەسىن بىلگىسى كەلسە، بارىنەن وڭايى - مىناۋ كوگالدان جۇرداي قالانىڭ كوشەلەرىنە ەرلەر مەن ايەلدەر ءورىپ كەتپەي تۇرىپ تۇسكەن جالقىن شاڭدى تاۋسىلماس كەشتەردى قيالىڭا قايتا كەلتىرۋ. ويتكەنى قالا كولىگى مەن اۆتوموبيلدەردىڭ جوقتىعىنان كەشكىلىك التىن كۇننىڭ جالقىنىنا مالىنعان تەرراسالاردان ماشينالاردىڭ شيقىلى مەن مەتالداردىڭ شىڭىلىن، ياعني قالالاردىڭ قالىپتى اۋەنىن ەمەس، نە بىتپەيتىن، نە قويمايتىن بىركەلكى اياق تىقىلىن، جۇرتتىڭ جامىراعان كۇبىر-سىبىرىن، مىڭداعان تابانداردىڭ تىرپىلىن ەستيسىڭ. تىمىرسىق اسپانداعى قامشىنىڭ سۋىلىنداي كەڭىردەكتى قاباتىن سول تىقىل مەن سول تىرپىل كۇللى وراندى كەۋلەپ، ءبىر كەشتەن ەكىنشى كەشكە ۇلاسىپ، جۇرەكتەرىمىزدەگى سۇيىسپەنشىلىك سەزىمىن الماستىرعان كورسوقىر قارىسپالىقتىڭ ءۇنى جانە مۇڭلى ءۇنى بولىپ كەتتى.

ءتورتىنشى ءبولىم

ميزام مەن قازان ايلارىنىڭ ءون بويىندا وبا قالانى تابانىنىڭ استىندا تاپتادى. تاپتاۋ جايىن ەسكە تۇسىرگەننەن سوڭعى جەردە ءجۇز مىڭداعان ادامداردىڭ ۇزاق اپتالار بويى تارپىلداپ قالا كوشەلەرىن بوسقا تاپتاۋعا ءماجبۇر بولعانىن ايتا كەتكەن ابزال اسپان بىردە تۇمانىن، بىردە ىستىعىن جىبەرىپ، كەيدە جاڭبىر بۇلتىن دا ءۇيىرىپ تۇردى. تۇستىكتەن ۇشقان سارىشىمشىقتار مەن قاراتورعايلاردىڭ ءۇنسىز تىزبەگى سوناۋ بيىكتە سامعاپ، پانليۋ اتاي ايتقان قارعىس قامشىسىنداي قالانى اينالىپ ءوتتى. ءتاڭىردىڭ وتتى نايزاسى ۇيلەردىڭ ۇستىندە ىسقىرا ءۇيىرىلىپ، قۇستاردى نەداۋىر قاشىقتا ۇستاپ ورانعا جولاتپاعان سياقتى. قازاننىڭ باسىنداعى نوسەر جاڭبىرلار قالا كوشەلەرىن جۋىپ، شاڭ-توزاڭنان ءبىر ارىلتتى. وسى مەرزىمنىڭ ون بويىندا ايتا قالارداي ەشتەڭە بولعان جوق. تىنىشتىق قايماعىن شايقاعان تەك باياعى ءبىر تارپىل، تىنىمسىز كوشە تاپتاۋ.

ريە مەن ونىڭ دوستارىنىڭ قانشالىق دەڭگەيدە قالجىراعانى تەك وسى ارادا عانا ءبىلىندى. شىنىندا دا، سانيتارلىق جاساقتاردىڭ مۇشەلەرى شارشاپ-شالدىعۋىن وزدىگىنەن ەڭسەرە المايتىنداي جاعدايدا ەدى. دارىگەر ريە باقىلاۋ جاساپ كورىپ، ءوزى مەن دوستارىندا سۇلەسوق ەنجارلىق بەلەڭ الىپ بارا جاتقانىن بايقادى. مىسالعا، بۇرىن وباعا قاتىستىنىڭ ءبارىن قالت جىبەرمەي زەر سالاتىن ءبۇل كىسىلەر ءقازىر وعان قىزىقپايدى دا، ىنتا دا قويمايدى. مەيمانحاناسىنا جاقىن ورنالاسقان كارانتيندەردىڭ ءبىرى تاپسىرىلعان رامبەر ءوز قاراۋىنداعىلاردى كوزىن جۇمىپ اتاپ بەرەتىن. سونداي-اق ول اياق استىنان اۋرۋ نىشانى بايقالعاندار ءۇشىن ۇيىمداستىرىلعان توتەنشە تاسىمال جۇيەسى جونىندە ەشتەڭەسىن قالدىرماي بۇگە-شىگەسىنە دەيىن ايتىپ بەرەتىن. ءبىراق ول وبا قۇرتقان قۇرباندىقتاردىڭ كۇندەلىكتى سانىن ايتىپ بەرە المادى، اۋرۋ ازايىپ كەلە مە، جوق پا - ودان ول، شىنىندا دا، حابارسىز بولىپ شىقتى. سوعان قاراماستان ول وسى ەڭ تاياۋ كۇندەرى قالادان قاشىپ شىعۋ ارمانىن ءالى دە ايالاۋمەن ءجۇر.

تالاي كۇندەرى مەن تۇندەرىن وسى جۇمىسقا سارپ ەتكەن باسقالار دا گازەت وقىمايتىن، راديو تىڭدامايتىن بولدى ءقازىر. ەگەر ولارعا كەزەكتى ستاتيستيكالىق مالىمەتتەردى حابارلاسا، ءولىپ-وشىپ تىڭدايتىنداي كەيىپ تانىتادى، ال ءىس جۇزىندە بۇل دەرەكتەردى قالاي بولسا سولاي نەمقۇرايدى تىڭدايدى. ادەتتە مۇنداي ەنجارلىق ۇلى شايقاستارعا قاتىسۋشىلاردا بولادى دەۋشى ەدى، ۇرىس قيمىلدارىمەن قاجىعان، كۇندەلىكتى بورىشىن ورىنداۋعا، تەك رۋحىن تۇسىرمەۋگە تىرىسقان جاۋىنگەرلەر ودان ءارى نە شەشۋشى قيمىلعا، نە جۋىق اراداعى وزگەرىستەرگە سەنبەيتىن حالگە جەتەدى عوي.

وبا كەزىندە سونشالىق ماڭىزدى ەسەپ-قيساپ جۇرگىزىپ جۇرگەن گران جالپى قورىتىندىلاردى اتاۋعا ءقازىر قابىلەتسىز بولىپ قالدى. ءالى شارشاپ-شالدىعۋعا تۇبەگەيلى بوي الدىرا قويماعان تاررۋ، رامبەر جانە ريەگە قاراعاندا، گران دەنساۋلىعىمەن ەشقاشان ماقتانا الاتىن پەندە ەمەس. ال ول ءوزىنىڭ مەرياداعى جۇمىسىن ريەنىڭ حاتشىلىعى قىزمەتىمەن ۇشتاستىرىپ، ونىڭ ۇستىنە تۇندە وتىرىپ ءوزى ءۇشىن ەڭبەك ەتەتىنى جانە بار. سوندىقتان ول كۇش-قۋاتى ابدەن سارقىلعان جاعدايدا ەدى، ءبىراق ونى قۇلاتپاي ۇستاپ جۇرگەن ەكى-ۇش الدامشى يدەيا بار، اتاپ ايتقاندا، ولار - ىندەت توقتاعاننان كەيىن تىم قۇرىسا ءبىر اپتا تولىق دەمالۋ جانە "سىپىر بوركىڭدىگە" عانا ەڭبەك ەتۋ، ءوز سوزىنە قاراعاندا، بۇل جۇمىس وڭعا باسىپ، قارقىن الىپ كەلە جاتقان ءتارىزدى. ارا-تۇرا ونىڭ ەسىنە قاي-قايداعى ءتۇسىپ، ەت جۇرەگى ەلجىرەپ، مۇنداي ساتتە دارىگەر ريەمەن ۇزاق سىرلاسىپ، جاننا تۋرالى اڭگىمەلەسىپ، ءقازىر ونىڭ قايدا جۇرگەنىن بىلگىسى كەلەدى، گازەتتەردەن وقىپ ءوزىن ەسكە الدى ما ەكەن دەپ ويلاندى. ونىمەن اڭگىمەلەسىپ وتىرىپ دارىگەر ريە ءوز ايەلى تۋرالى دا بۇرىن اۋزىنا تۇسپەگەن ابەس ءسوز ايتىپ قالعانىن اڭعاردى... ايەلىنىڭ كوڭىل جۇبانتار جەدەلحاتتارىنا ونشا سەنىڭكىرەمەي، ول ەمدەلىپ جاتقان ءساناتورييدىڭ باس دارىگەرىنە تىكەلەي تەلەفون شالعان-دى. اۋرۋدىڭ جاعدايى ناشارلاپ بارادى دەگەن جاۋاپ الدى، الايدا بۇنى باس دارىگەر قولدان كەلگەن شارانىڭ ءبارىن جاساپ، اۋرۋدىڭ بەتىن قايتارۋعا تىرىسامىز دەگەن ۋادەمەن سەندىردى. ريە بۇل حاباردى ىشىندە ساقتاپ ءجۇر ەدى، مىناۋ ابدەن شارشاپ، جۇيكەسى جۇقارعاندىقتىڭ سالدارىنان جەدەلحات جايىندا گراننان جاسىرماي ايتىپ بەردى. اۋەلى ول جانناسى تۋرالى ۇزاق سويلەدى، سوسىن ريەدەن ايەلى جايىندا سۇراپ، ول جاۋاپ قايىردى. "بىلەسىز عوي، ءبىزدىڭ كەزدە ونداي اۋرۋلاردى تاماشا ەمدەيدى" دەپ جۇباتتى ونى گران. شىنىندا دا، جاقسى ەمدەيدى دەپ گران دا ونى راستاپ، ايىرىلىسۋدىڭ تىم ۇزاپ كەتكەنىن، جانىندا بولسا، زايىبىنىڭ سىرقاتپەن كۇرەسى دۇرىسىراق ورىستەرىن، ءقازىر ول جازعاننىڭ جالعىزدىقتان دا جاپا شەگىپ جۇرگەنىن ايتتى. سوسىن ول قايتىپ كوپ سويلەمەي، گراننىڭ سۇراقتارىنا جالتارا جاۋاپ بەرىپ وتىردى.

باسقالاردىڭ دا جاعدايى شامامەن وسىنداي بولاتىن. وزگەلەرگە قاراعاندا، تاررۋ عانا ءوزىن بەكەم ۇستادى، الايدا ونىڭ قويىن داپتەرى بايقامپازدىعى ءپاس تارتپاعانمەن دە، قاداعالاۋ اۋقىمى تارىلعانىن اڭعارتادى. ماسەلەن، ول وسى ۋاقىتتىڭ ءون بويىندا جالعىز كوتتارعا عانا كوڭىل ءبولدى. كەشكىسىن دارىگەر ريەنىڭ ۇيىندە ول گراننىڭ ءسوزىن سىپايىلىق ءۇشىن عانا تىڭدادى. بۇل كەزدە ول مەيمانحانا كارانتينگە جابىلعان سوڭ دارىگەردىڭ ۇيىنە قونىس اۋدارعان-دى. سوندىقتان ول سۇحباتتاسىنىڭ ءسوزىن وراپ، ءومىرىنىڭ ءوزىن ۇدايى قىزىقتىرىپ جۇرەتىن وزگە دە قىرلارىنا اۋىستىرۋعا تىرىستى.

كاستەل سىۆوروتكانىڭ ءازىر ەكەنىن ريەگە ايتقالى كەلگەن كۇنى ولار ءمان-جايدى سارالاي كەلىپ، ءدارىنى اۋەلى تەرگەۋشى وتوننىڭ لازارەتكە الگىندە عانا اكەپ سالىنعان ۇلىنا سالىپ سىناپ كورۋگە ءپاتۋالاستى. ريەنىڭ ءوز باسى جاعداي ءۇمىت كۇتەرلىكتەي ەمەس دەپ سانايدى، سوندا دا قارت دوسىنا سوڭعى ستاتيستيكالىق دەرەكتەردى ايتپاق بولىپ بۇرىلا بەرىپ ەدى، ول مامىقتاقتىڭ ارقاسىنا شالقايىپ جاتىپ ۇيىقتاپ كەتىپتى. كاستەلدىڭ جايشىلىقتا ءازىل شاشىراپ، سوندىعىنان جاس بولىپ كورىنەتىن جۇزىنەن ءار تايىپ، جارتىلاي اشىق اۋزىنان سىلەكەي اعىپ، بەتىندەگى ۋاقىت بەلگىلەرى ايقىندالىپ، ايعىزدالعان تۇرىنە قاراپ تۇرىپ، ريە كوكىرەگى سىزداپ، تاماعى قۇرعاپ قالعانىن سەزدى.

ءوز بويىنان وسىنداي وسالدىقتىڭ بايقالۋىن ريە ابدەن شارشاپ-شالدىقكانىنان كوردى. سەزىم قۇرعىر باعىنۋدان كەتتى. كەرىپ تۇرىپ تارتىلعان، قاساتتانىپ قاتىپ قالعان ول ارا-تۇرا سىزات بەرىپ، كوڭىل كۇيىنىڭ اۋانىنان شىعا الماي، ساناعا تىزگىن بەرمەي قويادى. ودان قورعانۋدىڭ سەنىمدى ءتاسىلى - كوڭىلدىڭ قاتىباس قالقانىنا جاسىرىنىپ، جانىڭنىڭ ىشكى تورابىن قىسىپ بايلاپ، تاڭىپ تاستاۋ. جۇمىستى ءارى جالعاستىرۋدىڭ بىردەن-بىر مۇمكىندىگى وسى ەكەنىن ول وتە جاقسى ءتۇسىندى. ال قالعاندارىنا كەلسە، ولاردان ەندى قيال-ەلەس تە تابىلمايدى، ساقتالعانىنىڭ ءوزىن قالجىراپ، قاجۋ كۇل-تالقان قىلدى. شەكاراسىن ءوزى دە انىقتاي المايتىن قازىرگى كەزەڭدە ول ەلىگەرلىك قىزمەتىن دوعارۋعا دا ءازىر ەكەنىن اڭعاردى. ەندى ونىڭ مىندەتى - دياگنوستيكا قويۋ عانا. بار جۇمىسى - اۋرۋدى انىقتاۋ، كوزبەن كورۋ، سيپاتىن جازۋ، قاعازعا تىركەلۋ، سوسىن ولەتىنىن ايتۋ. ايەلدەرى ونىڭ قولىنا جارماسىپ: "قۇتقارا كورىڭىز، دارىگەر!" دەپ زار ەڭىرەپ جالبارىنادى. ول بولسا، اۋرۋعا ونىڭ ءومىرىن اجالدان اراشالاۋ ءۇشىن ەمەس، وڭاشالاۋ ءۇشىن كەلەدى. جۇرتتىڭ جۇزىنەن وقىلعان نارازىلىق تا ەشتەڭەنى وزگەرتۋگە كومەكتەسپەيدى. "سىزدە جۇرەك جوق!" دەدى بىردە وعان باز بىرەۋ. جو-جوق، كەرىسىنشە، وندا جۇرەك بولدى. سول جۇرەك وعان تاۋلىگىنە جيىرما تورت ساعات بويى ءومىر ءۇشىن جارالعان ادامداردىڭ قالاي ءولىپ جاتقانىن كورۋگە، ەرتەڭىنە ءبارىن باسىنان قايتا باستاۋعا كومەكتەستى. بۇدان بىلاي جۇرەكتىڭ دارمەنى ءبىر وسىعان عانا جەتەدى. باسقا بىرەۋدىڭ ءومىرىن قۇتقارۋعا ءحالى جوق.

جوق، ول كۇنۇزاق كومەك ەمەس، انىقتاما بەرەدى. البەتتە مۇنداي شارۋانى كىسىنىڭ كاسىبى دەپ اتاۋ قيىن. ءبىراق مىناۋ ۇرەيلەنگەن، ءارى اجەپتاۋىر سيرەگەن توپتىڭ ورتاسىندا ءوزىڭنىڭ ادامي كاسىبىڭمەن شۇعىلدانۋدىڭ ءوزى اسىلىق ەمەس پە! ايتەۋىر، شارشاپ-شالدىعۋدىڭ بارى دا جاقسى. ريە مۇنشالىق قاجىپ-قالجىراماسا، بۇكىل جەرگە سىڭگەن ءولىم ءيىسى، بالكىم، ونىڭ سەزىمتالدىعىن وياتىپ، مەيىرىمىن ارتتىرار ما ەدى. ءبىراق تاۋلىگىنە ءتورت ساعات ۇيىقتاي ءجۇرىپ وزەۋرەۋگە قايدان ورىن بولسىن. وندايدا زاتتى ءوز تۇسىمەن عانا، كادىمگى ادىلدىك، جەكسۇرىن دا جوسىقسىز ادىلدىك تۇسىمەن كورەسىڭ. اپاتقا دۋشار بولعانداردىڭ ءبارى ءبۇنى جاقسى سەزەدى. وباعا دەيىن جۇرت دارىگەردى قۇتقارۋشىمىز دەپ بىلەتىن. ءقازىر ول تورت-بەس دومالاق ءدارى بەرىپ، ۋكول جاسايدى - سونىمەن ءبارىن تىندىرادى دا، ونى العىس ايتىپ ەسىككە دەيىن شىعارىپ سالادى، قولىن قىسادى. بۇنىسى ماقتارلىق، ءبىراق ارتى قاتەرگە دۋشار ەتەتىنى جامان. ال ەندى ول، كەرىسىنشە، اۋرۋلارعا سولداتتار ەرتىپ كەلىپ، ەسىكتى مىلتىقتىڭ دۇمىمەن تىقىلداتاتىن بولدى، ايتپەسە ناۋقاستىڭ تۋىسقاندارى اناۋ-مىناۋعا ەسىك اشپايدى. ايتپەسە اۋرۋلار بۇنى كەرەكسىنەدى، بۇنى قويىپ الا بۇكىل ادامزاتتى وزىمەن بىرگە كورگە الا كەتۋگە دە بار. دۇرىس-اق قوي، شىركىن! ادام ادامسىز تۇرا المايدى، وسى بەيباقتار سياقتى ريە دە دارمەنسىز، ول دا ءوزىن بىرەۋ اياعانىن، ايالاعانىن جاقسى كورەدى، سول سەزىم اۋرۋلاردان شىققان كەزدە اسىرەسە كۇشەيە تۇسەدى.

وسىناۋ شەتسىز-شەكسىز ۇزاق اپتالار بويى دارىگەر ريەنى ايىرىلىسۋى مەن ساعىنىشى ارالاس سەزىممەن باۋراپ، مەڭدەپ العان وسى ويلار ەدى. وسى ويلاردىڭ جارقىلىن ول دوستارىنىڭ جۇزىنەن دە وقىعانداي. الايدا بىرتە-بىرتە بارلىعىن مەڭدەگەن جۇدەۋ مەن شارشاۋدىڭ سۇمدىق سالدارى سىرتقى دۇنيە وقيعالارىنا دەگەن سەلقوستىق قانا ەمەس، وزگەلەردىڭ كوڭىل كۇيىن ەلەمەۋشىلىك قانا ەمەس، ولاردىڭ ءبارى دە - بوي الدىرىپ ۇلگەرگەن سالدىر-سالاقتىق. ولاردىڭ ءبارى، بىرىنەن ءبىرىنىڭ ارتىق-كەمى جوق، ءتيىستى جۇمىسىن اتقارۋمەن عانا تىندى، ءتىپتى ونىڭ ءوزىن دە كوپسىنگەندەرى بار. سوندىقتان وبامەن كۇرەسۋشىلەر بارا-بارا گيگيەنا ءتارتىبىن وزدەرى ەنگىزسە دە ساقتاماي، ۇمىتشاقتىقتان دەزينفەكسيالايتىن زاتتاردى بىتىستىرىپ، اۋرۋدىڭ جۇعۋىنا قارسى ساقتىق شارالار قولدانباي، كەش شاقىرعاندى سىلتاۋ عىپ وكپە وباسىنا شالدىققاندارعا شاپقىلاپ كەلگەندە، جول-جونەكەي دارىگەرلىك پۋنكتكە سوعىپ، قان قۇيدىرۋعا ەرىنگەن كۇندەرى كوپ بولدى. ءقاۋىپتىڭ ءوزى دە وسىندا بۇعىپ جاتتى، ويتكەنى قويان-قولتىق قىزمەتىنىڭ ءوزى وباعا قارسى كۇرەسۋشىلەردىڭ دەنساۋلىعىن اۋرۋ جۇقتىرۋعا بەيىم ەتتى. شىن مانىندە ولار ساتتىلىككە عانا ارقا سۇيەدى، ال ساتتىلىك ۇدايى بولا بەرە مە!

ايتكەنمەن قالادا شارشاماعان دا، شالدىقپاعان دا ءبىر ادام قالدى، ول ءتىپتى وزىنە-وزى رازىلىقتىڭ ونەگەسىندەي بولىپ كورىندى. بۇل - كوتتار ەدى. بۇرىنعىسىنشا ول سىرتتاپ ءجۇردى، ءبىراق جۇرتپەن قارىم-قاتىناسىن ۇزگەن جوق. اسىرەسە ول تاررۋعا ءتانتى بولىپ، ونىڭ قولى مىندەتتى جۇمىسىنان قالت بوساي قالسا، ونىمەن جۇزدەسىپ كورىسۋگە تىرىستى. بۇنىڭ ەكى سەبەبى بار، ءبىرى - تاررۋ، ونىڭ ىس-ارەكەتىنىڭ قىر-سىرىن تۇگەل بىلەدى، ەكىنشىدەن، كوميسسيونەردىڭ كوڭىلىن تاۋىپ، جەلپىندىرىپ جىبەرۋگە ونىڭ جۇرەگىنىڭ جىلىلىعى دا، ىزگىلىگى دە جەتىپ ارتىلادى. ءسىرا، بۇدان اسقان كەرەمەت جوق شىعار، تاررۋ توزاقتاي ازاپتى جۇمىسىنا قاراماستان سۇحباتتاسىنا قاشاندا ءىلتيپاتتى، قاشاندا سەرگەك. كەيدە ءتىپتى كەشكىلىك اياعىنان ءسۇرىنىپ جىعىلسا دا، ەرتەڭىنە تىڭ كۇش-جىگەرمەن ءۇر جاڭا بوپ شىعا كەلەدى. "ونىمەن سىرلاسۋعا بولاتىن سەبەبى، ول - ناعىز ادام،- دەپ سەندىرەدى رامبەردى كوتتار. - ول قاشاندا ءبارىن ءتۇسىنىپ وتىرادى".

مىنە، سوندىقتان دا قويىن داپتەرىندە تاررۋ كوتتارعا قايتا-قايتا ورالادى. ول كوتتاردىڭ ۋايىم-قايعىسى مەن وي-تولعامىن ءوزى ايتىپ جەتكىزگەنىندەي نەمەسە تاررۋدىڭ ءوزى قالاي قابىلداعانىنداي بەرۋگە تىرىستى. "كوتتار جانە وبا تۋرالى بايقاۋلار" دەگەن تاقىرىپپەن جازىلعان ءبۇل سيپاتتاما قويىن داپتەرىنىڭ بىرنەشە بەتىن الىپ جاتىر، سوندىقتان اڭگىمەشى ودان ۇزىندىلەر كەلتىرۋدى پايداسىز ەمەس دەپ توپشىلايدى. كوتتار تۋرالى ءوزىنىڭ جالپى پىكىرىن تاررۋ: "مىنە، ءوسىپ كەلە جاتقان كىسى!" دەپ پايىمداپتى. ايتقانداي ءوسىپ كەلە جاتقان ونىڭ ءوزى ەمەس، رۋحىنىڭ سەرگەكتىگى. ول ءتىپتى وقيعانىڭ بەتبۇرىسىنا رازى. تاررۋدىڭ الدىندا ول كوكەيكەستى ويلارىن ءجيى ايتىپ، ونى بىلايشا ورنەكتەيتىن: "ارينە، ءبارى تاقتايداي تەگىس ءجۇرىپ جاتقان جوق. الايدا ونىڭ ەسەسىنە ءبارىمىز دە ءبىر شۇڭقىردا وتىرمىز".

"البەتتە، وزگەلەرگە تونگەن قاتەر وعان دا ءتونىپ ءتۇر، - دەپ جازادى تاررۋ. - وزگەلەرگە دەپ ايرىقشا استىن سىزىپ ايتامىن. ال ول بولسا، اۋرۋ مەنى الا المايدى جانە جۇقپايدى دا دەپ كامىل سەنىممەن ايتادى. زايىرى، ول يدەيامەن جانە ونشا كەلەڭسىز دە ەمەس يدەيامەن ءومىر سۇرەتىن سياقتى، ماسەلەن، باز ءبىر قاتەرلى دەرتكە شالدىعىپ، نە كەرەمەت ءبىر ۇرەي بيلەپ اۋىرىپ جۇرگەن ادام باسقا سىرقاتتار مەن قورقىنىشتان وزدىگىنەن قورعالاتىن، ساقتالاتىن كورىنەدى. ايتالىق، ءسىزدىڭ جازىلمايتىن دەرتىڭىز بار، مەيلى ول راك نەمەسە تۋبەركۋلەز بولار، ەندەشە ەشقاشان وبا نەمەسە سۇزەك سىزگە جولامايدى - ءبۇل ايدان انىق. ايتقانداي، ودان ءارى تەرەڭدەي تۇسسەك، راكپەن اۋىرعانداردىڭ بىردە-بىرىنىڭ اۆتوموبيل اپاتىنا تاپ بولعانىن كورگەنىڭىز بار ما! ءبۇل يدەيا مەيلى دۇرىس بولسىن، بۇرىس بولسىن، ايتەۋىر كوتتاردىڭ رۋح سەرگەكتىگىن ساقتاپ، ەڭسەسىن ءوسىرىپ ءجۇر. ونىڭ جالعىز-اق قالايتىنى -جۇرتتان جىرىلىپ قالماۋ. ول جاپادان-جالعىز تۇتقىن بولىپ وتىرعاننان، جۇرتپەن بىرگە بارشامەن بىردەي قورشاۋدا وتىرعاندى ارتىق كورەدى. وبا كەزىندە قۇپيا تەرگەۋلەر مەن شاعىمدارعا، استىرتىن نۇسقاۋلار مەن تۇتقيىل تۇتقىنداۋلارعا ۋاقىت قايدا؟ بىلايشا ايتقاندا، پوليسيا ەندى جوق، ەسكى نەمەسە جاڭا قىلمىس دەگەن دە جوق، ايىپتاۋشىلار مەن ايىپتالۋشىلار دا جوق، تەك قانا ءولىم جازاسىنا كەسىلىپ، نەگە ەكەنى بەلگىسىز، كەشىرىم سۇراۋشىلار، سونىڭ ناتيجەسىن كۇتۋشىلەر بار، ولاردىڭ ىشىندە پوليسەيلەر دە بار". ءسويتىپ، تاررۋدىڭ سوزىنە قاراعاندا، كوتتار ءبىزدىڭ ازاماتتاردىڭ ءبىرازى بوي الدىرىپ جۇرگەن ۇرەي مەن ابىرجۋ نىشاندارىندا ءباز ءبىر شافقاتتى تۇسىنىستىكپەن، قاناعاتشىلدىقپەن قاراۋعا بەيىم. "قالاي ايتساڭ، ولاي ايت، سىزگە دەيىن دە بۇل راقاتتىڭ ءبارىن كورگەنمىن" دەگەن قاناتتى ءسوز سونىڭ كوڭىل كۇيىن كورسەت كەندەي.

"جۇرتتان جىرىلماۋدىڭ جالعىز-اق جولى - ەڭ الدىمەن، ارىڭنىڭ تازا بولۋى دەپ وعان بەكەر-اق ايتتىم. ول ماعان الايا ءبىر قاراپ: "بىلسەڭىز بار عوي، بۇلاي دەسەڭىز، وندا ادامدار بىر-بىرىنەن قاشاندا بولەك"- دەدى دە، ءسوزىن ءارى قاراي ساباقتادى: "نە ايتقىڭىز كەلسە، سونى ايتىڭىز، ال مەن ادامداردى بىرىكتىرۋدىڭ بىردەن-بىر جولى - ولارعا وبا جىبەرۋ دەر ەدىم. نانباساڭىز جان-جاعىڭىزعا قاراڭىزشى!". اشىعىن ايتقاندا، ونىڭ نە مەگزەپ وتىرعانى بەلگىلى، ءبىزدىڭ قازىرگى ءومىرىمىز ونىڭ قولايىنا جاعاتىنى ايتپاسا دا تۇسىنىكتى. وقيعالارعا باسقالاردىڭ كوزقاراسى مۇنىڭ ءوزى باستان كەشكەندەرمەن ساي كەلەتىنىن ول ادىم سايىن اڭداپ ءجۇر؛ وسىلاي اركىم-اق جۇرتتىڭ ءبارى وزىمەن ءبىر بولعانىن قالايتىنى حاق؛ وسىدان كەلىپ اداسىپ جۇرگەن جانعا ءجون نۇسقاعان سىپايىلىق، باسقا ءبىر جاعدايلارداعى جەككورۋشىلىك، سالتاناتتى مەيرامحانالارعا اسىققان توپتىڭ ۇستەل باسىنا جايعاسىپ راقاتتانۋى؛ كوپشىلىكتىڭ ىركەس-تىركەس بولىپ كينوعا اعىلۋى، بيلەتتىڭ شەكسىز كەزەگى، تەاترلاردىڭ، ءتىپتى دانسينگتەردىڭ لىقا تولۋى - ءبارى-بارى وسى بىرگە بولۋ تىلەگىنەن تۋادى. ءبىر سوزبەن ايتقاندا، كۇللى كوڭىل كوتەرەتىن ساۋىق-سايران ورىندارىندا توعىزىنشى تولقىن: كەز كەلگەن بايلانىستان قورقۋ دا، كىسىنى بىر-بىرىنە يتەرمەلەپ، شىنتاق پەن شىنتاق تۇيىستىرەتىن، جىنىس پەن جىنىستى جاقىنداستىراتىن كادىمگى ادامي جىلىلىق تا وسىندا. كوتتاردىڭ بۇنى جۇرتتىڭ بارىنەن بۇرىن باستان كەشكەنى انىق. تەك بۇلاردىڭ اراسىندا ايەل ماسەلەسى بولماۋى، ويتكەنى مۇنىڭ بەتىندەي بەتپەن ول جاعى قيىن شىعار... الدەنەشە مارتە قىزعا بارۋعا وقتالعان دا بولار دەپ ءشۇبالانام، ءبىراق ول ءتۇبى ءبىر قىرسىققا سوعىپ جۇرەر دەپ، ونداي راقاتتان باس تارتۋى انىق.

قىسقارتىپ ايتقاندا، وبا ونىڭ ناعىز قولى بولدى. جالعىزىلىكتى ادامدى، ونىڭ ۇستىنە جالعىزدىقتان جاپا شەگىپ جۇرگەن جاندى ول سىبايلاستىققا تارتتى. ول ناعىز سىبايلاس بولىپ، سول سىبايلاستىعىمەن قۇماردان شىقتى. كوزىنە نە تۇسسە، سونىڭ بارىنە ءوزىن قاتىستى سانادى: ءدىني نانىمدارعا دا، لايىقسىز ۇرەيلەرگە دە، تەبىرەنگەن جاننىڭ كۇيزەلىسىنە دە، ولاردىڭ وبا تۋرالى اۋىز اشقىسى كەلمەي، ودان قاراداي قورقاتىنىنا دا، وبا باس اۋرۋىنان باستالادى دەپ باستىڭ بولماشى ساقيناسىنا دا قينالدى، اقىر اياعىندا قيت ەتكەنگە اسەرلەنىپ، كەز كەلگەنگە رەنجىپ، ۇمىتشاقتىقتى كەرەمەت ءبىر ءزابىر كورىپ، شالبارىنىڭ تۇيمەسى ءتۇسىپ قالسا، اپاتتان بەتەر وكىنەتىن بولدى.

ەندى تاررۋدىڭ تالاي كەشتى كوتتارمەن بىرگە وتكىزۋىنە تۋرا كەلدى. سوسىن ول ەكەۋىنىڭ ءىڭىر قاراڭعىلىعىن جامىلعان توپقا قالاي سۇڭگىگەندەرىن جازادى، بوگدە بىرەۋلەرمەن يىق تىرەسىپ، كوشە شامدارىنىڭ جارىعى تىلگىلەگەن اقشىل قارا بۇقاراعا ءسىڭىپ، وبانىڭ كوردەي ىزعارىنان قورعايتىن ورتتەي قىزۋ ساۋىق-سايرانعا اسىققان ادامدار توبىنا قالاي ەرگەنىن باياندايدى. كوتتاردىڭ نەبارى بىرنەشە اي بۇرىن ايالاعان ارمانى ەندى ونى قاناعاتتاندىرمايتىن بولدى، قوعامدىق ورىنداردان ول ىزدەگەن ءسان-سالتانات پەن شالقار ءومىر، جۇگەنسىز ءلاززاتقا الاڭسىز بەرىلۋ مۇمكىندىگى ءقازىر ەكىنىڭ ءبىرى، ءتىپتى بۇكىل قالا اينالىساتىن كاسىپ بولىپ قالدى. بارلىعىنىڭ باعاسى تولاسسىز وسكەنىنە قاراماستان، اقشانى بۇلاي شاشقان كەز بىزدە بولعان ەمەس، كوپشىلىككە ءبىرىنشى قاجەت زاتتاردىڭ ءوزى جەتپەي جاتقاندا، ەشكىم ءارتۇرلى كەرەك ەمەس نارسەلەر مەن بولماشى دۇنيەدەن قارجى اياعان جوق. قىزىقشىل توپ اۋەس قۇمارپاز ويىندار كەڭ ءورىس الدى. ال ءبىزدىڭ جاعدايدا قىزىقشىلدىقتىڭ ءوزى جۇمىسسىزدىق بولدى. بىردە تاررۋ مەن كوحتاردىڭ باز ءبىر جۇپتىڭ سوڭىنان ۇزاق ەرگەنى بار. بۇرىنعى كەز بولسا ولار ءوز سەزىمىن جاسىرۋعا تىرىسار ەدى، ەندى بۇكىل قالانى قاق جارىپ بىرىنە-بىرى جابىسىپ الىپ كەلەدى، توڭىرەگىندەگى توپتى جاندى ەلەڭ قىلار سىڭايى جوق، ۇلى قۇمارلىققا ءتان قۇشتارلىقپەن ولىپ-وشكەن ءبىر جاندار. كوتتاردىڭ ءىشى-باۋىرى ەلجىرەپ: "ءاي، سابازدار!" - دەپ داۋىستاپ جىبەردى. سول داۋسىمەن ول مىناۋ بەزىلدەگەن توپتىڭ ىشىنەن، بارشانىڭ كوز الدىندا باستالعالى تۇرعان ارانداتۋشىلىقتى باسا كوكتەپ اداقتاپ شىقتى.

سوعان قاراماستان تاررۋ كوتتاردىڭ قارەكەتىندە كەكتى ەشتەڭە سەزىلگەن جوق دەپ اتاپ كورسەتتى. ونىڭ: "بۇل راقاتتىڭ ءبارىن بۇلارعا دەيىن كورگەنمىن" دەگەنى - سالتاناتتان گورى، باقىتسىزدىقتىڭ كۋاسى. "ول ءتىپتى اسپان مەن تۋعان قالاسىنىڭ قابىرعالارى اراسىنا قامالعان وسى جانداردى بىرتە-بىرتە جاقسى كورۋگە اينالدى دەپ ويلايمىن"، - دەپ جازدى تاررۋ. - ماسەلەن، ول مۇنىڭ ءبارى ونشا قاتەرلى ەمەس دەپ تۇسىندىرەر ەدى، ەرىك بەرسە ولارعا. "جوق، ءسىز تەك ولاردى تىڭداڭىزشى، - دەدى ول ماعان. - وبادان كەيىن مەن انانى دا، مىنانى جاسايمىن دەپ وزەۋرەيدى... ءوزىنىڭ ءومىرىن ۋلاماي تىپ-تىنىش قانا جايىنا وتىرماي ما! ءوز باسىنىڭ پايداسىن بىلمەيدى. مىنە، مەن "تۇتقىندالعاننان كەيىن انانى قىلام، مىنانى قىلامىن" دەپ بىردەڭە ايتتىم با؟ تۇتقىنداۋ - باسى عانا، ال اياعى ەمەس بۇل. ال وبا... مەنىڭ پىكىرىمدى بىلگىڭىز كەلە مە؟ ولاردىڭ باقىتسىز بولاتىن سەبەبى اعىس بويلاپ جۇزە بىلمەيدى. مەن بە، نە ايتىپ تۇرعانىمدى بىلەمىن".

"شىن مانىندە دە ول بىلەدى، - دەپ جالعاستىرادى تاررۋ. - ادامي جىلىلىققا دەگەن كەرەمەت قاجەتتىلىك ءتۇيسىنىپ وتىرعان ءبىزدىڭ وراندىقتاردى تۇرشىكتىرەتىن قايشىلىقتاردى ول مەيلىنشە دۇرىس باعالاي بىلەدى، ال جاقىنداسقىسى كەلەتىن كىسىلەر بىر-بىرىنە سەنبەگەندىكتەن بۇل سەزىمگە ءۇمىت ارتا الماي، ارالارىن الشاقتاتا تۇسەدى. جالپى، بۇرىلىپ قاراعانشا وبا سىيلاپ، سەنگىشتىگىڭدى پايدالانىپ اۋرۋ جۇقتىرا قوياتىن كورشىلەرگە ونشا يەك ارتپاۋ كەرەك ەكەنى بىزگە وتە جاقسى تانىس. ەگەر ۋاقىتتى كوتتار وتكىزگەندەي وتكىزسە، ياعني قوعامىنا سۇرانىپ كىرگەن ادامداردىڭ بارىنەن ۇستىنەن ارىز ايتۋشى جانسىزداردى كورسە، وندا جاعدايدى تۇسىنۋگە بولادى. وبا بۇگىن بولماسا، ەرتەڭ يىعىڭا قولىن سالىپ، سول ءسات سەكىرۋگە دايىن تۇرعاندا ازىرشە ءدىن امان، ءبۇتىن ەكەنىنە قۋاناتىن كىسىلەردى اياماي، قالاي شىدارسىڭ. جاپپاي قاۋىپ-قاتەردىڭ ورتاسىندا ول ءوزىن از دا بولسا، مۇمكىن-قادەرىنشە جاقسى سەزىنەدى عوي. الايدا ول وسىنىڭ ءبارىن بىزدەن كوپ بۇرىن باستان كەشىرگەندىكتەن، وسى سەنىمسىزدىكتىڭ بارلىق قاتىگەزدىگىن بىزبەن بىرگە تولىق سەزىنۋگە قابىلەتسىز-اۋ دەپ ويلايمىن. قىسقارتىپ ايتقاندا، وبادان ولە قويماعاندار قاۋىمىندا ول ءومىرى مەن ەركىندىگى كۇن سايىن اجال اۋزىندا تۇرعانىن تاماشا تۇيسىنەدى. وسىناۋ قيىن-قىستاۋ جاعدايدى تاياۋدا عانا ءوز باسىنان وتكىزگەندىكتەن ول باسقالاردىڭ دا ونى بىلگەنىن ورىندى دەپ سانايدى. ەگەر ول مۇنداي جاعدايدا جالعىز ءوزى عانا بولسا، ۇرەي احۋالى الدەقايدا ازاپتى بولار ەدى. بۇل ارادا، ارينە، ونىكى دۇرىس ەمەس، وزگەلەرگە قاراعاندا، ونى ءتۇسىنۋ دە قيىنىراق. ايتكەنمەن، ول ءدال وسى جەردە وزگەلەردەن كوبىرەك تۇسىنىكتى بولۋعا تاتيدى".

تاررۋدىڭ جازبالارى كوتتار مەن وباعا شالدىققاندار اراسىندا ءبىر كەزدە تۋعان ايرىقشا كوڭىل اۋانىن وتە ادەمى كورىنىستەرمەن بەرەدى. اڭگىمە كەيبىر جاعدايدا وسى كەزەڭنىڭ اۋىر احۋالىن قايتا جاڭعىرتادى، اڭگىمەشى ونى اسا ماڭىزدى سانايتىنى دا سوندىقتان.

ولاردىڭ ەكەۋى دە گليۋكونىڭ "ورفەيىن" قويعالى جاتقان قالالىق وپەرا تەاترىنا اتتانادى. كوتتار وزىمەن بىرگە بارۋعا تاررۋدى شاقىرادى. ماسەلە بىلاي: كوكتەمدە، ءدال ىندەت باستالار الدىندا بىرنەشە سپەكتاكل بەرۋگە ەسەپ جاساپ، ءبىزدىڭ قالاعا وپەرا تەاترىنىڭ ترۋپپاسى كەلەدى. وبا باسقا الەمنەن كەسىپ تاستاعان ترۋپپا ءبىزدىڭ وپەرانىڭ ديرەكتورىمەن كەلىسىمى بويىنشا اپتاسىنا ءبىر سپەكتاكل قويىپ تۇرۋعا ءتيىس بولادى. ءسويتىپ، بىرنەشە ايلار بويى ءاربىر جۇما سايىن ءبىزدىڭ قالالىق تەاتر ورفەيدىڭ سازدى شاعىمىمەن، ەۆرەديكانىڭ دارمەنسىز ماڭىراۋىمەن جاڭعىردى دا جاتتى. الايدا سپەكتاكل كورەرمەندەر الدىندا زور تابىسقا يە بولىپ، قىرۋار پايدا دا ءتۇسىردى. بەنۋارداعى ەڭ قىمبات ورىندارعا جايعاسىپ تاررۋ مەن كوتتار جوعارىدان ءبىزدىڭ ەڭ ءساندى كيىنەتىن ازاماتتار لىق تولىپ وتىرعان پارتەردى قىزىقتاۋعا مۇمكىندىك الدى. كىرگەندەر مۇمكىن-قادەرىنشە ءوز كەلۋىنىڭ اسەرلى بولۋىنا بارىن سالعانى ايقىن. رامپانىڭ كوز قارىقتىرار جارىعىندا، ساز تارتۋشىلار سۋردينكا اۋەنىمەن اسپاپتارىن كۇيگە كەلتىرىپ العانشا، تانىستارىنا باستارىن اسەم ءيىپ ءبىر قاتاردان ەكىنشىسىنە قاراي جىلجىپ بارا جاتقانداردىڭ سۇلباسى ايشىقتالا كورىندى. زايىرلى اڭگىمەلەردىڭ جەڭىل گۋىلىمەن ەرلەر جاعى بار-جوعى ءبىر ساعات بۇرىن قاراڭعى كوشەدە قاپەرىنە دە كىرمەگەن سەنىمدىلىككە يە بولدى. وبا فراك الدىندا شەگىندى.

بۇكىل ءبىرىنشى كورىنىس بويى ورفەي جەڭىل عانا، داۋسىن كوتەرمەي ءوز تاعدىرىنا شاعىندى، ەجەلگى تۋنيكاعا مالىنعان بىرنەشە قىز ادەمى قيمىلمەن ونىڭ باقىتسىزدىعىن ءتۇسىندىرىپ، اريالاردا ماحاببات جىرعا قوسىلدى. زال جىلىلىقپەن قاتار ۇستامدىلىق تا تانىتتى. ەكىنشى كورىنىستەگى ارياعا ورفەي سازگەر قاراستىرماعان ترەمولونى ەنگىزگەنىن كورەرمەندەردىڭ بايقاي قويۋى نەعايبىل. ول داۋسى دىرىلدەپ ءسال كوتەرىڭكى ماقاممەن امىرشىگە كوز جاسىمدى كور دەپ جالبارىنادى. كەيبىر تىم شاپشاڭ قيمىلداردى تەاتر ءبىلىمپازدارى ستيلدەندىرۋدىڭ ەنشىسىنە جاتقىزىپ، ءانشىنىڭ تۇسىنىگىن بايىپتى دەپ باعالادى.

ءۇشىنشى اكتىدەگى ورفەي مەن ەۆريديكانىڭ اتاقتى دۋەتى كەزىندە (ەۆريديكا ءوز عاشىعىنان تايىپ شىققان تۇستا) زالدى بويلاپ ءبىر جەڭىل ءدىرىل جۇگىرىپ وتەدى. ءانشى تىڭدارمان كوپشىلىكتەگى وسى قوزعالىستى نەمەسە پارتەردەن ساحناعا جەتكەن تۇسىنىكسىز تىسىردى كۇتىپ تۇرعانداي، ءساتىن پايدالانىپ ەجەلگى تۋپيكادان كورىنبەي تۇرعان اياق-قولىن جايىپ جىبەرىپ كەنەتتەن رامپاعا كۇمپ بەردى دە، قاشاندا كونەنىڭ كوزى بولىپ كورىنەتىن جاساندى دەكوراسياعا كومىلدى دە قالدى، كورەرمەندەردىڭ كوز الدىندا ءبار-بارى قۇلازىدى دا كەتتى. ويتكەنى سول زامات وركەستر دە ساپ تىنىپ، پارتەردىڭ كورەرمەندەرى ورىندارىنان تۇرىپ، شىركەۋدەگى دۇعادان نەمەسە ءمايىت جاتقان بولمەدەن شىققانداي ءۇنسىز عانا باياۋ ءىلبىپ زالدىڭ شىعار ەسىگىنە بەتتەدى: ايەلدەرى ەتەكتەرىن قارماپ، ەركەكتەرى ورىندىققا سوعىلىپ قالماس ءۇشىن سىڭارلارىن شىنتاعىنان دەمەپ بارادى. قوزعالىس بىرتە-بىرتە شاپشاڭداپ، سىبىر ايقايعا ۇلاسىپ، توبىر قوسالقى ەسىكتەرگە لاپ قويدى. ەسىك اۋزىندا سىعىلىسقان جۇرتتىڭ ويبايى شىقتى. كوتتار مەن تاررۋ ورنىنان ەندى عانا تۇرىپ، ءبىزدىڭ بۇگىنگى ءومىرىمىزدىڭ وزىندىك ءبىر قىرىنا بەتپە-بەت كەلدى: وبا دىرىلدەپ-قالشىلداعان كەيىپكەر بەينەسىندە ساحنادان ءبىر-اق شىقتى، زالدا ەندى قاجەتى جوق ءسان-سالتانات قىزىل بارقىت مامىقتارعا جابىسقان جەلپۋىشتەر مەن باس ورامالدار كەيپىندە شاشىلىپ قالدى.

قىركۇيەكتىڭ العاشقى اپتاسىنىڭ ون بويىندا رامبەر جۇمىسقا شىنداپ جەگىلىپ، ريەگە قولعابىس بەردى. دارىگەردەن ول تەك قانا ەرلەر ليسەيى عيماراتىنىڭ الدىندا گونسالەسپەن جانە اعايىندى جىگىتتەرمەن كەزدەسەتىن كۇنى بوساتۋىن ءوتىندى.

ءتۇس الەتىندە گونسالەس پەن جۋرناليست انادايدان بىردەڭەگە كۇلىپ كەلە جاتقان اعايىندىلاردى كوردى. ولار وتكەن جولى ەشتەڭە ىستەي الماعانىن، ونىڭ ءوزى كۇتپەگەن جاعداي دا بولماعانىن باياندادى. ال بۇل اپتادا ولاردىڭ كەزەگى جوق، سوندىقتان كەلەسىسىن كۇتۋ كەرەك. سوندا ءبارىن باسىنان باستايمىز. مىنە، ايتتىم عوي ءبارىن باسىنان دەپ، دەدى رامبەر. گونسالەس كەلەسى دۇيسەنبىدە كەزدەسۋگە ۇسىنىس جاسادى. ال وندا رامبەردى مارسەل مەن لۋيعا قونىستاندىرادى. "ءبىز ەكەۋمىز عانا كەزدەسەمىز. جازاتايىم كەلە الماي قالسام، جالعىز تارت. ءقازىر ساعان ءبارىن تۇسىندىرەدى". ال مارسەل مەن لۋي ەكەۋىنىڭ ءبىرى ءوز دوستارىن الا كەلگەن دۇرىس دەگەن. ەگەر رامبەر تىم تالعامپاز بولماسا، جاقسىلاپ اۋقاتتاندىرادى، تاماق تورتەۋىنە دە جەتەدى. ول ءوستىپ-وستىپ ءىستىڭ ءمان-جايىنا كىرىگەدى. گونسالەس بۇل ويدىڭ شىنىندا دا تاماشا ەكەنىن ايتىپ، تورتەۋى پورتقا تارتتى.

مارسەل مەن لۋي فلوت قوتانىنىڭ ەڭ شەتىندە، تەڭىز جاعاسى تاس جولىنا شىعار قاقپاعا جاقىن تۇراتىن. ولاردىڭ ءۇيى يسپان ۇلگىسىندەگى الاسا، قابىرعالارى قالىڭ، تەرەزەلەرى اشىق تۇسپەن سىرلانعان بولاتىن، بولمەلەرى بوس ءارى سالقىن. بالالاردىڭ اناسى ءجۇزىن ءاجىم ايعىزداعان كۇلىمسىرەگەن يسپان كەمپىرى ولارعا كۇرىش باسىپ بەرىپ جاتىر ەكەن. گونسالەس قالادا كوپتەن كۇرىش جوق ەدى عوي دەپ تاڭعالدى. "قاقپانىڭ اۋزىنان قاشاندا بىردەڭە تاۋىپ الاسىڭ"، - دەپ ءمانىسىن بايانداپ جاتىر مارسەل. رامبەر جەپ تە وتىر، ءىشىپ تە وتىر. گونسالەس ءوزىمىزدىڭ جىگىت دەپ نىعارلاپ قويادى، ءوزىنىڭ جىگىتى ونىڭ ءسوزىن تىڭداي وتىرىپ، بۇل ارادا ءالى دە ءبىر اپتا ساندالۋعا تۋرا كەلەتىنىن ويلايدى.

شىن مانىندە ءبىر ەمەس، ەكى اپتا كۇتۋگە تۋرا كەلدى، سەبەبى قاراۋىلداردى قىسقارتىپ، كۇزەتشىلەر ايىنا ەكى-اق رەت اۋىساتىن بولدى. وسى ەكى اپتانىڭ ىشىندە رامبەر كۇش-قۋاتىن اياماي، بۇراپ قويعان ماشيناداي، بارىنە كوزدى تارس جۇمىپ، كۇنى-تۇنى جۇمىس ىستەدى. وتە كەش جاتىپ، بىردەن تۇياق سەرىپپەي قاتىپ ۇيىقتاپ قالادى. قارەكەتسىزدىكتەن تيتىقتاتار اۋىر جۇمىسقا بىردەن قويىپ كەتۋى ونى كۇشتەن دە، تۇستەن دە ايىردى. جۋىق اراداعى قۇتىلۋى جايىندا دا اۋىز اشپايتىن بولدى. ەلەڭ ەتكىزەر جايت: ءبىرىنشى اپتانىڭ اياعىندا ول دارىگەرگە ۇزاق ۋاقىتتان بەرى تەك وتكەن تۇندە عانا سىلقيا ءىشتىم دەپ مويىندادى. باردان شىققاندا وعان شابىنىڭ بەزى شوشىعانداي، قولتىعىنىڭ استى ءىسىپ، قولى كوتەرتپەيتىندەي بولىپ كورىندى. ول وبا ەكەن عوي دەپ ويلادى. ونىڭ ريەمەن كەلىسىپ، وعان قايتارعان جالعىز ءارى بۇكپەسىز جاۋابى قالانىڭ بيىگىرەك بولەگىنە جۇگىرىپ بارىپ، تەڭىز كورىنبەيتىن، ءبىراق اسپانى كەڭىرەك شاعىن الاڭدا تۇرىپ الىپ، وبا جايلاعان قالا قابىرعاسىنىڭ بەر جاعىندا اتىن اتاپ، قاتتى ايعايلاپ ايەلىن شاقىرۋ، ءسويتىپ كوكىرەگىن كەرنەگەن ساعىنىشتى سىرتقا شىعارۋ بولدى. ۇيگە ورالىپ، اۋرۋدىڭ ەشقانداي نىشانىن تاپپاي، جايدان-جاي شالا بۇلىنگەنىنە قاتتى ۇيالدى ول. ريە مۇنداي قىلىقتى وتە جاقسى تۇسىنەتىنىن ايتتى. "قالاي بولعانمەن دە، وسىلاي دا ءبىر كورۋ كەرەك دەگەن نيەت ابدەن تۇسىنىكتى"، - دەپ ءتۇيدى دارىگەر.

― ايتقانداي، بۇگىن تاڭەرتەڭ مسە وتون مەنىمەن ءسىز جايىندا سويلەستى، - دەدى ريە رامبەر ونىمەن قوشتاسىپ كەتە بەرگەندە. - ءسىزدى بىلەسىز بە دەپ سۇرادى مەنەن. "بىلەتىن بولساڭىز، كونترابانديست اعايىنداردىڭ اراسىندا سانداتىلماسىن دەپ اقىل بەرىڭىز. كوزگە ءتۇسىپ قالىپتى"، - دەدى.

— مۇنىڭ بارىندە نە ءمان بار؟

― ءمانى سول، اسىعۋىڭىز كەرەك.

— راحمەت، - دەدى رامبەر دارىگەردىڭ قولىن قىسىپ.

تابالدىرىققا بارىپ قالىپ كەنەتتەن جالت قارادى. ريە ىندەت باستالعاننان بەرى رامبەردىڭ العاش كۇلىمدەگەنىن كورىپ، ىشىنە ءتۇيدى.

— مەنىڭ كەتۋىمە نەلىكتەن بوگەت جاسامايسىز، و؟ ايتپەسە ونداي مۇمكىندىك بار عوي سىزدە.

ريە وزىنە ءتان قيمىلمەن باسىن شايقاپ، ءبۇل ونىڭ رامبەردىڭ ءوز ءىسى، ول باقىتتى قالاعان ەكەن، وعان قارسى بولۋعا دارىگەردىڭ ەشقانداي بۇلتارتپاس دالەلى جوق دەدى. مۇنداي شارۋادا قايسىنىڭ جاقسى، قايسىنىڭ جامان ەكەنىن سەزەتىندەي قابىلەت وزىندە جوق ەكەنىن ايتتى.

― وندا ماعان اسىعىڭىز دەپ اقىل بەرگەنىڭىز قالاي؟

ريە كۇلىپ جىبەردى.

― ويتكەنى باقىت ءۇشىن مەنىڭ دە بىردەڭە جاساعىم كەلەتىن شىعار.

كەلەسى كۇنى ولار بىرگە جۇمىس ىستەسە دە، قايتىپ بۇل تاقىرىپقا ورالعان جوق. ودان كەيىنگى اپتادا رامبەر اقىرى يسپاندىقتار ۇيىنە اۋىستى. وعان ورتاق بولمەدەن توسەك جاساپ بەردى. بوزبالالار كۇندىز تۇستىك ىشۋگە كەلمەگەندىكتەن، بۇعان قيا باسىپ ەشقايدا شىعۋعا بولمايتىندىقتان، ول كۇن ۇزاق جالعىز قالىپ، ءىشى پىسقاندىقتان يسپان كەمپىرمەن، ياعني مارسەل مەن ءلۋيدىڭ اناسىمەن مىلجىڭداستى. وسىناۋ اپ-ارىق، ىلعي قارا كيىنگەن، توتىققان ءاجىمدى ءجۇزى جالتىراتا جۋىلعان اپپاق شاشىنىڭ استىندا اشىلا تۇسكەن تارامىس كەمپىر سيرەك كەزدەسەتىن قارەكەت يەسى، پىسىق تا قايراتتى جان بوپ شىقتى. ادەتتە ول كوپ ۇندەمەيدى، تەك رامبەرگە قاراعاندا عانا ونىڭ كوزىنە كۇلكى ۇيىرىلەدى.

كەيدە ول ايەلىڭە اۋرۋ اپارامىن دەپ قورىقپايسىڭ با دەپ سۇراعاندا رامبەر، ارينە، ونداي ءقاۋىپ جوق ەمەس، ءبىراق وتە بولماشى عانا، ال بۇل قالادا قالا بەرسە، جالپى قايتىپ كەزدەسپەۋىمىز مۇمكىن دەپ جاۋاپ بەردى.

― ال ول سۇيكىمدى مە ەدى؟ - دەپ سۇرادى كەمپىر جىميىپ.

― وتە سۇيكىمدى.

— جاقسى ما ەدى؟

— مەنىڭشە، جاقسى.

― ءا، دەمەك، سوندىقتان ەكەن عوي، - دەدى كەيۋانا.

رامبەر ويلانىپ قالدى. ارينە، سوندىقتان، ءبىراق تەك

قانا سوندىقتان دەگەن دە ءجون بولماس.

— ءسىز قۇداي تاعالاعا سەنبەيسىز بە؟ - دەپ سۇرادى كەيۋانا، ءوزى كۇندە تاڭەرتەڭ قالت جىبەرمەي شىركەۋگە بارىپ عيبادات قىپ قايتادى.

رامبەر قۇدايعا سەنبەيتىنىن مويىندادى، ال كەيۋانا تاعى دا "سوندىقتان دا" دەپ قوستى.

― وندا سىزدىكى دۇرىس، كەلىنشەگىڭىزگە بارىڭىز. ايتپەسە ودان باسقا نە قالادى سىزگە؟

رامبەر ۇزاقتى كۇن اكپەن اقتالعان جالاڭاش قابىرعالاردىڭ ورتاسىندا اينالشىقتادى دا ءجۇردى. ءارى وتكەن-بەرى وتكەنىندە قابىرعاعا شەگەلەنگەن جەلپىگىشتى قوزعاپ كورىپ، ۇستەلگە جاپقان ءجۇن كىلەمنىڭ تۇيىنىمەن شاشاقتارىن سانايدى. كەشكىسىن بوزبالالار دا ورالادى. ولار سوزۋارلىعىمەن كورىنگەن جاندار ەمەس، ءالى ۋاقىتى بولعان جوق دەدى دە قويدى. تۇستىكتەن كەيىن مارسەل گيتارا ويناپ، بارلىعى انيس ليكەرىن ءىشتى. رامبەر ۇدايى ءباز بىردەڭەلەر جايىندا ويلاپ وتىرعانداي كورىنەدى.

سارسەنبىدە مارسەل ورالعان سوڭ: "ەرتەڭ ءتۇن ورتاسىندا، الدىن الا ءازىر بولىڭىز!" - دەدى. ولارمەن بىرگە كەزەكشى بولعان ەكى كۇزەتشىنىڭ ءبىرى وبامەن اۋىرىپ قالىپتى، ونىمەن ءبىر بولمەدە بىرگە تۇرعان ەكىنشىسىن كارانتينگە الىپتى. ءسويتىپ، ەكى-ۇش كۇن مارسەل مەن لۋي ەكەۋى عانا كەزەكشى بولادى. بۇگىن تۇندە ولار سوڭعى دايىندىقتارىن جاسايدى. زايىرى، ەرتەڭ ەڭ قولايلى كۇن. رامبەر العىسىن ايتتى. "قۋانىشتىسىز با؟" - دەپ سۇرادى كەمپىر. ول: "قۋانىشتىمىن" - دەدى، ءبىراق ءوزى باسقا بىردەڭە ويلاپ ەدى.

كەلەسى كۇنى تۇنەرە تۇكسيگەن اسپاننان قاپىرىق، دىمقىل اپتاپ قۇيىلدى. وبا تۋرالى مالىمەت تە كوڭىل كونشىتەرلىك ەمەس. تەك يسپان كەيۋانا عانا رۋح ايقىندىعىنان ايىرىلعان جوق. "كۇنالى بولۋىن بولدىق قوي ءبىز، - دەيدى ول - ەندى تاڭداناتىن نە بار". مارسەل مەن لۋيعا ەلىكتەپ رامبەر دە جەيدەسىن سىپىرىپ تاستادى. ءبىراق ول كومەكتەسكەن جوق، ەكى جاۋىرىنىنىڭ اراسى مەن جالاڭاش كەۋدەسىنەن تەر سورعالاپ اقتى دا تۇردى. تەرەزە قاقپالارى تارس جابىلعان جارتىلاي قاپاس قاراڭعى بولمەدە ولاردىڭ جالاڭاش ومىراۋلارى كۇپ-كۇرەڭ بولىپ، لاكتاپ قويعانداي جىلتىرايدى. رامبەر ءۇنسىز عانا بولمەنى اينالىپ ءجۇر. كەنەت ول تۇسكى ساعات تورتتە كيىنىپ، كەتكەلى تۇرعانىن ايتتى.

― تەك ۇمىتپاڭىز - تۇپ-تۋرا ءتۇن ورتاسى، - دەپ ەسكەرتتى مارسەل. - ءبارى ءازىر تۇر.

رامبەر ريەگە بەت الدى. دارىگەردىڭ اناسى ونىڭ جوعارعى قالاداعى لازارەتتە ەكەنىن حابارلادى. لازارەتتىڭ الدىندا قاراۋىل بولمەسىنىڭ ماڭىندا بۇرىنعىسىنشا جۇرت توپىرلاپ ءجۇر. "ال كانە، ءوت"، - دەدى كوزى تاس توبەسىندەگى سەرجانت، كۇرتەسى تەرگە مالشىنىپ. وتكەن جۇرت اۋلانى ءبىر اينالىپ، قايتا كەرى قايتادى. "كۇتەتىن مۇندا تۇك تە جوق!" - دەيدى تەرگە مالشىنعان كۇرتەدەگى سەرجانت. مىناۋ توبىر دا ءدال وسى پىكىردە، سوندا دا ورتەپ ولتىرەر اپتاپقا قاراماستان ەشقايسىسى تارامايدى. رامبەر سەرجانتقا رۇقسات قاعازىن كورسەتتى دە، ول ونى تاررۋدىڭ كابينەتىنە جىبەردى. كابينەتكە ول تۋرا الباردىڭ وزىنەن ءتۇستى. رامبەر كابينەتتەن شىققان پانليۋ اتايمەن سوقتىعىسىپ قالا جازدادى.

ءدارى مەن دىمقىل ماتا ءيىسى سىڭگەن قابىرعالارى اقتالعان تار دا كىر بولمەدە قارا اعاش ۇستەلدىڭ باسىندا تاررۋ وتىر؛ جەيدەسىنىڭ جەڭىن ءتۇرىپ العان ول ۋماجدالعان قول ورامالمەن شىنتاعى بۇگىلگەن جەردەگى قار مەن بىلەكتىڭ اراسىنداعى ءيىنىنىڭ تەرىن ءسۇرتىپ قويادى.

— ءالى وسىندا ءجۇرسىز بە؟ - دەپ تاڭداندى ول

― ءيا. ريەمەن سويلەسىپ كەتپەك ەدىم.

— ول پالاتادا. شارۋانى ونسىز جايعاستىرۋعا بولسا، ونى قوزعاماي-اق قويعان ءجون.

― نەگە؟

― ول اياعىنان ارەڭ تۇرادى. سوندىقتان مەن ونى باسى ارتىق ماشاقاتتان ارىلتقىم كەلەدى.

رامبەر تاررۋعا قارادى. ول دا جۇدەپ كەتىپتى. كوزىنەن، جۇزىنەن شارشاعاندىقتىڭ تابى بايقالادى. ونىڭ كەڭ ولۋەتتى يىقتارى كۇدىستەنە باستاپتى. ەسىك قاعىلىپ، اق بەتپەردە كيگەن سانيتار كىردى. ول جازۋ ۇستەلىنە تاررۋدىڭ الدىنا ءبىر بۋدا كارتىشكەلەر قويىپ، نەبارى "التاۋ" دەدى اۋزىنا ۇستاعان داكەدەن داۋسى باياۋ ەستىلىپ، تاررۋ جۋرناليسكە كوز تاستاپ، قولىنا جەلپۋىشكە ۇقساتىپ ۇستاعان كارتىشكەلەردى نۇسقادى.

― سۇيكىمدى كارتىشكەلەر ەمەس پە، ءا؟ جو-جوق، ويناپ ايتامىن، - بۇلار ولگەندەر. تۇندە قازا تاپقاندار.

ونىڭ ماندايىن ءاجىم سىزعىلاپتى. ول كارتىشكەلەردى ءبىر پاشكەگە سالدى.

― بىزگە قالعانى جالعىز - وسى ەسەبىن شىعارۋ.

تاررۋ كوتەرىلىپ، الاقانىمەن ۇستەلدىڭ شەتىنە سۇيەندى.

— جاقىندا جۇرەسىز بە؟

― بۇگىن ءتۇن ورتاسىندا.

تاررۋ بۇعان شىن جۇرەكتەن قۋاناتىنىن ايتىپ، رامبەرگە اباي بولىپ، ساقتانۋ كەرەكتىگىن ەسكەرتتى.

― بۇل شىنىڭىز با؟

تاررۋ يىعىن قيقاڭ ەتكىزدى:

— ءبىزدىڭ جاسىمىزدا قالاساڭ دا، قالاماساڭ دا شىنشىل بولۋىڭ كەرەك. جالعان سويلەۋ جالىقتىرادى.

― تاررۋ، - دەدى جۋرناليست، - مەنىڭ دارىگەرمەن جۇزدەسۋىم كەرەك ەدى. كەشىرىڭىز مەنى، تىلەۋىڭ بەرسىن.

— بىلەم، بىلەمىن. ول ماعان قاراعاندا ادامگەرشىلىكتى. جارايدى، كەتتىك.

― ءجا، جوق، ول ءۇشىن ەمەس، - دەپ رامبەر ارەڭ ايتتى دا، ءۇنسىز قالدى.

تاررۋ وعان قاراپ، كەنەت كۇلىپ جىبەردى.

ولار قابىرعاسى اشىق جاسىل سىرمەن سىرلانعان، سوندىعىنان اكۆاريۋمنىڭ ءتۇبى قۇساپ كورىنەتىن تار دالىزبەن ءوتتى. ەكى قابات اينەكتەن تۇراتىن ەسىكتەن باز ءبىر كولەڭكەلەر قيسىنسىز ابىگەرلەنىپ جۇرگەنى كوزگە شالىنادى. تاررۋ بۇرىلىپ رامبەردى قۇيتىمداي بولمەگە الىپ كىردى، ءىشى تولعان قابىرعا شكافتارى. ول شكافتى اشىپ، ستەريليزاتوردان ەكى گيگروسكوپيالىق بەتپەردە الىپ، بىرەۋىن رامبەرگە ۇسىندى دا، كي دەپ اقىل بەردى. جۋرناليست ءبۇل تيتتەي دە بولسا بىردەڭەدەن ساقتاي ما دەپ سۇراپ ەدى، تاررۋ: "جوق، ونىڭ ەسەسىنە باسقالارعا باسۋ بولعانداي اسەر ەتەدى"، - دەدى.

ولار اينەك ەسىكتى اشتى. ىستىققا قاراماستان بارلىق تەرەزەلەرى تارس بەكىتىلگەن ۇلكەن پالاتادان ءبىر-اق شىقتى. قابىرعادا توبەنىڭ تاپ تۇبىندە جەلدەتكىشتەر ىزىلداپ تۇر، ولاردىڭ قيسىق قالاقشالارى مايلى اۋانى ساپىرىپ، ەكى قاتار عىپ قويىلعان سۇر كەرەۋەتتەردىڭ ۇستىنەن قۋالايدى. بارلىق بۇرىشتاردان تۇنشىققان ىڭقىل ەستىلىپ، كەيدە ولار جانۇشىرعان ايقايمەن ۇلاسىپ، داۋىستاردىڭ ءبارى ءبىر سارىندى بىتپەيتىن زار-مۇڭعا اينالادى. اق حالاتتى ادامدار كوز قارىقتىرعان وتكىر جارىقتىڭ استىندا باياۋ قوزعالادى. تەرەزەلەرى تورلى مىناۋ قاپىرىق قاپاس پالاتادا جۇرەگى لوبلىعان رامبەر ريەنى ارەڭ تانىدى. ول قاتتى ىڭقىلداپ توسەكتە سۇلاپ جاتقان ءبىر سۇلباعا ەڭكەيىپ قاراپ تۇر ەكەن.

دارىگەر اۋرۋدىڭ شابىنداعى ىسىكتى جارىپ، ەكى سانيتار ەكى بۇيىردەن ونىڭ اياق-قولىن تاس قىپ ۇستاپ تۇر. ريە بەلىن جازىپ، اسپاپتاردى فەلدشەر توسقان پودنوسقا تاستاپ، ءسال قوزعالماي تۇردى دا، جاراسىن تاڭعان اۋرۋعا قارادى.

― نە جاڭالىق بار؟ - دەپ سۇرادى ول جانىنا جاقىن كەلگەن تاررۋدان.

- پانليۋ كارانتيندە رامبەردى اۋىستىرۋعا كەلىستى. ول كوپ نارسە ىستەپ تاستادى. ەندى ءۇشىنشى ينسپەكسيالىق جاساقتى ءۇيىمداستىرۋ كەرەك. رامبەر كەتەتىن بولعان سوڭ سول ءدۇرىس.

ريە ءۇنسىز باسىن يزەدى.

— كاستەل العاشقى دارى-دارمەكتەرىن ازىرلەدى. سىناپ كورۋگە ءۇسىنادى.

― وھو، مۇنىسى ەندى كەرەمەت! - دەپ قۋانىپ قالدى ريە.

― ەڭ اياعىندا ەندى وسى ارادا رامبەر تۇر.

ريە بۇرىلىپ قارادى. بەتپەردەسى جوق كوزىن جۋرناليستكە سىعىرايتا ءسۇزىپ:

― ال ءسىز نەگە مۇندا ءجۇرسىز؟ - دەپ سۇرادى. - سىزگە ءبۇل جەردەن الىستا بولۋ كەرەك ەدى عوي.

تاررۋ بۇگىن كەشكە رامبەر الىستا بولادى دەدى، ال رامبەردىڭ ءوزى "تەوريالىق تۇرعىدان" دەپ قوستى.

اڭگىمە بارىسىندا بەتپەردە جەلپىلدەپ سۋلانىپ، اۋىزگا جابىستى. سوندىقتان اڭگىمە شىنايى رەڭك الماي، تاقۇل- تۇقىل سۇراق-جاۋاپقا اينالىپ كەتەدى.

- مەنىڭ سىزبەن سويلەسكىم كەلەدى، - دەدى رامبەر.

- ولاي بولسا، ءقازىر بىرگە شىعايىق. مەنى تاررۋدىڭ بولمەسىندە كۇتە تۇرىڭىز.

ارادا بىرنەشە مينۋت وتكەندە رامبەر مەن ريە دارىگەر ءاۆتوموبيلىنىڭ ارتقى ورىندىعىندا وتىردى. ماشينانى

تاررۋ ايدادى.

- بەنزين تاۋسىلۋعا جاقىن، - دەدى ول شاپشاڭدىقتى ىسكە قوسىپ جاتىپ. - ەرتەڭ ەكى اياققا مىندەت ارتۋعا تۋرا كەلەدى.

- دارىگەر، - دەپ ساباقتادى ءسوزىن رامبەر. - مەن كەتپەيمىن، وسىندا قالعىم كەلەدى، سىزدەرمەن بىرگە.

تاررۋ تىرس ەتىپ ۇندەگەن جوق، ماشيناسىن بۇرىنعىسىنشا ايداي بەردى. ال ريە بولسا قالجىراۋ قويناۋىنان سۇڭگىپ شىعۋعا دارمەنى جەتپەي جاتقان سياقتاندى.

- ال ايەلىڭ نە بولادى؟ - دەپ باياۋ سۇرادى.

رامبەر كوپ ويلانىپ-تولعانعانىن، بۇرىنعىسىنشا بۇرىن سەنگەنىنەن باس تارتپايتىنىن، ءبىراق كەتىپ قالسا وزىنە ۇيات بولاتىنىن ايتتى. ارينە، ءبۇل ونىڭ الىستا قالدىرىپ كەتكەنىن قالتقىسىز سۇيۋىنە بوگەت بولادى. ءدال وسى ارادا ريە ءدۇر سىلكىنىپ تىكتەنىپ وتىرىپ، مۇنىڭ ەسسىزدىك ەكەنىن، ماحابباتتى قۇرمەت تۇتىپ قادىرلەۋدە ەشقانداي ۇيات جوقتىعىن باتىل ايتتى.

- دۇرىس، - دەپ كەلىستى رامبەر. - دەگەنمەن دە، جالعىز ءوزىڭنىڭ عانا باقىتتى بولۋىڭ ۇيات.

بۇعان دەيىن ۇندەمەي كەلگەن تاررۋ باسىن بۇرماي، ەگەر رامبەردىڭ جۇرت قايعىسىن بولىسكىسى كەلسە، وندا ول ءوز باقىتى ءۇشىن بوس ءمينوتتى ەشقاشان تاپپايتىنىن ايتتى. دەمەك، بىرەۋىن عانا تاڭداۋ كەرەك.

- بۇل ارادا ماسەلە باسقا، - دەپ ءسوز باستادى رامبەر. - بۇرىن مەن ءوزىمدى بۇل قالادا بوتەن ساناعانمىن، سوندىقتان بۇندا ءجۇرىپ نە بىتىرەمىن دەپ ويلاعانمىن. ال ەندى كورۋ كەرەگىمدى كورگەندە، قالاسام دا، قالاماسام دا، ءوزىمدى وسى ارالىقپىن دەپ سەزىنەمىن. بۇل تاريح الا-قۇلاسى جوق بارىمىزگە بىردەي قاتىستى. 

وعان ەشكىم جاۋاپ قايىرعان جوق، سوندىقتان رامبەر شىدامسىزدانىپ قوزعالاقتاپ قالدى.

- مۇنى وزدەرىڭىز دە وتە جاقسى بىلەسىزدەر. ايتپەسە لازارەتتە نە ءۇشىن جۇرسىزدەر؟ بولماسا سىزدەر دە ءوز تاڭداۋلارىڭىزدى جاساپ، باقىتتان باس تارتقان جوقسىزدار ما؟

بۇل ساۋالعا تاررۋ دا، ريە دە جاۋاپ بەرگەن جوق. ۇنسىزدىك جەلىسىن ۇزاي تارتىپ، ءتىپتى ريەنىڭ ۇيىنە دەيىن سوزىلدى. سوسىن رامبەر ءوز سۇراعىن قايتا قايتالاپ، جاۋابىن تابانداپ كۇتتى. تاعى دا تەك قانا جالعىز ريە بۇرىلدى وعان. وسى قيمىلدىڭ ءوزى وعان ۇلكەن كۇشكە ءتۇسىپ وتىرعانى سەزىلىپ تۇر.

― مەنى كەشىرىڭىز، رامبەر، - دەپ قالدى ول - مەنىڭ ءوزىم دە بىلمەيمىن. قالعىڭىز كەپ تۇرسا، قالىڭىز بىزبەن.

ماشينا ءبىر جاعىنا كىلت بۇرىلعاندىقتان ول ۇندەمەي قالدى. سوسىن جەلدەتكىش اينەككە قاراي وتىرىپ قايتا سويلەدى.

― بۇل جارىق دۇنيەدە ءوزىڭ سۇيگەن ادامنان باس تارتقىزۋعا تاتيتىن بىردەڭە بار ما، وسى؟ الايدا مەن دە باس تارتتىم عوي، نەگە ەكەنىن ءوزىم دە بىلمەيمىن.

ول ورىندىقتىڭ ارقاسىنا قايتا شالقايدى.

— انشەيىن مەن دەرەكتەردى عانا دايەكتەپ وتىرمىن، بار بولعانى - وسى، - دەدى شارشاڭقى ۇنمەن. ءبارىن دە قاتەرگە الامىز دا، قورىتىندىسىن شىعارامىز.

― قانداي قورىتىندى؟ - دەپ سۇرادى رامبەر.

― ەي، بىردەن-بىر مەزگىلدە ەمدەپ، ءبىر مەزگىلدە بىلۋگە بولمايدى گوي، - دەپ جاۋاپ قاتتى ريە. - سوندىقتان مۇمكىندىگىنشە شاپشاڭ ەمدەپ جازۋگا تىرىسامىز. ەڭ كەزەك كۇتتىرمەيتىنى وسى. ءتۇن ورتاسىندا تاررۋ مەن ريە رامبەرگە ءوزى ينسپەكسيالاۋعا ءتيىس قوتاننىڭ جوسپارىن بەردى. تاررۋ كەنەت ساعاتىنا قاراپ، باسىن كوتەرىپ ەدى، رامبەردىڭ كوزىمەن ارباسىپ قالدى.

― ەسكەرتىپ پە ەدىڭىز؟

جۋرناليست كوزىن تايدىرىپ اكەتتى.

― قاعاز جازىپ جىبەرگەنمىن، - دەپ ارەڭ ايتتى ول - باعانا وسىندا سىزدەرگە كەلمەس بۇرىن. كاستەلدىڭ سىۆوروتكاسىن تەك قاراشانىڭ اياعىندا عانا بايقاپ كوردى. ءىس جۇزىندە بۇل ريەنىڭ سوڭعى ءۇمىتى ەدى. ساتسىزدىك قايتالاناتىن بولسا، قالا وبانىڭ شەڭگەلىنە قايتىپ شىقپاستاي بوپ ىلىككەنىنە ريەنىڭ سەنىمى كامىل، ول ءتىپتى ىندەتتىڭ ءالى ۇزاق ايلار بويى ويران سالارىنا دا، بولماسا كەنەت ساپ بوپ توقتاپ قالارىنا دا قارامايدى.

ريەگە كاستەل كەلەر كۇننىڭ قارساڭىندا مسە وتوننىڭ ۇلى اۋىردى دا، بۇكىل وتباسىن كارانتينگە اتتاندىرۋ كەرەك بولدى. وسىنىڭ الدىندا عانا كارانتيننەن شىققان اناسىنىڭ ءوزى دە وعان قايتا ورالۋعا ءماجبۇر. بيلىك ورىندارىنىڭ بۇيرىعىن قالت جىبەرمەيتىن تەرگەۋشى بالاسىنىڭ دەنەسىنەن العاشقى بەلگىلەردى بايقاي سالا دارىگەر ريەنى شاقىرتتى. ريە كەلگەندە اتا-اناسى توسەكتىڭ اياق جاعىندا ءتۇر ەدى. قىز بالانى ۇيدەن شىعارىپ جىبەردى. بالانىكى اۋرۋدىڭ العاشقى ساتىسى ەكەن، ال-دارمەنى قۇرىپ، قاراۋعا تۇك قارسىلىق كورسەتپەدى. دارىگەر باسىن كوتەرگەندە اكەنىڭ كوزىن، انانىڭ بوزارعان ءوڭىن شالىپ قالدى، ول ارەگىرەكتە قول ورامالدى ەرنىنە جاپسىرىپ كوزىن كەڭ اشىپ، دارىگەردىڭ قيمىلىن باعىپ تۇر ەدى.

— سونىڭ ءوزى مە، سولاي ەمەس پە؟ - دەپ سۇرادى تەرگەۋشى سالقىن عانا.

― ءيا، - دەدى ريە بالاعا قايتا قاراپ.

اناسىنىڭ كوزى ۇرەيدەن باجىرايىپ كەتتى، ءبىراق ءلام-ميم دەپ ءتىس جارمادى. تەرگەۋشى دە ۇندەگەن جوق، سوسىن بارىپ جارتىلاي سىبىرمەن:

— قالاي، دارىگەر، مۇنداي جاعدايدا تاعايىندالاتىننىڭ ءبارىن جاساۋعا ءتيىستىمىز بە؟ - دەدى.

ريە بۇرىنعىسىنداي ارەگىرەكتە اۋزىن ورامالمەن باسىپ تۇرعان اناعا قاراماۋعا تىرىستى.

― ءقازىر مەن تەلەفون شالسام، ءبارىن تەز جاسايدى، - دەدى ول باتىلسىزداۋ.

مسە وتون ونى تەلەفون تۇرعان جاققا باستاپ بارعىسى كەلدى. الايدا دارىگەر ونىڭ ايەلىنە بۇرىلىپ.

— وتە وكىنىشتى. ءسىزدىڭ كەيبىر زاتتاردى جيناستىرۋىڭىزعا تۋرا كەلەدى. ونىڭ ءبارى قالاي جاسالاتىنىن ءسىز بىلەسىز عوي.

مادام وتون ونىڭ ءسوزىن باز ءبىر بەيتاراپ قالىپتا تىڭدادى. سالبىراعان باسىن كوتەرگەن جوق.

― ءيا، بىلەمىن، - دەدى باسىن يزەپ. - ءقازىر جيناستىرايىن.

ولاردىڭ ۇيىنەن شىقپاس بۇرىن ءسال كىدىرىپ ريە تاعى دا

بىردەڭەلەر كەرەك جوق پا دەپ سۇرادى. اناسى بۇرىنعىشا ءۇنسىز قارادى دا قويدى. ال بۇل جولى تەرگەۋشى كوزىن اۋدارىپ اكەتتى.

— جوق، راحمەت، - دەدى ول سىلەكەيىن ارەڭ جۇتىپ. - تەك قانا بالانى قۇتقارىڭىز.

العاش كارانتين دەگەن اتى عانا ەدى، ال ءىستى ريە مەن رامبەر قولعا العان سوڭ، وڭاشالاۋدىڭ بارلىق ءتارتىبى بۇلجىتپاي ورىندالاتىن بولدى. اتاپ ايتقاندا، ولار وتباسى مۇشەلەرى اۋرۋدان بولەك ورنالاستىرىلۋىن تالاپ ەتتى. ەگەر ولاردىڭ ءبىرى اۋرۋدى جۇقتىرىپ العانىن ءوزى دە بىلمەي قالسا، قاتەردى ۇستەمەۋ جاعىن قاراستىرۋ قاجەت. ريە وسى ويلارىن ايتىپ ەدى، ونى اقىلعا قونادى دەپ تەرگەۋشى قابىل الدى. سوسىن ايەلى ەكەۋى جاۋتاڭداپ بىر-بىرىنە قاراستى دا، ونى بايقاپ قالعان دارىگەر الدا تۇرعان ايىرىلىسۋدىڭ ەكەۋىنە قالاي باتاتىنىن اڭعاردى. مادام وتون قىزىمەن كارانتينگە جازىلىپ، رامبەردىڭ قاراۋىنا كوشكەن مەيمانحاناعا ورنالاستىرىلۋى ءتيىس ەدى. ءبىراق وندا ورىن جوق، تەرگەۋشىنىڭ ەنشىسىنە وڭاشالاندىرىلاتىندارعا ارنالعان لاگەر عانا قالدى. بۇل لاگەردى جول مەكەمەسىنەن قارىزعا شاتىرلار الىپ، قالالىق ستاديوننان پرەفەكتۋرا ۇيىمداستىرعان. ريە لاگەردىڭ جەتىلدىرىلمەگەنى ءۇشىن كەشىرىم سۇراپ ەدى، ءتارتىپ بارىنە دە بىردەي، بارلىعىنىڭ سىزدەرگە باعىنۋى ادىلەتتى دەدى وتون.

بالانى بۇرىنعى سىنىپ بولمەسىنە ون كەرەۋەت قويىپ جاساعان قوسىمشا لاگەرگە ورنالاستىردى. جيىرما ساعاتقا سوزىلعان كۇرەستەن سوڭ ءۇمىت جوق ەكەنىنە ريەنىڭ كوزى جەتتى. كىشكەنتاي عانا دەنە جالماپ جۇعىپ جاتقان ميكروبتاردىڭ بيلىگىنە كوشتى. نازىك بۋىندارداعى ىسىك ونشا ۇلكەن بولماعانىمەن، دەنەنى قوزعالتپاي قۇرساۋلاپ قاتتى اۋىرتتى. بالا سىرقاتقا الدىن الا جەڭىلدى. مىنە، سوندىقتان دا ريە كاستەلدىڭ سىۆوروتكاسىن وسىعان سىناپ كورۋگە بەل بۋدى. سول كۇنى كەشتىڭ الدىندا وعان تامشىلاتۋ تاسىلىمەن ءدارىنى قۇيا باستادى. ءبىراق بالا وعان مىڭق ەتپەدى. كەلەسى كۇنى تاڭدا شەشۋشى تاجىريبەنىڭ ناتيجەسىن بايقاعالى بارلىعى بالانىڭ توسەگى جانىنا جينالدى.

العاشقى قيمىلسىزدىق حالىنەن شىعىپ بالا ءدىرىل قاعىپ، كورپەنىڭ استىندا اۋناقشىپ جاتتى. تاڭعى ساعات تورتتەن باستاپ كاستەل مەن تاررۋ ونىڭ توسەگى قاسىنان كەتپەي، اۋرۋدىڭ كۇشەيگەنىن نەمەسە باسەڭدەگەنىن باقىلاپ تۇردى.

تاررۋ قۋاتتى كەۋدەسىن ءسال ءيىپ توسەككە ءتونىپ، ونىڭ باسىندا تۇردى. ريە اياق جاعىندا تۇردى دا، قاسىندا سابىرىنان تانباعان كاستەل جايباراقات كونە ءبىر مەديسينالىق ەڭبەكتى وقىپ وتىردى. تاڭ اعارا بۇرىنعى سىنىپ بولمەسىنە باسقالار دا بىرتىندەپ جينالا باستادى. ءبىرىنشى بولىپ پانليۋ كەلدى، ول تاررۋدىڭ قارسى الدىنا كەلىپ، قابىرعاعا ارقاسىن سۇيەپ تۇردى. جۇزىنە مۇڭ ۇيالاپ، اۋرۋ جۇقتىرىپ الامىن با دەگەن ۇرەي مەن كوپ كۇن بويعى شارشاپ-شالدىعۋدان قىپ-قىزىل ماڭدايىنا ءاجىم ىزدەرى ءتۇسىپتى. جوزەف گران دا كەلدى. ساعات جەتى بولىپ قالعان، گران دەمالىپ تا ۇلگەرمەگەنىن ايتىپ كەشىرىم ءوتىندى. ەشقانداي جاڭالىق جوق پا ەكەن دەپ بىلگەلى بىرەر مينوتكە عانا سوعىپ كەتپەك ەكەن. ريە وعان بالانى نۇسقادى، ول قاباعىن ءتۇيىپ، قاتتى تىستەنىپ، ءالى جەتكەنشە شىداۋعا تىرىسىپ، اۋرۋدان بەتى تىرجيىپ، باسىن تەك وڭعا دا، سولعا دا دامىلسىز شايقاي بەرەدى. ال ابدەن جارىق بولعاندا الىپ تاستاۋدى كوشىرگەندەر ۇمىتىپ كەتكەن، سىنىپتىڭ قارا تاقتاسىنداعى تەڭدەۋدىڭ وشىرىلمەگەن سىزىقتارى كوزگە شالىندى. رامبەر كەلىپ، كورشى كەرەۋەتتىڭ اياق جاعىندا قابىرعاعا سۇيەنىپ قالتاسىنان شىلىمىن سۋىردى. الايدا بالاعا قاراپ ونى قالتاسىنا قايتا تىقتى.

ورنىنان تۇرماستان كاستەل كوزىلدىرىگى ۇستىنەن ريەگە كوز تاستادى.

— اكەسى جايىندا حابار-وشار بار ما؟

― جوق، - دەپ جاۋاپ قاتتى ريە، -ول - كارانتيندە، لاگەردە.

دارىگەر بالا ىڭقىلداپ، ىڭىرسىپ جاتقان كەرەۋەتتىڭ باسىن بار كۇشىمەن قىستى. كوزىن ايىرماي ول قاراپ تۇرعان اۋرۋ بالا كەنەت كۇشەنىپ، ءتىسىن قايتا شىقىرلاتىپ، ءبىرتۇرلى بۇگىلىپ، ءبىر ۋىس بولا قالدى دا، اياق-قولىن بىرتە-بىرتە باياۋ جازدى. قاتقىل سولدات كورپەسى جابىلعان قۇيتاقانداي دەنەدەن تەر مەن مالشىنعان ءجۇننىڭ وتكىر ءيىسى بۇرق ەتتى. بالانىڭ تۇلا بويى تەرشىپ، قولى مەن اياعىن جيىپ، ول بۇرىنعى كوزى كورمەيتىن، ءتىلى سويلەۋگە كەلمەيتىن قالپى ءجيى-جيى دەم الدى. ريە تاررۋدىڭ وزىنە قادالعان كوزىن شالىپ قالىپ ەدى، ول جانارىن بىردەن اۋدارىپ اكەتتى.

ولار بالا ءولىمىن الدەنەشە مارتە كورگەن: قالادا بىرنەشە اي بويى بۋىرقانعان سۇمدىق قۇرباندىعىن تاڭداعان جوق-تى، الايدا بالانىڭ قاتتى قىسىلىپ، قينالعانىن بۇگىن تاڭدا عانا مينۋت ساناپ باقىلاپ، ءوز كوزدەرىمەن العاش كوردى. بەيكۇنا جان يەسىن وسىنشا ازاپقا سالعان قاسكوي اۋرۋدى ولار ماسقارا ۇيات بىردەڭە سياقتى قابىلداعانى شەكسىز. الايدا كۇنى وسى ۋاقىتقا دەيىن ۇيات ولارعا دەرەكسىز ۇعىم بولىپ كەلگەن-دى، ويتكەنى بەيكۇنا ءسابيدىڭ ءومىر ءۇشىن جانتالاسىپ، قالاي الاسۇراتىنىن بۇرىن ءبىرى دە ەشقاشان كورگەن جوق.

وسى ارادا بالا ءىشىن بىردەڭە شاعىپ العانداي تاعى دا ءبۇرىسىپ، بۇكتەلدى دە قالدى. وسىلاي بۇكتەتىلگەن قالپى ول ءبىراز جاتتى، تۇلا بويى دىرىلدەپ، قاتتى ىشقىنىپ، قۇيتاقانداي شىتىناعىش سۇيەكتەر وبانىڭ ادۋىن الاپاتىنان مايىسىپ، لاپ قويعان ەكپىنىنەن سىتىرلاپ سىنعالى جاتقانداي. الاپات توپان وتكەندە، ونىڭ دەنەسى بولبىراپ بۋسانىپ، بەزگەك كەرى شەگىنگەندەي، جانتەرگە ءتۇسىپ، تۇنشىعا جازداپ، الاسۇرىپ، ءسال تىنىستىڭ ءوزى ولىممەن پارا-پار حالدە جاتقان بالاعا قايتىپ ورالماستاي كورىندى. ورتتەي لىپىعان ىستىق ءۇشىنشى رەت قايتا سوققاندا بالا توسەكتەن كوتەرىلىپ، بۇكتەتىلىپ بۇرىشقا جابىسىپ، كورپەنى لاقتىرىپ تاستاپ، شىداي الماي باسىن ءالسىن-السىن شايقادى. ىسىنگەن قاباعىنىڭ استىنان باداناداي كوز جاستارى بۇرق ەتە قالىپ، قورعاسىنداي سۇپ-سۇر ءجۇزىن جۋىپ، اعىپ جاتتى، ابدەن السىرەگەن بالا ەكى تاۋلىكتىڭ ىشىندە شيدەي بوپ قالعان اياعى مەن قولىن جايىپ جىبەرىپ، كرەسكە كەرىلگەندەي سۇلىق جاتتى.

تاررۋ ەڭكەيىپ بالانىڭ ويماقتاي بەتىنەن كۇرەكتەي الاقانىمەن كوز جاسىن جانە تەرىن ءسۇرتتى. كاستەل كىتابىن جاۋىپ ءبىر ءسات اۋرۋعا كوز سالدى. ول ءسوز باستاپ كەلە جاتىپ، العاشقى سويلەمنىڭ ورتاسىندا جوتەلىپ قالىپ، داۋسى جارىقشاقتانىپ تابيعي شىقپادى.

— تاڭەرتەڭگى باسەڭسۋ بايقالمادى ما، ريە؟

ريە: "بايقالعان جوق، ءبىراق بالا اۋرۋمەن ادەتتەگىدەن كوپ ارپالىستى"، - دەدى. شارشاپ قابىرعاعا سۇيەنىپ تۇرعان پانليۋ باياۋ ۇنمەن:

― ەگەر ماڭدايىنا ءولىم جازىلىپ تۇرسا، ول ادەتتەگىدەن ازاپتى ۇزاعىراق تارتادى، - دەدى.

دارىگەر وعان جالت قاراپ، اۋىز اشا بەرىپ، ءوزىن ارەڭ توقتاتتى، شاماسى، وعان ۇندەمەي قالۋ ءبىراز كۇشكە تۇسسە كەرەك، سوسىن كوزىن بالاعا قايتا قادادى.

پالاتاعا كۇندىزگى جارىق كەڭ جايىلدى. كورشى بەس كەرەۋەتتەن شىققان ىڭقىل وندا جاتقانداردىڭ سانالى ادامي ۇستامدىلىعىن اڭعارتقانداي ەدى. تەك ارعى بۇرىشتان عانا ايقاي شىعىپ، ول اۋىق-اۋىق قىسقا عانا اھىل-ۇھىلگە اۋىسىپ، ونىڭ ازابىنان گورى تاڭدانىسى كوبىرەك سەكىلدەندى. ىندەتتىڭ باسىندا بولعانداي ۇرەي ءقازىر اۋرۋلاردىڭ وزىندە دە جوق سياقتى، ەتى ابدەن ءولىپ كەتكەن ءبارىنىڭ. ولاردىڭ اۋرۋعا بۇگىنگى كوزقاراسىنان ونى قابىلداعان سىڭاي اڭعارىلادى. تەك جالعىز مىنا بالا عانا اۋرۋمەن ارپالىسىپ، بار كۇشىن سالىپ بەرىسپەي جاتىر. ريە ارا-تۇرا ونىڭ تامىرىن ۇستاپ قويادى، جالپى ونى قاجەتتىلىكتەن جاسامايدى، ءوزىن-وزى قيمىلعا كەلتىرىپ، تاس بوپ تۇرىپ قالماس ءۇشىن ىستەيتىن ءتارىزدى، كوزىن جۇمىپ ويعا شومعاندا دا باسقانىڭ ءدىرىلى وزىنە بەرىلىپ، جات بىرەۋدىڭ قانى ءوز تامىرىندا بۇلك-بۇلك ەتىپ جاتقانداي سەزىنەدى. مۇنداي ساتتەردە ول اۋرۋ القىمداپ قينالىپ جاتقان سابيگە ۇقساتىپ، ءالى سارقىلا قويماعان كۇشىنىڭ بارىن سالىپ قولداۋعا تىرىسادى ونى. الايدا ارادا ءمينوت وتپەي جاتىپ، ءبۇل ەكى جۇرەك بىردەي سوعۋ ىرعاعىنان ايىرىلىپ، ءسابي ريەنىڭ ىرقىنان سىرعىپ شىعىپ كەتىپ، دارىگەردىڭ بار كۇش-جىگەرى دالاعا كەتتى. ول شيدەي بىلەكتى قويا بەرىپ، ءوز ورنىنا شەگىندى.

اكپەن اعارتىلعان قابىرعالارعا تەرەزەدەن تۇسكەن قىزعىلت جارىق بىرتە-بىرتە سارعىش رەڭك الدى. تەرەزە اينەكتەرىنىڭ ار جاعىندا اپتاپ تاڭ شاشىراپ اتىپ كەلە جاتتى. توسەكتىڭ اينالاسىندا تۇرعانداردىڭ، گراننىڭ تاعى دا سوعارمىن دەپ شىعىپ كەتكەنىن بايقاي قويۋى نەعايبىل ولار كۇتىپ ءتۇر. كوزىن جۇمىپ جاتقان ءسابي ءسال تىنشىعانداي بولدى. قۇستىڭ شەڭگەلىنە ۇقساس ساۋساقتارى كەرەۋەتتىڭ شەتىن سيپالايدى. سوسىن ولار جوعارى سىرعىپ، كورپەنى تىرنالاي باستادى، كەنەت بالا اياعىن ايقاستىرىپ ىشىنە تارتتى دا، تىرپ ەتپەي قاتتى دا قالدى. وسى ارادا ول كوزىن اشىپ، جانىندا تۇرعان ريەگە تۋرا قارادى. اۋرۋ مۇجىگەن بەتى ءسۇر بالشىقتان جاساعان بەتپەردە كيگىزىپ قويعانداي، اۋزى اشىلىپ، ەرنىنەن ايقايى بىرگە شىقتى. ءوزى جالعىز، سوزىلىڭقى، وكسىك بوپ تۇنىپ قالاتىن وسى ايقاي پالاتانى ءبىر سارىندى، جارىقشاق ايانىش زارىمەن كەرنەپ كەتىپ، كۇللى ادامداردان ءبىر دەمدە بىلىنەتىن نارازىلىقتى پاش ەتكەندەي بولدى. ريە تىستەنىپ، تاررۋ بۇرىلىپ كەتتى.

رامبەر العا اتتاپ، تىزەسىندەگى كىتابىن جاۋىپ جاتقان كاستەلدىڭ قاسىنا بارىپ تۇردى. پانليۋ اتاي بالانىكىندەي ەمەس، ءوز جاسىنا كەلمەيتىن ايعاي شىققان، اۋرۋدان ەرىندەرى ابدەن كەزەرگەن اۋىزعا قارادى. ول تىزەرلەپ وتىرا قاپ: "قۇداي-اۋ، مىنا ءسابيدى قۇتقارا گور!" دەپ ەشكىمگە ۇقسامايتىن وكسىك ارالاس ۇنمەن جاراتقانعا جالبارىندى. باسىڭقى بولسا دا، ايقىن ەستىلگەن بۇل سوزدەردى قالعاندارى ابدەن ورىندى، ءتىپتى تابيعي دەپ قابىلدادى.

الايدا ءسابي تىنشىعان جوق، پالاتاداعى اۋرۋلار تولقي باستادى. اناۋ بۇرىشتاعى بۇرىنعىداي اۋىق-اۋىق ايقايلاپ قويادى، ەندى ءۇنى وزگەرىپ، ىرعاعى جيىلەپ، ايقايى وكسىككە اينالىپ، باسقا اۋرۋلاردىڭ كۇشەيە تۇسكەن ىڭقىلىنا ۇلاستى. پالاتانىڭ بارلىق بۇرىشىنان پانليۋ اتايدىڭ دۇعاسىن تۇنشىقتىرىپ، وكسىپ، ەڭىرەۋ تولقىنى جايىلدى. ريە قالشىلداپ ساۋساقتارىمەن كەرەۋەتتىڭ باسىن قارماپ، كوزىن جۇمدى، شارشاۋ مەن جيىركەنۋدەن ماس بولعان سياقتى.

قاباعىن اشقاندا قاسىندا تاررۋ تۇر ەكەن.

— كەتۋىمە تۋرا كەلەدى، - دەدى ريە. - مىنانى كوتەرە الار ەمەسپىن.

كەنەت اۋرۋلار ءامىر بەرىلگەندەي ءۇنسىز تىنا قالدى. وسى ارادا بالانىڭ شىرىلى السىرەپ، ءسات سايىن باسەڭدەپ بارىپ، كەنەتتەن مۇلدەم ۇزىلگەنىن تەك دارىگەر عانا ءتۇسىندى. اينالادان تاعى دا ىڭقىل ەستىلدى، ءبىراق باسەڭ، جاڭا عانا ءتامامدالعان كۇرەستىڭ الىستان جەتكەن جاڭعىرىعى ءتارىزدى. دەمەك، كۇرەس اياقتالدى. كاستەل كەرەۋەتتى اينالىپ شىعىپ، اياعى وسى دەدى. ەندى ءۇنسىز قالعان اۋزىن جۇمباي، ءسابي ۋماجدالعان كورپەنىڭ اراسىندا باياۋ عانا باقيعا اتتاندى، ول مۇلدەم قۇيتاقانداي عانا ەكەن، ال بەتىندەگى كوز جاسى سول قالپى كەپپەپتى.

پانليۋ اتاي توسەككە جاقىنداپ كەپ مارقۇمدى شوقىندىردى. سوسىن قاپتالىنىڭ ەتەگىن جيناپ، باستى وتكەلمەن جونەپ بەردى.

― دەمەك، ءبارىن تىڭنان قايتا باستايمىز عوي، - دەدى تاررۋ كاستەلگە.

قارت دارىگەر باسىن شايقادى.

—مۇمكىن، - دەپ مىرس ەتىپ كۇلدى سوسىن. - قالاي دەگەنمەن دە بالا ۇزاق ارپالىستى عوي.

بۇل كەزدە ريە پالاتادان شىعىپ تا كەتكەن ەدى: ونىڭ شاپشاڭ ادىمداعانى سونداي، دالىزدە قۋىپ جەتكەن پانليۋ اتاي وعان شوشىنعان جۇزبەن قاراپ، شىنتاعىنان ۇستاپ توقتاتتى.

― وي-وي، دارىگەر، - دەدى ول

سول قىزبالىعىمەن جالت بۇرىلىپ، ريە ىزا بۋىپ، ءپانليۋدىڭ بەتىنە ويىنداعىسىن ايتىپ سالدى:

— بۇل بالادا ەشقانداي دا كۇنا بولماعانىن ءسىزدىڭ ءوزىڭىز دە وتە جاقسى بىلەسىز، وعان مەن كامىل سەنەمىن.

سوسىن ول جالت بۇرىلىپ، ءپانليۋدى باسىپ وزىپ، مەكتەپ باعىنىڭ تۇكپىرىنە بەت الدى. وندا شاڭ باسقان اعاشتاردىڭ اراسىندا تۇرعان ۇزىنشا وتىرعىشقا جايعاسىپ، الاقانىمەن ماڭدايىنان قاباعىنا سىرعىعان تەرىن ءسۇرتتى. ونىڭ ايقاي سالعىسى، وكىرىپ جىلاعىسى كەلدى، تەك جۇرەگىن قاق ايىرىپ، ەكىگە بولگەن مىناۋ لاعنەت جاۋعىر ءتۇيىن اقىر سوڭىندا ۇزىلسە بولدى. اپتاپ بىرتە-بىرتە فيكۋس جاپىراقتارىنىڭ اراسىنان كوكتەي ءوتىپ كەلەدى. تاڭعى فەرۋزا اسپان كوزگە تۇسكەن اقتاي اقشىل ۇلپەكپەن اپ-ساتگە تورلانىپ، اۋا قاپىرىقتانا ءتۇستى.

- مەنىمەن نەگە ءبۇلاي اشىنا سويلەستىڭىز؟ - دەگەن داۋىس شىقتى ونىڭ تۋ سىرتىنان. -بۇل كورىنىسكە مەن دە ارەڭ شىدادىم.

ريە پانليۋ اتايعا بۇرىلدى.

- ايتقانىڭىز ورىندى، مەنى كەشىرىڭىز، - دەدى ول - ال شارشاۋ دا ەسىڭنەن اداسۋ سياقتى، كەي كەزدەرى مەن ءۇشىن مىنا قالادا قارسىلىقتان باسقا ەشتەڭە جوق سەكىلدى.

- تۇسىنەمىن، - دەپ كۇبىرلەدى پانليۋ. - ءبۇل شىنىندا دا قارسىلىق تۋعىزباي قويمايدى، ويتكەنى ءبىزدىڭ ادامي ولشەمىمىزدىڭ بارىنەن اسىپ كەتتى. ءبىراق ءبىز، بالكىم اقىلمەن وراي المايتىننىڭ ءبارىن ءسۇيۋىمىز كەرەك شىعار.

ريە بويىن كىلت تىكتەپ الا قويدى. ول پانليۋ اتايعا تەسىلە قارادى، وسى كوزقاراسىنا تابيعاتى بەرگەن بار كۇشى مەن ءقۇمارلىعىن سالىپ، باسىن ءبىر سىلكىپ قويدى.

- جوق، اتاي، - دەپ ساڭق ەتتى ول - مەنىڭ ءوز باسىمدا ماحاببات تۋرالى مۇلدەم باسقا ءۇعىم بار. ءتىپتى اجال اۋزىندا ءتۇرىپ تا بالالاردى قينايتىن ءقۇداي قاۋىمىن قابىلداي الماسپىن.

ءپانليۋدىڭ ءجۇزى كولەڭكە تۇسكەندەي قاراۋىتىپ تۇنەرىپ كەتگى.

- دارىگەر، ەندى مەن راقات دەگەننىڭ نە ەكەنىن ءتۇسىندىم، - دەدى ءمۇڭايىپ.

الايدا ريە ءوز ورىندىعىندا قايتا ءجىبىدى. شارشاعانى تەرەڭنەن قايتا ءبىلىندى دە ول ءجۇمساعىراق سويلەدى:

- راقات دەگەنىڭىز مەندە جوق، ونى بىلەمىن. ءبىراق مەن سىزبەن ونداي ايتىسقا تۇسكىم كەلمەيدى. ءبىز ءوزىمىزدى نە بىرىكتىرسە، سول ءۇشىن بىلەك بىرىكتىرىپ، ەڭبەك ەتىپ ءجۇرمىز، ال ءبۇل ءقۇدايعا ءقۇلشىلىق ەتۋ مەن ءدۇعا وقۋدان تىس. جالعىز وسىنىڭ ءوزى-اق ءماندى.

پانليۋ اتاي ريەمەن قاتار كەلىپ وتىردى. تولقىعان، ابىرجىعان ءتۇرى كورىنىپ ءتۇر.

- ءيا، ءسىز دە، سىزدەر دە ادامدى قۇتقارۋ ءۇشىن ەڭبەكتەنىپ جۇرسىزدەر.

ريە قينالا جىميدى:

— جارايدى، بىلسەڭىز بار عوي، مەن ءۇشىن ادامدى قۇتقارۋ سياقتى سوزدەر تىم اسقاق، تىم ارتىق ەستىلەدى. مەن ولاي الىسقا كوز تاستاي المايمىن. مەنى ادامنىڭ دەنساۋلىعى، ەڭ الدىمەن دەنساۋلىعى قىزىقتىرادى.

پانليۋ اتاي باتىلسىزدانىپ ۇندەمەدى.

― دارىگەر، - دەدى اقىر سوڭىندا.

ءبىراق بىردەن ىركىلىپ قالدى. ماڭدايىنان تەر بۇرشاق-بۇرشاق تامدى. "جولىققانشا" دەپ بۇرق ەتتى دە، ورنىنان تۇردى، كوزى جالت-جۇلت ەتتى. ول ءارى اتتاپ جۇرە بەرمەك ەدى، ويدا وتىرعان ريە دە ورنىنان تۇرىپ، ونىڭ جانىنا كەلدى.

— مەنى تاعى دا ءبىر رەت كەشىرىڭىز، ءتاڭىر جارىلقاسىن، - دەدى ول - سەنىڭىز، بۇل قاقتىعىس قايتىپ قايتالانبايدى.

پانليۋ اتاي دارىگەرگە قولىن سوزىپ، مۇڭايا ءۇن قاتتى:

― ايتكەنمەن، ءسىزدى سەندىرە المادىم!

— ال ول نە بەرەر ەدى؟ - دەپ قارسىلىق ءبىلدىردى ريە. - مەنىڭ اجال مەن جاۋىزدىقتى جەك كورەتىنىمدى ءوزىڭىز دە بىلەسىز. قالاساڭىز دا، قالاماساڭىز دا ءبىز بۇل ارادا وسىدان ازاپ شەگۋ ءۇشىن، وسىمەن كۇرەس جۇرگىزۋ ءۇشىن بىرگەمىز.

ريە پانليۋ اتايدىڭ قولىن ءوز الاقانىندا ۇستاپ تۇرىپ:

― مىنە، كوردىڭىز بە، - دەدى ءسوزىن جالعاپ جانە وعان قاراۋدان قاشقاقتاپ، - ەندى ءبىزدى قۇداي تاعالانىڭ ءوزى دە اجىراتا المايدى.

سانيتارلىق جاساققا كىرگەن كۇننەن باستاپ پانليۋ اتاي لازارەتتەر مەن وبا جايلاعان قوتانداردان شىقپاي قويدى. جاساق مۇشەلەرىنىڭ اراسىندا ول، ءوز ويىنشا، شەنىنە قاراي تيەسىلى، ياعني ءبىرىنشى ورىن الدى. ءولىم دەگەندى ول ارتىعىمەن كورىپ بىتكەن. تەوريالىق تۇرعىدان ول وبادان الدىن الا ەگۋ ارقىلى قورعالعان، دەگەنمەن ءوز ءولىمى تۋرالى ويلاماي تۇرا المايدى. سىرتتاي ول بارلىق جاعدايدا دا سابىرلىلىق ساقتايدى. الايدا بىرنەشە ساعات بويى ءجانتاسىلىم ەتكەلى الاسۇرىپ جاتقان ءسابيدى كورگەن كۇننەن باستاپ، ونىڭ ىشكى دۇنيەسىندە بىردەڭە شاتىناپ كەتكەن سياقتى. جۇزىنەن ىشكى الاساپىران مەنمۇندالاپ تۇرادى. بىردە جىميىپ قويىپ ريەگە: "ءدىندار ادام دارىگەرگە كورىنۋگە ءتيىس پە؟" دەگەن تاقىرىپتا شاعىن تراكتات جازىپ ءجۇرمىن دەگەنى بار، دارىگەر ول ءسوزدىڭ استارىندا بۇدان الدەقايدا زور بىردەڭە جاتقانىن سەزگەن. ريە ول ەڭبەكپەن تانىسىپ كورۋگە تىلەك ءبىلدىرىپ ەدى، پانليۋ تاياۋدا عيبادات كەزىندە ۋاعىز ايتاتىنىن، سول ۋاعىزدا الگى ەڭبەككە ەنگەن كەيبىر ويلارىن ورتاعا سالاتىنىن اڭعارتىپ، سىرعاقتاتتى.

- ۋاعىزعا ءسىز دە قاتىسساڭىز قۋانار ەدىم، دارىگەر، ونىڭ جۇرتتىڭ ءبارىن قىزىقتىراتىنىنا سەنىمدىمىن.

پانليۋ اتايدىڭ ەكىنشى ۋاعىزى جەلدى كۇنگە تۋرا كەلدى. شىنىن ايتقاندا، قاتىسۋشىلاردىڭ قاتارى بىرىنشىگە قاراعاندا نەداۋىر سيرەگەن. ەڭ باستىسى مۇنداي جيىندار ءبىزدىڭ ازاماتتار ءۇشىن بۇرىنعى سانىنەن ايىرىلعان. "جاڭا، سونى" دەگەن سوزدەردىڭ وزىندە دە قالامىز باستان كەشىرىپ جاتقان مىنا قيىن كۇندەردە بۇرىنعى ءمان-ماعىنا قالمادى. ونىڭ ۇستىنە ازاماتتارىمىزدىڭ كوپشىلىگى ءدىني عۇرىپتاردى ورىنداۋدان باس تارتپاعانىمەن دە نەمەسە ولاردى جەكەباسىلىق پارىقسىز ومىرىمەن تەرەڭ ۇشتاستىرىلماعانمەن دە، ادەتتەگى شىركەۋگە بارۋىن ەرسى، ەسكى نانىمدارمەن استاستىردى. ولار عيبادات ەتۋگە بارعاننان گورى مويىندارىنا وبادان قورعايتىن مەدالون نەمەسە اۋليە روحتىڭ سۋرەتى بار بويتۇمار سالىپ ءجۇرۋدى ارتىق كوردى.

كوزگە ۇستار مىسال رەتىندە، ءبىزدىڭ ازاماتتاردىڭ ءار الۋان ساۋەگەيلىكتەرمەن ەرىكسىز ەلىگۋىن كەلتىرۋگە بولادى.

ماسەلەن، كوكتەمدە ءبىر ءسات سايىن وبانىڭ توقتالۋىن اسىعا كۇتتىك، ىندەتتىڭ قانشا مەرزىمگە سوزىلاتىنىن كورشىدەن سۇراۋ وندا ەشكىمنىڭ دە ەسىنە كەلگەن جوق، ويتكەنى ونى اركىم-اق انە-مىنە قاراسىن وشىرەدى دەپ ءوزىن-وزى سەندىرۋگە تىرىستى. كۇندەر ءوتىپ جاتتى، جۇرت قىرسىق ەشقاشان كەتپەيدى دەپ قورقا باستادى، ءسويتىپ ىندەتتىڭ اياقتالۋى جالپىعا ورتاق ارمانعا اينالدى. مىنە، ءدال وسى كەزدە ەجەلگى كاتوليك اۋليەلەرى مەن پايعامبارلارىنىڭ ايتقانىنان الىنعان ءار الۋان ساۋەگەيلىكتەر قولدان قولعا كوشتى. قالا باسپاحانالارىنىڭ يەلەرى ءبۇل ەلىگۋلەردەن قاندايلىق پايدا تۇسەتىنىن تەز باعامداپ، بۇكىل وراندى اينالا ارالاپ جۇرگەن ماتىندەردى كوپ دانامەن باسىپ شىعاردى. الايدا ءبۇل كوپشىلىكتىڭ قوماعاي قۇشتارلىعىن قاناعاتتاندىرا المايتىنىن كورگەن پىسىقايلار قالالىق كىتاپحانالاردى اقتارىپ، جەرگىلىكتى جىلنامالاردا شاشىراپ جۇرگەن وسى تەكتەس دەرەكتەردى تاۋىپ، كۇللى قالاعا تاراتتى. ءبىراق جىلنامالار مۇنداي ساۋەگەيلىككە ساراڭ بولعان سوڭ جۋرناليستەرگە تاپسىرىس بەرە باستادى. بۇل رەتتە ولار بۇرىنعى وتكەن عاسىرلارداعى ۇستازدار سياقتى بىلمەيتىنى جوق ەكەنىن تانىتىپ-اق باقتى.

بۇل ساۋەگەيلىكتەردىڭ كەيبىرى گازەتتەرگە ەتەكتەي ماقالا بولىپ باسىلدى. وقىرماندار ولارعا دەنساۋلىقتىڭ ميزامشۋاق شاعىندا گازەتتەردىڭ اقىرعى بەتتەرىندە باسىلاتىن اشىنالىق وقيعالار سياقتى باس سالدى. بۇل ساۋەگەيلىكتەردىڭ كەيبىرى كەرەمەت ەسەپكە قۇرىلىپ، ىشىندە ءبارى ميداي ارالاسىپ ءجۇردى: مىندەتتى تۇردە مىڭ دەگەن سان بولدى، ءولىم-جىتىمنىڭ ەسەبى، وبانىڭ قىسپاعىندا وتكەن ايلار كورسەتىلدى. باسقالارى جايىنداعىلاردىڭ كورىپكەل اڭگىمەلەرىندە اتالاتىن ۇلى وبا قىرعىندارىمەن سالعاستىرىپ، وزدەرىنىڭ ازدى-كوپتى ەلەستى ەسەپتەرىنەن قازىرگى باستان كەشىپ جاتقاندارىمىزدىڭ دەرەكتەرىن تىزگەن بولادى. اسىرەسە كوپشىلىك اپوكاليپسيستىڭ اۋليەلىگى سارىنىندا قۇراستىرىلعان ساۋەگەيلىكتەر مەن وقيعالار لەگىنە قايتا ورالاتىن دۇنيەلەردى جوعارى باعالادى، ويتكەنى ولاردى ەش قيىندىقسىز ءوز قالامىزعا قولدانىپ، سوندايلىق شاتاسقان جاعدايدى اركىم ءوز تالعامىنا قاراي تالداۋىنا مۇمكىندىك تۋدى. كۇن سايىن نوسترادامۋس پەن اۋليە وديليانىڭ تۋىندىلارىن قوتارىستىرىپ، اقتارعان سايىن بىتىك ءونىم جينادى. بۇل اۋليەلىكتەردىڭ ءبارىنىڭ باسىن ورتاق سيپات بىرىكتىردى، ول ناتيجەنىڭ كوڭىل كونشىتەرلىگى ەدى. جالعىز-اق بۇل قاسيەت وبادان عانا تابىلماي تۇر.

سونىمەن، ىرىمشىلدىق ءبىزدىڭ ازاماتتار ءۇشىن ءدىندى تەرىس الماستىرعانداي، سونىڭ سالدارىنان پانليۋ اتاي ءوزىنىڭ ۋاعىزىن وقيتىن شىركەۋدىڭ تورتتەن ءۇش بولىگى عانا تولدى. كەشكىسىن ريە سوبورعا كىرگەندە جەل جىندانا ىسقىرىپ كىرەر ەسىكتىڭ جارماسىنان ءوتىپ، جينالعانداردىڭ اراسىندا ىزىپ ءجۇردى. تىنىشتىق قۇرساۋلاعان دىمقىل، سۋىق عيباداتحاناعا جالعىز ەرلەر عانا جينالعان ەكەن، ورىندىققا وتىرا بەرىپ ريە قادىرمەن اتايدىڭ مىنبەرگە كوتەرىلىپ بارا جاتقانىن كوردى. العاشقى ۋاعىزىنداعىداي ەمەس، ول جۋاسىپ، باياۋ، ويلى ماقاممەن سويلەدى، عيبادات ەتۋشىلەر ونىڭ ىسكە ءبىراز تولقىپ كىرىسكەنىن ىشتەي اڭعاردى دا. ەندى ونىڭ "ءسىز" ەمەس، "ءبىز" دەپ سويلەۋى دە ەلەڭ ەتكىزەر قىلىق بولدى.

الايدا بىرتە-بىرتە ونىڭ داۋسى نىعايا ءتۇستى. باستاما ءۇشىن ول وبانىڭ قالامىزدا ۇزاق ايلار بويى وكتەمدىك ەتىپ وتىرعانىن ەسكە ءتۇسىرىپ، ءقازىر ونى جاقسى بىلەتىنىمىزدى ايتتى، كوپ رەتتە ءبىز ونىڭ وزىمىزبەن بىرگە داستارقان باسىنا وتىرعانىن نەمەسە جاقىن ادامدارىمىزدىڭ باسىندا تۇرعانىن، جۇمىستان شىققانىمىزدا كۇتىپ الاتىنىن كورۋشى ەدىك، ەندى ونىڭ بىزگە جاعى سەمبەي نە ايتاتىنىن تۇسىنەتىن بولدىق، العاش ابىرجىپ، ابدىراپ قالىپ ونى جەتە ۇعىنباپپىز. مىناۋ مىنبەردەن پانليۋ اتاي حابارلاعاننىڭ ءبارى دۇرىس، بەرى قويعاندا ونى ءوزى سولاي ويلايدى. الايدا، بالكىم، مىنا ءبىزدىڭ ءبارىمىز سياقتى... - دەپ كەلە جاتىپ پانليۋ اتاي سارت ەتكىزىپ كەۋدەسىن سوقتى. مۇمكىن، بۇل ونىڭ جالپى جاعداي جايىندا قىنجىلىسسىز ايتۋىنان دا بولار. ايتكەنمەن ونىڭ سوزىندە اقيقات ءدانى جوق ەمەس: بارىنەن دە تاعىلىم بولار نارسەنى قاشان دا تابۋعا بولادى. ەڭ قاتال سىننىڭ ءوزى حريستيانين ءۇشىن يگىلىك. ال حريستيانين ءدال وسى جاعدايدا سول يگىلىككە اسىعۋى كەرەك، ىزدەپ تاۋىپ ءتۇسىنۋى كەرەك.

سول ءسات ريەنىڭ اينالاسىندا وتىرعاندار ورىندىقتارىنىڭ ارقاسىنا شالجيا كەتىپ، شىركەۋدە بولاتىن بار قولايلىلىقتى پايدالانىپ جايعاستى. كيىزبەن قاپتالعان ەسىكتىڭ ءبىر جارماسى اشىلىپ كەتىپ، جەلمەن قوزعالىپ بوساعانى باياۋ ۇرىپ تۇردى. وتىرعانداردىڭ ءبىرى كوتەرىلىپ بارىپ ۇستاپ، ونى قوزعالتپادى. وسى ارەكەتكە ەلىككەن ريە ۇزىلىستەن كەيىن پانليۋ اتايدىڭ نە ايتقانىن ۇعا الماي قالدى. ال ول شامامەن مىنانى ايتتى: وبامەن كەلگەن وقيعانى تۇسىندىرەمىن دەپ تىراشتانۋدىڭ قاجەتى جوق، ال يگەرە الاتىندى يگەرۋگە تىرىسۋ كەرەك. قىسقاشا ايتقاندا، ۋاعىزشىنىڭ سوزىنە قاراعاندا، بۇل ارادا تۇسىندىرەتىن ەشتەڭە جوق - ونى زەيىن قويماي تىڭداعان ريەنىڭ ىشتەي كەلگەن تۇجىرىمى وسى بولدى. الايدا ۋاعىزشى داۋسىن كوتەرىپ، قۇداي تاعالانىڭ الدىندا كوپ نارسە ۇعىنىقتى، باسقالار بۇلاي ۇعىندىرىلمايدى دەگەن جەرلەرىن ريە زور ىنتا قويىپ تىڭدادى. ارينە، جاقسىلىق پەن جاماندىق قاتار ءومىر سۇرەدى، ادەتتە ءارقايسىسى ارالارىنداعى ايىرماشىلىقتى قينالماي-اق كورەدى. ءبىراق ءبىز جاماندىقتىڭ، ياعني زۇلىمدىقتىڭ ىشكى مانىنە ۇڭىلگەندە قيىندىققا تاپ بولامىز. ماسەلەن، سىرتتاي قاجەتتى جاماندىق بولادى، سىرتتاي پايداسىز جاماندىق بولادى. توزاققا تاستالعان دون جۋان بار جانە بەيكۇنا ءسابيدىڭ قازاسى بار. ەگەر بۇزىلعاندى قۇدايدىڭ قىلىشى ءادىل ۇشىرىپ تۇسىرسە، ءسابيدىڭ ازاپ تارتۋىن ءتۇسىنۋ قيىن. شىنىندا دا، جارىق دۇنيەدە ءسابيدىڭ ازاپ شەگىپ قينالعانىنان اۋىر دا ايانىشتى ەشتەڭە جوق، سول ازاپتىڭ سەبەبىن تابۋ كەرەك. جالپى، قۇداي بىزگە ءبارىن جەڭىلدەتىپ بەرەدى، بۇل تۇرعىدان العاندا، ءبىزدىڭ ءدىن ماقتاۋعا تۇرادى، ول تابيعي. ال، مىنا جاعدايدا كەرىسىنشە، قۇداي ءبىزدى قابىرعاعا تىقسىرادى. ءسويتىپ، ءبىز وبا قابىرعالارىنىڭ استىندا وتىرمىز، ءدال وسى قاتەردەن ءوزىمىز ءۇشىن يگىلىك تابۋىمىز شارت. پانليۋ اتاي ءتىپتى مىناۋ قابىرعادان قارعىپ وتۋگە جاعداي جاسايتىن جەڭىلدىك پەن قولداۋدان دا باس تارتادى. وعان ءسابيدى كۇتىپ تۇرعان باقيلىق راقات ونىڭ جەردەگى ازابىن ءۇش ەسەلەپ قايتارادى دەۋ تۇك تە ەمەس، سولاي ما، سولاي ەمەس پە - ءوزى دە بىلمەيدى. راسىندا دا، جۇماق راقاتىنىڭ ءداۋىرى ادام ازابىنىڭ ءبىر ءساتىن وتەي الادى دەپ كىم دالەلدەمەك. دالەلدەۋشى، ارينە، حريستيانين بولماس ەدى، ويتكەنى ءبىزدىڭ ۇستازىمىز ازاپتى جانىمەن دە، تانىمەن دە، رۋحىمەن دە تارتقان. جوق، پانليۋ اتاي بەينەسى كرەست بولىپ تابىلاتىن تورتكە بولۋگە ادال قالپىمەن قابىرعانىڭ تۇبىندە قالادى دا، ءسابيدىڭ ازاپ-شەرىمەن بەتپە-بەت كەلەدى. ول قورىقپاي-ۇرىكپەي، ءوزىن تىڭداۋشىلارعا ءقازىر دە بىلاي دەي الادى: "باۋىرلار، ۋاقىت كەلدى. نە بارىنە سەنۋ كەرەك، نە ءبارىن جوققا شىعارۋ كەرەك... ال سىزدەردىڭ اراڭىزدا ءبارىن جوققا شىعارۋعا كىمنىڭ باتىلى بارادى؟.."

ءبىر ءسات ريەنىڭ باسىنا قاسيەتتى اتاي ساندىراقتاۋعا دەيىن بارىپ قالدى ما، قالاي دەگەن وي كەلدى. ءبىراق شەشەن تىڭ كۇشپەن وسىنىڭ ءبارى جوعارىداعىنىڭ جازۋى، بۇل ايقىن تالاپ حريستياننىڭ يگىلىگىنە اسادى دەپ دالەلدەمەك بولدى. ول وعان راقىمشىلىق بوپ ەسەپتەلەدى. پانليۋ تومەندە ءسوز بولاتىن ول راقىمشىلىقتىڭ بويىندا شەكتەن شىققان بىردەڭە بارىن، ءىلتيپاتى مول، كلاسسيكالىق پاراساتقا باۋىر باسقان ءبىراز اقىل-ويدى بۇزاتىنىن بىلەدى. الايدا وبا ۋاقىتىنداعى ءدىن ءبىزدىڭ كۇندەلىكتى ءدىنىمىز بولىپ قالا المايدى، ەگەر جاراتقان ءتاڭىرى باقىت كەزىندە جان جۇرەك تىنىش تاۋىپ، شاتتانۋىن تىلەسە، سىن ساعات جىلدارى ءدىننىڭ قاھارلى بولۋىن قالاۋى كەرەك. ءقازىر قۇداي ءوزى جاراتقاندارعا قۇلاق ەستىپ، كوز كورمەگەن قايعى-قاسىرەت جىبەرىپ، مەيىرباندىق كورسەتىپ وتىر، پەندەلەرى وسىدان ەڭ بيىك ادامگەرشىلىك تابادى. ءبارى نەمەسە ەشتەڭە دەگەننىڭ نە ەكەنىن بىلەدى.

بۇدان كوپ عاسىر بۇرىن ءبىر زايىرلى ويشىل وزىنە شىركەۋدىڭ قۇپياسى ءمالىم، ول تازارتقىشسىز ءومىر سۇرەدى دەپ دالەلدەپتى. وسى ءسوز ارقىلى ول شالاجانسار شارانىڭ قاجەتى جوق، تەك جۇماق پەن توزاق قانا بار، وز تاڭداۋىنا وراي ادامعا نە جۇماقتىڭ راقاتى، نە توزاقتىڭ ازابى ءازىر تۇر دەگەندى ايتپاق بولعان. پانليۋ اتايدىڭ سوزىنە قاراعاندا، بۇل بارىپ تۇرعان ساندىراق، مۇنداي پىكىر تەك ەركىن ويلىنىڭ جۇرەگىندە عانا تۋۋى مۇمكىن كورىنەدى. دەمەك، تازارتقىش تا، تارازى دا بار. البەتتە، ۇساق كۇنالار تۋرالى ايتۋعا بولمايتىن زاماندار دا بولادى. كەز كەلگەن كۇنا - اجالدى، كەز كەلگەن ەنجارلىق - قىلمىس. نە ءبارى ەشتەڭە ەمەس.

پانليۋ اتاي ءسوزىن توقتاتتى، ريەنىڭ قۇلاعىنا ەسىك استىنداعى ساڭىلاۋدان ءوتىپ ىسقىرعان جەلدىڭ وكسىگى ايقىن جەتتى. الايدا اۋليە اتاي ءسوزىن قايتادان باستاپ، جوعارىدا ايتىپ وتكەن راقىمشىلدىق پەن ءسوزسىز يگى ىزگىلىك تار ماعىناسىندا قابىلدانا قويمايدى، بۇل ارادا ءسوز ءقادىرسىز باعىنىشتىلىق پەن قيامەت كىرىپتارلىق جايىندا دا ەمەس، دەدى. ءيا، بۇل ارادا ول كىرىپتارلىقتى ەمەس، ادام قورىققانىنان ءوز ەركىمەن باراتىن قورلانۋدى ايتىپ وتىر. شىنىندا دا، ءسابيدىڭ تارتقان ازابى - اقىل-سانا، جان-جۇرەك ءۇشىن قورلىق. مىنە، سوندىقتان دا ونى باستان كەشىرۋ كەرەك. سوندىقتان دا پانليۋ اتاي ءوز تىڭدارماندارىنا بۇل سوزدەردى ايتۋ وعان اۋىر ەكەنىن، سوندىقتان ءتاڭىرىنىڭ ءوزى تىلەگەندەي ولاردى اياۋ ءلازىم دەدى. باستى، باسقارۋشى تاڭداۋىنا قول جەتكىزۋ ءۇشىن تىعىرىقتان شىعار جولى جابىلعان حريستيانين عانا اياماسقا بارادى. جانە ءبارىن جوققا شىعارۋشىلىققا بارماس ءۇشىن بۇلتارىسى جوق ءدىن جولىن تاڭدايدى. بەزى شوشىپ ءىسىپ كەتكەن شابىن كورىپ، بويىنداعى پالە تابيعي جولمەن شىعىپ جاتىر دەپ سەنگەن ايەلدىڭ شىركەۋدە: "و ءتاڭىرى، مىنانداي ىسىكتى وعان دا جىبەر" دەپ جالبارىنعانى سياقتى، حريستيانين ءوز ەركىن قۇدايعا بەرۋى كەرەك، قابىلداي ما، قابىلداماي ما دەپ جالتاقتاۋدىڭ قاجەتى جوق. "مۇنى مەن تۇسىنبەيمىن"، "بۇل ماعان كەلمەيدى" دەۋدىڭ دە قاجەتى جوق، ءوزىمىز وسى تاڭداۋعا بارعان ەكەنبىز، سول كەلمەيدىنىڭ ەڭ ورتاسىنا كۇمپ بەرۋىمىز شارت. ءسابيدىڭ ازابى - ءبىزدىڭ اششى نانىمىز، ول نان بولماسا جانىمىز سەمىپ، سولىپ قالار ەدىك.

ادەتتە پانليۋ اتايدىڭ ۋاعىزىنداعى ۇزىلىستە بۋلىعىپ قالاتىن شۋ وسى ارادا قايتا دابىرلاپ كەتتى دە، اۋليە اتاي ءسوزىن ەكپىندەتە باستاپ، ءوزىن تىڭدارمانداردىڭ ورنىنا قويىپ، مۇندايدا قالاي ادەپ ساقتاۋ كەرەكتىگىن ۇقتىرعانداي بولدى. ول العاشقى وي، العاشقى ءسوز ۇرەيلى "فاتاليزم" دەگەن ءسوز بولاتىنىنا سەنىمدى ەدى. ولاي بولسا ول بۇل سوزدەن الدىنا "بەلسەندى" دەگەندى قوسىپ ايتۋدان دا جالىقپايدى. وتكەن جولعى ۋاعىزىندا مىسالعا كەلتىرگەن حريستيان دىنىندەگى ابيسيننيالىقتاردان ونەگە الماۋدى تاعى دا ەسكەرتپەك. پارسىلارعا ەلىكتەۋدى ويعا دا الماۋ كەرەك، ولار وبا كەزىندە ءوز شۇبەرەكتەرىن حريستيانداردىڭ سانيتارلىق تۇيىنشەكتەرىنە تاستاپ، كوك ءتاڭىرىن قۇدايدىڭ جىبەرگەن قامشىسىنا قارسى كۇرەسكەن كاپىرلەردى وبامەن جايپاۋعا شاقىرعان. ەكىنشى جاعىنان مىسىر سوپىلارىنان دا ۇلگى الماۋ كەرەك، ولار وتكەن عاسىردا بۇرق ەتكەن وبا ىندەتى كەزىندە اۋرۋ جۇقتىرۋى مۇمكىن كەزەرگەن ىستىق ەرىننىڭ قابىرشاقتارىن قىسقاشپەن العان. وباعا ۇشىراعان پارسىلار مەن مىسىر سوپىلارى قۇدايدىڭ الدىندا بىردەي كۇنالى. العاشقىلار ءۇشىن سابيلەردىڭ ازابى تۇك تە ەمەس، ال ەكىنشىلەرى اۋرۋدان قاشامىن دەپ ادامي سەزىمنەن جۇرداي بولدى. ەكى جاعدايدىڭ ەكەۋىندە دە ماسەلە بۇرمالاندى. ولاردىڭ ەكەۋى دە ءتاڭىرىنىڭ داۋسىنا تاس كەرەڭ بولىپ قالدى. پانليۋ اتاي جينالعانداردىڭ ەسىنە سالاتىن باسقا دا مىسالدار بار. ۇلى مارسەل وباسىن باياندايتىن ەجەلگى حامسادا مەرسي سوپىحاناسىنداعى سەكسەن ءبىر سوپىنىڭ تورتەۋى-اق قاسكوي سۇزەكتەن امان قالعانى ايتىلادى. ول تورتەۋدىڭ ۇشەۋى قايدا قاشقانى بەلگىسىز. جىلناما وسىلاي دەيدى، ول جىلناما تۇسىنىك بەرۋگە ءتيىس ەمەس. الايدا حامسانى وقي وتىرىپ پانليۋ اتاي ولگەن جەتپىس جەتىگە، ۇشتى-كۇيلى جوق بولعان ۇشەۋگە قاراماستان جالعىز امان قالعان سوپى تۋرالى عانا ويلادى. "باۋىرلارىم، قاشاندا قالعانمەن بىرگە بولۋ كەرەك!" دەدى قادىرمەن اتاي مىنبەردىڭ شەتىن جۇدىرىعىمەن ءبىر سالىپ قالىپ.

ارينە، بۇل قوعام ستيحيالىق اپاتپەن كۇرەسە ءجۇرىپ ەنگىزگەن ساقتىق شارالارىنان، ويلاستىرىلعان تارتىپتەن باس تارت دەگەن ءسوز ەمەس. قارسىلىق ەشتەڭە جاساماي، تىزەڭدى بۇگىپ وقيعانىڭ ءوز اعىسىمەن وربۋىنە جول بەر دەيتىن ۋاعىزشىلاردى دا تىڭداۋدىڭ قاجەتى جوق. كەرىسىنشە، قاراڭعىدا قارمانىپ ءجۇرىپ، ءتىپتى كوزىڭ كورمەي قالسا دا جاقسىلىق جاساۋعا تىرىس. ال باسقا ۇساق-تۇيەكتىڭ بارىندە وز ورنىڭنان تابىلىپ، ءتىپتى جاس بالالاردىڭ ولىمىندە دە بويسۇنىپ قۇدايعا كونۋ كەرەك، باسىڭا پانا ىزدەۋ قاجەت ەمەس.

وسى ارادا پانليۋ اتاي جينالعاندارعا مارسەل وباسى كەزىندەگى بەلزەنس ەپيسكوپتىڭ تاريحىن ايتتى. ىندەتتىڭ اياعىندا ەپيسكوپ پارىزى تالاپ ەتكەننىڭ ءبارىن جاساپ، ەندى جۇرتقا ەشقانداي كومەك بەرە المايتىنىن بىلگەن سوڭ، ازىق-تۇلىك قورىن جيناپ الىپ، ءوز ۇيىنە قامالىپ، قاقپاسىن بىتەپ سىلاپ تاستايدى، ازابى مەن قايعى قاسىرەتى ارناسىنان اسقان مارسەلدىكتەر بۇرىن ءپىر تۇتىپ كەلگەن ادامىنان تۇراقسىزدىعى ءۇشىن زاڭدى تۇردە اينىپ، اۋرۋ تاراتۋ ءۇشىن ونىڭ ءۇيىنىڭ اينالاسىنا ولىكتەردى ءۇيىپ تاستايدى، ءتىپتى كەيبىرەۋىن اۋلاسىنا دا لاقتىردى. ءسويتىپ، ءسال وسالدىققا بوي الدىرىپ، ارانىن اشقان اجالدان قاشىپ قۇتىلماق بوپ ۇيىنە تىعىلعان ەپيسكوپتىڭ ۇستىنە اسپاننان ولىكتەر قۇلايدى. مىنە، ءبىز وسى مىسالدان تاعىلىم الۋىمىز كەرەك: وبا كەزىندە ەشبىر ارال بولمايدى، بولۋعا ءتيىستى دە ەمەس. ەكىنىڭ ءبىرى دەيتىن جانە جوق. ارىڭ نە قالاسا، سونى ىستە، قۇدايعا دەگەن ماحاببات پەن قارسىلىقتىڭ اراسىنان تاڭداۋىڭدى ال قۇدايعا قارسىلىقتى تاڭداۋعا قايسىڭنىڭ باتىلىڭ بارادى؟

"باۋىرلارىم، - دەپ ءسوزىن جالعاستىردى پانليۋ، ونىڭ داۋىس ىرعاعىنان جينالعاندار ۋاعىزدىڭ اياقتالىپ كەلە جاتقانىن اڭعاردى. - قۇدايعا دەگەن سۇيىسپەنشىلىك - قيىن سۇيىسپەنشىلىك. وعان دەگەن سۇيىسپەنشىلىك ءوزىڭدى-وزىڭ ۇمىتۋىڭدى، جەكە باسىڭدى جاراتپاۋىڭدى تالاپ ەتەدى. الايدا جالعىز سول عانا ازاپتىڭ سۇمدىعى مەن بالالاردىڭ اجالىن جۋىپ-شايا الادى، سول عانا ونى قاجەتتىلىككە اينالدىرا الادى، ايتپەسە ادام ونى تۇسىنۋگە قابىلەتسىز. مىنە، ءبۇل، وزدەرىڭىزبەن تىزە قوسىپ بىرگە يگەرگىم كەلەتىن قيىن ساباق. مىناۋ نانىمدى الىڭىزدارشى، پەندەنىڭ كوز الدىندا ول - قاتال، ال قۇدايدىڭ كوز الدىندا بىردەن-بىر باعالى دۇنيە، ءبىزدىڭ ءبارىمىز سوعان جاقىنداسۋعا، سوعان جاناسۋعا ءتيىسپىز. وسىنشالىق سۇمدىق وقيعانىڭ الدىندا ءبىزدىڭ ءبارىمىز بىردەي بولۋىمىز كەرەك. بۇل قۇزار بيىكتە ءبارى ءبىر ارناعا سايىپ، بارلىعى تەڭەلەدى دە، كورىنەۋ ادىلەتسىزدىك قويناۋىنان جارقىلداپ اقيقات شىعادى. فرانسيانىڭ تۇستىگىندەگى كوپتەگەن شىركەۋلەردە وبادان ولگەندەردىڭ شىركەۋ حورى تاقتا تاسىنىڭ استىنا جەرلەنەتىنى، ءدىني قىزمەتشىلەردىڭ ءوز پىكىرىنە وسى زيراتتار بيىگىنەن سوز ارنايتىنى، مىنە، سوندىقتان. ولار ۋاعىزدايتىن اقيقات وسى كۇلدەن جىلتىرايدى، ال وندا كىشكەنتاي سابيلەردىڭ دە ۇلەسى بار".

ريە شىركەۋدەن شىققاندا داۋىلدى جەل جارتىلاي اشىلعان ەسىكتەرگە لاپ قويىپ، ۇيدى-ۇيىنە تاراعالى شىققانداردى بەتتەن ۇردى دا تۇردى. سوبورعا جەل جاۋىن مەن دىمقىل اسفالت ءيىسىن قۋىپ تىعىپ، دۇعا وقىعاندار كىرە بەرىستەگى باسقىشقا جەتپەي-اق كوز الدىنا قالا بۇگىن قانداي كورىنەتىنىن ءبىلدى. دارىگەردىڭ الدىندا جاس دياكون مەن قارت پوپ قالپاقتارىنا جارماسقان جەلمەن الىسىپ بارا جاتتى. قاريا وسى تەڭ ەمەس كۇرەستىڭ ۇستىندە دە ۋاعىزدى تالقىلاۋدان ءبىر تانعان جوق. ول پانليۋ اتايدىڭ ءدىلمارلىعىن لايىقتى باعالاپ، ۋاعىزشى ويىنىڭ باتىلدىعى شامىنا تيگەنىن دە جاسىرعان جوق. ۋاعىزدا كۇشتەن گورى ۇرەي باسىم دەپ تاۋىپ، ول پانليۋ اتايدىڭ جاسىنداعى ءدىني قىزمەتشىنىڭ قوبالجۋعا حاقىسى جوق دەدى. جەلدىڭ سوققىسىنان جالتارماق بولىپ باسىن تۇقىرتىپ العان جاس دياكون پانليۋ اتايدا ءجيى بولاتىنىن راستاپ، ونىڭ جانىندا بولىپ جاتقان وزگەرىستەردەن حاباردار ەكەنىن، تراكتاتى بۇدان دا باتىل بولعاندىقتان جاريالاۋعا شىركەۋ سەنزۋراسىنىڭ رۇقسات بەرە قويۋى نەعايبىل ەكەنىن باياندادى.

— دەگەنمەن، ونىڭ باستى يدەياسى قانداي؟ - دەپ قارت پوپ تىقاقتاي سۇرادى.

ولار باسقىشقا دا شىققان ەدى، ءبىراق ۋىلدەي ۇمتىلعان جەلدىڭ قىرسىعىنان دياكون بىردەن جاۋاپ قاتا المادى. ءسال عانا تولاستى پايدالانىپ ءوز ويىن ايتتى:

― ەگەر ءدىني قىزمەتشى كومەك ءۇشىن دارىگەرگە جۇگىنەتىن بولسا، ءبۇل ارادا قايشىلىق ايقىن.

پانليۋ اتايدىڭ ۋاعىزىن ريە ايتىپ بەرگەندە، تاررۋ سوعىس كەزىندە كوزىنەن ايىرىلعان بوزبالانى كورىپ، پاپىمىن جوعالتقان پوپتى جاقسى بىلگەنىن ايتتى.

— پانليۋدىكى ءدۇرىس، - دەدى تاررۋ. - بەيكۇنا جان يەسى كوزىنەن ايىرىلعانىن كورگەندە حاق حريستيانين عانا نە نانىمىن جوعالتادى، نە كوزسىز قالۋعا راۋا بولادى. پانليۋ نانىمىن جوعالتقىسى كەلمەيدى، ول اقىر-تاقىرىنا دەيىن بارادى. ول، مىنە، وسىنى ايتپاق بولعان.

بالكىم، تاررۋدىڭ ەسكەرتپەسى كەيىنگى ءبىر كەلەڭسىز وقيعالار مەن جاقىن ادامدارىنىڭ وزىنە دە جۇمباق پانليۋ «تايدىڭ ءجۇرىس-تۇرىسىنا نەداۋىر جارىق تۇسىرەدى.

سونىمەن ۋاعىزدان كەيىن اراعا بىرنەشە كۇن سالىپ، پانليۋ اتاي جاڭا پاتەرگە كوشىپ الۋدى ويلاندى. ءدال وسى تۇستا ىندەتتىڭ كۇشەيۋىنە وراي كۇللى قالا وزدەرىنىڭ ادەتتەگى تۇراقجايلارىن اۋىستىرىپ جاتقانداي كورىندى. تاررۋدىڭ مەيمانحانادان شىعىپ دارىگەر ريەنىڭ ۇيىنە قونىستانعانى سياقتى، پانليۋ اتاي دا وردەن بولگەن پاتەردەن ءازىر وبا قىرىنا الماعان كەرەمەت قۇدايشىل ءبىر كەمپىردىڭ ۇيىنە كوشۋگە ءماجبۇر بولدى. پانليۋ اتاي جاڭا تۇراققا قالجىراۋى ۇدەپ، قورقىنىشى ارتقان جاعدايدا كوشىپ-قوندى. سوندىقتان ول پاتەر يەسىنىڭ قۇرمەتىنەن سول بەتتە-اق ايىرىلدى. ويتكەنى كەمپىر اۋليە وديليانىڭ تاڭعاجايىپ اۋليەلىگىن قىزۋ ماداقتاي باستاعاندا پوپ بولماشى شىدامسىزدىق تانىتىپ، قارسىلىق بىلدىرگەن، ءبۇل، ارينە، ونىڭ شارشاپ - شالدىعىپ جۇرگەنىنەن ەدى. كەيىن كەمپىردىڭ تىم قۇرىسا تىلەۋلەس بەيتاراپتىعىنا جەتۋگە قانشا تىرىسقانىمەن، ودان ەشتەڭە شىقپادى. سەبەبى ول العاشقى بەتتە-اق وعان جامان اسەر قالدىرىپتى. كەش سايىن ول قوناقجايدان وزىنە بولىنگەن بولمەگە بەتتەپ بارا جاتىپ، ونى ءوزى توقىعان ورنەكتەرمەن الەمىشتەگەن كەمپىردىڭ جون ارقاسىن عانا كوزى شالادى دا، قۇلاعىندا ونىڭ: "تىنىشتى ءتۇن بولسىن، اتاي!" دەگەن كەبىر ءۇنى عانا قالادى. وسىنداي كەشتەردىڭ بىرىندە ول توسەككە جاتا بەرىپ شەكەسى مەن بىلەگى قىزىپ، باسى الىپ كەتىپ بارا جاتقانىن بايقادى، بىرنەشە كۇن بويىنا قۇرىستاتىپ جۇرگەن بەزگەك تولقىنى جەتكەن ەكەن دەپ ويلادى.

ودان ارعىنىڭ ءبارىن پاتەر يەسىنىڭ اڭگىمەسىنەن عانا بىلۋگە تۋرا كەلدى. تاڭەرتەڭ كەمپىر ادەتتەگىدەي وتە ەرتە كوتەرىلدى. ءوز تۇرعىنىن بوسقا كۇتىپ، قادىرمەن اتايدىڭ جاتىنجايدان ءالى شىقپاعانىنا تاڭدانىپ، ابايلاپ قانا ەسىگىن قاعۋعا بەل بۋدى. ونىڭ ۇيقىسىز تۇننەن كەيىن ءالى تۇرماعانىن بايقادى. تىنىسىن تىم اۋىر الىپ جاتقان ونىڭ بەتى قاشانعىسىنان دا قىزىل ەكەن. كەمپىردىڭ سوزىنە قاراعاندا، ول سىپايىلاپ قانا دارىگەر شاقىرتايىق دەگەن ەكەن، اتاي ول ۇسىنىستى بىردەن كىلت قايتارىپ تاستاپتى. رەنجىگەن ءۇي يەسى اۋلاق كەتىپتى. ءبىراز ۋاقىتتان كەيىن پانليۋ اتاي قوڭىراۋ سوعىپ، ونىڭ كىرىپ كەتۋىن ءوتىنىپتى. ول ءوزىنىڭ قاتەلىگىنە كەشىرىم سۇراپ، وبا تۋرالى ءسوز بولۋى دا مۇمكىن ەمەس، ونىڭ ەشقانداي نىشانى جوق، ءبارى مەيلىنشە قاجىپ قالجىراعاندىقتىڭ سالدارى دەپ مالىمدەيدى. وعان قارت .»ايەل ادەپتەن وزباي قارسىلىق ءبىلدىرىپ، دارىگەر شاقىرۋدى ۇسىنسا، استە دە ول ءوز دەنساۋلىعى ءۇشىن الاڭداعاندىقتان ەمەس ەكەنىن، ۇزاماي ونىڭ دا دەنى-قارنى قۇدايدىڭ ىرقىندا بولاتىنىن بىلەتىنىن، تەك قانا قادىرمەن اتايدىڭ حال-جايىنا الاڭدايتىنىن، ول ءۇشىن ءوزىن جاۋاپتى سەزىنەتىنىن ايتتى. الايدا ول ۇندەمەگەن سوڭ، ءوزىنىڭ تىكەلەي بورىشىن وتەۋ دەپ ءبىلىپ، دارىگەر شاقىرتۋدى تاعى دا قۇلاققاعىس ەتتى. اۋليە اتاي قايتادان باس تارتتى، بۇل جولى العاشقىداي ەمەس، ءوزىنىڭ باس تارتۋىنا قايداعى ءبىر وۋالدىر سەبەپتەردى قوسىپ، تۇسىنىكسىزدەۋ اقتالعان بولدى. قارت ايەلدەن ونىڭ ۇزاق-سونار تۇسىنىكسىز كوپ سوزدەرىنەن جالعىز عانا ۇققانى - اۋليە اتاي ءوز ۇستانىمىنا قايشى كەلەتىن بولعاندىقتان دارىگەر شاقىرتۋدان باس تارتاتىنى. ول ءوز تۇرعىنىنىڭ اقىل-ويى بويداعى توزگىسىز قىزۋدان بۇلدىراي باستاعانىن سەزىپ، ءبىر كەسە ءدارى تۇنباسىن اكەپ بەرۋمەن عانا شەكتەلدى.

جاعداي وسىلاي بولعان سوڭ، ءوز مىندەتىن مۇقيات ورىنداۋعا بەل بايلاعان ءۇي يەسى ءاربىر ەكى ساعات سايىن تۇرعىنىنا كىرىپ، ءحالىن ءبىلىپ تۇردى. بارىنەن بۇرىن ونى قايران قالدىرعانى -اۋرۋدىڭ كۇن ۇزاق باسىلماعان ەرەسەن قىزۋى، دىرىلدەپ-قالشىلداۋى. ول كورپەسىن بىرەسە لاقتىرىپ، بىرەسە قايتا قىمتانادى، الاقانىن تەرشىگەن ماڭدايىنان المايدى، جاستىقتان باسىن كوتەرىپ جوتەلمەك بولادى، جوتەلى قىرىلداپ، بۋلىعىپ وعاش شىعادى، ىشتە بىردەڭە ءۇزىلىپ كەتكەن سياقتى كورىنەدى. سىرتتان قاراعاندا، تاماعىنا تۇرىپ قالعان ماقتانى قاقىرىپ تاستاعىسى كەلەتىن سەكىلدى. وسى ۇستامالاردان كەيىن ول ابدەن السىرەپ، جاستىققا سىلق ەتىپ قۇلادى. سوسىن ول قايتادان باسىن كوتەرىپ، الدەقايدا قابىرعاعا قادالدى، كوزى الايىپ، ءبىرتۇرلى تابيعي ەمەس قالىپ تانىتادى، قىزۋى بۇرىنعىدان دا ءورشىپ، ەلىرىپ كەتتى. ءبىراق اۋرۋدى شامداندىرىپ الامىن با دەپ قارت ايەل دارىگەر شاقىرۋعا باتپادى. ءسىرا، سىرتتاي سۇمدىق ۇرەيلەندىرەتىن ءبۇل اۋرۋ كادىمگى بەزگەكتىڭ ۇستاماسى بولۋى دا مۇمكىن.

الايدا ول كەشكىسىن باتىلدىق جاساپ پانليۋ اتايمەن تاعى دا اقىلداسىپ كورىپ ەدى، كوڭىلگە قونارلىقتاي جاۋاپ الا المادى. ول ءوز ۇسىنىسىن قايتالادى، ءبىراق بۇل جولى اۋليە اتاي توسەگىنەن باسىن كوتەرىپ، القىنسا دا، ءسوزىن ءۇزىپ-ۇزىپ ايتسا دا، دارىگەرلەرگە قارالعىسى كەلمەيتىنىن ايقىن اڭعارتتى. وسى سوزدەردەن كەيىن ءۇي يەسى تاڭعا دەيىن كۇتۋگە بەل بۋىپ، ەگەر پانليۋ اتايدىڭ ءحالى جاقسارماسا، ءنومىرىن راديودان قىسقا كۇندە قىرىق رەت قايتالاپ جاتاتىن قۇج-حابار اگەنتتىگىنە تەلەفون شالارمىن دەپ ويلادى. ءوز مىندەتىن مۇلتىكسىز ورىنداي وتىرىپ ول تۇندە دە اۋرۋعا كىرىپ، ءحالىن ءبىلىپ، قاداعالاپ تۇرۋدى كوزدەدى. الايدا كەشكىسىن ءبىر كەسە جاڭا ءتۇنبا بەرىپ، قيسايا تۇرايىن دەپ جاتا قالسا، تەك كۇن شىعا ويانعانى عوي. تۇرا سالا، اۋەلى ول اۋرۋعا جۇگىرىپ باردى. پانليۋ اتاي قوزعالىسسىز سۇلىق جاتىر ەكەن. تەرىسىنىڭ كەشەگى قىزىلى ولىدەي قۋارىپ بوپ-بوز، ءبىراق بەت ءپىشىنى بۇرىنعى دوڭگەلەك جۇزىنەن اجىراماعان. اۋرۋ كەرەۋەتتىڭ تۇسىنا ىلىنگەن ءتۇرلى-تۇستى حرۋستال سالپىنشاقتارى بار شامعا قادالعان دا قالعان. پاتەر يەسىن كورگەندە ول باسىن بۇردى. ءتۇنى بويى بىرەۋ ۇرىپ-ۇرىپ، تاڭعا جاقىن توڭىرەگىندە نە بولىپ جاتقانىن سەزبەيتىن حالگە جەتكىزىپ تاستاپ كەتكەن ءتارىزدى. ول ءحالى قالاي ەكەنىن سۇرادى. اۋليە اتاي قارت ايەلدى تاڭداندىرىپ وعاش، بارىنەن بەزگەندەي ءبىر ۇنمەن ءحالىنىڭ ناشار ەكەنىن، ءبىراق دارىگەر شاقىرۋدىڭ قاجەتسىزدىگىن ايتىپ، قالىپتاسقان تارتىپكە سايكەس ءوزىن لازارەتكە اتتاندىرۋىن ءوتىندى. ۇرەيى ۇشقان قارت ايەل تەلەفونعا ۇمتىلدى.

ريە ءتۇس الەتىندە كەلدى. كەمپىردىڭ اڭگىمەسىن تىڭداپ بولىپ، پانليۋ اتايدىكى ابدەن دۇرىس ەكەنىن، الايدا ءوزىن، وكىنىشكە وراي، تىم كەش شاقىرتقانىن ايتتى. پانليۋ اتاي ونى دا بەيجاي، بەيتاراپ قارسى الدى. ريە اۋرۋدىڭ دەنساۋلىعىن قاراپ كورىپ، قايران قالدى، بەز نەمەسە وكپە وباسىنىڭ دەنەسىندە ەشقانداي نىشانى جوق، تەك كەۋدەسى قىسىپ، بۋلىعا بەرەدى. ال تامىرىنىڭ سوعىسى وتە ءالسىز، جالپى ءحالى قاتەرلى، ءۇمىت دەگەن جوقتىڭ قاسى.

― بۇل اۋرۋدىڭ ءتان نىشاندارى بىزدە اتىمەن جوق، - دەدى ريە پانليۋ اتايعا. - الايدا تولىق ايقىندىق بولماعاندىقتان ءسىزدى وڭاشالاۋىم كەرەك.

پانليۋ اتاي، رازىلىقتان با ەكەن، ءبىر ءتۇرلى كەيىپپەن جىميدى دا، ۇندەگەن جوق. ريە تەلەفون شالعالى كورشى بولمەگە كىردى دە جاتىنجايعا قايتىپ كەلدى. پانليۋ اتايعا بارلاي قارادى.

— ءسىزدىڭ قاسىڭىزدا قالامىن، - دەدى ايالى ۇنمەن.

بۇل ءسوزدى ەستىگەندە اۋرۋ ەپتەپ سەرگىگەن سەكىلدەنىپ، دارىگەرگە ءسال جىلىعان كوزبەن قارادى. سوسىن سوزدەرىن ارەڭ قۇراپ، بىردەڭە ايتتى، ونىڭ داۋسىندا مۇڭ بار-جوعىن دارىگەر اڭعارا المادى.

- راحمەت، - دەدى پانليۋ. - ءدىن قىزمەتشىلەرىندە دوس دەگەن بولمايدى. ولار بار سەزىمىن ءوز سەنىمىنە، دىنىنە بەرەدى.

ول كەرەۋەتتىڭ باسىندا ءىلۋلى تۇرعان عايسا كەرىلگەن كرەستى سۇرادى، ءوتىنىشى ورىندالىپ، ونى العان سوڭ تەرىس اينالىپ كرەسكە ۇزاق قارادى.

لازارەتتە پانليۋ اتاي اۋىز اشقان جوق. ەشبىر سەزىم-تۇيسىك جوق زات سياقتى بەلگىلەنگەن ەم-دومنىڭ ەشقايسىسىنا قارسىلىق كورسەتپەدى، ءبىراق كەرمە-كرەستى قولىنان قايتىپ شىعارعان جوق. الايدا ونىڭ اۋرۋى ايقىن ەمەس: وبا ما، باسقا ما - ءبىلىپ بولمايدى. ءسىرا، سوڭعى كەزدە دياگنوستيكا كارتىن شاتاستىرۋ وبانى ءماز قىلاتىن بولسا كەرەك. ءبىراق پانليۋ اتايدىڭ اۋرۋىنا قاتىستى بۇل ايقىنسىزدىقتىڭ ەشبىر ءمانى بولعان جوق.

ىستىعى كۇشەيىپ كەتتى. جوتەلى بۇرىنعىدان دا قىرىلداي شىعىپ، اۋرۋدى كۇنى بويى ازاپقا سالدى. ەڭ اياعىندا كەشكە قاراي پانليۋ اتاي تاماعىندا تۇنشىقتىرىپ تۇرعان ماقتا سياقتى بىردەڭەنى قۇسىپ تاستادى-اۋ، اقىرى. قاقىرىق قان ارالاس بولىپ شىقتى. بەزگەك قانشا بۋىرقانىپ بەزىلدەتسە دە، پانليۋ اتاي قالىس قالپىن بۇزباي، جان-جاعىنا قاراۋمەن جاتتى.

ەرتەڭىنە تاڭەرتەڭ سانيتارلار ونىڭ سۋىپ قالعان دەنەسىن كوردى، كەرەۋەتتەن جارتىلاي سىرعىپ تۇسكەن ونىڭ كوزىندە جان جوق ەكەن. كارتىشكەسىنە: "كۇماندى جاعداي" دەپ قانا جازىلدى.

سول جىلى بۇكىل اۋليەلەر كۇنى ادەتتە ءوتىپ جۇرگەنىندەي وتكەن جوق. ارينە، بۇل ارادا اۋا رايىنىڭ دا سەبەبى بولدى. كۇن كىلت قۇبىلىپ، اپشىنى قۋىرعان اپتاپ ىستىقتىڭ ورنىنا كۇزگى سالقىن ءتۇستى. وتكەن جىلدار سياقتى، سۋىق جەل ىزىڭدادى دا تۇردى. كۇللى اسپاندى تورلاپ قۇشاق-قۇشاق بۇلتتار جوڭكىدى، ولاردىڭ كولەڭكەسى تومەندە جولىندا تۇرعان ۇيلەردى وراپ، ول وتكەندە قاراشانىڭ التىن تۇستەس ساۋلەسى ولاردى قايتادان قۇشاعىنا الدى. كوشەلەردە سۋ سىڭىرمەيتىن العاشقى پلاششتار پايدا بولدى. ۇزاماي بۇكىل قالا سول جىلتىراق ماتالاردىڭ سۋىلىنا تولىپ كەتتى. باقساق، گازەتتەر ۇلى فرانسيانىڭ تۇستىگىندەگى ۇلى وبا جىلى دارىگەرلەر اۋرۋ جۇقتىرۋدان ساقتانۋ ءۇشىن ۇستىنە سىرتىن مايلاعان ماتادان تىگىلگەن كيىم كيگەنىن جازعان كورىنەدى. دۇكەن يەلەرى وسى جاعدايدى پايدالانىپ، سورەلەرگە ساننەن شىققان وتپەي جاتقان بۇيىمداردى قايتا شىعارىپ، سول ارقىلى باسيللادان قورعانامىز دەپ جۇرت تالاسا-تارماسا تالاپ الدى.

كۇزدىڭ بەلگىلەرى قانشالىق كوزگە ۇرىپ تۇرسا دا، ءبارىمىز ءبۇل كۇنى زيرات جايىمەن قالعانىن بىلدىك جانە ەسكە الدىق. وتكەن جىلدارى ترامۆايلار حريزانتەمانىڭ تۇششى يىسىنە تولىپ، ايەلدەر تۋىسقاندارىنىڭ مولاسىن گۇلمەن بەزەندىرۋ ءۇشىن لەك-لەگىمەن جاقىندارى ماڭگى تىنىس الىپ جاتقان جەرگە قاراي اعىلاتىن. بۇرىن تىرىلەر جالعىزدىعى جانە ۇمىت بولعانى ءۇشىن ولىلەردى قاستەرلەپ، ارۋاعىنا قۇرمەت كورسەتۋگە اسىعاتىن. ال بيىل ەشكىم مارقۇم بولعاندار تۋرالى ويلاعان جوق. ونسىز دا ولاردى ەل كوپ ويلايدى دەسە كەرەك. ەندى تانىس مولاعا قايتا كەلىپ، قۇرمەت كورسەتىپ، وكىنىشتى جاڭعىرتۋدى ارتىق ساناعان سىڭايى بار ءبارىنىڭ. ەندى مارقۇمدار دا بۇرىنعىداي ەمەس، ۇمىت قالدىرماس ءۇشىن ولاردىڭ باسىنا جىلىنا ءبىر كەلىپ، بەيىتىن تازالاپ ءجۇرۋ قالدى. ولار تەزىرەك ۇمىتىلۋعا ءتيىس تىلەمەگەن داۋا سياقتى بولدى. مىنە، سوندىقتان دا بيىلعى بۇكىل اۋليەلەر مەرەكەسى تابيعي بولماي شىقتى. تاررۋدىڭ پىكىرىنە قاراعاندا، ءتىلى اششى بولىپ بارا جاتقان كوتتار ايتقانداي، ءقازىر بىزدە ءاربىر كۇن - ولىلەر مەرەكەسى.

شىنىندا دا، كرەماتوريي پەشىندە وبانىڭ مەرەكەلىك الاۋى لاۋلاپ-اق جاندى. راس، ءولىم-جىتىم تۇراقتادى. وبا ەندى ەڭ بيىككە ورنالاسىپ الىپ وڭتايلى ورىنداعى شەنەۋنىكتەي ىجداھاتتاپ، كۇندەلىكتى ءولىم-جىتىمدى تاپتىشتەپ وتىراتىن ءتارىزدى. بىلەتىندەردىڭ پىكىرىنە قاراعاندا، بۇل ءىس جۇزىندە يگى نىشان. ماسەلەن، ءولىم-جىتىم كورسەتكىشىنىڭ جوعارى ءبىر كوتەرىلىپ الىپ، قۇبىلماي تۋرا بارا جاتقانى - ۇمىتتەندىرەتىن جايت. "تاماشا، عاجاپ قيسىق" دەپ راستاپ قويدى دارىگەر ريشار. ىندەت ءۇيدىڭ توبەسىنە جەتتى، ەندى قۇلاۋى عانا قالدى دەپ سەندىرەدى. مۇندا دارىگەر كاستەلدىڭ، دالىرەك ايتقاندا، ول جاساعان سىۆوروتكانىڭ ۇلەسى مول، ول كەيبىر جاعدايدا تاماشا ناتيجە بەردى. كاستەل قارت ماستانعان جوق، ونىڭ پىكىرىنە قاراعاندا، ءازىر الدىن الا ەشتەڭە ايتۋعا بولمايدى، ويتكەنى ىندەتتىڭ ويدا جوق سەكىرىستەر جاسايتىنى تاريحقا ءمالىم. وراندىقتاردىڭ ساناسىنا سابىرلىلىق سىڭىرۋگە كوپتەن قۇلشىنىپ جۇرگەن پرەفەكتۋرا قيىن كەزەڭنەن وتتىك دەپ ويلاپ، ءتيىستى بايانداما ازىرلەۋ ءۇشىن دارىگەرلەردى جيناۋ كەرەك دەگەن ۇسىنىس جاسادى. كەنەت كورسەتكىش توبەگە جەتكەن كەزدە وبا دارىگەر ريشاردىڭ دا ءومىرىن ءۇزىپ كەتتى.

ءسوز جوق ەلەڭ ەتكىزەر، ءبىراق ەشتەڭە دالەلدەمەيتىن بۇل وقيعانى ەستىپ، الدىنداعى نەگىزسىز ەلىرگەنىندەي قالا بيلىك ورىندارى تورىعۋعا قايتا ءتۇستى. كاستەل بولسا، ەشتەڭەگە قاراماي، ءوز سىۆوروتكاسىن بۇرىنعىدان دا مۇقيات ازىرلەي بەردى. ونسىز دا اۋرۋحانا نەمەسە لازارەتكە اينالدىرىلماعان بىردە-بىر قوعامدىق عيمارات قالمادى، ال پرەفەكتۋراعا اۋىز سالماعان سەبەبى - ءار الۋان جيىندار ءۇشىن ءباز ءبىر ورىن قاجەت بولدى. جالپى، ىندەتتىڭ جۋىق مانىندە تۇراقتانعان كەزىندە ريە ۇيىمداستىرعان سانيتارلىق قىزمەت ءوز مىندەتىن تولىق ورىندادى دەۋگە بولادى. بارىن سالىپ جۇمىس ىستەگەن دارىگەرلەر مەن سانيتارلار ەندى بۇدان ارتىق كۇش-جىگەر تالاپ ەتىلمەس دەپ ۇمىتتەندى. ولارعا ەندىگى قالعانى -كىسىلىكتەن دە اسقان پارىزىن مۇمكىن قادەرىنشە مۇقيات ورىنداۋ. وبانىڭ وكپەنى زاقىمدايتىن تۇرىنەن العاش بىرنەشە عانا وقيعا تىركەلگەن ەدى، ەندى ول بۇكىل قالا بويىنشا تەز تاراپ بارادى، ءباز ءبىر ادامداردىڭ كەۋدەسىنە ءورت قويىپ، سونى ۇرلەپ ورشىتكەن جەل سياقتى. قاندى قۇسىق قيناعان اۋرۋلار الدەقايدا تەز ولەدى. اۋرۋدىڭ بۇل جاڭا ءتۇرى جاعدايىندا جۇعۋى دا وڭاي بولاتىن ءتارىزدى. دەگەنمەن، ءبۇل جونىندەگى پىكىر ەكى جارىلدى. قاۋىپسىزدىك ماقساتىمەن مەديسينا قىزمەتكەرلەرى دەزينفەكسيالايتىن دارىلەر سىڭىرىلگەن بەتپەردە كيىپ، جۇمىسىن جالعاستىرا بەردى. العاش قاراعاندا ىندەت تارالا بەرەتىن ءتارىزدى ەدى. ءبىراق بەز وباسىمەن اۋىراتىندار سانى سيرەۋىنە بايلانىستى قورىتىندى تەڭەلۋگە اينالدى.

سوعان قاراماستان، قالالىق بيلىك ورىندارىن الاڭداتار باسقا دا ماسەلەلەر از بولعان جوق، ازىق-تۇلىك تاپشىلىعى ايقىندالا ءتۇستى. ساۋداگەرلەر، ارينە، سىرت قالعان جوق، بازاردا باياعىدان جوق ءبىرىنشى قاجەتتىلىكتەگى ازىق-تۇلىكتەردى اكەسىنىڭ قۇنىنا ساتتى. كەدەي وتباسىلار اسا قيىن جاعدايعا تاپ بولدى، ەڭ بايلاردىڭ مۇرتى دا قيسايعان جوق. وبا ءوز تاراپىنان ەشقانداي الالىقسىز ارەكەت جاساعاندىقتان دا ءبىزدىڭ ازاماتتاردىڭ اراسىنداعى تەڭدىك ءجىبىن شيراتىپ، نىعايتا تۇسۋگە ءتيىس بولاتىن، ءبىراق جاعداي كەرىسىنشە بولىپ شىقتى - ىندەت كادىمگى وزىمشىلدىك مۇددەلەردىڭ ويىنىن ءورشىتىپ، جۇرتتىڭ جۇرەگىندە ادىلەتسىزدىك سەزىمىن كۇشەيتىپ جىبەردى. ساقتالعانى تەك ءولىم تەڭدىگى عانا، ءبىراق ونى ەشكىم دە تىلەمەيتىنى بەلگىلى. اشتىقتان ازاپ شەككەن كەدەيلەر جۇرتى ازات، نانى ارزان كورشى قالالار مەن ەلدى مەكەندەر تۋرالى ارماندادى. جۇرتتىڭ قارنىن تويعىزا المايتىن بولسا، ولاردىڭ قالاعان جاعىنا كەتۋىنە رۇقسات ەتسىن دەگەن تىلەكتەر تۋىنداي باستادى. "نان نەمەسە ەركىندىك!" دەگەن سوزدەر ۇرانعا اينالىپ، ۇيلەردىڭ قابىرعالارىنا دا جازىلىپ قالدى، كەيدە ءبۇل ءسوزدى ءوتىپ بارا جاتقان پرەفەكتىڭ ارتىنان ايقايلاپ ايتاتىن بولدى. بۇل ۇراننىڭ جۇرتتى باس كوتەرۋگە شاقىرعان دابىلعا اينالىپ كەتەر ءتۇرى بولدى دا، ول تەز باسىپ تاستالدى، ءبىراق ءىستىڭ ناسىرعا شابارى بايقالماي قالعان جوق. جوعارىدان بەرىلگەن بۇيرىققا بايلانىستى گازەتتەردىڭ اشىقتان-اشىق وپتيميزم رۋحىندا ارەكەت ەتكەنى بەلگىلى. ولارعا سەنەر بولساڭ، اپات جىلىنا بارىنەن ءتان نارسە - "تۇرعىندارعا تولعانارلىق ونەگە بولعان كەرەمەت سابىرلىلىق پەن سالقىنقاندىلىق".

الايدا تاس قىپ جابىلعان، قۇپيا ەشتەڭە قالماعان قالادا ءبىزدىڭ قاۋىمداستىق بەرەتىن "ونەگە" جونىنەن الدانعان ەشكىم جوق. جوعارىدا اتالعان سابىرلىلىق پەن سالقىنقاندىلىق جايىندا دۇرىس ۇعىمىڭ بولۋ ءۇشىن ءبىزدىڭ بيلىك ورىندارى ۇيىمداستىرعان كارانتينگە نەمەسە "وڭاشالاۋ لاگەرىنە" زەر سالسا دا جەتىپ جاتىر. شىنىن ايتۋ كەرەك، وزگە جۇمىستاردان قولى تيمەگەن اڭگىمەشىنىڭ ءوزى ولاردا بولعان جوق. سوندىقتان ول تەك تاررۋدىڭ كۋالىگىن عانا كەلتىرە الادى.

تاررۋ ءوز كۇندەلىگىندە قالالىق ستاديوندا ۇيىمداستىرىلعان سونداي لاگەرگە رامبەر ەكەۋى بارعانىن شىنىندا دا اڭگىمە ەتىپتى. ستاديون قالالىق قاقپانىڭ اۋزىندا دەرلىك جەرگە ورنالاسقان، ءبىر جاعىنان ول ترامۆايلار ءجۇرىپ جاتقان كوشەگە شىعادى، ەكىنشىسىندە - قالا ەڭسە كوتەرگەن جوتاعا دەيىن كوسىلىپ جاتقان اي تاقىر جازىققا قارايدى. ول جان-جاعىنان بيىك بەتون دۋالمەن قورشالعان، سوندىقتان جۇرت قاشپاۋ ءۇشىن ءتورت قاقپاعا ءتورت كۇزەتشى قويسا جەتىپ جاتىر. ونىڭ ۇستىنە كوشەدەن بيىك قابىرعامەن ءبولىپ تاستالعان كارانتينگە تۇسكەن بەيشارالاردىڭ وتكەن-كەتكەننىڭ اۋەستىگىنەن قورىقپاۋىنا كامىل بولادى. ونىڭ ەسەسىنە كۇن ۇزاق ستاديوندا تاپ قاسىنان تاسىر-تۇسىر تارسىلداپ وتكەن ترامۆايدىڭ داۋسى ايقىن ەستىلىپ تۇرادى، قالعان الەمنەن ءبولىنىپ قالعان بايعۇستار جۇرتتىڭ جۇمىسقا بارعانىن، قايتقانىن بايقاپ وتىرادى. ءسويتىپ، ولار ازىرگە وزدەرى ءۇشىن جولى جابىق ءومىر بىرنەشە مەتر جەردە جالعاسىپ، قىز-قىز قايناپ جاتقانىن، مىناۋ بەتون قابىرعالار بىر-بىرىنە بولەك ەكى پلانەتاعا ورنالاسقاننان دا جات ەكى الەمدى ءبولىپ تۇرعانىنا كوز جەتكىزەدى.

تاررۋ مەن رامبەر ستاديونعا جەكسەنبى كۇنى تۇستەن كەيىن بارۋعا كەلىستى. ولارعا كەلىپ الگى فۋتبولشى گونسالەس جابىستى: رامبەر ونى ستاديون قاقپالارىنداعى قاراۋىلداردىڭ اۋىسىپ تۇرۋىن مىندەتىنە الۋعا كوندىردى جانە لاگەر باستىعىمەن تانىستىرۋعا ۋادە بەردى. ءوز سەرىكتەرىمەن كەزدەسكەن گونسالەس ءدال وسى ۋاقىتتا وباعا دەيىن ماچقا دايىندالىپ، كيىم اۋىستىرىپ جاتاتىنىن ەسكە ءتۇسىردى. ەندى ستاديونداردىڭ ءبارى تارتىپ الىنعاندا بارار جەر، باسار تاۋ قالماي، گونسالەس ءوزىن بوس جۇرگەن ساندالباي سەزىنەدى، ءتىپتى ۇسقىنى دا سوعان كەلەتىن سياقتى.

مىنە، سول سەبەپتى دە ول لاگەر كەزەكشىلىگىن موينىنا الىپ، تەك اپتانىڭ اقىرعى كۇندەرى عانا ىستەيتىن بولىپ كەلىستى. اسپاندى بۇلت تورلادى، گونسالەس باسىن جوعارى كوتەرىپ، جاۋىندى دا ەمەس، كۇنەس تە ەمەس، وسىنداي اۋا رايى فۋتبولدىڭ قولى عوي، شىركىن دەپ قيالدادى. تابيعات سىيلاعان ءدىلمارلىق دەڭگەيىنە قاراي ول تىڭداۋشىلارىنا شەشىنەتىن جەردەگى ءيىستى، تريبۋنالارداعى اپىر-توپىر سىعىلىستى، قوڭىر الاڭداعى مايكىلەردىڭ اشىق جولاعىن، ءۇزىلىس كەزىندە قۇرعاعان تاماقتى ءجىبىتۋ ءۇشىن ىشەتىن سۋسىننان مىڭداعان كوزگە كورىنبەس مۇز ينەلەردىڭ جۇتقىنشاقتى قالاي شاباقتايتىنىن جەتكىزۋگە تىرىستى. قالا شەتىنىڭ ويلى-قىرلى كوشەلەرىمەن ورتالىققا جەتكەنشە فۋتبولشىنىڭ كوزىنە العاش كورىنگەن تاستى تەۋىپ كەلەتىنىن اتاپ وتەدى تاررۋ. كەيدە ونى سۋ اگاتىن جىلعالاردىڭ توركوز قورشاۋىنا قاراي تەۋىپ: "ءبىر دە ءنول - مەنىڭ پايداما" دەپ داۋىستاپ جىبەرەتىنى دە بار. شىلىمىن شەگىپ بولىپ، تۇقىلىن اۋاعا تۇكىرىپ تاستاپ، جەرگە تۇسىرمەي اياعىمەن قاعىپ جىبەردى ول ستاديوننىڭ وزىندە فۋتبول ويناپ جۇرگەن بالالار دوبىن بۇلارعا قاراي جىبەرىپ الىپ ەدى، گونسالەس ەرىنبەي-جالىقپاي ونى تۇرا قۋىپ، دالمە-دال سوققىمەن كەرى قايتاردى.

اقىرى، ولار ستاديونعا دا كىردى. تريبۋنالاردىڭ ءبارى لىق تولى. الايدا الاڭدا قاز-قاتار سىعىلىسىپ بىرنەشە ءجۇز قىزىل شاتىرلار تۇر، ىشىندەگى زەمبىلدەر مەن تۇيىنشەكتەر انادايدان كوزگە شالىنادى. ەرىكسىز اكەلىنگەندەرگە قالقانىڭ استىندا وتىرىپ، جاڭبىردان نەمەسە كۇننىڭ اپتابىنان قورعانۋى ءۇشىن تريبۋنالاردى ىبىرسىتپاۋ تاپسىرىلعان. ءبىراق ولار كۇن باتا شاتىرلارىنا تاراۋعا ءتيىس. تريبۋنانىڭ استىندا دۋش بولىمشەسى بار، ونى جوندەۋدەن وتكىزىپ، كيىم شەشەتىن جەردى كەڭسە مەن مەدپۋنكت ەتىپ قايتا جابدىقتاعان. ەرىكسىز اكەلىنگەندەردىڭ كوپشىلىگى تريبۋنالاردى ۇناتادى، كەيبىرەۋلەرى شىعار اۋىز جاقتا قىدىرۋدى جاقسى كورەدى. ال ەندى بىرەۋلەر ءوز شاتىرىنىڭ اۋزىندا جۇرەسىنەن وتىرىپ، توڭىرەكتى شولادى. تريبۋنالا وتىرعانداردىڭ جۇزىنەن كۇيزەلىس بايقالادى، ءبارى دە ءباز بىردەڭە كۇتەتىن ءتارىزدى.

― ال ولار كۇنى بويى نە بىتىرەدى؟ - دەپ سۇرادى تاررۋ رامبەردەن.

— ەشتەڭە دە بىتىرمەيدى، ەشتەڭە دە ىستەمەيدى.

شىنىندا دا، بارلىعى ۇنجىرعاسى ءتۇسىپ، الاقانىن اشىپ، قولىن سالبىراتىپ وتىر. ادەتتەن تىس ۇندەمەس ادامداردىڭ وسىناۋ وراسان جيىنى وعاش اسەر تۋعىزادى.

- العاشقى كۇندەرى مۇندا ساڭىراۋ بولىپ قالارداي ەدىك، - دەپ ءتۇسىندىرىپ جاتىر رامبەر. - ال سوسىن بارا-بارا سويلەسۋدەن قالدى ءبارى.

تاررۋدىڭ جازبالارىنا سەنەر بولساق، وندا ءبۇل بەيشارالاردى كامىل تۇسىنۋگە بولادى: العاشقى كۇندەرى ولار شاتىرلارعا سىعىلىسىپ شىبىننىڭ ىزىڭىنا قۇلاق تۇرەدى نەمەسە دەنەلەرىن قانى شىققانشا تىر-تىر قاسيدى، اياۋشىلىق ءبىلدىرىپ تىڭدار قۇلاق تابىلسا، ءوزىنىڭ ىزاسى مەن ۇرەيى تۋرالى ايتادى... ال لاگەر حالىققا اۋزى-مۇرنىنان شىعىپ تولعاننان بەرى ونداي اياۋشىلار از كەزدەسەتىن بولدى. سوندىقتان ۇندەمەي عانا كورشىڭە كوز قيىعىن تاستاپ، كۇماندانا قاراۋعا تۋرا كەلدى. كەيدە اناۋ سۇرعىلت، سوندا دا شۇعىلالى اسپاننان ءباز بىرەۋ مىناۋ القىزىل لاگەرگە كۇماندىلىك پەن سەنىمسىزدىك ۇرىعىن سەبەتىن سياقتى كورىنەدى.

ءيا، ولاردىڭ ءبارىنىڭ تۇرىنەن سەنىمسىزدىك بىلىنەدى. ولاردى قالعان الەمنەن ءبولىپ تاستاعان سوڭ، تۇر-تۇستەرىنىڭ بىر-بىرىنە ۇقساپ كەتۋى دە تەگىن ەمەس، ءبارى دە قورقىنىشتان جاپا شەگىپ، ءباز بىردەڭەدەن اقتالعىسى كەلەتىن سىڭاي تانىتادى. تاررۋدىڭ كوزى كىمگە تۇسسە دە، ءبارى دە ءومىرىنىڭ ءمانىن قۇرايتىن جانىنان ايىرىلىسقانىنا وپىناتىن، وزەگى ورتەنەتىن سياقتى. ەرتەدەن قارا كەشكە دەيىن ءولىم تۋرالى ويلاي بەرە مە، سوندىقتان ولار جالپى ەشتەڭە ويلامايتىن بولعان. وزدەرىن ءبىر دەمالىستا جۇرگەندەي سەزىنەدى ءبارى. "الايدا، ەڭ سۇمدىعى، ولاردىڭ ۇمىت قالعاندىعى، - دەپ جازادى تاررۋ، - جانە ونى ءبارى تۇسىنەدى. ولاردى بىلگەندەر ۇمىتادى، ويتكەنى باسقالار جايىندا ويلاۋعا تۋرا كەلەدى جانە ءبۇل ورىندى دا. ال ولاردى سۇيگەندەر دە ۇمىتادى، ويتكەنى ولاردى بوساتۋعا، ارەكەت جاساپ، ءار الۋان امال-ايلا ىزدەپ، تابانىنان توزادى. ءوز جاقىنىن تۇتقىننان قايتسە شاپشاڭ شىعارۋدى ويلاپ ءجۇرىپ، ول بارا-بارا كىمدى قۇتقارعالى جۇرگەنىن دە ويلامايدى. ءبۇل دا ابدەن تۇسىنۋگە بولاتىن جايت. اقىر اياعىندا، ەشكىم تۋرالى ەشكىم دە ناعىز اۋىر سىناق تۋعان سىن ساعاتتىڭ وزىندە شىنداپ ويلاي المايدى. ويتكەنى بىرەۋ تۋرالى شىنداپ ويلاۋ - ول تۋرالى ۇدايى ويلاۋ دەگەن ءسوز، ول ءۇشىن ۋاقىت دەگەندى ۇمىتىپ، باسقا پىكىردىڭ بارىنەن باس تارتىپ، شىبىننىڭ ىزىڭىنا دا، دەنەنىڭ قىشۋىنا دا، قارنىڭنىڭ اشۋىنا دا ءمان بەرمەۋ كەرەك. ءبىراق شىبىن مەن قىشۋ قاشاندا بولعان، بولا دا بەرەدى. ءومىر دەگەنىڭ سوندىقتان قيىن نارسە. ولار بولسا، مىنە مۇنى وتە جاقسى بىلەدى".

ولاردىڭ قاسىنا لاگەر باستىعى كەلىپ، مسە وتون دەگەن بىرەۋدىڭ كورگىسى كەلەتىنىن ايتتى. گونسالەستى كابينەتىنە وتىرعىزىپ، باستىق قالعاندارىن تريبۋناعا اپاردى، شەتكەرىرەك وتىرعان مسە وتون بۇلاردىڭ جاقىنداعانىن كورىپ، ورنىنان كوتەرىلدى. ول ەركىندىكتەگىدەي كيىنىپ الىپتى، ءتىپتى كراحمالداعان تار جاعاسىن دا اعىتپاپتى. تاررۋ ودان ءبىر-اق وزگەرىس بايقادى - سامايىنداعى ءبىر ۋىس شاشى تىكىرەيىپ، ءبىر باتەڭكەسىنىڭ باۋى شەشىلىپ كەتىپتى. تەرگەۋشىنىڭ ءتۇرى قالجىراڭقى، سۇحباتتاستارىنىڭ جۇزىنە ءبىر رەت تە كوز سالعان جوق. بۇلار دا كورگەنىنە قۋانىشتى ەكەنىن ايتىپ، دارىگەر ريەگە بۇكىل قىزمەتى ءۇشىن العىسىن جەتكىزۋدى ءوتىندى.

رامبەر مەن تاررۋ ۇندەگەن جوق.

― جاك ونشا قينالماعان شىعار دەپ سەنەمىڭ، - دەدى از-كەم كىدىرىستەن كەيىن تەرگەۋشى.

مسە وتون ۇلىنىڭ اتىن اۋزىنا العانىن تاررۋ العاش ەستىپ تۇر، سوندىقتان وزگە دە وزگەرىستەر بارىن ءتۇسىندى. كۇن كوكجيەككە قاراي سىرعاناپ، ەكى بۇلتتىڭ اراسىنداعى ساڭىلاۋدان سىعالاپ، تريبۋناعا كولبەۋ ءتۇسىپ، اڭگىمەلەسىپ تۇرعانداردىڭ جۇزىنە التىن نۇرىن شاشىراتتى.— راس، راس، ول مۇلدەم قينالعان جوق، - دەدى تاررۋ.

ولار كەتكەن كەزدە تەرگەۋشى ۇياسىنا قونار كۇنگە قاراپ،تۇرعان ورنىندا قالا بەردى.

كەزەكشىلىك گرافيگىن زەردەلەپ جاتقان گونسالەسپەن قوشتاسقالى ولار باستىقتىڭ كابينەتىنە باس سۇقتى.

فۋتبولشى كۇلىمدەپ، ولاردىڭ قولىن قىستى.

― كيىم شەشەتىن جەرگە تۇسكەنىمە دە تاۋبە، - دەدى ول باستىق ولاردى شىعار اۋىزعا باستاپ كەلە جاتىر، كەنەت تريبۋنانىڭ استىنان بىردەڭە قۇلاق جارارداي قاتتى ساتىرلادى. سوسىن جاقسى زاماندا كوپشىلىككە ماچى ناتيجەسىن حابارلاپ، بولماسا كوماندالاردىڭ قۇرامىمەن تانىستىراتىن داۋىستاعىش قۇرال كەشكى اس تاراتىپ بەرىلەتىندىكتەن ەرىكسىز اكەلىنگەندەردىڭ ءوز شاتىرلارىنا تاراۋىن تالاپ ەتتى. جۇرت جايلاپ تريبۋنالاردان ءتۇسىپ، ءىلبي باسىپ شاتىرلارىنا تارتتى. ءبارى تاراپ بولعاندا ۆوكزالدارداعى سياقتى ەكى شاعىن اۆتوكار كورىندى دە، شاتىرلار اراسىنداعى جولمەن ەكى ۇلكەن قازاندى سۇيرەپ، ىلگەرى جىلجىدى. ونى قارسىلاعان جۇرت ەكى قولىن جايدى، ەكى ءشومىش قازانعا سۇڭگىپ، ىشىندەگىسىن سوزىلعان قولداعى تارەلكەلەرگە قۇيدى. ەلەكتروكار سوسىن ءارى جىلجىپ باسقا شاتىرلاردىڭ قاسىنا بوگەلدى، الگى قيمىل قايتالاندى.

— ءىستى عىلىمي ۇيىمداستىرۋ وسى، - دەدى تاررۋ باستىققا.

― ەندى قالاي، عىلىمي تۇرعىدان، - دەدى وزىنە-وزى رازى باستىق كەلگەندەرگە قوشتاسقالى قولىن بەرىپ.

ىمىرت ءۇيىرىلىپ، اسپان اشىلدى. لاگەرگە ايقىن جۇمساق ساۋلە سەبەزدەدى. كەشكى بەيبىت اۋاعا جان-جاقتان قاسىقتار مەن تارەلكەلەردىڭ سىڭعىرى كوتەرىلدى. شاتىرلاردىڭ ۇستىنەن جارعانات قالقىپ قالاي كورىنسە، سولاي ءىزىم-عايىم جوق بولدى. قورشاۋدىڭ ارعى جاعىندا جولمەن ترامۆاي شاقىرلادى.

— بەيشارا تەرگەۋشى، - دەپ كۇبىرلەدى قاقپادان شىعىپ بارا جاتىپ تاررۋ. - ول ءۇشىن ءباز بىردەڭە جاساۋ كەرەك ەدى. ال زاڭقويعا قالاي كومەكتەسەرسىڭ؟!

ءبىزدىڭ قالادا باسقا دا لاگەرلەر بولدى جانە ولار از دا ەمەس، الايدا اڭگىمەشى ينابات ساقتاپ، ناقتى حابارى بولماعاندىقتان ولار تۋرالى ايتپايدى. جالعىز-اق ايتارى -وسىنداي لاگەرلەردىڭ بولۋى، ولاردان اڭقىپ تۇراتىن ادام ءتانىنىڭ ءيىسى، قۇلاقتى جاراتىن داۋىستاعىشتاردىڭ ءۇنى، قۇپيا جاسىرىپ تۇرعان تىلسىم قابىرعالار، قارعىس اتقان سول جەردەن قورقۋ - ءبارى-بارى قوسىلىپ ءبىزدىڭ ازاماتتاردىڭ جۇرەگىنە ءزىل سالماعىن سالاتىنى، ەڭسەسىن ەزىپ، ۇنجىرعاسىن بۇرىنعىدان دا تۇسىرەتىنى. باسشىلىقپەن قاقتىعىستاردا جيىلەپ ءتۇرلى ۇرىس-كەرىس بولدى.

ءسويتىپ جۇرگەندە، قاراشانىڭ اياعىنا قاراي سالقىن تاڭدار باستالدى. نوسەر جاڭبىرلار ساراڭسىماي، كوشەلەر مەن كومكەرمە تاستارىن جالتىراتا جۋىپ، ءبۇلتتان ايىققان اسپاندى تومەنگە ەلجىرەي قارايتىنداي قىلدى. جازعى قۋاتىنان ايىرىلعان كۇن قالامىزعا تاڭەرتەڭ جارقىن دا سالقىن نۇرىن توگەدى دە تۇرادى. ال كەشكىسىن اۋا قايتا جىلۋدا. وسىنداي كەشتەردىڭ بىرىندە تاررۋ دارىگەر ريەگە جان-جۇرەگىن جايىپ سالعىسى كەلدى.

كەشكى ساعات ونداردا زىقىڭدى شىعاراتىن ۇزاق جۇمىس كۇنىنەن كەيىن دەمىكپە شالعا كىرىپ شىعۋعا جينالعان ريەگە تاررۋ بىرگە جۇرگىسى كەلەتىنىن ايتتى. كونە قوتاننىڭ ۇستىندە اسپان مولدىرەيدى. سامال جەل ۋ-شۋسىز قاراڭعى شولاق كوشەلەردى كەزىپ ءجۇر. دەمىكپە شال مەيماندارىن اياعى ايعايعا ۇلاسىپ، قۇلاقتىڭ ەتىن جەگەن مىلجىڭ سوزبەن قارسى الدى. ول ءاۋ دەگەننەن جىلىكتىڭ مايلى باسى قاشاندا جەگەن اۋىز جەسىنگە بۇيىرادى دەسە، كوپشىلىك سوعان سەنبەيدى دەپ شاعىندى، توستاعان سۋدا قالقىسا، وعان مەنىڭ باسىم نەسىنە اۋىردى، -دەپ وزىنە-وزى رازى بولىپ، الاقانىن جانە ۋقالاپ قويادى. دارىگەر قاراپ بولعانشا، سوڭعى وقيعالارعا تۇسىنىكتەمە بەرىپ اۋزىن جاپقان جوق.

ولاردىڭ توبەسىنەن ارى-بەرى جۇرگەن اياق دىبىسى شىقتى. تاڭدانعان تاررۋدىڭ ءتۇرىن بايقاپ قالعان شالدىڭ بايبىشەسى بۇل دىبىس شاتىردان شىقسا كەرەك، تەرراسادا كورشى ايەلدەر كەزدەسىپ قالعان عوي دەدى. شاتىردان اينالانىڭ كورىنىسى تاماشا، تەرراسالاردىڭ كوبى جوعارىدان كەلىپ تۇيىسەدى دە، كورشىلەر تومەندەگى پاتەرگە تۇسپەي-اق بىر-بىرىنە قوناق بولا بەرەتىنىن حابارلادى تاعى دا كەمپىر.

― دۇرىس، - دەپ قوستادى شال - كوتەرىلگىلەرىڭىز كەلسە، كوتەرىلىڭىزدەر. اۋاسى تازا.

ءۇش ورىندىق تۇرعان تەرراسا بوس ەكەن. وندا كوز جەتكەن جەردىڭ ءبارى تەپ-تەگىس تەرراسالار الىستا قاراۋىتقان تاستاق بىردەڭەگە بارىپ ءبىر-اق تىرەلەتىن ءتارىزدى، ونى ەكەۋى دە جاعالاۋداعى جوتا دەپ ءبىلدى. سوندا دا جانار ەكى-ۇش كوشەنى بويلاپ، وسى ارادان كورىنبەيتىن پورتتى كوكتەي ءوتىپ، كوكجيەك سىزىعىنا تىرەلدى، ول دوڭبەكشىگەن تەڭىزدىڭ اسپانمەن استاساتىن تۇسى. وعان ءتونىپ تۇرعان جارتاستار تىزبەگىنىڭ ۇستىندە اراسىنا بىردەي ۋاقىت سالىپ جارىق جالت ەتە قالادى، ال جارىقتىڭ كوزى ءبۇل ارادان كورىنبەيدى: ول -كوكتەمنەن بەرى باسقا پورتتارعا بەت العان كەمەلەرگە باعىت بەرىپ تۇرعان شامشىراقتار. داۋىلدى جەلدەن كەيىن اشىلعان ءمولدىر اسپاندا جارقىراپ جۇلدىزدار جاندى، شامشىراقتىڭ الىستاعى جارىعى ارا-تۇرا وعان جارق-جۇرق ەتكەن ءوز ساۋلەسىن قوسىپ تۇردى. جەل تاس پەن گۇل ءيىسىن اكەلەدى. اينالا قايماعى بۇزىلماعان تىنىشتىق.

— جاقسى، - دەدى ريە ورىندىققا جايعاسىپ جاتىپ، - وبا بۇل اراعا ەشقاشان جەتپەگەندەي اسەر تۋادى ەكەن. تاررۋ وعان ارقاسىن بەرىپ تۇرىپ تەڭىزگە قارادى.

― ءيا، - دەدى ول الدەن سوڭ. - جاقسى.

كەلىپ ول دا قاسىنا وتىرىپ، دارىگەردىڭ بەتىنە قارادى. اسپاننان ءۇش مارتە شامشىراق ساۋلەسى جۇگىرىپ ءوتتى. كوشەنىڭ تەرەڭ ساڭىلاۋىنان ىدىس-اياق سىلدىرى ەستىلدى. كورشى ءۇيدىڭ باياۋ عانا ەسىگى سىقىرلادى.

— ريە، - دەگەندە تاررۋدىڭ ءۇنى وتە تابيعي شىقتى.

― ءسىز وسى مەنىڭ كىم ەكەنىمدى بىلۋگە ەشقاشان تىرىسقان ەمەسسىز. سەنىمىمشە، ءسىز مەنىڭ دوسىمسىز عوي؟

— ءيا، سىزگە دوسپىن، - دەپ جاۋاپ قاتتى دارىگەر. - تەك كۇنى بۇگىنگە دەيىن سوعان ۋاقىتىمىز جەتپەپتى عوي.

― وتە جاقسى، ەندى مەن تىنىشپىن. وسى ءساتىڭىزدى دوستىققا ارناۋعا قارسىلىق جاساماڭىز.

جاۋاپ ورنىنا ريە جىميدى.

― ولاي بولسا، تىڭداڭىز...

الدەقايدا كوشەدە بارا جاتقان ماشينا دىمقىل جولدى ۇزاق شيىرلاعان سياقتى. ايتەۋىر شينالاردىڭ شيقىلى باسىلدى، ءبىراق ورناعان تىنىشتىقتى الىستاعى تۇسىنىكسىز ايقايلار بۇزدى. تەك سوسىن عانا تىنىشتىق اسپان مەن جۇلدىزداردىڭ سالماعىن وڭگەرىپ، ەكى ەركەكتىڭ ەنشىسىنە ءتيدى. تاررۋ ورنىنان قايتا تۇرىپ، تەرراسانىڭ قالدايىنا كەپ تايانىش ەتىپ، ورىندىقتىڭ ارقاسىنا شالقالاپ شارشاپ وتىرعان ريەنىڭ تاپ الدىندا تۇردى. دارىگەر تاررۋدىڭ سۇلباسىن ەمەس، اسپان اياسىنان ءبولىنىپ شىققان ۇلكەن قاراۋىتقان بىردەڭەنى عانا كوردى. اقىر سوڭىندا تاررۋ ءسوز باستادى، ونىڭ اڭگىمەسىنىڭ جۋىق مانىندەگى مازمۇنى مىنانداي.

"وڭاي بولۋى ءۇشىن اڭگىمەنى مىنادان باستايىق، ريە، مەن ىندەت ءورشىپ تۇرعاندا ءسىزدىڭ قالاعا كەلمەي تۇرىپ-اق وباعا شالدىققانمىن. مەن دە سول جاپا شەگىپ جاتقاندار سياقتى كوپتىڭ ءبىرىمىن دەسەم دە بولار. الايدا مۇنى بىلمەيتىن ادامدار نەمەسە سول وبانىڭ ىرقىنا ۇيرەنىپ كەتكەن ادامدار بولادى. سونداي-اق جاعدايدى باستان-اياق ءبىلىپ سودان سىتىلىپ شىعۋعا قۇلشىناتىن دا كىسىلەر بار. سول سىتىلىپ شىعىپ، قۇتىلىپ كەتۋگە قۇمار جان مەن ەدىم.

جاستىق شاعىمدا ءوزىمدى بەيكۇنا ساناپ، ويسىز ءوستىم. مەن مازاسىزدار قاتارىنا قوسىلمايمىن، كەرىسىنشە، ومىرگە بارلىق بوزبالالار قالاي ەنسە، مەن دە سولاي قادام باستىم. بارلىعى قولىمنان كەلدى، عىلىمدى وڭاي يگەردىم، ايەلدەرمەن تاماشا ءتىل تابىستىم، مازاسىزدىق بۇلتى ۇيىرىلسە، ودان شاپشاڭ ارىلدىم. ءبىراق زاۋدە ءبىر كۇن ويعا باتا باستادىم. سوندا... ايتا كەتەيىن، سىزدەرگە قاراعاندا مەن كەدەيلىك دەگەن نە ەكەنىن بىلگەنىم جوق. اكەم پروكۋروردىڭ كومەكشىسى بولدى، ياعني نەداۋىر كورنەكتى قىزمەت اتقاردى. سىرتتاي لاۋازىمىنىڭ اسەرى ودان بىلىنبەيتىن. تابيعاتىنان ول اقجارقىن، اقكوشەك جان بولاتىن. انام قاراپايىم ايەل ەدى، بارلىعىنان يمەنىپ، كوپ ۇندەمەيتىن، مەن ونى جاقسى كورەتىنمىن. جاقسى دا كورەمىن، الايدا ول جايىندا كوپ ايتپاعاندى ارتىق كورەمىن. اكەم ماعان كوپ اينالشىقتادى، جاقسى كوردى، ءتىپتى تۇسىنۋگە دە تىرىستى دەپ ويلايمىن. سىرتتا ونىڭ قاستىق، ارانداتۋ ارەكەتى دە بولعانعا ۇقسايدى، ونىسىنا ەندى كوزىم دە جەتتى، قاراڭىزشى، ءبىراق وعان ءقازىر تيتتەي دە نامىسىم كەلمەيدى. ءوزىن ونداي جاعدايدا قالاي ۇستاۋ قاجەت بولسا، سولاي ۇستادى ول، ەشكىمدى تۇقىرتقان دا، ساستىرعان دا جوق. قىسقاشا ايتقاندا، ول دارا تۇلعا بولعان جوق، اۋليە بوپ ءومىر سۇرمەگەنمەن، اقىلسىز دا ادام بولماعانىنا ەندى ءوزى ولگەننەن كەيىن كوزىم جەتىپ وتىر. تىرلىگىندە اسىپ-تاسپاي ورتا، كەۋدە تۇستى ۇستاندى، ادەتتە ادامداردىڭ مۇنداي توبىنا جۇرت ۇزاق ۋاقىت ءتانتى بولادى.

الايدا ونىڭ ءبىر وسالدىعى بار-تىن: شەكستىڭ "ۇلكەن تەمىرجول" انىقتاماسى ونىڭ ۇستەل ءۇستى كىتابى بولاتىن. ول ساياحات جاساعان جان ەمەس، بار بولعانى دەمالىسىن شاعىن عانا ساياجايى بار بەرتانيدا وتكىزەتىن. ءبىراق پاريج- بەرلين پويىزىنىڭ كەلەر-كەتەر ۋاقىتىن مۇدىرمەي ايتىپ، ءتىپتى ليوننان ۆارشاۆاعا قاتىنايتىن پويىز سياقتى قارا ءدۇرسىن مارشرۋتتاردى سۇراعان جانعا ۇسىنىپ جاتاتىن، ال قايسىسىن اتاساڭ دا، كەز كەلگەن استانالاردىڭ اراقاشىقتىعىن دالمە-دال جاتقا ايتاتىنى جانە بار.

ماسەلەن، ءسىز، دوكتور، بريانسوننان شامونيكەگە قالاي جەتۋدى سۇرارسىز، وعان ءتىپتى ۆوكزال باستىعىنىڭ ءوزى ويلانىپ قالۋى مۇمكىن. ال اكەم ويلانباي-اق جاۋابىن سارت ەتكىزەتىن. ءاربىر قولى بوس كەشتە ول وسى سالاداعى ءبىلىمىن جەتىلدىرۋگە تىرىسىپ، ونى وزىنە ماقتانىش سانايتىن. مەنى ءبۇل سۇمدىق قىزىقتىرىپ، ونى ءجيى سىناپ كورەتىنمىن، جاۋابىن انىقتامامەن سالىستىرعاندا، ول ەشقاشان جاڭساقتىق جىبەرمەيتىن. وسىناۋ بەيكۇنا قارەكەت ەكەۋمىزدى جاقىنداستىرىپ، ول مەنىڭ جاناشىر تىڭداۋشى ەكەنىمدى باعالايتىن. ال مەن ونىڭ تەمىرجول كەستەسى سالاسىنداعى ارتىقشىلىعىن باسقالاردان تيتتەي دە كەم ساناعان ەمەن.

ءبىراق تىم اۋەستەنىپ كەتىپ، وسىناۋ ادال جاندى اسىرا باعالاپ قويارمىن دەپ قورقامىن. بۇل ماسەلەنى ءتامامداۋ ءۇشىن تۋراسىن ايتايىن؛ مەنىڭ قالىپتاسۋىما اكەمنىڭ تىكەلەي ىقپالى بولعان جوق. ەڭ زور اسەرى - ماعان تۇپكىلىكتى سەرپىن بەرگەنى. مەن ون جەتى جاسقا تولعاندا اكەم ءسوزىن تىڭداتۋ ءۇشىن سوتقا شاقىردى. تورەشىلەر سوتىندا ءبىر ماڭىزدى ءىس قارالماق ەكەن، زايىرى ول سوندا سويلەيتىن ءوزىن ماعان پايدالى جاعىنان كورسەتپەك نيەتتە بولسا كەرەك. سونداي-اق جاس قيالدى باۋراپ الۋعا ءتيىس بۇل ءراسىم ءوزى تاڭداعان كاسىپكە مەنىڭ دە ىنتامدى وياتار دەگەن ءۇمىتى بولدى-اۋ دەيمىن. مەن قۋانا كەلىستىم، بىرىنشىدەن، اكەمدى سۇيسىندىرگىم كەلدى، ەكىنشىدەن، ونى ۇيدەگىدەن باسقا رولدە كورىپ، ءسوزىن تىڭداۋ ماعان قىزىق كورىندى. بار بولعانى وسى، باسقا ەشتەڭە دە ويلاعانىم جوق. سوتتا نە بولاتىننىڭ ءبارى ماعان بالا كۇنىمنەن-اق ابدەن تابيعي ءارى لاجسىز بولىپ كورىنەتىن، بەينەبىر 14 تامىز مەرەكەسى نەمەسە سىنىپتان سىنىپقا وتكەندەگى مەرەكە سياقتى. ءبىر سوزبەن ايتقاندا، زاڭناما جونىندەگى تۇسىنىگىم مەيلىنشە ءۇستىرت ەدى، ءبىراق ونىڭ ءومىر سۇرۋىمە بوگەتى بولعان جوق.

الايدا سول كۇننەن باستاپ مەنىڭ جادىم جالعىز-اق بەينەنى - سوتتالۋشىنىڭ عانا بەينەسىن ۇستاپ قالدى. نە ءۇشىن ەكەنىندە تۇرعان ەشتەڭە جوق، شىن مانىندە ول كىنالى بولدى-اۋ دەپ ويلايمىن. ءبىراق سيرەك سارى شاشتى وتىزدار شاماسىنداعى ءبۇل ادام ءبارىن دە مويىنداۋعا ءازىر تۇرعانداي، ءوز ىستەگەنى، ونىڭ وزىنە نە ىستەيتىنى شىنىمەن ۇرەيلەندىرىپ، زارەسىن ۇشىرعانداي كورىندى، سونان با ەكەن، بىرنەشە ءمينوت وتكەندە مەن تەك سونى، جالعىز سونى عانا كوردىم دە وتىردىم. نەگە ەكەنى بەلگىسىز، ول تىم شاقىرايىپ كەتكەن جارىقتان شوشىنعان جاپالاقتى ەسكە ءتۇسىردى. گالستۋگىنىڭ تۇيىنشەگى جاعاسىنىڭ استىنا جىلجىپ كەتكەن. ۇدايى ءبىر قولىنىڭ، وڭ قولىنىڭ تىرناعىن كەمىردى دە وتىردى... قىسقاشا ايتقاندا، بوياۋدى باتتاستىرا بەرمەيىن، ءوزىڭىز دە ءتۇسىنىپ وتىرعان شىعارسىز، ول وندا ءتىرى ەدى.

ال مەن كەنەت وسىعان دەيىن ونى تەك ويلاۋعا وتە-موتە قولايلى كەيىپتە "ايىپتالۋشى" دەپ قانا ۇعىپ وتىر ەكەنمىن. اكەم تۋرالى مۇلدەم ۇمىتىپ كەتتىم دەپ ايتا المايمىن، ءبىراق بىردەڭە ءىشى-باۋىرىمدى ەزىپ، قانشا تىرىسقانىممەن سوتتالۋشىدان كوز ايىرا المادىم. ەشتەڭەنى دە تىڭداعان جوق سياقتىمىن، ءبىراق مۇندا ءتىرى ادامدى ولتىرمەك ەكەنىن سەزەمىن، سول سەزىم، بوي بەرمەيتىن ءبىر تۇيسىك تولقىن ءتارىزدى كوزسىز بىربەتكەيلىكپەن مەنى سوعان تارتادى. سودان مەن اكەم ايىپتاۋ ءسوزىن باستاعاندا عانا ويانىپ ەس جيدىم.

قىزىل پروكۋرور قاپتالىندا وزىنە ۇقسامايتىن، ءوزىم بىلەتىن اقجارقىندىعى مەن اقكوشەكتىگىنەن جۇرناق جوق، باياعى ىزگى جاندى اكەمدى تانىماي قالدىم. ءسوزىن داۋرىقپا تىركەستەرمەن توعىتىپ، اۋزىنان ىسىلداعان جىلاندار شىعىپ جاتقانداي بولدى. مەنىڭ تۇسىنگەنىم - ونىڭ الگى ادامعا ءولىم جازاسىن سۇراپ، ونى دا ازسىنىپ، باسىن شابۋدى تالاپ ەتىپ وتىرعانى. راس، ول: "بۇل باس ءۇزىلىپ تۇسۋگە ءتيىس"، - دەدى. ءبىراق مۇندا تۇرعان ايىرماشىلىق قانشا. شىنىندا دا، ول باستى العان سوڭ بىردە-بىر بولىپ شىقپاي ما. سوڭعى شارۋانى ول ورىنداعان جوق. سوتتا سويلەۋدىڭ قورىتىندى سوزىنە دەيىن زەردەلەگەن مەن ەندى ءوزىمدى مىناۋ بەيباقپەن قانداي ەستەن تاندىرارلىق جاقىندىق بايلانىستىرىپ تۇرعانىن سەزدىم، اكەممەن ارامىزدا مۇنداي ەشقاشان بولعان ەمەس. ال اكەم قولدانىلىپ جۇرگەن عۇرىپقا سايكەس، سىپايىلاپ ايتقاندا، قىلمىسكەردىڭ "اقتىق مينۋتىنا" قاتىسۋعا مىندەتتى، ال بۇنى بارىنەن بۇرىن كىسى ءولتىرۋدىڭ ەڭ پاسىق ءتۇرى دەپ اتاۋعا بولار ەدى.

سول كۇننەن باستاپ شەكستىڭ انىقتاماسىنا جيىركەنىشتىڭ ءدىرىلىنسىز قاراي المايتىن بولدىم. سول كۇننەن باستاپ سوت ادىلدىگىنە ىقىلاس اۋداردىم، زارەم ۇشا وتىرىپ، ءولىم جازاسى تۋرالى ۇكىمدەردى، جازالاپ ولتىرۋلەردى زەر سالا وقىدىم، وقي وتىرىپ، اكەمنىڭ قىزمەت بابىمەن سان رەت كىسى ولتىرۋگە قاتىسقانىن، ءدال سونداي كۇندەرى ونىڭ تاڭنان تۇرىپ كەتەتىنىن تاڭدانا ەسكە ءتۇسىردىم. ءيا، ول ونداي كۇندەرى قوڭىراۋلى ساعاتتى ادەيى بۇراپ قوياتىن. بۇل جايىندا اناممەن سويلەسۋگە باتپادىم، ءبىراق بايقاتپاي ونى سىرتىنان باقىلاي باستادىم، سوندا عانا اتا-انالارىمنىڭ بىر-بىرىنە جات ەكەنىن، انا ءومىرى باستان-اياق وزىنەن-وزى بەزۋ بولعانىن ءتۇسىندىم. سوندىقتان ونى كەشىرە سالدىم. كەيىن بىلسەم، جارىقتىقتىڭ كەشەتىن دە ەشتەڭەسى جوق ەكەن، تۇرمىسقا شىققانشا بار ءومىرىن كەدەيلىكپەن وتكىزىپتى، سول كەدەيلىك ونى باعىنىشتىلىققا ۇيرەتىپتى.

شاماسى، ءسىز مەنەن تۋعان شاڭىراعىمدى بىردەن تاستاپ شىققانىمدى ەستىگىڭىز كەلەتىن بولار. جوق، مەن ۇيدە ءالى ۇزاق، ءبىر جىلداي تۇرىپ قالدىم. جۇرەگىم سىزداپ ءجۇردى. بىردە كەشكىسىن اكەم انامنان ەرتەڭ ەرتە تۇرۋىم كەرەك دەپ قوڭىراۋلى ساعاتتى سۇرادى. ءتۇنى بويى كوز شىرىمىن الماي شىقتىم. ول ورالعان سوڭ كەلەسى كۇنى ۇيدەن كەتتىم. اكەم مەنى كورىسىپ كەڭەسەيىك دەپ ىزدەپ تاپتى، ءبىراق ارامىزدا ەشقانداي اڭگىمە دە، ارىلۋ دا بولعان جوق: وعان جايلاپ قانا ەگەر ۇيگە كۇشپەن قايتاراتىن بولسا، وزىمە-وزىم قول سالاتىنىمدى ايتتىم. جالپى مىنەزى جۇمساق كىسى بولاتىن، اقىر اياعىندا مەنىڭ ىرقىما كوندى، ۇزاقسونار ءسوز سويلەپ، سوڭىندا وزىمشە ءومىر سۇرەمىن دەگەن تالابىمنىڭ يگى ەكەنىن مويىندادى (مەنىڭ كەتۋىمدى ءوز بەتىمەن ءومىر ءسۇرۋ دەپ وتىرعان سوڭ، ارينە، وعان تالاسىپ قارسى داۋ ايتقانىم جوق)، ونىمەن دە تىنباي قىرۋار اقىل-كەڭەس بەرىپ، كوز جاسىمدى ارەڭ ىركىپ وتىردىم. وسى اڭگىمەدەن كەيىن ءبىراز ۋاقىت ۇزبەي بارىپ انامنىڭ حال-جايىن ءبىلىپ تۇردىم، سوندا اكەمدى دە ۇشىراتتىم. سول قارىم-قاتىناس، مەنىڭشە، ونى كامىل قاناعاتتاندىراتىن سەكىلدەندى. ءوز باسىم وعان قارسى ەشقانداي جامان ويىم جوق، ءبىراق جۇرەگىم شەرگە بوگىپ ءبىر ءتۇرلى جاتپاي-اق قويدى. ول قايتىس بولعاننان كەيىن انامدى ءوز قولىما الدىم، ءتىرى بولسا، ءالى دە مەنىمەن بىرگە تۇرار ەدى.

اڭگىمەنىڭ باسىن سوزىپ جىبەرگەن سەبەبىم، بۇل شىن مانىندە دە بارلىعىنىڭ باسى بولدى. بۇدان ءارى قىسقا عانا باياندايىن. بۇعان دەيىن مولشىلىقتا تۇرعان مەن ون سەگىز جاسىمدا جوقشىلىقتىڭ نە ەكەنىن ءبىلدىم. كۇنكورىسكە بىردەڭە تابۋ ءۇشىن نەنىڭ باسىن شالمادى دەيسىڭ. ءبىراز دەڭگەيدە بارىنە دە ۇلگەرىپ، تابىسقا دا جەتتىم. الايدا مەنى بىردەن-بىر قىزىقتىرعان ماسەلە - ءولىم جازاسىنا ۇكىم شىعارۋ بولدى. ماعان سوناۋ سارى جاپالاقتىڭ ەسەسىن قايتارۋ ارمان-دى. سوندىقتان ساياساتپەن شۇعىلدانۋىم زاڭدى دا ەدى. جايدان-جاي وباعا شالدىققىم كەلمەدى - بار ماسەلە، مىنە، وسىندا. مەن ءومىر سۇرگەن قوعام ءولىم جازاسىن كەسۋگە نەگىزدەلگەن دەپ ويلايمىن. وعان قارسى شىعىپ، مەن كىسى ولتىرۋگە قارسى كۇرەسەمىن. ءوز باسىم وسىلاي ويلايمىن، باسقالار دا وسىلاي ايتادى، قاجەت دەسەڭىز، بۇل كوپ جاعدايدا ادىلەتتى دە. ءسويتىپ، مەن ءوزىم جاقسى كورگەن، ءالى دە جاقسى كورەتىن ادامداردىڭ قاتارىنا قوسىلدىم. ولارمەن ۇزاق ۋاقىت بىرگە ءجۇردىم، ونداي كۇرەسكە مەن قاتىسپاعان ەل ەۋروپادا قالعان جوق. ءجا، جارايدى ەندى...

البەتتە، رەتىنە قاراي ءبىز دە ءولىم جازاسى ۇكىمىن شىعارعانىمىزدى بىلەمىن. ءبىراق مەنى مىناۋ بىرنەشە ءولىم ەشكىمدى ەشكىم ەندى قايتىپ ولتىرمەيتىن الەم جاساۋىمىز ءۇشىن قاجەت دەپ يلاندىردى ەمەس پە. بەلگىلى ءبىر دەڭگەيدە بۇل دۇرىس تا بولدى، ءبىراق مەن ءبۇل تەكتەس دۇرىستىقتى جالپى قولداي المايمىن. بۇل ارادا جالعىز-اق داۋسىز نارسە بار، ول - مەنىڭ تولقۋىم، قوبالجۋىم. الايدا جاپالاقتى ەسكە الدىم دا، ودان ءارى ءومىر سۇرە بەردىم. بۇل كەيىن ءبىر ءولىم جازاسىن ورىنداۋ شاراسىنا تىكەلەي قاتىسقانىما (ۆەنگريا) دەيىن وسىلاي سوزىلا بەردى. ول دا ءبىر مەنىڭ جاس كەزىمدە جەتكىنشەكتىڭ كوزىن تاڭعانداي ەستەن تاندىرار وقيعا بولدى، ايىرماشىلىعى - بۇل جولى جەتكىنشەكتىڭ ورنىندا ەرەسەك ەركەك ەدى.

ادامدى قالاي اتاتىنىن ءسىز ەشقاشان كورمەگەن شىعارسىز؟ ارينە، كورگەن جوقسىز، وعان ايرىقشا شاقىرتۋسىز قاتىسا المايسىز، قاتىسۋشىلاردى جانە الدىن الا ىرىكتەيدى. سونىڭ سالدارىنان ءبۇل جونىندەگى سۋرەتتەر مەن كىتاپ جازبالارىن عانا قاناعات تۇتاسىزدار. تاڭىلعان كوز، دىڭگەك، ءسال الىسىراق بىرنەشە سولدات تۇرادى دەيسىز عوي. جوق، ولاي ەمەس! بىلسەڭىز بار عوي، ءبارى دە كەرىسىنشە، ءبىر ۆزۆود سولداتتى اتىلاتىننىڭ الدىنا ءبىر جارىم مەتر جەرگە ساپقا ءتىزىپ قوياتىن شىعار؟ ەگەر سوتتالعان كىسى ءبىر ادىم ىلگەرى اتتاپ، مىلتىقتىڭ اۋزىنا كەۋدەسىن توسسا شە؟ ەگەر وسى جاقىن جەردەن جۇرەك تۇسىنان ءدال اتسا، وق كەۋدەنى تەسىپ ءوتىپ كەتىپ، ورنى جۇدىرىق سىيعانداي ۇڭىرەيىپ تۇراتىن بولار؟ جوق، بۇدان ءسىز ەشتەڭە دە بىلمەيسىز، ويتكەنى وندايدىڭ ەگجەي-تەگجەيىن ايتۋعا بولمايدى. كىسىنىڭ ۇيقىسى - وباعا شالدىققانداردىڭ ومىرىنە قاراعاندا قاسيەتتى نارسە. ادال ادامداردىڭ ۇيقىسىن بۇزۋعا بولمايدى. بۇزساڭ بۇل ابەس قىلىق بولار ەدى. شاينالعاندى قايتا شايناۋدىڭ ابەستىك ەكەنى بارشاعا بەلگىلى. سول كەزدەن باستاپ مەن دە ناشار ۇيىقتايتىن بولدىم. ابەس قىلىق كەرمەك دوم سياقتى تاڭدايىمدا قالدى دا، قايتىپ قايتا شايناۋدى، ياعني ويلاۋدى دوعاردىم.

مىنە، وسى ارادا مەن ۇزاق جىلدار بويى وباعا شالدىعىپ، اۋرۋ ازابىن تارتىپ جۇرگەنىمدى ءتۇسىندىم، ال ءوزىمدى جانىمنىڭ بار جالىنىمەن وباعا قارسى كۇرەسىپ كەلەمىن دەپ سەندىرەتىنىمدى ايتسايشى. جاناما بولسا دا جۇزدەگەن، مىڭداعان كىسىنى ولىمگە كەسكەنىمدى، ولاردىڭ اجالىنا سەبەپشى بولعانىمدى ءتۇسىندىم. باسقالاردى بالكىم بۇل جاعداي ابىرجىتپايتىن شىعار، بۇل جايىندا جانە ءوز ەركىمەن ايتپايدى دا عوي ولار. ال مەن تاماعىم قۇرعاپ قالعانداي بولىپ ءومىر كەشتىم. ارينە، ولارمەن بىرگە ءجۇردىم، ءبىراق ىشتەي جالعىز بولدىم. كۇمان-كۇدىگىمدى سىرتقا شىعارۋ مۇمكىندىگى تۋعانىندا، ولار ماعان ماسەلەنىڭ ءتۇپتامىرىنا ءۇڭىل دەپ، اسەرى جەتكىلىكتى-اق دەرەكتەر كەلتىردى، ولارى تاماعىما تۇرىپ قالعان ءتۇيىندى جۇتىپ جىبەرۋگە جارارلىق تا ەدى. ءبىراق مەن قارسىلىق ءبىلدىردىم،

مەنىڭشە، وباعا الدىمەن ۇشىراعاندار - يىعىنا قىزىل قاپتال جاپقاندار، مۇنداي جاعدايدا ولاردىڭ دا بۇلتارتپايتىن دەرەكتەر كەلتىرەتىنى ءسوزسىز. ەگەر مەن وباعا ۇرىنعان ۋاقتاردىڭ توتەنشە جانە قاجەتتىلىكتەن تۋعان سەبەپ-سالدارلارىن قابىلدايتىن بولسام، الگى باستىلاردىڭ دالەلدەرىن لاقتىرىپ تاستاۋعا حاقىم جوق. وسىعان وراي ماعان ەڭ جاقسى ءتاسىل قىزىل قالتالدىلاردىڭ دالەلىن مويىنداۋ دەگەن، ءبۇل - ءولىم جازاسىنا ۇكىم شىعارۋدى تەك قانا سولاردىڭ قۇقىعىنا قالدىرۋ دەگەن ءسوز. ال مەن ءوزىم تۋرالى ويلادىم، جالپاقشەشەيلىك تانىتىپ، جولىڭدى ءبىر بەرسەڭ، ار جاعىنان ونىڭ شەگىن تابا الارسىڭ با؟ ادامزات تاريحى مەنىڭ دۇرىستىعىمدى راستاعانعا ۇقسايدى، ءقازىر جارىسا ءولتىرىپ جاتقان جوق پا ادامداردى. ولاردىڭ ءبارىن كىسى ءولتىرۋ ىزاسى بيلەپ العان، باسقاشا جاساي الماق ەمەس.

وزگەلەر قالاي ەكەنىن بىلمەيمىن، ءوز باسىم ءبۇل شەشىمگە ءبارىن ءويلاپ-پىشىپ كەلگەنىم جوق. مەن ءۇشىن ماسەلەنىڭ ءبارى الگى سارى جاپالاقتان شىقتى، وباعا شالدىققان اۋىزدار اياق-قولى بۇعاۋلى ادامدى ولۋگە ءتيىس دەپ جاريالاعان لاس تاريحتان تۋدى. جىلداي ۇزاق تۇندەردە وزىمەن-وزى ىشتەي ارپالىسىپ، قاشان كەپ ولتىرەر ەكەن دەپ كىرپىك قاقپاي كۇتكەن بەيشارانى و دۇنيەگە اتتاندىرۋ ءۇشىن ءبارىن دە مۇقيات ويلاستىردى ەمەس پە ولار. باسقالاردى بىلمەيمىن، مەن ءۇشىن بار ماسەلە - مىناۋ كەۋدەمدە ۇڭىرەيىپ تۇرعان تەسىكتە. سوندىقتان دا ءوز باسىم مىناۋ قاسكوي قاندى قاساپپەن ەشقاشان كەلىسپەسكە، تىڭداپ تۇرسىز با، ەشقاشان كەلىسپەسكە جانە ەشقانداي جەلەۋ بەرمەسكە وزىمە-وزىم ۋادە ەتكەنمىن. ءيا، ءوزىم ايقىنىراق كورەتىن كۇننىڭ تۋۋىن كۇتىپ، وسىنداي كوزسىز بىربەتتىلىكتە ادەيى بارعانمىن، بۇل جولدى ساپالى تۇردە تاڭداعانمىن.

سول كەزدەن بەرى مەن وزگەرگەن جوقپىن. مەيلى جاناما بولسىن، مەيلى ەڭ ىزگى نيەتتەن تۋسىن، ءبارىبىر كىسى ولتىرۋگە سەبەپشى بولعانىم ءۇشىن ءالى كۇنگە دەيىن ۇيالامىن جانە ولەردەي ۇيالامىن. ۋاقىت وتە كەلە ەڭ تاڭداۋلى دەگەندەردىڭ ءوزى ءوز قولىمەن بولسىن، وزگەنىڭ قولىمەن بولسىن كىسى ولتىرۋدەن تايىنبايتىنىن بايقاماي قالا المادىم، ويتكەنى ولاردىڭ ءومىر لوگيكاسى سونداي، ءبۇل دۇنيەدە ولىمگە نارتاۋەكەل ەتپەي، ەشبىر قيمىل جاساي المايمىز. راس، ماعان باياعىداي ءالى دە ۇيات، وبانىڭ ۇياسىندا ءومىر ءسۇرىپ جۇرگەنىمىزدى ەندى ءتۇسىندىم، ابدەن مازام كەتتى. ءتىپتى مەن ءقازىر دە تىنىشتىق ىزدەيمىن، جۇرتتىڭ ءبارىن تۇسىنۋگە تىرىسامىن، ەشكىمنىڭ دە قاس جاۋى بولعىم كەلمەيدى. مەن تەك وبا جۇقتىرماس ءۇشىن نە ىستەۋ كەرەك ەكەنىن بىلەمىن، وسى جولى عانا تىنىشتىق ورنايتىنىنا نەمەسە ادال ولىممەن ءبۇل پانيدەن اتتانۋعا بولاتىنىنا سەنەمىن. جۇرتتىڭ جانىن قۇتقارا الماعانمەن دە ءدال وسىلاي سەرگىتۋگە بولادى، تىم قۇرىسا كەسىر تيگىزبەي، كەيدە جاقسىلىق جاساۋعا مۇمكىندىك تۋادى. مىنە، مەن سوندىقتان دا جاقسىلى-جاماندى سەبەپتەرمەن ءولىم سەۋىپ، بىرەۋدى ءولتىرۋدى اقتايتىن ادەتكە الىستان بولسا دا باس كوتەرىپ قارسى شىعامىن.

مىنە، سوندىقتان دا مىناۋ ىندەت مەن ءۇشىن جاڭا ەشتەڭە دە اشقان جوق، جالعىز-اق وعان قارسى سىزبەن قويان-قولتىق ءجۇرىپ كۇرەسكەنىمىز بولماسا. ماعان وبانىڭ اركىمنىڭ-اق بويىندا بارى ابدەن ايان (ونى، ريە، ءوزىڭىز دە كورىپ ءجۇرسىز، مەن ءومىردى بۇگە-شىگەسىنە دەيىن بىلمەيمىن)، دەمەك، دۇنيەدە ول جاناسپاعان ادام جوق. سول سەبەپتى اركىم الدىمەن ءوزىن-وزى باقىلاپ اۋرۋ جۇقتىرماس ءۇشىن بىرەۋدىڭ بەتىنە قاراپ تۇشكىرمەۋى كەرەك. ويتكەنى ميكروب دەگەنىمىز - تابيعي نارسە. قالعاندارىنىڭ ءبارى: دەنساۋلىق، تۇراقتىلىق، ءتىپتى تازالىقتىڭ ءوزى - ءبار-بارى ەرىك-كۇشتىڭ جەمىسى، سوندىقتان ەرىك-كۇش وزىنە ەشقاشان دامىل-تىنىشتىق بەرمەۋى كەرەك. ەشكىمگە اۋرۋ جۇقتىرمايتىن ادال، تازا كىسى ەشقاشان بوساڭسۋعا، وسالدىققا جول بەرمەيدى. ال تالماۋراپ، ەستەن تانباس ءۇشىن، ريەگە قانشا ەرىك-كۇش، شىمىر شيراقتىق تالاپ ەتىلەدى دەسەيشى! ءيا، وبامەن اۋرۋ شارشاتادى عوي. ال وعان قايتسەم شالدىقپايمىن دەپ جالتاقتاۋ ودان بەتەر شارشاتادى. سوندىقتان دا وبا جاعدايىنا تۇرعىسى كەلمەي جانتالاسىپ، باسىن تاۋعا دا ۇرىپ، تاسقا دا ۇرىپ جۇرگەن ازشىلىق ابدەن تيتىقتاپ، شارشاۋدىڭ شەگىنە جەتەدى، ودان تەك ولاردى اجال عانا قۇتقارادى.

ەندى مىنە، مىناۋ دۇنيە ءۇشىن تۇككە تۇرمايتىنىمدى بىلەمىن، كىسى ولتىرۋدەن باس تارتقان ۋاقىتتان باستاپ ءوزىمدى-وزىم قايتا ورالماس قۋعىنعا كەسكەنمىن. تاريحتى باسقالار جاسايدى. سونداي-اق باسقالارعا تورەلىك ايتۋعا دا جارامايتىنىمدى بىلەمىن. ساليقالى كىسى ءولتىرۋشى بولارلىقتاي قاسيەت مەندە جالپى جەتىسپەيدى. دەمەك، بۇل ارتىقشىلىق ەمەس. ال ءقازىر قانداي بولسام، سونداي بوپ قالۋعا كوندىكتىم، قارابايىرلىققا دا ۇيرەندىم. ءبىزدىڭ جۇمىر جەردە اپات پەن قۇرباندىق قاتار جۇرەدى دەپ قانا سانايمىن، سوندىقتان مۇمكىن قادەرىنشە باقىتسىزدىق اكەلەتىن اپات جاعىنا شىقپاۋ كەرەك. مەنىڭ وي-تولعامدارىم قارابايىر بولىپ كورىنە مە دەپ قورقامىن، ءبۇل ءوزى سوندايلىق وڭاي ما - ول جاعىن بىلمەيمىن، ءبىراق دۇرىس ەكەنىنە يمانىم كامىل ءار الۋان وي-پىكىردەن قۇلاعىم سارسىپ، باسىم قاتتى، ال بۇل پىكىرلەر كىسى ءولتىرۋدى قابىلداتۋ ءۇشىن قانشاما باستاردى اينالدىرمادى دەسەيشى، سونان اقىر اياعىندا تۇسىنگەنىم مىناۋ عانا بولدى - جۇرتتىڭ كۇللى سورى ايقىن دا تۇسىنىكتى ءتىلدى پايدالانا بىلمەۋدەن شىعادى ەكەن. سوسىن مەن دۇرىس جولعا شىعۋ ءۇشىن ءارى ايقىن سويلەپ، ءارى ايقىن قيمىلداي باستادىم. مىنە، تاعى قايتالاپ ايتامىن، اپات پەن قۇرباندىق قاتار جۇرەدى، باسقا ەشتەڭە ەمەس. ەگەر وسىنى ايتا وتىرىپ، اپاتقا اينالسام، بەرى قويعاندا ول مەنىڭ ىرقىمنان تىس. مەن بەيكۇنا كىسى ءولتىرۋشى بولۋعا تىرىسامىن. كورىپ وتىرسىز، ونشا زور ۇمتىلىس ەمەس.

البەتتە، دارىگەرلەردىڭ ءۇشىنشى توبى بولۋعا ءتيىس، بۇل ناعىز دارىگەرلەر سيرەك كەزدەسەدى، ولاردى تابۋ وتە-موتە قيىن. مىنە، سوندىقتان دا مەن بارلىق جاعدايدا دا ايتەۋىر اپاتتىڭ قۇلاشىن شەكتەۋ ءۇشىن قۇربانداردىڭ جاعىندا ءجۇرىپ ءۇشىنشى توپقا بارار جولدى ىزدەپ كورەر ەدىم دەپ ويلايمىن، تىنىشتىققا باستار سوقپاق تا سول عوي".

ءسوزىن ءتامامداپ تاررۋ سالماعىن ءبىر اياعىنان ەكىنشىسىنە اۋدارىپ، وكشەسىمەن تەرراسا ەدەنىن باياۋ تاقىلداتتى. ءسال-پال ۇنسىزدىك ورنادى، سوسىن دارىگەر ورىندىقتا بويىن تىكتەپ، تاررۋدان تىنىشتىققا بارار قانداي جولدى تاڭداۋ كەرەك ەكەنى جونىندە تۇسىنىگىڭىز بار ما دەپ سۇرادى.

— ءيا، بار، ول - جاناشىرلىق جانە اياۋشىلىق.

الدەقايدا الىستا ەكى دۇركىن سانيتارلىق ماشينا پەپىلدەدى. جەكە-دارا ماڭقىلداعان داۋىستار قالانىڭ شەت جاعىندا، شاماسى، تاستاق توبە ماڭىندا تۇتاسقان گۋىلگە اينالدى. سونىمەن ءبىر مەزگىلدە مىلتىق داۋسىنا ۇقساس ەكى گۇرسىل ەستىلدى. سوسىن تىنىشتىق قايتا ورنادى. ريە شامشىراقتىڭ ەكى جارقىلىن سانادى. جەل كۇشەيىپ، ەكپىنىمەن ۇرلەپ تەڭىز جاقتان تۇزدىڭ ءيىسىن الىپ كەلدى. ەندى جارتاسقا ۇرىپ القىنعان تولقىننىڭ دەمى ايقىنىراق ەستىلدى.

― شىنتۋايتتاپ كەلگەندە، مەنى جالعىز-اق نارسە قىزىقتىرادى، - دەدى تاررۋ جاي عانا.

— قالاي اۋليە بولاتىنىن بىلسە عوي.

― ال، ءسىز قۇدايعا سەنبەيدى ەمەسسىز بە؟

— ول - دۇرىس. ءقازىر مەنى تولعاندىراتىن ءبىر عانا ناقتىلى ماسەلە بار، ول - قۇدايسىز اۋليە بولۋدىڭ مۇمكىندىگى.

الگىندە ايقاي شىققان جاقتان اياق استىندا جالت-جۇلت ەتىپ جارىق شاشىراپ، جەلدىڭ اعىنى شۋىلداعان داۋىستاردىڭ بۇلدىر گۋىلىن جەتكىزدى. جارىق كەنەتتەن ءوشىپ، سوڭعى تەرراسا بارىپ جارتاسقا جابىساتىن تۇستان قىپ-قىزىل جىڭىشكە جولاق جىلتىراپ تۇردى. جەلدىڭ ەكپىنى توبىردىڭ ايقاي-ۇيقايىن ايقىنىراق اكەلدى، سوسىن دۇركىن-دۇركىن اتىلعان مىلتىق گۇرسىلى مەن تۇسىنىكسىز گۇرىل شىقتى. تاررۋ كوتەرىلىپ قۇلاعىن توستى. بارلىعى تىنشي قالدى.

― قاقپادا تاعى دا توبەلەسىپ جاتقان عوي.

— توبەلەسىپ تە بولدى، - دەدى ريە.

― تەگى مۇندايلار ەشقاشان بىتپەس، تاعى دا قۇرباندىقتار بولادى، بۇل تابيعي ءىس، - دەپ تاررۋ بۇرق ەتتى.

— مۇمكىن، - دەپ كەلىستى دارىگەر، - ال، ءسىزدىڭ قالاي ەكەنىڭىزدى بىلمەيمىن، مەن ءوزىمدى سول جەڭىلىس تاپقاندارمەن بىرگەمىن دەپ سەزىنەمىن، اۋليەلەر جاعىن تاڭدامايمىن. جالپى ەرلىك پەن اۋليەلىككە دەگەن تالعامنان جۇردايمىن-اۋ دەپ ويلايمىن. مەن ءۇشىن بىردەن-بىر ماڭىزدىسى - ادام بولۋ.

― راس، ءبىز ەكەۋمىز دە ءبىر-اق نارسەنى ىزدەيدى ەكەنبىز، تەك مەنىڭ دامەم دە، تالپىنىسىم دا زور ەمەس.

ريە ازىلدەپ تۇر ما دەپ تاررۋعا كوزىن توڭكەردى. اسپاننان سەبەزدەگەن ءالسىز جارىقتا ونىڭ مۇڭلى، بايسالدى ءجۇزىن كوردى. جەل تاعى دا كوتەرىلدى، ريە بۇكىل تانىمەن ونىڭ جىلى لەبىن ءتۇيسىندى. تاررۋ باسىن ءبىر سىلكىپ قويدى.

— ءبىزدىڭ دوستىعىمىزدى نىعايتۋ ءۇشىن نە ىستەۋ كەرەك ەكەنىن ءسىز بىلەسىز بە؟

― سىزگە كەرەگىنىڭ بارىنە كەلىسەمىن، - دەدى ريە.

— ءجۇرىڭىز، تەڭىزگە شومىلىپ قايتايىق. ول دەگەنىڭىز بولاشاق اۋليەگە دە لايىق راقات قوي.

ريە جىميىپ كۇلدى.

― رۇقسات قاعاز بىزدە بار، بوگەنگە دەيىن ەش قيىندىقسىز جەتەمىز. ايتتى-ايتپادى، جالعىز وبامەن عانا ءومىر ءسۇرۋ ەسسىزدىك ەمەس پە. البەتتە، ادام قۇرباندىقتاردان سىرت تا كۇرەسۋى كەرەك قوي. ال ەگەر ونىڭ سۇيىسپەنشىلىگى وسى شەڭبەرمەن عانا شەكتەلىپ قالسا، وندا كۇرەسىپ قاجەتى قانشا.

— جاقسى، بارامىن، - دەدى ريە.

ارادا بىرنەشە مينۋت وتكەندە ماشينا پورت قاقپاسىنىڭ اۋزىنا كەپ توقتادى. اي دا تۋعان ەدى. اسپان الەمىنە سۇتتەي اق مۇنار تارتىلىپ، كولەڭكە سولعىن، بۇلدىر بولىپ كورىندى. ولاردىڭ ارقا تۇسىنان قالا ءتونىپ، ول جاقتان جەتكەن ىستىق، دىمكاس لەپ ولاردى تەڭىزگە قۋىپ تىقتى. قاراۋىلعا رۇقسات قاعازدارىن كورسەتىپ ەدى، ول ساۋساعىندا ونى ارلى-بەرلى اينالدىرىپ ءبىراز تۇردى. اقىرى ىعىسىپ جول اشىپ، ولار ءباز ءبىر الاڭقاي ارقىلى بوگەنگە بەت الدى. الاڭعا ۇيىلگەن كەسپەكتەردەن شاراپ پەن بالىق ءيىسى اڭقيدى. تاعى دا بىرنەشە قادامنان سوڭ يود پەن بالدىردىڭ ءيىسى شىعىپ، تەڭىزدىڭ جاقىندىعىن پاش ەتتى. تەڭىز شۋىلىن ولار سودان كەيىن عانا ەسىتتى.

تاۋدىڭ تاستاقتى، الىپ كەرتپەشىنىڭ ەتەگىندە تەڭىز باياۋ عانا سىبدىراپ جاتىر، ولار تاعى دا ەپتەپ كوتەرىلگەندە قارسى الدارىنان شالقار ايدىن اشىلدى. تەڭىز كەرگەن بارقىتتاي تۇپ-تۇتاس بولىپ، جىرتقىشتىڭ جون ارقاسىنداي بۇلكىلدەپ، جىلت-جىلت ەتىپ جاتىر. ولار تەڭىزگە بەتىن بەرىپ تۇرعان قۇزدى ۇناتتى. تولقىندار باياۋ كوتەرىلىپ كەلەدى دە، كەيىن لىقسيدى. وسىناۋ سابىرلى دەم-تىنىستان سۋدىڭ بەتىندە جىلبىسقى داقتار ءتۋىپ-وشىپ، ءتۋىپ-وشىپ دامىل كورمەيدى. ال الدا - شەتى، شەگى جوق قاراڭعى مۇنار. الاقانىنىڭ استىنان جارتاستىڭ شەشەك وسقانداي بەينەسىن سەزگەن ريە كەرەمەت ءبىر باقىت سەزىمىنە بولەندى. تاررۋعا بۇرىلىپ، ەشتەڭەنى، ءتىپتى كىسى ءولىمىن دە ۇمىتپايتىن دوسىنىڭ بايىپتى، سابىرلى جۇزىنەن سول وزىندەگىدەي باقىتتى اڭدادى.

ولار شەشىنىپ، ريە سۋعا ءبىرىنشى كىردى. العاش سۋ وعان سۇمدىق سۋىق كورىندى، مالتىعان كەزدە جىلىنىپ كەتكەندەي بولدى. بىرنەشە مەتر جۇزگەننەن كەيىن سۋدىڭ جىلى ەكەنىنە كوزى جەتتى، جەردىڭ جاز بويى اپتاپتان جيعان جىلۋىن ادەتتە سۋ كۇزدە وزىنە تارتىپ الادى. سۋدىڭ كۇزدە ايرىقشا جىلى بولاتىنى سودان. ول اسىقپاي، بىركەلكى ءجۇزدى. ونىڭ سۋدى شالپىلداتقان اياعىنان كوپىرشىگەن جول قالىپ، ومىراۋىمەن تولقىندى جارىپ، قۇلاشتاپ تا قويادى. ارت جاقتان كۇرس ەتكەن شالپىل ەستىلدى، ءبۇل سۋعا كۇمپ بەرگەن تاررۋ ەكەنىن ريە ءتۇسىندى. ريە ارقاسىنا اۋناپ ءتۇسىپ، شالقاسىنان بىلق ەتپەي جاتىپ، اي باستاعان ءجۇلدىزدار كەرنەپ كەتكەن اسپان كۇمبەزىنە قارادى. ول تەرەڭ دەم الدى. قۇلاشتاعان قۋاتتى قولدان كوپىرشىگەن سۋدىڭ سىلدىرى تۇنگى ۇنسىزدىك پەن جالعىزدىقتا تاڭدانارلىقتاي تۇسىنىكتى كورىنىپ، جاقىن تارتىپ كەتكەن سىندى. تاررۋ جاقىنداپ قالىپ، دارىگەر ۇزاماي ونىڭ تىنىسىن سەزدى. ريە قارنىنان اۋناپ ءتۇسىپ، دوسىمەن ءبىر ىرعاقتا قاتار ءجۇزدى. تاررۋ شاپشاڭ جۇزەدى ەكەن، دارىگەرگە بارىن سالۋعا تۋرا كەلدى. بىرنەشە ءمينوت ولار سول قارقىنمەن، سول قۋاتتى سەرپىنمەن قۇلاشتاپ قالعان الەمنەن الىس، قالا مەن وبادان اقىرى ازات ەكەنىن سەزىپ، العا تارتتى. ءبىر سوزدە ايتىپ ءتىل قاتىسپاي، ەكەۋى دە شاپشاڭ ءجۇزىپ تەڭىز سىيلاعان كۇتپەگەن راقاتتى جانىنا دا، تانىنە دە ءسىڭىرىپ العىسى كەلدى.

ولار ءۇنسىز كيىنىپ، ءۇنسىز ۇيگە بەتتەدى. الايدا ولار جۇرەگىمەن جاقىنداسىپ، تۋىسىپ كەتتى دە، مىناۋ ءتۇننىڭ ەستەلىگى ەكەۋىنىڭ جانىنا دا سۇيكىمدى سەزىلدى. ولار تۋ الىستان وبانىڭ كۇزەتىن بايقاعاندا، تاررۋدىڭ ءقازىر نە ويلاعانىن ريە سەزە قويدى، ول دا ريە سياقتى، اۋرۋ ءبىزدى ۇمىتتى، بۇنىسى جاقسى، مىنە ەندى ىسكە قايتا كىرىسۋ كەرەك بولادى دەپ ويلاعان ەدى.

ءيا، ىسكە قايتا كىرىسۋگە تۋرا كەلدى، وبا ەشكىمدى دە ۇزاق ۇمىتپايدى. بۇكىل جەلتوقسان بويى ول ءبىزدىڭ ازاماتتاردىڭ كەۋدەسىندە الاۋلاپ كرەماتورييدىڭ پەشىن لاپىلداتىپ، لاگەرلەرگە قيمىلسىز كولەڭكەلەردى قونىستاندىردى - ءبىر سوزبەن ايتقاندا، وبا بىركەلكى قىسقا سەكىرىسپەن العا قاراي جىلجي بەردى. قالانىڭ بيلىك ورىندارى سۋىق كۇندەرگە ءۇمىت ارتىپ، سۋىق اۋرۋدىڭ قوزعالىسىن بوگەيدى دەپ ەسەپتەگەن ەدى، ال وبا قاننەن-قاپەرسىز قىستىڭ العاشقى ايىنىڭ سىنىنان امان ءوتتى. تاعى دا كۇتۋگە تۋرا كەلدى. ال تىم ۇزاق كۇتسەڭ، جالپى ەشتەڭە كۇتپەيسىڭ، سوندىقتان كۇللى قالا كەلەشەكسىز ءومىر كەشتى. دارىگەر ريەنىڭ ەنشىسىنە تيگەن دوستىق پەن تىنىشتىقتىڭ قىسقا ساتىندە ەرتەڭگى كۇن جوق ەدى. تاعى دا ءبىر لازارەت اشىلدى دا، ريە بۇرىنعى نەمەسە باسقا اۋرۋمەن وڭاشا قالدى. الايدا ونىڭ اڭداۋىنشا، ىندەتتىڭ مىنا ساتىسىندا وبا وكپە اۋرۋى تۇرىندە ءجيى ءبىلىنىپ، اۋرۋلاردىڭ ءوزى دارىگەرگە كومەكتەسۋگە تىرىساتىنى بايقالدى. ەگەر باستاپقى كۇندەرى اۋرۋ دەلسالدىق نەمەسە ەسىنەن تانۋ جاعدايىمەن دارالانسا، ەندى ەمدەلۋشىنىڭ ءوزى ءحالىن ءتۇسىنىپ، ازاپ-شەرىن جەڭىلدەتۋگە نە پايدالى بولسا، سونى تالاپ ەتىپ جۇگىرىپ ءجۇردى. ولار دامىلسىز سۋسىن سۇراپ، شەتىنەن جىلۋ ىزدەدى. دارىگەر ريە بۇرىنعىسىنشا شارشاپ اياعىنان ءسۇرىنىپ جىعىلار حالدە جۇرسە دە، ءوزىن باياعىداي جالعىز، جالقى سەزىنگەن جوق.

ءبۇل ءوزى جەلتوقساننىڭ اياعىنا تامان بولاتىن، بىردە دارىگەر تەرگەۋشى وتوننان حات الدى، ول كۇنى وسى ۋاقىتقا دەيىن لاگەردە جاتقان-دى؛ حاتتا كارانتيننىڭ بىتكەنىن، ءبىراق بۇنداعى باسشىلىق بۇنىڭ قاشان تۇسكەنىن تىزىمنەن تابا الماي، قاتەلىكتەن بوسقا ۇستاپ وتىرعانى ايتىلىپتى. كارانتين مەرزىمىن تاياۋدا وتەگەن ايەلى پرەفەكتۋراعا شاعىم ايتا بارعان ەكەن، ونداعىلار بىزدەن قاتە كەتپەيدى دەپ ورە تۇرەگەلىپتى. ءبۇل شارۋانى رەتتەۋدى ريە رامبەردەن ءوتىندى دە، بىرنەشە كۇننەن كەيىن الدىنا مسە وتوننىڭ ءوزى كەلدى. شىنىندا دا قاتە كەتكەن ەكەن، ريە ءبىراز اشۋلانىپ تا الدى. بۇرىنعىدان دا قازىلىپ جۇدەگەن وتون قولىن باياۋ سىلتەپ، ءار ءسوزىن شەگەلەي وتىرىپ، اركىمنىڭ-اق قاتەلەسەتىنىن ايتتى. دارىگەر ىشتەي تەرگەۋشى بىردەڭەدەن وزگەرگەن ءتارىزدى دەپ ويلادى.

― ال، تەرگەۋشى مىرزا، نە ىستەمەك ويىڭىز بار؟ ءسىزدى ءىس كۇتىپ تۇر، - دەدى ريە.

— ءازىر ەشتەڭە ىستەمەك ويىم جوق، - دەپ جاۋاپ قاتتى تەرگەۋشى. - دەمالىس السام با دەپ ەدىم.

― دۇرىس، دۇرىس، سىزگە دەمالعاننىڭ بوگەتى جوق.

— جوق، ول ءۇشىن ەمەس. مەن لاگەرگە ورالسام با دەپ ەم. ريە تاڭدانىسىن جاسىرا المادى:

― اپىراي، ءسىز سودان جاڭا عانا شىقتىڭىز ەمەس پە؟

— ءسىز مەنى دۇرىس تۇسىنبەدىڭىز. ماعان ول لاگەرگە باسشىلىق ەرىكتىلەر جيناپ جاتىر دەگەن.

تەرگەۋشى دوڭگەلەك كوزىن وڭدى-سولدى توڭكەرىپ، سامايىنا تۇسكەن تۇلىمىن سيپاپ جاتقىزباق بولدى.

- ءسىزدىڭ مەنى ءتۇسىنۋىڭىزدى قالايمىن. بىرىنشىدەن، مەنىڭ شۇعىلداناتىن شارۋام بولادى. ال، ەكىنشىدەن، مەنىڭ ءسوزىم سىزگە ەرسى كورىنسە دە ايتايىن، وندا مەن بالامنان ايىرىلعانىمدى ازىراق ويلايتىن بولام.

ريە تەرگەۋشىگە اڭىرا قارادى. مىناۋ قاتىگەز، ەشتەڭە بىلدىرمەيتىن كوزدەردەن كەنەت مەيىرىم ۇشقىنى جالت ەتۋى مۇمكىن بە؟ ءبىراق ولار تۇماندانىپ، ايقىن دا جارقىن رەڭكىنەن ايىرىلىپ، تومەن ءسۇزىلدى.

شىنىندا دا، دارىگەر مسە وتون ءىسى جونىندەگى بار ارەكەتتى ءوز موينىنا الدى. روجدەستۆو مەيرامىنا دەيىن وبا جايلاعان قالانىڭ ءومىرى ءوز ىرعاعىمەن جىلجي بەردى. تاررۋ بۇرىنعىشا بارلىق جەردە توبە كورسەتىپ، ونىڭ جەر قوزعالسا قوزعالمايتىن سابىرلىعى جۇرتقا دارىدەي ەسەر ەتتى. رامبەر دارىگەرگە اعايىندى ەگىزدەر ارقىلى ايەلىمەن قۇپيا حات الىسۋدىڭ ورايى كەلگەنىن مويىندادى. ەندى ارا-تۇرا ودان حابار الىپ تۇرادى. رامبەر دارىگەرگە وسى ارنانى پايدالانۋعا اقىل بەردى دە، ريە ونى قۇپ الدى. ۇزاق ايلاردان كەيىن قولىنا العاش قالام ۇستاپ ەدى، جازۋ وعان قيىنعا ءتۇستى. سوزدىك قورىنان بىردەڭەلەر جوعالىپ كەتىپتى. نە كەرەك، حاتتى اتتاندىردى. الايدا جاۋابى كەشىكتى. ونىڭ ەسەسىنە كوتتار ماسايراپ، ايلا-امالىمەن بايىپ الدى. ال گرانعا روجدەستۆو دەمالىسى ساتتىلىك سىيلاعان جوق.

بيىلعى جىلى روجدەستۆو ەۆانگەلە مەيرامى ەمەس، توزاق تويى قۇساپ ءوتتى. باياعى روجدەستۆو دەمالىستارىن ەسكە تۇسىرەر ەشتەڭە بولعان جوق - بوس قالعان، قاراڭعى دۇكەندەر، جارناما اينەكتەردەگى جاساندى شوكولاد، ترامۆايلارداعى تۇنەرگەن جۇزدەر جۇرتتىڭ كورگەنى. بۇرىن بۇل مەيرام جۇرتتىڭ ءبارىن، بايىن دا، كەدەيىن دە بىرىكتىرەتىن، بۇل جولى مارتەبەلىلەر عانا جاسىرىن جولمەن لاس دۇكەندەردەن ەردىڭ قۇنىنا قاجەتىن الىپ، ەل كوزىنە تۇسپەي استىرتىن توي جاساپ، مارە-سارە بولدى. ءتىپتى شىركەۋلەردىڭ وزىندەگى قۇدايعا العىس ايتقان قۇلشىلىقتىڭ شىرىشىن جىلاۋ-سىقتاۋ بۇزدى. تەك وزدەرىنە تونگەن قاتەردى تۇسىنبەيتىن بالالار عانا سۋىق قۇرساعان جابىرقاڭقى قالانىڭ كوشەلەرىن شۋلاتىپ، اسىر سالدى. ولارعا قۇدايدى ەسكە سالعان، وبادان بۇرىنعى جومارت ادام قايعىسىنداي كونە، كەلەشەك ۇمىتىندەي جاڭا جاراتقان تۋرالى ەشكىم ەشتەڭە ايتقان جوق. ءبىزدىڭ جۇرەگىمىزدە تەك ەجەلگى، تۇنەرىڭكى جۇرتتىڭ اجالدى بويسۇنىپ قابىلداۋىنا قارسى ۇمىتكە عانا ورىن قالدى، ول ءتىپتى ءۇمىت تە ەمەس، ومىرگە انشەيىن عانا جارماسۋ بولۋى دا مۇمكىن.

سونىڭ قارساڭىندا گران بەلگىلەنگەن مەرزىمدە كەلگەن جوق. ريە الاڭداپ تاڭەرتەڭ ەرتە باس سۇعىپ ەدى، ۇيىنەن ونى تاپپادى. سوسىن جۇرتتىڭ ءبارىن اياعىنان تىك كوتەردى. ساعات ون بىرگە كەتكەندە لازارەتكە رامبەر جۇگىرىپ كەلىپ، ريەگە گراندى الىستان كورگەنىن، ءوڭ جوق، ءتۇس جوق قاسىنان وتە شىققانىن ايتتى. سودان ۇشتى-كۇيلى قايدا جوعالىپ كەتكەنىن بىلمەيدى. دارىگەر مەن تاررۋ ماشيناعا وتىرىپ ونى ىزدەۋگە شىقتى.

تالما ءتۇستىڭ كەزىندە ايازدا فيە ماشينادان شىعىپ، اعاشتان دولبارلاي سالاتىن ايشىقتار ساتاتىن دۇكەننىڭ جارناما اينەگىنە جابىسىپ تۇرعان گراندى انادايدان كوزى شالدى. شەنەۋنىك شالدىڭ كوزىنەن جاس پارلاپ تۇر. پارلاعان كوز جاسىن كورگەندە ريەنىڭ جۇرەگى سىزداپ، ءوز تاماعىنا دا وكسىك كەپتەلدى. ول گراننىڭ جاننامەن ءسوز بايلاسقاندا وسىنداي جارناما اينەكتىڭ الدىندا تۇرعانىن، قىزدىڭ باسىن سىلكىپ قالىپ باقىتتىمىن دەگەنىن ەسكە الدى. الىستا قالعان جىلدار قويناۋىنان مىناۋ جاستىق البىرتتىقتىڭ قامالىنا جاننانىڭ جاپ-جاس ءۇنى تالىپ جەتىپ، گراننىڭ قۇلاعىنا قۇيىلعانىنا ونىڭ كۇمانى بولعان جوق. ماحابباتسىز دۇنيە - ءولى دۇنيە، تۇرمەدەن، ەڭبەك پەن ەرلىكتەن قاجىپ، جادىنا جاقىن ديداردى جاڭعىرتىپ، جۇرەگى ەلجىرەپ، سونىڭ الدىندا ەركەلەگىسى كەلەتىن شاق ءسوزسىز تۋادى ەكەن عوي دەپ ويلايدى ول.

گران ونىڭ سۋرەتىن اينەكتەن كوردى. كوز جاسىن سۇرتپەستەن جالت بۇرىلىپ، اينەككە ارقاسىن بەرىپ جاقىنداپ كەلە جاتقان ريەگە قارادى.

― اھ، دارىگەر، دارىگەر! - دەپ كۇرسىندى ول

ريەنىڭ اۋزىنا ءسوز تۇسپەدى، قارتتىڭ كوڭىلىنە مەدەت بەرۋ ءۇشىن جىلى ۇشىراپ باسىن يزەدى. ءبۇل تورىعۋ - ونىڭ دا تورىعۋى ەدى، جالپى جۇرتقا ورتاق كۇيزەلىستى كورگەندە، كىسىنى بۋاتىن اشۋ-ىزا مۇنىڭ دا جانىن استان-كەستەڭ ەتتى.

— ءيا، گران، - دەدى ول

― مەنىڭ حات جازىپ تاستاعىم كەلىپ ەدى. ول، ول ءبىلسىن دەپ... باقىتتى بولسىن دەپ... ارى الدىندا وپىنباسىن، وكىنبەسىن دەپ...

ريە بەلگىسىز ءبىر ىزامەن ونى اينەكتەن ءجۇلىپ الدى. ال گران مولتەڭدەپ ەرىپ جۇرە بەردى، ءبىراق قايداعى ءبىر تۇسىنىكسىز تىركەستەردى كەلتىرىپ، باس جوق، اياق جوق مىڭگىرلەۋمەن بولدى.

— مۇنىڭ ءوزى تىم سوزىلىپ كەتتى عوي. ەندى قايتىپ قارسىلاسقىڭ دا كەلمەيدى، نە بولسا و بولسىن! Ah، دارىگەر، دارىگەر! مەن سىرتتاي عانا سابىرلىمىن. الايدا ادەتتەگى شەكتە ءجۇرۋ ءۇشىن ءوزىمدى ءوزىم اۋىزدىقتاۋعا قانشا كۇش-جىگەر جۇمساعانىمدى بىلسەڭىز عوي. ال ەندى ارنامنان اسىپ بارامىن.توقتاي قاپ، تۇلا بويى قالشىلداپ، ريەگە ويسىز كوزبەن الاقتاي قارادى. دارىگەر قولىن ۇستاپ ەدى، كۇيىپ تۇر ەكەن.

― ۇيگە بارايىق، كانە.

گران سىتىلىپ شىعىپ، تۇرا قاشتى، ءبىراق بىرنەشە ادىم عانا جاساپ توقتاي قالىپ، ەكى قولىن ەكى جاققا كرەسشە سوزىپ، ىلگەرىلى-كەيىندى شايقاتىلدى. سوزىپ شەڭبەر جاساپ ءبىر اينالىپ، مۇز قۇرسانعان تابانجولعا قۇلاپ ءتۇستى، Kip-كىر جۇزىنەن كوز جاسى ءالى جىلجىپ اعىپ جاتىر. وتكەن-كەتكەندەر بۇلارعا الىستان كوز تاستاپ، كىلت توقتاي قالادى دا، ءبىراق جاقىنداپ كەلمەيدى. ريەگە گراندى ماشيناعا دەيىن قولىنا كوتەرىپ اپارۋعا تۋرا كەلدى.

 گراندى توسەگىنە سالعاندا، ول القىنىپ قىرىلداي باستادى، شاماسى، وكپەسىنە زاقىم كەلسە كەرەك. ريە ويلانىپ قالدى. تۋىسقان دەگەن گراندا جوق. لازارەتكە اپارعاننان نە پايدا! ودان دا وسىندا جاتسىن، تاررۋ قاراي تۇرار...

جاستىققا گراننىڭ باسى سۇڭگىپ كەتتى، بەتىنىڭ تەرىسى جاسىل رەڭك الىپ، جانارى ءسونىپ بارادى. سوندا دا ەسكى جاشىكتەردى تامىزدىق قىپ، تاررۋ جاققان پەشتىڭ ولەۋسىرەگەن جارىعىنان جانسىز كوزىن المايدى. وت وراعان وكپەسىنىڭ تەرەڭىنەن ءاربىر ايتىلعان سوزبەن ىلەسىپ وعاش ءبىر قىرىل شىعادى. ريە وعان ۇندەمە، كەيىنىرەك كەلەمىن دەدى. قىزىق ءبىر كۇلكى اۋرۋدىڭ ەرنىن اجىمدەپ، جۇزىنەن بۇرىن بايقالماعان نازىكتىك ءبىلىندى. ول دارىگەرگە ارەڭ دەپ ىمداپ:

— ەگەر وسىدان ايىقسام، بورىكتى سىپىر، دارىگەر، -دەدى. تاباندا ول دەل-سال حالگە ءتۇستى.

اراعا بىرنەشە ساعات سالىپ ريە مەن تاررۋ قايتىپ كەلسە، گران توسەكتە وتىر ەكەن، از ۋاقىتتا اۋرۋدىڭ ونى مۇنشا مۇجىگەنىن كورىپ، دارىگەر شوشىپ قالدى. ءبىراق ەس-ساناسى ورالعان سياقتى، ادەپتەن تىس قاتتىراق داۋىستاپ ول جاشىكتە جاتقان قولجازباسىن اپەرۋدى ءوتىندى. تاررۋ وعان پاراقتاردى بەردى. گران قاراماستان ولاردى كەۋدەسىنە باستى، سوسىن دارىگەرگە ۇسىنىپ، ىممەن نۇسقاپ داۋىستاپ وقۋىن ءوتىندى. قولجازبا قىسقا، نە بارى ەلۋ شاقتى بەت بولاتىن. دارىگەر ولاردى پاراقتاپ، ءاربىر بەتتىڭ سول باياعى تانىس تىركەستەرمەن جازىلعانىن، ولاردىڭ قايتا-قايتا وزگەرتىلگەن، وڭدەلگەن، كەيبىر ءتاۋىر، كەيبىر كەبىر نۇسقالارىن كوردى. بارىنەن دە مامىر ايى، امازونكا، بۋلون ورماندارى ءسال وزگەرتىلىپ، ءسال اۋىستىرىلىپ كەلە بەرەدى. ونىڭ ىشىندە تۇسىنىكتەمەلەرى دە بار، كەيبىرى وقىپ شىعۋعا ءداتىڭ جەتپەيتىندەي ۇزاق. الايدا ەڭ استىندا سوڭعى بەتتە اپ-ادەمى عىپ بىرنەشە ءسوز جازىپتى، سياسى ءالى كەپكەن جوق سياقتى، قاعازعا تاياۋدا عانا تۇسكەن دۇنيەلەرى: "قىمباتتى جاننام مەنىڭ، بۇگىن روجدەستۆو...". ال جوعارى جاعىندا ادەمىلەپ جازىلعان تانىس تىركەستەردىڭ تىڭ نۇسقاسى. "وقىڭىزشى" دەپ ءوتىندى گران. امال نە، ريە وقي باستادى:

― تاماشا مامىر تاڭىندا سىمباتتى سۇلۋ امازونكا تاڭعاجايىپ تورى ارعىماقپەن بۋلون ورمانىنىڭ جاعاجولىمەن گۇلدەردىڭ اراسىندا شاۋىپ بارا جاتتى...

— ال قالاي، شىعىپ پا؟ - دەپ سۇرادى اپتىعىپ.

ريە وعان باسىن كوتەرىپ كوز تاستاۋعا باتپادى.

— بىلەم، بىلەم، - دەپ مىڭگىرلەيدى گران توسەگىندە مازاسىزدانا قوزعالاقتاپ، ءوزىم دە بىلەمىن. تاماشا، تاماشا دەگەن قالاي بولعانمەن دە ول ءسوز ەمەس.ريە ونىڭ كورپە ۇستىندە جاتقان قولىن ءۇستادى.

— قويىڭىزشى، دارىگەر. مەنىڭ ۋاقىتىم جەتپەيدى...

كەۋدەسى كورىكتەي كەۋلەپ باسىلىپ، ازاپتانا القىنىپ جاتقان ول كەنەت بار داۋسىمەن ايقايلاپ جىبەردى:

― ورتەڭىزدەر انانى!

ريە باتىلسىزدانىپ گرانعا قارادى، ال ول بۇيرىعىن ۇرەيلى دە ازاپتى ۇنمەن قايتا قايتالاعان سوڭ، شىداي الماعان ريە قولجازبانى وتى سونە باستاعان پەشكە سۇڭگىتە سالدى. ءبىر ساتكە بولمەنى جارق ەتكەن جالىن جارقىراتىپ، ەپتەپ جىلىتقانداي دا بولدى. دارىگەر توسەككە جاقىنداپ كەلگەندە اۋرۋ ارقاسىن بەرىپ، ماڭدايىن قابىرعاعا تىرەپ جاتىر ەكەن. تاررۋ بۇل كورىنىستىڭ وزىنە قاتىسى جوق جانداي جايباراقات تەرەزەگە قاراپ تۇردى. اۋرۋعا سىۆوروتكانى شاشىپ، ريە دوسىنا گراننىڭ تاڭعا جەتۋى نەعايبىل دەگەن كۇدىك ايتتى. تاررۋ ونىڭ قاسىندا قالماق بولدى. دارىگەر كەلىستى.

ءتۇنى بويى ول گران ءولىپ قالادى-اۋ دەگەن ويمەن ازاپقا ءتۇستى. كەلەسى كۇنى تاڭەرتەڭ كەلسە، ول توسەگىندە تاررۋمەن اڭگىمەلەسىپ وتىر. ىستىعى قايتىپتى. جالعىز-اق كەشەگى مۇرتتاي ۇشىرعان اۋرۋدىڭ سالدارى - جالپى السىزدىك قانا.

― اھ، دارىگەر، - دەدى گران وكىنىپ، - كەشەگىمىز بەكەر بولدى. ءبىراق وقاسى جوق، بارلىعىن جاڭادان باستايمىن. ەسىمدە ساقتالعان ەمەس پە ءبارى.

— كۇتەيىك، - دەدى ريە تاررۋعا قاراتا.

الايدا ءتۇس كەزىندە دە اۋرۋدىڭ جاعدايى وزگەرگەن جوق. كەشكىسىن گراننىڭ امان قالعانى ايقىن بولدى. ريە بۇل جەكسەنبىدە ولگەندەردەن ەشتەڭە تۇسىنگەن جوق.

سول ەكى ارادا شامامەن سول ۋاقىتتا ريەگە تاعى ءبىر اۋرۋدى الىپ كەلدى. اۋرۋ قىزدىڭ جاعدايى ءۇمىتسىز دەپ تاۋىپ، باسقا اۋرۋلاردان وڭاشالاۋعا ءامىر بەردى. جاس قىز ساندىراقتاپ جاتىر، وكپە وباسىنىڭ بارلىق نىشاندارى بار. الايدا تاڭعا تامان ونىڭ دا ىستىعى قايتتى. دارىگەر گراننان كورگەنىندەي مۇنى تاڭەرتەڭگى سەرگىپ بوي جازۋعا بالادى، ايتپەسە اۋرۋدىڭ بەتالىسى قاتەرلى. الايدا قىزدىڭ ىستىعى تۇستە كوتەرىلگەن جوق. كەشكە قاراي ءسال عانا كوتەرىلىپ، ءبىر كۇننەن كەيىن جالپى ءتۇستى. قىز ءبىراز السىرەگەنمەن دە، تىنىس الۋى بىركەلكى ءارى ەركىن. ريە تاررۋعا ول كۇللى ەرەجەلەرگە قاراماستان قۇتقارىلدى دەدى. ال ءبىر اپتانىڭ ىشىندە ريە وسىنداي تورت وقيعانىڭ كۋاسى بولدى.

اپتانىڭ اياعىندا دەمىكپە شالعا سوققان ريە مەن تاررۋ ونى وتە-موتە ورەكپىگەن جاعدايدا كەزدەستىردى.

― تاعى دا سىپىلداپ كىرە باستادى، - دەدى ول

— كىم؟

― كىم بولۋشى ەدى، ەگەۋقۇيرىقتاردى ايتامىن.

ساۋىردەن باستاپ، قالادا بىردە-بىر ولگەن ەگەۋقۇيرىقتى ەش پەندە كورگەن ەمەس.

— قالايشا ءبارى قايتادان باستالماقشى؟ - دەپ سۇراۋلى كەيىپپەن تاررۋ ريەگە قارادى.شال قۋانا قولىن ۋقالادى.

― سەندەر كورسەڭدەر عوي، قالاي جوڭكىلگەنىن. قىزىعىنا قاراپ وتىرۋدىڭ ءوزى راقات.

ەكى ءتىرى ەگەۋقۇيرىقتىڭ قورىقپاي-ۇرىكپەي كوشەدەن كەلىپ كىرگەنىن ول كوزىمەن كورىپتى. ال كورشىلەرى ولاردا دا كەمىرگىشتەر پايدا بولعانىن ايتىپتى. قۇرىلىس جاعىنداعى بىرەۋلەر ۇمىت بولعان شيقىل مەن سۋىلدى قايتا ەستىپتى دەيدى. ريە بولسا، جالپى ناتيجەنى شىعاراتىن سوڭعى مالىمەتتەردى كۇتىپ ءجۇر. ونى ادەتتە اپتانىڭ باسىندا جاريالايدى. ولارعا قاراعاندا، اۋرۋدىڭ بەتى قايتقان سياقتى.

بەسىنشى ءبولىم

ىندەتتىڭ ويلاماعان جەردەن قۇلدىراۋىنا قاراماستان ءبىزدىڭ ازاماتتار الاقايلاپ قۋانۋعا اسىققان جوق. ۇزاق ايلار بويى ولاردىڭ بۇل پالەدەن قۇتىلۋعا دەگەن قۇلشىنىسى ارتقانى راس، الايدا ولار ءبۇل مەرزىمدە ساقتىق عىلىمىن دا جەتە يگەرىپ، ىندەتتىڭ تاياۋدا اياقتالاتىنىنا دەگەن سەنىمگە بىرتىندەپ كەلدى. دەگەنمەن، جاڭالىق جۇرتتىڭ ءبارىنىڭ اۋزىندا ءجۇردى دە، ءار جۇرەكتىڭ تۇكپىرىندە ويانىپ، جاسىرىن ۇلى ءۇمىت جاتتى. قالعاندارىنىڭ ءبارى كەيىنگە ىسىرىلدى. وبانىڭ جاڭا قۇرباندىقتارىنىڭ ءمانى بۇرىنعى ەستەن تاندىرار جايتتارعا قاراعاندا از سياقتى كورىندى، اۋرۋ كورسەتكىشى تومەندەدى. دەنساۋلىق ءداۋىرىن كۇتۋدىڭ بۇلجىماس ءبىر بەلگىسى ازاماتتارىمىزدىڭ سوڭعى كەزدە وبادان كەيىنگى تىرلىكتىڭ جوسپارىن ويلاستىرا باستاۋى ەدى، راس، وعان اشىق سەنبەسە دە، ىشتەي تىلەپ، سىرتتاي ەنجارلىق تانىتتى.

بارلىعى كەلگەن جالعىز ءتۇيىن - بۇرىنعى قولايلى تۇرمىس ءتورت قۇبىلاسى تۇگەل قايتىپ ورالمايدى، بۇزۋ وڭاي، قۇراۋ قيىن دەگەن پىكىر بولدى. ايتەۋىر، ازىق-تۇلىككە بايلانىستى قيىندىق بولمايدى، ءبۇل دا بولسا ءبىر ماسەلە شەشىلدى دەگەن ءسوز. ال، شىن مانىندە، وسىناۋ ويدىڭ استارىندا اتويلاعان ءۇمىت قانا جاتتى، ايتپەسە ءبىزدىڭ ازاماتتار قانداي جاعدايدا بولسا دا قيىندىقتان قۇتىلا قويۋ ءدال ەرتەڭگى كۇننىڭ عانا ءىسى ەمەس ەكەنىن كامىل ءتۇسىندى.

شىنىندا دا، وبا ەرتەڭىنە باسىلا قالعان جوق، ءبىراق بارلىق بەلگىلەرىنە قاراعاندا كۇتكەندەگىدەن تەزىرەك تومەندەي باستادى. قاڭتاردىڭ العاشقى كۇندەرى ءبىز ءۇشىن وعاش قاتتى سۋىق ءتۇسىپ، قالانى سىقىرلاعان اياز قۇرساۋىنا كومدى دە تاستادى. حرۋستال كۇمبەزگە ۇقساعان اسپان ەشقاشان مۇنداي كوگىلدىر كورىنبەگەن شىعار. ەرتەدەن قارا كەشكە دەيىن ونىڭ مىزعىماس مۇز كوركى سارقىلمايتىن سالقىن ساۋلەسىمەن قالانى ايالادى دا تۇردى. ءۇش اپتانىڭ ىشىندە وبا وسىناۋ تازارىپ ايىققان اۋادا بىرنەشە مارتە قۇلدىراپ، جانسىز مۇردەلەردىڭ سيرەك سانىمەن قاناعاتتانۋعا اينالدى. قىسقا مەرزىمدە ول ىندەتتىڭ ۇزاق ايلارى بويىنا جيناعان قۋاتىن تۇگەل دەرلىك جويىپ الدى. ونى باسى ولىمگە ءسوزسىز تىگىلگەن گران مەن ريەنىڭ ۋىز جاس ەمدەلۋشىسىنىڭ امان قالۋىنان دا كورۋگە بولادى. كەيبىر قوتانداردا وبا تاعى دا ەكى-ۇش كۇن دەگەنىن ىستەپ، كورشىلەرىندە ساپ تىيىلدى، دۇيسەنبىدە قۇرباندارىنا ءالى دە تارپا باس سالىپ كەلسە، سارسەنبىدە بارلىق مايداندا شەگىنۋگە ءماجبۇر بولدى، ونىڭ دىڭكەسى قۇرىپ، ابىگەرلەنگەنى، شامدانىپ، شالدىققانى قۋات-كۇشتىڭ قاينار كوزى بولعان وكتەمدىگى مەن پارمەندىلىگىنەن ايىرىلعانىن پاش ەتتى. بۇرىن كاستەلدىڭ ەكپە ءدارىسىنىڭ تۇك اسەرى كورىنبەسە، ءقازىر ساتتىلىك بىرىنەن سوڭ بىرىنە جالعاسىپ جاتتى. دارىگەرلىك شارالاردىڭ ەشقايسى دا بۇرىن ءتيىمدى ەكەنىن كورسەتە الماي كەلسە، ءقازىر ءبارى دە ساۋىقتىرا باستادى. ەندى ادىم اتتاعان سايىن اۋرۋدىڭ وزىنە قاتەر ءتونىپ، وبانىڭ السىرەۋى بۇرىن وعان قارسى كۇرەسكە جاراماي مۇقالىپ قالعان قارۋلاردىڭ ءبارىن قايراپ، قىلپىتىپ قويعانداي اسەر تۋدى. تەك كەيدە عانا وبا القىنىسىن باسىپ بىرەر قارعيدى دا، دارىگەرلەر ايىعار دەپ جۇرگەن بىرلى-ەكىلى اۋرۋدى تاعى دا قاعىپ كەتەدى. بۇلار - بىلايشا، ءۇمىت ويانعان تۇستا وبا ءولتىرىپ كەتكەن ناعىز بەيباقتار. ماسەلەن، ءوز وتىنىشىمەن كارانتيننەن الىپ شىعۋعا تۋرا كەلگەن مسە وتوننىڭ تاعدىرى تاپ وسىنداي بولدى. تاررۋ ايتقانداي، تەرگەۋشىنىڭ، شىنىندا دا، جولى بولمادى؛ ومىردە مە، ولىمدە مە - قايسىسىندا جولى بولماعانىن ءبىر قۇدايدىڭ ءوزى ءبىلسىن.

جالپى العاندا، وبا بارلىق جەلىدە كەرى شەگىنىپ، بۇرىن ازاماتتارىمىزدىڭ جۇرەگىندە ۇياڭ ءارى قۇپيا ءۇمىت قانا وياتقان پرەفەكتۋرا مالىمەتتەرى ەندى جەڭىسكە قول جەتتى، ىندەت ءوز شەپتەرىن تاستاپ شىعىپ جاتىر دەگەن نىق سەنىم ورناتتى. اشىعىن ايتقاندا، مۇنىڭ ءوزى شىن جەڭىس پە، الدە جالعان با دەپ دالەلدەۋ دە قيىن ەدى. تەك قانا ىندەت قالاي اياق استىنان كەلسە، سولاي كەتتى دەپ تۇسىنىك بەرۋگە بولادى. وعان قارسى كۇرەستە قولدانىلعان ستراتەگيا وزگەرگەن جوق، كەشە جەمىسسىز بولسا، بۇگىن ول تابىس اكەلىپ جاتىر. قالاي بولعاندا دا مىنانداي اسەر قالىپتاستى: بالكىم اۋرۋ ءوز مۇمكىندىگىن ابدەن سارىقتى، نە بولماسا، كوزدەگەن نىساندارىنىڭ ءبارىن قۇرتىپ كەرى شەگىندى. ءباز ءبىر ماعىنادا ول ءوز ءرولىن ويناپ ءبىتتى.

سوعان قاراماستان، قالا سىرتتاي وزگەرمەگەن سياقتى. كۇندىز بۇرىنعىسىنشا بوس، تىنىش، كەشكىلىك كوشەلەردى ءباز باياعى توبىر تولتىرادى، دەنىنىڭ كيگەنى - جىلى پالتو، موينىنا سالعانى - كاشنە. كينوتەاترلار مەن ءدامحانالار بۇرىنعىسىنشا زور تابىس تۇسىرەدى. زەر سالىپ، زەردەلەي قاراساڭ، جۇرتتىڭ ءجۇزى ونشا جابىڭقى، قاتال ەمەس، كەيبىرەۋى جىميىپ كۇلە باستاعان... شىن مانىندە، ۇزاق ايلار بويى قالامىزدى تۇمشالاعان بۋالدىر مۇناردىڭ اراسىنان العاشقى ساڭىلاۋ كورىندى، ءاربىر دۇيسەنبى سايىن راديو تىڭداي وتىرىپ، جۇرت بۇل ساڭىلاۋدىڭ كۇننەن-كۇنگە ۇلعايىپ، اقىر اياعىندا ەركىن تىنىستاۋعا مۇمكىندىك بەرەتىنىنە كوز جەتكىزدى. ءازىر بۇل بۇلدىر جەڭىلدىك ەش قىرىمەن دە اشىق كورىنگەن جوق. بۇرىن پويىزداردىڭ اتتانۋى نەمەسە كەمەلەردىڭ كەلۋى، قالا بەردى اۆتوموبيلدەردىڭ قالا بويىنشا ءجۇرىپ-تۇرۋىنا قايتادان رۇقسات بەرىلەدى دەگەن سياقتى حابارلاردى سەنىمسىزدىكپەن قارسى السا، قاڭتاردىڭ ورتاسىنان باستاپ، كەرىسىنشە، ونداي حابارلار ەشكىمدى تاڭداندىرعان جوق. البەتتە، ءبۇل ونشا كوپ تە ەمەس. ءبىراق ءىس جۇزىندە بۇل نىشان ازاماتتارىمىزدىڭ ءۇمىت جولىندا قانشا قارىشتاپ ىلگەرى باسقانىن ايعاقتايدى. سول سياقتى تۇرعىندار تيتتەي دە ءبىر ءۇمىتتى ايالاي باستاعان ساتتەن وبانىڭ ناقتى ۇستەمدىگى ءبىتتى دەپ تە ايتۋعا بولادى.

سويتە تۇرا، بۇكىل قاڭتار ايىنىڭ ون بويىندا ءبىزدىڭ ازاماتتار بولعان جايدىڭ ءبارىن قايشىلىقتى قابىلدادى. دالىرەك ايتقاندا، جۇرت قۋانىپ تۇرىپ ىزىنشە مۇڭعا باتتى. ستاتيستيكالىق مالىمەتتەر جاقسى بولىپ تۇرعاننىڭ وزىندە بىرنەشە ادام قاشىپ كەتۋگە ارەكەتتەندى. بۇل جاعداي قالا بيلىك ورىندارىن عانا ەمەس، قاراۋىل كۇزەتتەرىنىڭ ءوزىن تاڭداندىردى، ويتكەنى قاشقىنداردىڭ كوپشىلىگىنىڭ جولى بولىپ، قۇتىلىپ كەتتى. ەگەر قاتاڭ زەردەلەر بولساق، قالادان ءدال وسى كۇندەرى قاشقان جاندار - تابيعي سەزىمىنە شىنىمەن بوي الدىرعاندار. وبا كەيبىرەۋلەردىڭ كوڭىلىنە كۇمانشىلدىك ۇيالاتىپ، كوبى سودان ارىلا الماي قويدى. ءۇمىت ولارعا قايتىپ ۇستەمدىك ەتە المادى. ءتىپتى وبانىڭ ۋاقىتى وتسە دە، سونىڭ تارتىبىمەن ءومىر ءسۇردى. ولار جالپى وقيعالارعا ىلەسە الماي قالدى. كەرىسىنشە، سۇيگەندەرىنەن جىراقتا جۇرگەن ەندى بىرەۋلەرىنىڭ جۇرەگىندە ۇزاق سارىلۋ مەن سارى ۋايىمعا سالىنۋدان كەيىن ەسكەن ءۇمىت جەلى شىدامسىزدىق وتىن ۇرلەپ، ءوزىن-وزى بيلەۋىنە ىرىق بەرمەدى. قۇداي قىرىنا الىپ، وبادان وپات بولىپ قالسام، تاياۋ تۇرعان ماقساتىما جەتە الماي، شەكسىز سۇيگەن جانىمدى كورە الماي قالارمىن دەگەن ءقاۋىپ كەيبىرەۋلەردى اقىلعا دا كەلتىرمەدى. ايلار بويى تۇرمە مەن قۋعىندا تۇنەرىپ، تابانداپ كۇتۋمەن جۇرگەن ولارعا ۇرەي مەن ۇمىتسىزدىك شايقالتا الماعاننىڭ ءبارىن ءتۇپ ورنىمەن توڭكەرىپ تاستاۋ تۇككە دە تۇرعان جوق. قايتسەك وبانىڭ الدىن وراپ، سورەدە ونىڭ جۇرىسىنە سالىپ ميتىڭداۋعا ەندى شىدامى جەتپەيتىن ولار جىندى ادامداي بۇزىپ-جارىپ بەردى دە كەتتى.

ءسىرا، وپتيميزم نىشاندارى وز-وزىنەن ءدال وسى كەزەڭدە شاڭ بەرگەن سياقتى. باعا دا ءبىرسىدىرعى تومەندەگەنى بايقالادى. تازا ەكونوميكالىق تۇرعىدان وزگەرىس تۇسىنىكسىزدەۋ. ازىق-تۇلىك جونىندەگى قيىندىقتار ءازىر سول قالپى، قالا قاقپالارىندا بۇرىنعىسىنشا كارانتين كوردوندارى تۇر، جابدىقتاۋدىڭ دا جاقسارىپ تۇرعانى شامالى. دەمەك، ءبىز ادامگەرشىلىك سيپاتتاعى جاقسىلىقتىڭ كۋاسى بولىپ، وبانىڭ الاستالۋى ءومىردىڭ سان سالاسىنا اسەر ەتەتىنىن سەزگەندەيمىز. وسىمەن ءبىر مەزگىلدە وپتيميزم بۇرىن قاۋىم بوپ ءومىر ءسۇرىپ، وبا كەزىندە تاراتىلعاندارعا دا ورالدى. ءبىزدىڭ ەكى موناستىردىڭ ەكەۋى دە بىرتە-بىرتە بۇرىنعى قالپىنا كەلىپ، ءدىني باۋىرلار قاۋىمداسىپ ءومىر سۇرە باستادى. وسى ەكى جايتتىڭ ءوزى وتە-موتە ايقىن نىشان بولدى.

ءبىزدىڭ ازاماتتار ىشتەي تولعانىستىڭ وسى جاعدايىندا جيىرما بەسىنشى قاڭتارعا دەيىن بولدى. سوڭعى اپتادا ءولىم-جىتىمنىڭ كورسەتكىشى كۇرت تومەندەپ، مەديسينالىق كوميسسيامەن اقىلداسقاننان كەيىن پرەفەكتۋرا وبانىڭ جولى كەسىلدى دەپ جاريالادى. راس، حاباردا ساقتىق ءۇشىن قالا ءالى دە ەكى اپتا بويى جابىق بولىپ قالادى دا، ساۋىقتىرۋ شارالارى تابانداتقان ءبىر اي جۇرگىزىلەدى. بۇل شارۋانى وراندىقتاردىڭ ماقۇلدايتىنى ءسوزسىز دەلىندى. ەگەر وسى مەرزىم ىشىندە قاتەردىڭ قۇيتتاي ءبىر بەلگىسى بىلىنسە، "ودان تۋىندايتىن سالدارلارمەن بىرگە قالىپتاسقان بۇرىنعى جاعدايدى ساقتاۋ قاجەت". الايدا ءبىزدىڭ ازاماتتار بۇنى تازا ستيليستىك تۇرعىداعى قوسىمشا دەپ ساناۋعا بەيىمدىلىگىن بايقاتىپ، جيىرما بەسىنشى قاڭتاردىڭ كەشىندە بۇكىل قالا قۋانىش تولقىنى قۇشاعىندا بولدى. ورتاق قۋانىشتان سىرت قالعىسى كەلمەي پرەفەكت وباعا دەيىنگى ۋاقىتتاعىداي قالاعا جارىق بەرۋگە ۇكىم شىعاردى. شىڭىلتىر اشىق اسپان استىندا جارىقپەن جادىراعان كوشەلەردە كۇلىپ-ويناپ، شۋلاعان ازاماتتار قاپتاپ كەتتى.

ارينە، كوپتەگەن ۇيلەردىڭ تەرەزە قاقپاسى سول قالپى اشىلماي قالدى، كەيبىر وتباسىلار توپتانعان جۇرتتىڭ داۋسىنان سەرگىگەن بۇل كەشتى اۋىر ۇنسىزدىك ۇستىندە وتكىزدى. الايدا قازا تاپقاندارىن ازالاپ، ءالى قارا جامىلىپ جۇرگەندەردىڭ ءوزى ەرەن ءبىر جەڭىلدىك سەزىندى، بالكىم بۇل وبادان امان قالعان جاقىندارى ءۇشىن ەندى الاڭدامايمىن دەپ قۋانعانىنان، الدە ءوز ءومىرى ءۇشىن ەندى ءقاۋىپ ويلامايتىنىنان دا بولار. جالپىعا ورتاق ساۋىق-سايراننان اسىرەسە ءدال وسى ءسات جاقىنى لازارەتتە حال ۇستىندە جاتقان وتباسىلار نەمەسە كارانتيندە نە وز ۇيىندە اۋىرىپ قۇدايدىڭ قامشىسى وپات بولعان باسقالارعا ۇقساتىپ، ءوزىن قاشان مايىپ ەتەر ەكەن دەپ كۇتكەندەر، ارينە، بويىن اۋلاق سالدى. راس، بۇل وتباسىلارىندا دا جىلت ەتسەڭ ءۇمىت جوق ەمەس، تەك ونى كەيىنگە ساقتاپ، جاريالاۋعا تولىق قۇقىعى بولعانشا، ول تۋرالى ويلاماۋعا بەكىندى. ال بۇل كۇتۋ، ارپالىس پەن قۋانىشتىڭ ورتا جولىنداعى سەرگۋ ولارعا جالپىعا ورتاق شاتتىقتىڭ ورتاسىنداعى ەڭ قاتتى سوققى سەكىلدى كورىندى.

الايدا بۇل باسقالاردىڭ قۋانىشىنا كولەڭكە تۇسىرە العان جوق. البەتتە، وبا ءالى بىتكەن جوق، ونى ول دالەلدەيدى دە. ايتكەنمەن اركىم بىرنەشە اپتا الداعىعا كوز جىبەرىپ، كوز الدىنا، بولات جولمەن ىسقىرىپ پويىزدار زۋلاعانىن، كەمەلەردىڭ جارقىراعان تەڭىز ايدىنىن سوقالايتىنىن ەلەستەتتى. ەرتەڭىنە اقىل-وي ارناسىنا ءتۇسىپ، كۇدىك قايتا تۋدى. دەگەنمەن، ءدال سول ءسات كۇللى قاپا ءدۇر سىلكىنىپ، تاس تامىرىن تەرەڭگە جىبەرگەن جەردەگى كوڭىلسىز ىسقاياق قالقاسىنان بايتاق كەڭىستىككە شىعىپ، امان قالعانداردىڭ اۋىر جۇگىن ارقالاپ ورنىنان قوزعالدى. سول كەشتە تاررۋ، ريە، رامبەر جانە باسقالارى شادىمان توپپەن بىرگە اتتاپ، بىرگە شاتتانىپ، جەرگە تابانى تيمەي ۇشىپ جۇرگەندەي سەزىندى وزدەرىن. تاررۋ مەن ريە بۇرىلىپ، تۋ سىرتىنداعى شات-شادىمان شۋدى ءتىپتى قاڭىراعان كوشەلەرگە سۇڭگىپ، تارس جابىق تەرەزەلەردىڭ تۇبىنەن ءوتىپ بارا جاتىپ تا ۇزاق تىڭدادى. قارعىس اتقىر قالجىراعاننىڭ سالدارىنان مىناۋ جابىق تەرەزەلەردىڭ ار جاعىنداعى قايعى-شەر مەن ءسال الىسىراقتا قالا ورتالىعىن كەرنەگەن شات دۋماننىڭ ارا جىگىن اجىراتۋعا شاما جوق. جاقىنداپ كەلە جاتقان ازاتتىقتىڭ ءجۇزى كوز جاسىمەن جۋىلىپ، كۇلكىمەن جارقىرايدى.

كۋانىشتى گۋىل ايىرىقشا كۇشەيگەن ساتتە تاررۋ كەنەتتەن توقتاي قالدى. قاراڭعى جول جيەگىنەن سىرعىپ ءبىر كولەڭكە ءوتتى. مىسىق ەكەن. ولار قالادا كوكتەمنەن بەرى كورىنبەپ ەدى. مىسىق ءبىر ءسات كوشەنىڭ ورتاسىنا توقتاي قالىپ باتىلسىزداۋ شوقيىپ وتىردى دا تابانىن جالادى، سول اياعىمەن وڭ قۇلاعىن اينالدىرا سيپادى دا، ءۇن-تۇنسىز قارسى جاقتىڭ تابان جولىنا قاراي جىلجىپ قاراڭعىلىق قۇشاعىنا ەنىپ، كوزدەن عايىپ بولدى.

تاررۋ جىميىپ كۇلدى. مىنە، ەندى شال قايتا رازى بولادى!..

ال ەندى وبا كەرى بۇرىلىپ، كوكتەمدە ءۇن-تۇنسىز جورعالاپ شىققان ىنىنە قايتا بارىپ كىرەتىندەي كورىنگەندە، قالادان ونىڭ كەتۋى قاراداي قايعىعا باتىرىپ كۇيزەلتكەن ءبىر ادام تابىلدى، تاررۋدىڭ جازبالارىنا سەنسەك، ول ادام - كوتتار.

اعىنان اقتارىلار بولساق، اۋىرعانداردىڭ كورسەتكىشى تومەن تۇسكەن كۇننەن باستاپ، تاررۋدىڭ جازبالارى ءباز ءبىر قىزىق سيپات الدى. الدە شارشاعاندىقتىڭ سالدارى بولدى ما ەكەن، ول جاعى دا بەيمالىم، جازۋى تۇسىنىكسىز جانە اۆتور ۇدايى ءبىر تاقىرىپتان ەكىنشىسىنە شورشىپ شىعا بەرەدى. ونىڭ ۇستىنە بۇل جازبالار العاش رەت ءوزىنىڭ ەجەلگى ادىلەتتىلىگىنەن ايىرىلىپ، كەرىسىنشە اۆتوردىڭ جەكە توپشىلاۋشىلارى كوبەيىپ كەتكەن. كوتتار جايىنداعى ءبىرسىپىرا ۇزاق اڭگىمەنىڭ ورتاسىندا مىسىقتارعا تۇكىرەتىن شال تۋرالى بىرنەشە ءسوز شاشىراپ ءجۇر. تاررۋدىڭ سوزىنە قاراعاندا، وبا ونىڭ وسىناۋ كەيىپكەرگە دەگەن قۇرمەتىن كەمىتپەگەن، ول وعان ىندەتتەن كەيىن دە ىنتا قويعان، ءبىراق، وكىنىشكە وراي، ەندى وعان ىقىلاس اۋدارا المايدى، دەگەنمەن قارياعا ءالى دە ىلتيپاتپەن قارايدى. ول ونى كورۋگە ارەكەت جاساپتى. جيىرما بەسىنشى قاڭتاردان كەيىن بىرنەشە كۇن وتكەندە ولاردىڭ شولاق كوشەسىنىڭ بۇرىشىنان باقىلاپ تا كورىپتى. مىسىقتار كەزدەسەتىن ەجەلگى جەرىن ەسىنە ءتۇسىرىپ، كۇننىڭ كوزىندە ماۋجىراپ، شۋاقتاپ جاتىر ەكەن ءبىراق ءتيىستى ۋاقىتىندا تەرەزە تىرس ەتىپ اشىلعان جوق. وسىدان كەلىپ اۆتور قاريا نە رەنجىگەن، نە ولگەن دەگەن قورىتىندى شىعارادى؛ ەگەر ول وكپەلەپ رەنجىسە، ونى وبا جوققا شىعارادى، ال اۋىرىپ ولسە، دەمىكپە شال سياقتى اۋليە بولعان جوق پا ەكەن جارىقتىق دەپ ويلاۋعا بولادى. تاررۋدىڭ ءوزى ولاي ويلاعان جوق، ءبىراق شالمەن بولعان وقيعا الدەبىر "نۇسقاۋ" دەپ سانالادى. "بالكىم، ادام اۋليەلىكتىڭ تابالدىرىعىنا جاقىنداۋى ىقتيمال، - دەپ جازىلعان قويىن داپتەردە. - ەگەر ولاي بولسا، قاراپايىم دا قايىرىمدى سايتاندىقپەن قاناعاتتانۋعا بولادى".

كوتتار جايىنداعى جازبالارمەن الماسىپ رەتسىز شاشىراعان تاعى باسقا كوپتەگەن ەسكەرتپەلەر كەزدەسەدى، ولاردىڭ ىشىندە اۋرۋدان ايىعىپ، ەشتەڭە بولماعانداي جۇمىسقا قايتا كىرىسكەن گران تۋرالى، دارىگەر ريەنىڭ اناسى جايىنداعى ويلار ءجۇر. تاررۋدىڭ انامەن اڭگىمەسى باقايشاقتاپ بۇگە-شىگەسىنە دەيىن ءتىزىلىپتى، ءبىر شاڭىراقتىڭ استىندا بىرگە تۇرعان ادام ءۇشىن بۇل ءسوزسىز قاجەت تە: كەيۋانانىڭ ءجۇرىس-تۇرىسى، جىميىسى، وبا تۋرالى ەسكەرتپەلەرى - ءبارى-بارى بار. اسىرەسە تاررۋ ونىڭ تاڭقالارلىق بايسالدىلىعىن، كىشىپەيىلدىلىگى مەن كوزگە تۇسپەۋگە تىرىساتىنىن ويىن تەك قانا قاراپايىم سوزدەرمەن بەرە بىلەتىنىن، تىنىش كوشەگە قارايتىن تەرەزەگە قۇمارلىعىن، سونىڭ تۇبىندە ەكى قولىن تىزەسىنە قويىپ وتىراتىنىن، ءىڭىر قاراڭعىلىعى بولمەنى باسقانشا سىرتتان كوز المايتىنىن، ءوزى قارا كولەڭكەگە اينالىپ، قاراڭعىلىق جۇتىپ قويعانشا تىرپ ەتپەيتىنىن، پاتەردە جەڭىل قوزعالاتىنىن، جان-جۇرەگىن جارقىراتا جايىپ سالاتىن مەيىرباندىعىن، ءاربىر قيمىلىن، ءاربىر ءسوزىن اتاپ كورسەتەدى. تاررۋدىڭ ءوزى ءۇشىن ايرىقشا ەشتەڭە جاسالماعانىمەن، ول قارت انا بارلىعىن ويمەن اڭداپ، اقىلمەن تۇسىنەدى، كولەڭكەدە ۇندەمەي وتىرىپ-اق كەز كەلگەن جارىقپەن تەڭ تۇسە الادى، ءتىپتى ول مەيلى وبانىڭ جارىعى بولسىن دەپ جازادى. ايتقانداي، وسى ارادا تاررۋدىڭ جازۋى السىرەپ قالعانداي ءبىر ءتۇرلى قىزىق، وعاش كورىنەدى. بۇدان كەيىنگى جولداردى اجىراتۋدىڭ ءوزى قيىن، الگى السىرەگەنىنىڭ ءبىر دالەلى جازبانىڭ سوڭعى ءسوزى، سونىمەن بىرگە ءوزىنىڭ ءبىرىنشى ايتقانى بولىپ شىعادى: "مەنىڭ دە انام ءدال وسىنداي بولعان، ونىڭ ەركىمەن كوزگە تۇسپەۋ قابىلەتىن جاقسى كورەتىن ەدىم، بارىنەن بۇرىن ونىمەن بىرگە بولعىسى كەلەتىنىن ايتسايشى! مىنە، سەگىز جىل ءوتتى، الايدا، ول ءولدى دەپ ايتۋعا ءتىپتى دە باتىلىم بارمايدى. جاي عانا ازداپ يمەنشىكتەنىپ، ەندى بۇرىلىپ قاراعانىمشا جوق بوپ شىقتى".

ال ەندى كوتتارعا ورالايىق. ىندەت ازانعا اينالعاننان بەرى كوتتار ءار الۋان سىلتاۋلاردى ويلاپ تاۋىپ، ريەگە كەلۋىن جيىلەتىپ جىبەردى. شىن مانىندە، ول دارىگەردەن ىندەتتىڭ ودان ءارى ءورشۋى جونىندەگى بولجامداردى بىلۋگە عانا كەلەدى. "دەمەك، ءسىز ءاي جوق، ءشاي جوق، ىندەت ءوز بەتىمەن توقتاي قالادى دەپ توپشىلايسىز عوي؟" بۇل ورايدا ول سارى ۋايىمعا سالىنۋعا بەيىم، ايتەۋىر ءوزىن قايتكەنمەن سولاي كورسەتۋگە تىرىسادى. الايدا ونىڭ بەيمازالىعى ىشتەي بۇل جونىندە سەنىمى ازدىعىن دالەلدەيتىن. قاڭتاردىڭ ورتاسىنان باستاپ ونىڭ ساۋالدارىنا ريە ءۇمىت ۇشقىنى بار كوتەرىڭكى ۇنمەن جاۋاپ بەرەتىن بولدى. دارىگەردىڭ ءار جولعى جاۋابى كوتتاردى قۋانتۋ بىلاي تۇرسىن، رەنجىتىپ، كەيدە ۋايىمعا باتىردى، كەيدە وكىنىشكە قالدىردى. سوسىن ريە وعان جاعىمدى نىشاندار مەن جاقسى مالىمەتتەرگە قاراماستان، "الاقايلاپ" ايقاي سالۋعا ءالى ەرتە دەيتىن بولدى.

— باسقا سوزبەن ايتقاندا، ەشتەڭە بەلگىسىز عوي،-دەيدى كوتتار كوڭىلى ورنىنا تۇسكەندەي، -دەمەك، بۇگىن بولماسا دا، ءبارى قايتا باستالادى عوي.

—ءدال سولاي، ءبىراق سول سياقتى ىندەت مۇنان دا شاپشاڭ ازايۋى مۇمكىن.

بارشانى ءارى ءار ادامدى قوبالجىتىپ قويعان بۇل سەنىمسىزدىك كوتتارعا جۇبانىش اكەلدى، سوندىقتان تاررۋ وتىرعان جەردە كورشى ساۋداگەرلەرمەن اڭگىمە-دۇكەن قۇرىپ، دارىگەر ريەنىڭ پىكىرىن تاراتۋعا تىرىسادى. ءسىرا، بۇل ايىرىقشا قيىندىق تۋعىزبايتىن سياقتى. العاشقى جەڭىس حابارىنان بۇرق ەتە قالعان قۋانىش ىزىنشە كۇدىككە ۇلاسىپ، پرەفەكتۋرانىڭ مالىمدەمەسىنەن گورى تۇراقتىراق بولىپ، جۇرتتى قايتا ابىرجىتتى. قالانى قوبالجىتقان كورىنىس كوتتاردى ساباسىنا ءتۇسىردى.

- ەرتە مە، كەش پە، - ءبارىبىر، قالانى اشىق دەپ جاريالايدى، - دەپ نىعارلاي ءتۇستى تاررۋعا ول - مىنە، سوندا مەنەن ءبورىنىڭ جالت بەرگەنىن كورەسىز.

ايتۋلى جيىرما بەسىنشى قاڭتارعا دەيىن-اق ورانداعىلاردىڭ ءبارى كوتتاردىڭ قۇبىلمالى مىنەزىنە نازار اۋدارعان. بۇكىل قوتانعا كۇللى كورشىلەرىنە جاعۋ ءۇشىن قانشاما ءتوزىمىن تاۋىستى ول، ءبىراق ونىسىنان ەشتەڭە شىقپايتىنىن ءبىلدى مە، بىرنەشە كۇن بارىنەن قول ءۇزىپ، ۇيىندە قاسارىپ وتىردى دا الدى. ەل-جۇرتتان بەزىپ، ءوزىنىڭ كىسىكيىك وڭاشالىعىنا قايتا ورالدى دەگەن اسەر قالدىردى سىرت كوزگە. ونى مەيرامحانالاردا، تەاترلاردا، ءتىپتى سۇيىكتى ءدامحانالارىندا كورگەن ءتىرى پەندە جوق. ايتكەنمەن دە ول ىندەتكە دەيىنگى ءبىر سارىندى، ەلەۋسىز بۇرىنعى تىرلىگىنە ورالعان جوق. ۇيدەن قيا باسىپ شىقپاي، استىڭ ءوزىن كورشى شاعىن مەيرامحانادان الىپ ءىشىپ ءجۇردى. تەك كەشكىلىك قانا كوشەلەردە بەزەكتەپ، قاجەت بىردەڭەلەرىن ساتىپ الىپ، دۇكەندەردەن اتىلا شىعىپ، بوس كوشەلەرگە جالت بۇرىلدى. تاررۋ ونىڭ وسىنداي جالعىز جۇگىرىپ جۇرگەنىندە كەزدەسىپ قالىپ اۋزىنان ءبىر ءسوز الا المادى، قويعان سۇراققا الدەنەلەردى مىڭگىرلەپ تايىپ تۇردى. سوسىن ەشقانداي سەبەپسىز كەنەت كوتتاردىڭ وز-وزىنەن كوپشىل بولىپ قالىپ، وبا تۋرالى ۇزاق-سونار اڭگىمە كويىتىپ، باسقالاردىڭ بۇل جايىنداعى پىكىرىن ءبىلىپ، كوشەدە اعىلعان توپقا ارقا-جارقا ارالاستى دا كەتتى.

پرەفەكتۋرانىڭ دەكلاراسياسى جاريالانعان كۇنى كوتتار كوكجيەكتەن جويىلىپ، ۇشتى-كۇيلى جوق بولىپ كەتتى. ەكى كۇن وتكەن سوڭ تاررۋ ونى كوشەدە جالعىز قاڭعىرىپ جۇرگەن جەرىنەن ۇشىراتتى. كوتتار ودان قالانىڭ شەتىنە دەيىن شىعارىپ سال دەپ ءوتىندى. ۇزاقتى كۇن جۇمىستان كەيىن قاتتى شارشاعانىن سەزگەن تاررۋ ءجا، بارەكەلدى دەي قويمادى. الايدا كوتتار تابانداپ تۇرىپ الدى. ادەتتەن تىس ورەكپىگەن ءتۇرى بار، قولىن قايتا-قايتا سەرمەپ، ەكپىندەي، ەلىرە سويلەيدى. پرەفەكتۋرانىڭ حابارى ىندەت شىن مانىندە اياقتالدى دەگەندى بىلدىرە مە ءوزى دەپ سۇرادى اۋدەمنەن سوڭ. ارينە، تاررۋدىڭ ويىنشا، اكىمشىلىك مالىمدەمەلەرمەن اپاتتىڭ جولىن كەسە المايسىڭ، ءبىراق الدەقالاي تاعى بىردەڭەسى شىعىپ كەتپەسە، ىندەت باسىلىپ كەلەدى دەپ بولجاۋعا نەگىز بار.

― دۇرىس، - دەپ راستادى كوتتار، - ءبىراق بىردەڭە شىعا كەلمەسە. ال ويلاماعان جەردە بىردەڭە قاشان دا بولادى. تاررۋ قارسى داۋ ايتىپ، جالپى پرەفەكتۋرانىڭ كورىنبەيتىندى كورە بىلگەنىن، قالانى اشىق دەپ جاريالاي وتىرىپ، ساۋىقتىرۋ شارالارىنا ەكى اپتا مەرزىم بەرگەنىن ءتۇسىندىردى.

— جانە جاقسى جاساعان، - دەپ ماقۇلدادى، تۇنەرە ءتۇسىپ ورەكپىگەن كوتتار. - ويتكەنى، وقيعانىڭ بارىسىنا قاراعاندا، مىناۋ دەكلاراسيانى دا بەكەر جاريالاعان.

تاررۋ دا بەكەر بولعان دەپ كەلىستى، ءبىراق، ونىڭ پىكىرىنشە، قالا تاياۋ ۋاقىتتا اشىلادى، ءبارىمىز دە قالىپتى ومىرگە قايتا ورالامىز دەپ ويلاعان الدەقايدا يگى، ءارى جاقسى.

― ايتالىق، - دەپ ونىڭ ءسوزىن ءبولدى كوتتار، - ايتالىق، "قالىپتى ومىرگە ورالامىز" دەگەن ءسوزدىڭ استارىندا نە بار ءوزى، ونىمەن نە ايتقىمىز كەلەدى؟

― ال، بەرى قويعاندا، جاڭا فيلمدەر كورسەتىلە باستايدى، - دەپ جىميدى تاررۋ.

ءبىراق كوتتار جىميعان جوق. بۇل وبا قالادا ەشتەڭەنى دە وزگەرتكەن جوق، تۇك تە بولماعانداي ەرتەڭ ءبارى بۇرىنعىشا جۇرە بەرەدى دەگەندى بىلدىرە مە - ونىڭ تۇسىنگىسى كەلەتىنى وسى. تاررۋدىڭ ويىنشا، وبا قالانى وزگەرتتى، سويتە تۇرىپ وزگەرتكەن جوق، ازاماتتارىمىزدىڭ ەڭ كۇشتى تىلەگى - وزدەرىن ەشتەڭە بولماعانداي ۇستاۋ، ەكىنشى جاعىنان بارلىق ەرىك-كۇشىڭدى ۋىسىندا ۇستاساڭ دا، ءبارىن ۇمىتۋ مۇمكىن ەمەس - وبا ادامداردىڭ جۇرەگىندە ءىزىن ءسوزسىز قالدىرادى. توعىشار دوسى ادامداردىڭ جۇرەگى ءوزىن تيتتەي دە تەبىرەنتپەيتىنىن كەسىپ ايتىپ، جۇرەك اتاۋلىعا تۇكىرگەنىم بار دەدى. ونىڭ بىلگىسى كەلەتىنى باسقارۋ جۇيەسىندە قايتا قۇرۋ بولار ما، الدە مەكەمەلەر بۇرىنعىسىنشا جۇمىس ىستەي بەرە مە، - مىنە، سوعان كوز جەتكىزبەك. وزىنە بۇل جاعى بەيمالىم ەكەنىن تاررۋدىڭ مويىنداۋىنا تۋرا كەلدى. الايدا ىندەتكە وراي قوجىراپ كەتكەن مەكەمەلەردىڭ بىردەن تولىق قارقىنمەن جۇمىس ىستەپ كەتە قويۋى قيىن بولار. سونداي-اق ولاردىڭ الدىندا قىرۋار جاڭا ماسەلەلەر تۋىنداپ، مۇنىڭ ءوزى تىم قۇرىعاندا بۇرىنعى كەڭسەلەردىڭ قايتا قۇرىلۋىن تالاپ ەتەر دەپ ويلاۋعا بولادى.

— مۇمكىن، وندا بارلىعىنىڭ ءبارىن دە قايتا باستاۋىنا تۋرا كەلەدى، - دەدى كوتتار.

ولار اياڭداپ كوتتاردىڭ ۇيىنە دە كەلىپ قالدى. كوتتار ورەكپىپ لەپىرە سويلەپ كەلەدى. ونىڭ وزىنە قالا وتكەننىڭ ءبارىن قيداي سىپىرىپ ءوشىرىپ تاستاپ، بار ءومىرىن جاڭادان باستايتىن بولىپ ەلەستەيدى.

― ولاي بولسا، اقىر سوڭىندا ءبىزدىڭ ءىسىمىز دە جونگە كەلەتىن شىعار، - دەدى تاررۋ. - بەلگىلى ماعىنادا جاڭا ءومىر باستالادى عوي.

ولار كىرەر اۋىزدا قوشتاستى.

— ءسىزدىڭ ايتقانىڭىز دۇرىس، - دەدى كوتتار ەندى تولعانىسىن جاسىرا الماي. - بارلىعىن نولدەن باستاۋ دەگەن - كەرەمەت نارسە.

تۇكپىر جاقتان ويدا جوقتا ەكى كولەڭكە پايدا بولدى. تاررۋ كوتتاردىڭ مىنا كىشكەنتاي قۇستارعا مۇندا نە جوق دەپ سىبىرلاي سۇراعان داۋسىن ارەڭ ايىردى. ال ساندەنە كيىنگەن شەنەۋنىكتەرگە ۇقساعان قۇستارى ودان: شىنىندا دا، كوتتار، سەنبىسىڭ؟ - دەپ سۇرادى؛ ول سايتان السىن دەپ بۇرق ەتىپ جالت بۇرىلدى دا، قاراڭعىلىققا سۇڭگىپ، كەلگەندەر مەن تاررۋ اۋىز اشىپ ۇلگەرگەنشە كوزدەن عايىپ بولدى. العاشقى تاڭعالۋ تاراپ، تاررۋ بەيتانىستاردان نە كەرەك ەكەنىن سۇرادى. ولار سىپايى دا ۇستامدى جاۋاپ قاتىپ، انىقتايتىن ءبىر جايتتار بارىن ايتىپ، كوتتار كەتكەن جاققا تارتتى.

ۇيىنە كەلە سالا، تاررۋ وسى كورىنىستى قاعازعا ءتۇسىردى دە، شارشاعانىنا شاعىندى (ونى قولتاڭباسى دا ايقىنداپ تۇر). وعان الدا اتقارار ءالى كوپ ءىس بارىن قوستى، ءبىراق بۇل سىلتاۋ ەمەس، قاشاندا ءازىر بولۋ كەرەك دەي كەلىپ، وزىنە-وزى سوعان شىنىندا دا دايىنسىڭ با دەگەن سۇراق قويادى. وزىنە-وزى جاۋاپ بەرىپ، سونىمەن كۇندەلىكتى جازۋ اياقتالادى. تۇندە مە، كۇندىز بە - ايتەۋىر تاۋلىك ىشىندە ءاربىر ادامنىڭ قورقاقتى تويلايتىن ءساتى بولادى، ءوز باسىم وسى ساتتەن قورقامىن،- دەپ بىتىرەدى تاررۋ.

قالا اشىلاردان بىرنەشە كۇن بۇرىن دارىگەر ريە ءۇشىنشى تاۋلىك دەگەندە ۇيىنە ءتۇس الەتىندە ورالدى، جول-جونەكەي وز اتىنا كوپتەن كۇتكەن جەدەلحاتى كەلدى مە ەكەن دەپ ويلادى. ءقازىر دە وبانىڭ ورشىگەن كەزىندەگىدەي تيتىقتاعانشا جۇمىس ىستەگەنمەن، تۇپكىلىكتى قۇتىلۋدىڭ جاقىندىعى شارشاعانىن بىلدىرمەيدى. ول ەندى الدان كۇتەرى بارلىعى ءۇشىن قۋانادى دا ۇمىتتەنەدى. ءوز ەرىك-جىگەرىڭدى ۇدايى ۋىستا قىسىپ ۇستاي بەرۋگە بولمايدى، ۇدايى شيىرشىق اتىپ سىرەسىپ جۇرۋگە جانە بولمايدى، كۇرەس ءۇشىن جيناعان بار كۇشىڭدى اقىر اياعىندا ءبىر سىلتەپ السىرەتىپ الساڭ، ول قايداعى باقىت. ەگەر كۇتكەن جەدەلحاتى جاعدايلى بولسا، ريە بارلىعىن دا باسىنان باستاي الادى. مەيلى ءبارى دە بارلىعىن باسىنان باستاسىنشى دەپ ويلايدى ول

ريە كۇزەتشى بولمەسىنىڭ جانىنان ءوتتى. تەرەزە تۇبىندە وتىرعان جاڭا قاقپاشى وعان جىميىپ قويدى. باسپالداقپەن كوتەرىلىپ بارا جاتىپ ريە كەنەت ونىڭ ءجۇزىن ەسىنە ءتۇسىردى، قارنى تويا اس ىشپەۋدەن ءارى شارشاعاندىقتان بوپ-بوز ەدى.

ءيا، مىناۋ شەكسىزدىكتىڭ شارۋاسى بىتكەن سوڭ، ول از دا بولسا ءساتىن سالسا، بارلىعىن باسىنان باستايدى. وسى ويمەن ول ەسىك اشىپ ەدى، قارسى الدىنان اناسى شىعىپ، مسە تاررۋدىڭ سىرقاتتانىپ قالعانىن حابارلادى. ىستىعى تىم كۇشەيىپ، باسى اۋىراتىن كورىنەدى. راس، تاڭەرتەڭ ول ورنىنان تۇرعان، ءبىراق ۇيدەن شىقپاي، قايتا جاتىپ قالعان. مادام ريە مازاسىزدانىپ ءجۇر.

― بالكىم، ءالى ەلەۋلى ەشتەڭە جوق شىعار، - دەدى ريە. تاررۋ توسەكتە ۇزىننان كوسىلىپ جاتىر، قازانداي سالماقتى باسى جاستىققا كومىلىپ، كورپەنىڭ استىنان قۋاتتى كەۋدەسى ايقىندالا تۇسكەن. ىستىعى كۇرت كوتەرىلىپ، باسى قاتتى اۋىرىپ شىداتپاي جاتىر. ول ريەگە نىشاندارى ءالى ونشا ايقىن ەمەس، ءبىراق وبا دا بولۋى ىقتيمال دەدى.

— جوق، تۇبەگەيلى بايلام جاساۋعا ءالى ەرتە، - دەپ ريە اۋرۋدى قاراي باستادى.

تاررۋدى ءشول قىسىپ جاتىر. دولىزگە شىعا بەرە، دارىگەر مۇمكىن، وبانىڭ باسى بولار دەدى اناسىنا.

― جوق، - دەپ شوشىپ كەتتى ول، - بۇل اقىلعا سىيمايدى، اسىرەسە ءقازىر!

— ونى وزىمىزگە قالدىرايىقشى، بەرنار، - دەدى انا تابان اۋزىندا.

ريە ويلانىپ قالدى.

― ولاي جاساۋعا قاقىم جوق، - دەدى ول - ال قالا بۇگىن بولماسا دا، ەرتەڭ اشىق دەپ جاريالانادى. ەگەر سەن بولماساڭ، تاۋەكەلدى ءوز موينىما الار ەم.

— بەرنار، - دەدى انا جالىنىشتى ۇنمەن، - ەكەۋمىزدى دە وسىندا قالدىرشى. الگىندە عانا ماعان ۆاكسينا سەپكەنىن بىلەسىڭ عوي.

دارىگەر ۆاكسينانى تاررۋعا دا سەپكەنىن، ءبىراق ول جۇمىس، جۇمىس دەپ ءجۇرىپ سوڭعى ەگۋدى وتكىزىپ العانىن، قاجەتتى ساقتىق شارالارىن قابىلداۋدى ۇمىتىپ كەتكەنىن ايتتى.

ريە ءوزىنىڭ كابينەتىنە ءوتتى. ول قايتادان جاتىنجايعا كىرگەندە، تاررۋ دارىگەردىڭ سىۆوروتكا قۇيىلعان ۇلكەن امپۋلانى اكەلە جاتقانىن بىردەن بايقادى.

― وھو، دەمەك، ءوزى بولدى عوي، - دەدى ول

— جوق، جاي عانا ساقتىق شاراسى عوي.

جاۋاپ ورنىنا تاررۋ قولىن سوزىپ، سابىرمەن تامشىلاتا قۇيىلعان ءدارىنى قابىلدادى، ونى ءوزى دە ونداعان اۋرۋلارعا جاساعان-دى.

― كەشكىسىن نە بولعانىن كورەيىك، - دەدى ريە تاررۋدىڭ بەتىنە تۋرا قاراپ.

— ال وڭاشالاۋ جاعدايى قالاي؟

― ءازىر بۇل وبا دەگەن ەشقانداي سەنىم جوق.

تاررۋ قينالا جىميدى:

— ءجا، بىلسەڭىز بار عوي، مەنىڭ تاجىريبەمدە سىۆوروتكانى قۇيىپ الىپ، اۋرۋدى وڭاشالاماۋ ءبىرىنشى رەت.

ريە جالت بۇرىلدى.

― مامام ەكەۋىمىز ءسىزدى كۇتەمىز. سىزگە وسىندا جاقسى بولادى.

تاررۋ ۇندەمەي قالدى، دارىگەر امپۋلالاردى جيناپ جاتىپ، اۋرۋدىڭ سويلەۋىن كۇتتى، سوندا وعان بۇرىلىپ قاراۋىنا مۇمكىندىك تۋار ەدى. ۇنسىزدىككە توزە الماي، توسەكتىڭ قاسىنا ول قايتا كەلدى. اۋرۋ ريەگە تۋرا قارادى. ونىڭ جۇزىندە شارشاعاندىقتىڭ تابى جاتىر ەدى، ءبىراق سۇر كوزىندە سابىر ۇيىعان. ريە وعان جىميا قارادى:

— ۇيىقتاي الساڭىز ۇيىقتاڭىز. مەن تەز ورالامىن.

تابالدىرىقتان ول تاررۋدىڭ شاقىرعانىن ەستىدى دە قايتىپ كەلدى. ءبىراق تاررۋ بىردەن سويلەپ كەتكەن جوق، ەرنىنەن ءۇزىلىپ تۇسكەلى تۇرعان سوزدەردىڭ وزىمەن كۇرەسىپ جاتقانى سياقتى.

― ريە، - دەپ اقىرى ءسوزىن باستادى، - مەنەن ەشتەڭە جاسىرۋدىڭ كەرەگى جوق، ماعان سونىڭ قاجەت.

— سىزگە ۋادە بەرەم.

تاررۋدىڭ تولىق بەتىن زورلانعان كۇلكى قيسايتتى. - راحمەت! مەنىڭ ولگىم كەلمەيدى، ءالى كۇرەسىپ باعام. الايدا ءىس ناسىرعا شاپسا، كورەگەندىلىگىمدى كورسەتىپ ولگىم كەلەدى.

ريە كەرەۋەتكە ەڭكەيىپ، اۋرۋدىڭ يىعىن قىسىپ:

― جوق، - دەدى. - اۋليە بولۋ ءۇشىن ءومىر ءسۇرۋ كەرەك. كۇرەسىڭىز.

كەشكىسىن ادۋىن نوسەر مەن بۇرشاققا ورىن بوساتۋ ءۇشىن كۇندىزگى قاتتى سۋىق ءسال سىندى. ال ىڭىردە اسپان ءسال تازارىپ، سۋىق سۇيەكتەن وتەردەي كۇشەيدى. ريە ۇيىنە كەشكى استىڭ الدىندا عانا ورالدى. ءتىپتى پالتوسىن دە شەشپەي، بىردەن دوسى جاتقان جاتىنجايعا كىردى. ريەنىڭ اناسى قولىنا توقىعان زاتىن ۇستاپ توسەكتىڭ قاسىندا وتىر. تاررۋ تاڭ اتقاننان بەرى ورنىنان قوزعالماعان ءتارىزدى، تەك بەزگەكتەن اعارىپ كەتكەن ەرنى عانا ول ارپالىسىپ جاتقان كۇرەستىڭ كۇللى قىزۋىن پاش ەتىپ تۇر.

— ال، ەندى قالاي؟ - دەپ سۇرادى دارىگەر.

تاررۋ قۋاتتى يىعىن ءسال قوزعالتىپ:بۇنىڭ ءتۇپ ىزىنە تۇسكەن باسەڭ ىرعاقتى ىسقىرىق ەستىلگەندەي كورىندى. ول ىمداپ اناسىنا بارىپ ۇيىقتا دەدى. اناسى باسىن شايقاپ، كوزى جالت ەتە قالدى، سوسىن ورنەگىنە قايتا ءۇڭىلدى. ريە كوتەرىلىپ، اۋرۋعا سۋسىن بەرىپ، ورنىنا قايتا وتىردى.

تىنىشتىقتى پايدالانىپ ارلى-بەرلى وتكەندەردىڭ اياق ءدۇسىرى تەرەزەدەن ەستىلىپ تۇر. وتكەن-كەتكەندەردىڭ ءدۇسىرى دە الىستاپ بارىپ تىندى. ۇزاق ۋاقىتتان بەرى دارىگەر العاش رەت تىنىشتىعىن كەشىككەن بىردى-ەكىلى جاياۋدىڭ ءدۇسىرى بولماسا، جەدەل جاردەم ماشيناسىنىڭ گۇرىلى بۇزعان ءتۇننىڭ دە بۇرىنعىلاردان ايىرماشىلىعى بولمايتىنىن ءتۇسىندى. سىرتتا -وبانى سىلكىپ تاستاعان ءتۇن. ىسقاياق سۋىقتان، جارىق نۇردان، توپتى ادامنان قاشقان اۋرۋ قالانىڭ قاراڭعى قويناۋىنان شىعا كەلىپ مىناۋ جىلى جاتىنجايعا كىرىپ اپ، تاررۋدىڭ سىلبىر قوزعالعان دەنەسىمەن اقتىق جەكپە-جەككە تۇسكەن ءتارىزدى. قالا ۇستىندەگى اسپاندى قۇدايدىڭ قامشىسى وسقىلاعان جوق. ول قامشى ەندى جاتىنجايدىڭ اۋىر اۋاسىندا ىسقىرىپ تۇرعان سەكىلدى. ونى ۇيقىسىز ۇزاق ساعاتتاردىڭ ءون بويىندا ريە عانا ەستىگەندەي، ءبىراق ونىڭ قاشان ساپ بولاتىنىن، وبانىڭ تۇبەگەيلى جەڭىلىسىن قاشان مويىندايتىنىن كۇتۋگە تۋرا كەلەدى.

كۇن شىعار الدىندا ريە اناسىنا ەڭكەيىپ:

- بار دا دەرەۋ جات، ايتپەسە ساعات سەگىزدە مەنى اۋىستىرا المايسىڭ. تەك جاتارىڭدا تاماعىڭدى شايۋدى ۇمىتىپ كەتىپ جۇرمە، - دەدى.

مادام ريە مامىقتاقتان كوتەرىلىپ، ورمەگىن بۇكتەپ بۋىپ، كوپتەن كوزىن اشپاي جاتقان تاررۋدىڭ توسەگىنە تايادى. ونىڭ جازىق ماڭدايىنا تەردەن وراتىلىپ، شاشى جابىسىپ قالىپتى. اۋىر كۇرسىنىپ، اۋرۋ كوزىن اشتى. تاررۋ وزىنە ءتونىپ تۇرعان موماقان ءجۇزدى كورىپ، بەزگەكتىڭ ۇدەرە سوققان تولقىنى اراسىنان كۇش جيىپ زورلانا جىميدى. الايدا قاباعى ىزىنشە قايتا جابىلدى. جالعىز قالعان ريە اناسى وتىرعان مامىقتاققا اۋىستى. كوشە تىپ-تىنىش. كۇن شىعار الدىنداعى سالقىن بولمەنى دە كەۋلەپ كەتتى.

دارىگەر قالعىپ كەتىپ، العاشقى تاڭعى كولىكتىڭ تارسىلىنان وياندى. ءدىر ەتە قالىپ، تاررۋعا قاراپ، شىنىمەن مىزعىپ كەتكەنىن ۇقتى، اۋرۋ دا ۇيىقتاپ جاتىر ەكەن. الىسقا سۇڭگىپ اعاش دوڭعالاقتىڭ تىرسىلى مەن تاعالى ات تۇياعىنىڭ تىقىلى باسىلدى. سىرتتا ءالى قاراڭعى. دارىگەر توسەگىنىڭ قاسىنا كەلگەندە تاررۋ وعان ەشتەڭە بىلدىرمەيتىن، ءالى ۇيقىنىڭ قويناۋىنان شىقپاعان جانسىز كوزىن اۋداردى.

― ۇيىقتادىڭىز با؟ - دەپ سۇرادى ريە.

— ءيا.

― تىنىس جەڭىلدەدى مە؟

— ەپتەپ. ال ونىڭ ءباز ءبىر ماڭىزى بار ما؟

ريە جاۋابىن بىردەن بەرگەن جوق، اۋدەمنەن سوڭ عانا ءسوز باستادى.

― جوق، تاررۋ، ماڭىزى جوق. مەن سياقتى ءوزىڭىز دە بىلەسىز. بۇل تاڭعى سەرگۋ، بوي جازۋ عوي.

— راحمەت، - دەدى ول - ساداعاڭ كەتەيىن، الدا دا وسىلاي جاۋابىن ءدال ايتىڭىزشى.

دارىگەر توسەكتىڭ اياق جاعىنا كەپ وتىردى. ءبىر بۇيىرىنە تاررۋدىڭ ۇزىن قوزعالىسسىز اياعى ءبىلىندى، ونىڭ جانى بار ادامنىڭ اياعى ەمەسىن سەزدى. تاررۋ قاتتىراق القىندى.

― ىستىق قايتا كوتەرىلدى-اۋ دەيمىن، سولاي ما، ريە؟ - دەپ سۇرادى ول ەنتىگۋدەن ءۇزىلىپ-ۇزىلىپ شىققان ۇنمەن.

— ءيا، كوتەرىلىپتى، ءتۇس بولسىن، سوندا ايقىندالادى.

تاررۋ ءال-قۋاتىن جيناعانداي كوزىن جۇمدى. جۇزىنەن قالجىراعانى، قاجىعانى ءبىلىنىپ ءتۇر. ول ءتانىنىڭ تەرەڭىندە بۇلقىنا باستاعان بەزگەكتىڭ جاڭا ۇستاماسىن كۇتكەن سىڭايلى. سوسىن قاباعى كەرىلىپ، لايلانعان جانارى اشىلدى. تەك سوندا عانا ول توسەگىنە ەڭكەيىپ ءتونىپ تۇرعان ريەنى كورىپ ءجۇزى جىلىپ جۇرە بەردى.

― سۋ ءىشىڭىز، - دەدى ريە.

تاررۋ ءشولىن قاندىرىپ، قالجىراپ جاستىققا قۇلاي كەتتى.

— باقساق، بۇنىڭ ۇزاق ەكەن عوي، - دەپ قالدى ول

ريە ونىڭ قولىن ۇستادى، ءبىراق تاررۋ كوزىن اۋدارىپ اكەتىپ، ونى سەزبەدى. كەنەت ريەنىڭ كوزىنشە بەزگەك ىشتەگى بوگەندى بۇزىپ شىققانداي بۇلقىنىپ، توسكە ورلەپ، باسقا شاۋىپ، ماڭدايدان لىپىپ ءبىر-اق شىقتى. تاررۋ دارىگەرگە كوز سالعاندا، ول بوزارىپ كەتكەن جۇزىنەن ءبىر ءۇمىت اڭداتقىسى كەلدى. تاررۋ جىميعىسى كەلدى، ءبىراق دىرىلدەي تىستەنگەن جاق اق كوبىك اققان ەرىنگە كۇلكى جىبەرمەدى. الايدا ونىڭ سازارعان جۇزىندە ەرلىكتىڭ بار جارىعىمەن كوزى جارق-جۇرق ەتەدى.

ساعات جەتىدە مادام ريە جاتىنجايعا كىردى. دارىگەر ءوز كابينەتىنەن لازارەتكە تەلەفون شالىپ، ءوزىن جۇمىستا بىرەۋ اۋىستىرا تۇرۋىن ءوتىندى.

سونداي-اق ول اۋرۋلارعا بۇگىنگى كىرىپ شىعۋىنىڭ ءبارىن كەيىنگە قالدىرىپ، وسى كابينەتتەگى ديۆانعا قيسايا تۇرعىسى كەلىپ ەدى، شىداماي اتىپ تۇرىپ جاتىنجايعا ورالدى. تاررۋ بەتىن مادام ريەگە بۇرىپ، كوز ايىرماستان ورىندىقتا الاقانىن ەكى تىزەسىنە جاپسىرىپ وتىرعان ءبىر ۋىس كولەڭكەگە قادالدى. ونىڭ قادالا قاراعانى سونداي، ريە مادام بالاسىن بايقاپ، اقىرىن دەگەندەي ساۋساعىن ەرنىنە اپاردى، سوسىن تۇرەگەلىپ باس جاقتا جانىپ تۇرعان شامدى ءسوندىردى. كۇندىزگى جارىق پەردەدەن تەز ءوتىپ، اۋرۋدىڭ ءجۇزى قاراڭعىلىقتان شىققاندا قارت انا ونىڭ بۇرىنعىداي وزىنەن-وزى كوز الماي جاتقانىن بايقادى. توسەككە ەڭكەيىپ، جاستىعىن تۇزەپ، تەرمەن بۇيرالانعان شاشىن الاقانىمەن سيپاعاندا، ول تەرەڭنەن قىرىلداپ شىققان داۋىس ەستىدى. بۇل راحمەت ايتىپ، بارلىعى جاقسى بولدى دەپ جاتقان اۋرۋدىڭ داۋسى ەدى. ورنىنا ول قايتا وتىرعاندا تاررۋ كوزىن جۇمدى، ونىڭ قينالعان ءجۇزىن كۇلكى نۇرلاندىرىپ تۇرعانداي ەدى، ال ەرنىن جىمقىرىپ العان.

تالما تۇستە بەزگەك شىرقاۋ شىڭىنا جەتتى. كۇركىلدەگەن جوتەل اۋرۋدىڭ بۇكىل دەنەسىن سەلكىلدەتىپ، قان قۇستىرا باستادى. بەزدەرى ىسىپ-كەبۋىن توقتاتىپ، بۇكىل بۋىندارىن بۇراندامەن بەكىتىپ قويعانداي بەزدەرى سيپاعاندا تاستاي بوپ كورىندى، سوندىقتان ريە ىسىكتى جارىپ كورۋدىڭ قاجەتى جوق دەپ تاپتى. جوتەل قىسىپ، بەزگەك ۇستاعان ەكى ارالىقتا تاررۋ دوستارىنا كوز تاستادى. الايدا ۇزاماي ونىڭ كىرپىگى ءجيى-جيى جۇمىلىپ، اۋرۋدان قينالعان ءجۇزىن الگىندە عانا نۇرلاندىرىپ تۇرعان ساۋلە بىرتە-بىرتە ءسوندى. ونىڭ تۇلا بويىن ۇستامالى دىرىلمەن قالشىلداتقان ناجاعاي جارقىلى بىرتىندەپ سيرەتىپ، تاررۋدى باياۋلاپ بۋىرقانعان ءتۇپسىز تەرەڭگە تارتىپ بارا جاتتى. ريە قارسى الدىنداعى جاستىقتا جاتقان جۇزدەن كۇلكى قايتىپ ماڭگى ورالمايتىن جانسىز بەتپەردەنى عانا كوردى. وزىنە سونداي جاقىن كىسىنىڭ ءازىر بۇزىلماي جاتقان سۇلباسىنا تاعدىردىڭ سۇڭگىسى قادالىپ، جان توزگىسىز اۋرۋ ورتەپ، قاتەرلى اسپان قۇيىنى دومالاتىپ، كوز الدىندا وبانىڭ ءتۇپسىز تۇڭعيىعىنا شىم باتىردى. ال دوسى بۇل اپاتتىڭ بەتىن قايتارا المادى. ريە تاعى دا ەلسىز-كۇنسىز جاعالاۋدا جۇرەگى جۇلمالانىپ، اپاتقا قارسى قولدانار تۇك قارۋى جوق قۇرقول، جاپادان-جالعىز قالا بەردى. اقتىق ءسات تۋعاندا دارمەنسىزدىكتەن ريەنىڭ كوزىنە جاس تىعىلىپ، ول تاررۋدىڭ كەنەت قابىرعاعا كىلت بۇرىلىپ، جان ءتانىنىڭ تەرەڭىندە باستى پەرنە ءۇزىلىپ كەتكەندەي قاتتى ءبىر ىشقىنىپ، جان تاپسىرعانىن كورمەي دە قالدى.

كەلەسى ءتۇن ارپالىسقان كۇرەس ەمەس، ءولى تىنىشتىق ءتۇنى بولدى. بۇكىل الەمنەن ءبولىنىپ قالعان مىناۋ جاتىنجايدا جەرلەۋ راسىمىنە ازىرلەپ ارۋلانعان جانسىز مۇردە جاتقان جەردە تىلسىم تىنىشتىق تۇردى. بۇدان كوپ كۇندەر بۇرىن قالا قاقپاسىنا شابۋىل باستالعاندا تەرراسالار ۇستىندە ول وسىلاي ۇيىپ تۇرعان ەدى. ريە وسىنداي تىنىشتىقتى الدىندا جازىقسىز جۇرت جاپپاي ءولىپ جاتقاندا ويلاعان-دى. ەندى قايدا دا سول قىسقا عانا تىنىس، سول سالتاناتتى اراقاشىقتىق، قايدا دا سول ايقاستان سوڭعى تىنىشتىق، قايدا دا سول جەڭىلىس مەڭىرەۋلىگى. الايدا ءقازىر دوسىن تۇمشالاپ تۇرعان تىنىشتىق وبادان ارىلعان كوشەلەر مەن كۇللى قالانىڭ جىم-جىرتتىعىنا ۇلاسىپ، ريە ءۇشىن بۇل بەيبىتشىلىكتىڭ ءوزىن جازىلماس ازاپقا اينالدىراتىن سوعىستاعى تۇبەگەيلى، بۇلتارتپاس جەڭىلىس سياقتى بولدى. دارىگەر اقىر سوڭىندا تاررۋدىڭ تىنىشتىق تاپقان-تاپپاعانىن بىلگەن جوق، ال وزىنە تىنىشتىق ماڭگى جوق ەكەنىن سەزەدى. بۇل دا ءدال ۇلىنان ايىرىلعان انا ءۇشىن، دوسىنان ايىرىلعان جىگىت ءۇشىن قاجەت ۋاقىتشا تىنىشتىق ءتارىزدى.

اناۋ سىرتتا - ءدال كەشەگىدەي سالقىن ءتۇن، ال اپ-اشىق اسپاندا - جارقىراعان سول باياعى جاۋراعان جۇلدىزدار. قاراكولەڭكە جاتىنجايعا تەرەزەگە جابىسقان سۋىق جايلاپ ەنىپ جاتىر، ودان پوليار تۇندەرىنىڭ ءتۇسسىز تىنىسى سەزىلەدى. توسەكتىڭ الدىندا ءوزىنىڭ ۇيرەنشىكتى قالپىمەن مادام ريە وتىر، وڭ جاعىنان وعان شامنىڭ جارىعى ءتۇسىپ تۇر. قاراكولەڭكەدە جاتىنجايدىڭ ورتاسىندا تۇرعان مامىقتاقتا ريە وتىر. ول ءبىر ءسات ايەلىن ەسىنە الىپ، ىزىنشە ول ويىن اۋلاق قۋادى.

تۇنگى ايازدى تىنىشتىقتا وتكەن-كەتكەن بىرەۋلەردىڭ وكشەسى تابانجولعا تىق-تىق تيەدى.

― سەن ءبارىن جاسادىڭ با؟ - دەپ سۇرادى اناسى.

— ءيا، بارىنە تەلەفونداپ قويعانمىن.

قايتادان ءۇنسىز تىنىشتىق باستالدى. ارا-تۇرا مادام ريە ۇلىنا قاراپ قويادى. ونىڭ كوزقاراسىن شالىپ قالسا باياۋ جىميادى. ادەتتەگى تارتىپپەن كوشەدە ۋ-شۋ ءبىرىن-بىرى الماستىردى. ءازىر رەسمي رۇقسات بولماسا دا، اۆتوموبيلدەر قالادا اعىلىپ ءجۇر. ولار كوشەلەردى گۇرىلگە تولتىرىپ، سوسىن جوق بوپ كەتەدى دە، قايتا شىعادى. دابىرلاعان داۋىستار، قۋانىشتى ۇندەر، ات تۇياعىنىڭ ءدۇبىرى، ترامۆايلاردىڭ تارسىلى تۇنگى اۋانى جاڭعىرىقتىرىپ، ءتۇن قايتادان ادەتتەگى تىنىسىنا كوشەدى.

― بەرنار!

— و نە؟

― شارشاعان جوقسىڭ با؟

— جوق.

ول اناسىنىڭ نە ويلايتىنىن بىلەدى، ونىڭ ءدال وسى ساتتە ءوزىن سۇيەتىنىن دە بىلەدى. سونىمەن بىرگە ول بىرەۋدى ءسۇيۋدىڭ ونشا دۇنيە ەمەسىن دە بىلەدى، بىلايشا العاندا، ماحاببات دەگەنىڭ وزىنە تۇر-الپەت تاباتىنداي ونشا كۇشتى بولا المايدى. بۇلار دا اناسى ەكەۋى ءبىرىن-بىرى قاشاندا ءۇنسىز ءسۇيىپ وتەدى. كۇندەردىڭ ءبىر كۇنى ول دا ولەدى تاعدىر جەتىپ، نەمەسە ءبۇل ولەدى، ءسويتىپ ءومىر بويى ءبىرىن-بىرى قاندايلىق جاقسى كورەتىنىن جەتكىزەر ءسوز تاپپاي وتەدى. سول سياقتى ولار تاررۋمەن دە قويان-قولتىق ءومىر ءسۇردى. مىنە ول بۇگىن كەشكىسىن دۇنيە سالدى، ال دوستىقتارى جەر ۇستىندە شىنداپ كوسەگەسى كوگەرىپ جۇرە المادى. تاررۋ، ءوزى ايتقانداي، ويىننان ۇتىلدى. ال ءبۇل، ريە، نە ۇتتى؟ جالعىز-اق - وبانى ءبىلدى، ونى ەستە ۇستايدى، دوستىقتى تانىدى، ونى ەستە ۇستايدى، جاقسى كورۋدىڭ نە ەكەنىن ءتۇسىندى، ەندىگى ونىڭ بورىشى - ءباز بىردە سونى ەسكە الۋ. ادامنىڭ وبامەن نە ومىرمەن ويناعانداعى ۇتۋ قابىلەتىنىڭ ءبارى - ءبىلىم مەن زەردە دەگەن ءسوز. بالكىم، تاررۋ "ويىننان ۇتۋ" دەپ ءدال وسىنى ايتقان شىعار.

تەرەزەنىڭ تۇبىنەن زۋىلداپ تاعى دا اۆتوموبيل ءوتتى دە، ورىندىقتا مادام ريە قوزعالدى. بالاسى وعان قاراپ جىميدى. اناسى تۇك تە شارشاعانىن سەزبەيتىنىن ايتىپ، وعان قوسا:

― ساعان تاۋعا بارىپ دەمالۋ كەرەك ەدى، - دەدى.

— ارينە، ماما، بارامىن.

ءيا، وندا ول تىنىعادى. تىنىقپايتىن نەسى بار؟ ەسكە ءتۇسىرۋدىڭ تاعى ءبىر سەبەبى تابىلدى. ال ءبۇل دەگەنىڭ ويىننان ۇتىپ شىعۋدى بىلدىرەتىن بولسا، وندا بىلگەنىڭمەن، ەستە ۇستاعانىڭمەن عانا ءومىر ءسۇرۋ تىم اۋىر، الدىڭدا كۇتەر ءۇمىت بولماسا ءبارى بوس. زايىرى، تاررۋ وسىلاي ءومىر سۇرسە كەرەك، وزگە-وزگە، ول قيالسىز تىرلىك قۇرۋدىڭ قۇر بوس اۋرە ەكەنىن بىلۋدەي-اق ءبىلدى. ءۇمىتسىز تىنىشتىق بولمايدى. ادامدى ولىمگە كەسۋ قۇقىعىنا قارسى شىعا وتىرىپ، تاررۋ ءتىپتى قۇرباندىعى جەندەت بولسا دا، ۇكىم شىعارۋدان باس تارتۋ ەشكىمنىڭ قولىنان كەلمەيتىنىن ءبىلدى، سوندىقتان ول وزىنە-وزى قايشى كەلىپ، ىشتەي ءمۇجىلىپ، ءۇمىت دەگەندى بىلمەي ءوتتى. بالكىم ول سوندىقتان دا اۋليەلىكتى كوكسەپ، ادامدارعا قىزمەت ەتۋدەن جانىنا راقات تاپپاق بولعان شىعار. شىنتۋايتتاپ كەلگەندە، ءمانىسى وسىلاي ما - ريە ونى بىلمەيدى، ءبىلۋدىڭ دە ماڭىزى شامالى. ونىڭ جانىندا تاررۋدىڭ ساناۋلى-اق بەينەسى ساقتالعان - ونىڭ مۇنى قالاعان جەرگە ءتىل قاتپاي اپارۋعا ساقاداي سايلانىپ، ەكى قولىن بارانكاعا ارتىپ رۋلدە وتىرعانى نەمەسە الپامساداي دەنەنىڭ قيمىلسىز ەلىم اۋزىندا جاتقانى. ءومىر جىلۋى مەن ءولىم بەينەسى - مىنە، ءبىلىم دەگەنىڭ وسى.

مىنە، سوندىقتان دا دارىگەر ريە تاڭەرتەڭ زايىبىنىڭ قايتىس بولعانىن حابارلاعان جەدەلحاتتى الىپ، جاماناتتى سابىرمەن قابىلدادى. ول كابينەتتە وتىرعان ەدى. اناسى جۇگىرىپ كىرىپ، جەدەلحاتتى ۇستاتتى دا، حات تاسۋشىعا شايلىق بەرگەلى شىعىپ كەتتى. ورالعاندا بالاسى تۇرەگەپ تۇر ەكەن، قولىندا - اشىلعان جەدەلحات. بالاسىنا قادالا قاراپ ەدى، ول پورت ۇستىنە كوتەرىلىپ كەلە جاتقان عاجايىپ سۇلۋ تاڭ قىلاڭ بەرگەن تەرەزەدەن كوز المادى.

― بەرنار، - دەپ داۋىستاپ جىبەردى مادام ريە.

دوكتور ابدىراپ جالت قارادى.

— ءيا، جەدەلحاتىڭدا نە؟ - دەپ سۇرادى انا.

― ءيا، - دەپ كۇرسىندى دارىگەر. - ءبىر اپتا بۇرىن...مادام ريە دە تەرەزەگە بۇرىلدى. دارىگەردە ءۇن جوق.

سوسىن ول شەشەسىنە جىلاۋدىڭ قاجەتى جوق دەدى، ءوزى وسىنى كۇتكەنىن، ءبىراق قالاي بولعانمەن دە اۋىر سوققانىن ايتتى. وسىلاي دەي تۇرىپ، ول ءوزىنىڭ قايعى-شەرىندە كەزدەيسوقتىق جوق ەكەنىن مويىندادى. سول باياعى سارقىلىپ ساپ بولمايتىن كۇيزەلىس بىرنەشە اي بويى جانە سوڭعى وسى ەكى كۇندە جانىن ازاپقا سالۋداي-اق سالدى.

اقپاننىڭ تاماشا تاڭىندا كۇن شىعا قالا قاقپاسى دا اشىلدى-اۋ، ايتەۋىر، بۇل وقيعانى حالىق، گازەتتەر، راديو مەن پرەفەكتۋرا ءوز حابارلارىندا قۋانىشپەن قارسى الدى. ءسويتىپ، اڭگىمەشىگە قاقپانىڭ اشىلۋىنا وراي تۋعان شادىمان شاقتىڭ شەجىرەشىسى رولىندە عانا سويلەۋگە تۋرا كەلەدى، ءبىراق ونىڭ ءوزى كوپكە ورتاق قۋانىشقا باستان-اياق سۇڭگىپ كەتۋگە دەمالىس ۋاقىتى جەتپەي قالعانداردىڭ قاتارىنا جاتادى.

ءبىر كۇن، ءبىر تۇنگە تۇتاس سوزىلعان مەرەكە ۇيىمداستىرىلدى. سول ءساتتىڭ وزىندە-اق ساپارجايدا پاروۆوزدار ەكى يىنىنەن دەمالىپ، شالعاي تەڭىزدەردەن كەلگەن كەمەلەر پورتتارعا كىرىپ جاتقان ەدى، ءوز كەزەگىندە ولار ايىرىلىسىپ قاۋىشا الماي زارىققاندار ءۇشىن ۇلى كەزدەسۋ كۇنىنىڭ دە كۋاسى بولدى.

ازاماتتارىمىزدىڭ كوبىنىڭ جۇرەگىن سىزداتقان ايىرىلىسۋ سەزىمىنىڭ نەمەنەگە اينالعانىن كەز الدىنا كەلتىرۋ قيىن ەمەس. كۇن ۇزاق قالامىزعا كەلگەن پويىزدار باياعىدا ءبىزدىڭ ساپارجايلاردان اتتانعانىنداي اۋزى-مۇرنىنان شىعىپ ورالدى. جولاۋشىلار وسى كۇننىڭ بيلەتىن ەكى اپتا بۇرىن الىپ قويىپ، قاشان ءۇشىنشى قوڭىراۋ قاعىلعانشا پرەفەرەكتۋرا قاۋلىسىن كەنەت بۇزىپ قويمادى ما ەكەن دەپ دىرىلدەۋمەن بولدى. ءتىپتى بىزگە كەلگەن ساياحاتشىلاردىڭ ءوزى دە كۇڭگىرت قورقىنىشتان ارىلا العان جوق، ويتكەنى جاقىندارىنىڭ تاعدىرىنا جانە باسقالاردىڭ، ءتىپتى قالانىڭ ءوز جاعدايىنا قاتىستى بىلەتىندەرى جۋىق مانىندە عانا بولاتىن، قالا ولاردىڭ كوز الدىندا ۇرەيلى بىردەڭە بولىپ كورىندى. ال وبا بولعان ۋاقىتتىڭ ۇزىنا بويىنا قۇشتارلىق دەگەن وزەگىن ورتەمەگەندەرگە عانا تون ساقتىق ەدى. وزەگى ورتەنگەندەردىڭ ءبارى راسىندا دا ۇرىمتال ويلاردىڭ ىرقىندا بولدى. ولار ءۇشىن وزگەرگەنى بىرەۋ عانا: بولەك تۇرعان ايلاردىڭ ءون بويىندا وقيعانىڭ ەكى اياعىن ءبىر ەتىككە تىعىپ شاپشاڭداتۋدى، ۋاقىتتى شابانداماس ءۇشىن قولمەن جىلجىتۋدى تىلەدى، ال ەندى قارسى الدىنان قالامىز جارق ەتكەندە، پويىز توقتاي باستاعاندا-اق ۋاقىت ءوز ءجۇرىسىن باياۋلاتىپ، ءتىپتى توقتاپ قالۋىن كوكسەدى. كۇڭگىرت، سونىمەن بىرگە كۇيدىرگى سەزىم، ماحاببات ءۇشىن جوعالعان كوپ ايلىق تىرلىك تىزگىندەگەن سەزىم قارىمتا قايتارۋدى تالاپ ەتىپ، قۋانىش ساعاتىنىڭ كۇتكەندەگىدەي ەمەس، ەكى ەسە شابان جىلجۋىن قالادى. ۇيىندە نەمەسە پەرروندا كۇتكەندەر، رامبەر سياقتىلار تاعاتسىزدىق پەن ابىرجۋشىلىقتان بىردەي ازاپ شەكتى. ايتقانداي، ءجۋرناليستىڭ ايەلى كەلۋگە رۇقسات العانىن باياعىدا ەسكەرتىپ، حابارلاپ قويعان-دى. وبا كەزىندە ماحاببات پەن ەركەلىك شەكسىزدىككە اينالىپ، ەندى رامبەر جان تەبىرەنىسىمەن الگى نازىك سەزىم مەن ول ارنالعان تىرلىك يەسىنىڭ بەتپە-بەت كەلۋىن تاعاتسىزدانا كۇتەدى.

ىندەتتىڭ باسىندا ول قانداي بولسا، ءقازىر دە سونداي بولعىسى كەلەدى، وندا باسىن تاۋعا دا، تاسقا دا سوعىپ، قالادان سىتىلىپ شىعىپ قايتكەنمەن سۇيگەنىنە جەتۋگە جانتالاستى ەمەس پە؟ ءبىراق ونىڭ مۇمكىن ەمەس ەكەنىن ول ءبىلدى. ءوزى دە وزگەردى، وبا ونىڭ بويىنا كىسىكيىكتىك قاسيەت دارىتتى، ونى ول بار كۇشىن سالىپ باسقا جوققا شىعارعىسى كەلەدى، جۇرتتان بەزۋ تۇيسىگى ءباز ءبىر مىلقاۋ ۋايىم سياقتى جان تۇكپىرىندە ءالى ءجۇر. كەيدە ول، وبا ەس جيعىزباي تىم تەز توقتاپ قالعان جوق پا دەپ تە ويلاپ قويادى. باقىت بار پارمەنىمەن جاقىنداپ كەلەدى، وقيعا اعىسى كۇتكەندەگىدەن دە اسىپ كەتتى. رامبەر بارلىعى وعان بىردەن قايتارىلاتىنىن، قۋانىش شىن مانىسىندە كۇيىككە ۇقساپ، ۇزاعىنان سۇيىندىرە المايتىنىن سەزدى.

قالعاندارىنىڭ ءبارى دە وسى جايدى ازدى-كوپتى باستان كەشىردى، سوندىقتان ءبارى جايىندا ايتقان دۇرىس بولار. انە-مىنە جەكە ومىرلەرى قايتا باستالۋعا ءتيىس وسى جەردە، ياعني ساپارجايدىڭ پەررونىندا تۇرىپ ولار ءازىر وزدەرىنىڭ ورتاقتاستىعىن ءتۇيسىنىپ، تۇسىنىستىك كوزقاراسپەن، جىميىسپەن عانا الماستى. الايدا پاروۆوزدىڭ تۇرباسىنان اتقىلاعان ءتۇتىندى كورگەندە، توسىرقاۋدىڭ بويعا سىڭگەن سەزىمى قۇلاق تۇندىرار الاپات قۋانىش نوسەرىنىڭ استىندا كەنەت ءىزىم-عايىم بولدى. كەيبىرەۋلەر ءۇشىن وسى پەرروندا باستالعان ايىرىلىسۋ پويىز توقتاپ، الاقايلاعان قولدار تانىس دەنەگە تيگەندە-اق اياقتالدى. رامبەر دە ءدال سولاي جۇگىرىپ كەلىپ، بەتىن كەۋدەسىنە باسقان جان يەسىن دۇرىستاپ بايقاي المادى. تەك ونى قۇشاعىنا قىسىپ، باسىن توسىنە باسىپ، ءجۇزىن كورمەي، تانىس شاشىن سيپاپ، كوزدەن اققان جاسىنا يە بولا المادى، مۇنىڭ قازىرگى باقىتتىڭ نەمەسە جۇرەكتىڭ تۇكپىرىنە جاسىرىنعان الدەبىر كۇيزەلىستىڭ كوز جاسى ەكەنىن اجىراتار دا دارمەنى جوق. سوندا دا كوزىن كىرەۋكەلەگەن جاستىڭ يىعىنا باسىن سالىپ جابىسىپ تۇرعان جاننىڭ ۇزاق ارمانداعان اسىلى، الدە بەيتانىس بىرەۋ ەكەۋىن اجىراتۋعا بوگەت بولعانىن سەزدى. ونىڭ وسى كۇمانى دۇرىس بولعان-بولماعانىن ول كەيىن تۇسىنەدى. ال ءقازىر پەرروندا ساپىرىلىسقانداردىڭ ءبارى سياقتى، وبا كەلەدى، كەتەدى، ءبىراق ادام جۇرەگىندە ەشتەڭەنى وزگەرتە المايدى دەگەنگە سەنگىسى كەلدى.

بىر-بىرىنە جابىسقان جۇپتار ۇيدى-ۇيىنە تاراستى، ءدال ءقازىر ولار ەشكىمدى دە، ەشتەڭەنى دە كورەر ەمەس، بۇرىنعى ازابىن دا ۇمىتىپ، بۇگىنگى پويىزدا بىرگە كەلگەندەرىن دە ۇمىتىپ، پەرروندا جاقىندارىن تاپپاي، كوڭىلدى كوپتەن كۇپتى ەتكەن كۇدىكتەرىنىڭ راسقا شىققانىن كورىپ، ءبىراق وبانىڭ الاستالعانىنا ءماز بولىپ بارادى. ايتكەنمەن جالعىز سەرىگى جان كۇيىگى بولىپ، وزدەرىن كوزدەن بال-بۇل ۇشقانداردىڭ رۋحىنا باعىشتالعاندار ءۇشىن ءبارى دە شارىقتاۋ شەگىنە جەتىپ، كوڭىلىن قابارتتى. بەلگىسىز ورعا تاستالىپ نەمەسە كۇلگە اينالىپ عايىپ بولعان تۋىسقان پەندەمەن بىرگە ءومىردىڭ بار قىزىعىنان ايىرىلعان انالار مەن جۇبايلار، اشىنالار ءۇشىن وبا بۇرىنعىشا ءجۇرىپ جاتىر. ءبىراق بۇل جەتىم-جەسىرلەردە جۇرتتىڭ شارۋاسى قانشا! تالما تۇستە تاڭ اتقاننان اسپاندى سوقالاعان ىزعىرىق جەلدىڭ ەكپىنىن اۋىزدىقتاپ، كۇن قالاعا مىزعىماس جارىقتىڭ تۇتاسقان تولقىنى بوپ قۇيىلدى. كۇن ورنىندا قاتىپ قالعان سياقتى. جوتاداعى پورتتان تاس بوپ قاتقان اسپانعا زەڭبىرەكتەن دۇركىن-دۇركىن وق اتىلدى. كۇللى قالا كوشەلەرگە جامىراپ مىناۋ ۇمىتىلماس ءساتتى تويلاۋعا اسىقتى. بۇل ازاپقا ءتۇسۋ ۋاقىتى اياقتالىپ، ەستەن شىعارۋ ۋاقىتى باستالماعان ءولىارا شاق ەدى.

الاڭداردىڭ بىرىندە بي بيلەندى. بىرەر ساعاتتىڭ ىشىندە قوزعالىس كۇرت كۇشەيىپ، حالىق سىيماي كەتكەن كوشەلەردەن نەشە سان ماشينالار ارەڭ ءوتىپ جاتتى. تۇستەن كەيىنگى ۋاقىتتىڭ بىرىندە ءبىزدىڭ قالالىق قوڭىراۋلار داڭعىرلادى دا تۇردى. ولاردىڭ كۇمبىرىنەن التىن ءتۇستى جالقىن اسپانعا ءدىرىل تولقىنى تارادى. شىركەۋلەردە العىس ايتقان دۇعالار وقىلدى. ال كوڭىل كوتەرەتىن ورىندارعا دا كوپشىلىك سىيماي كەتتى، ءدامحانالاردىڭ يەسى ەرتەڭگى كۇننىڭ قامىن ويلاماي، ىركىلگەن ءسپيرتتى ىشىمدىكتەرمەن ساۋدانى قىزدىردى. ۇلدىرىك ۇستەلدىڭ الدىندا جۇرت توپىرلاپ، ولاردىڭ اراسىنان ءوز باقىتىن كوپكە پاش ەتىپ، قۇشاقتاسىپ العان جۇرتتار كورىندى. ءبىرى ايقايلاپ، ءبىرى كۇلىپ جاتىر. نەسىبەسى ارتىق بۇل كۇنى اركىم ومىرلىك كۇشىنىڭ قورىن جومارت شاشىپ، كەۋدەدە شىقپاعان جانى عانا جۇرگەن ايلاردىڭ ەسەسىن قايتاردى. ەرتەڭ كۇللى ساقتىعىمەن ابايلاعىش ءومىر قايتا باستالادى. ءازىر قوعامنىڭ بار تارابىنىڭ ادامدارى باۋىرلاسىپ، قويان-قولتىق سايرانداپ جاتىر. قالاعا تونگەن اجال ورنىقتىرا الماعان تەڭدىككە ازاتتىقتىڭ باقىتى قول جەتكىزدى. بىرنەشە ساعاتقا عانا سوزىلسا دا، تەڭدىكتىڭ اتى تەڭدىك.

الايدا وسىناۋ ىزىڭ-شۋ ءباز بىردەڭەنى استارىنا بۇگىپ قالدى، تۇستەن كەيىن كوشەگە شىققان جۇرت رامبەرمەن كەلە جاتىپ وزدەرىن قىل ۇستىندە جۇرگەندەي سەزىنسە دە، جۇرەك تۇكپىرىنە نازىك ءبىر باقىت سەزىمىن جاسىرعان سىڭايلى. شىنىندا دا ولار قيساپسىز قاسىرەت شەككەن جەرلەرگە بىلدىرتپەي ءتاۋ ەتكەن ءتارىزدى. جاڭادان كەلگەندەرگە وبانىڭ الاپات جانە جاسىرىن تاڭبالارىن، ىندەت تاريحىنىڭ بادىرايعان ىزدەرىن كورسەتپەكشى. باسقا جاعدايدا وراندىقتار ءبارىن باستان كەشىرگەن، وبانىڭ زامانداسى بولعان گيدتىڭ مىندەتىمەن قاناعاتتانىپ، ىندەتكە بايلانىستى قاتەر جونىندە سىبىرلاي ايتىپ، ال ۇرەي جونىندە جالپى اۋىز اشپادى. سايىپ كەلگەندە، كوڭىل اۋلاۋدىڭ بەيكۇنا ءبىر ءتۇرى. ال ەندى ءبىر جاعدايدا جان تەبىرەنتەرلىك ساپارلار تاڭدالىپ، جىگىت ەسكە تۇسىرۋشىلەردىڭ ءتاتتى مۇڭىنا باتىپ اشىناسىنا: "ءدال وسى كەزدە سول ءبىر ساتتە سەنى قۇشىپ سۇيگەلى كەلىپ، ءبىراق قاسىمدا بولماي قالدىڭ" دەپ كوڭىلىندەگىسىن ايتاتىن ساتتەر دە ۇشىراستى. قۇشتارلىق جەتەگىندەگى تۋريستەردى ءبىر كورگەننەن-اق انىقتاۋعا بولاتىن ەدى: ولار سىبىرلاسىپ، سىر اشىسىپ، ءسوز ايتىسىپ توپتانعان جۇرتتىڭ اراسىنان وڭاشالانا قالاتىن. ءار بۇرىلىستا ويناعان وركەستر ەمەس، مىنە، ءدال وسىلار شىنايى ازاتتىقتى پاش ەتتى. ويتكەنى بىر-بىرىنە جابىسىپ العان سوزگە ساراڭ وسى ءبىر ماسايراعان جۇپتار ءوز باقىتىنىڭ ادىلەتسىز ۇزىلگەنىن، وبا توقتاپ، قاتەر تىيىلعانىن سالتاناتپەن جار سالدى. كورىنەۋ كوزگە ۇرىپ تۇرعانىنا قاراماستان ءبىر ادامنىڭ ءولىمى شىبىن شاققانمەن بىردەي بولعان ەسسىز الەمدى العاۋسىز قابىلداعان ءبىزدىڭ تالعامسىزدىعىمىزدى جوققا شىعاردى؛ سونداي-اق ولار قوقىس ورتەيتىن پەشتەرگە قۋىپ تىعىلىپ، اۋاعا مايلى ءتۇتىن بوپ ۇشقان، قالعانى ءوز كەزەگىن كۇتىپ ۇرەي مەن دارمەنسىزدىك بۇعاۋىندا جاتقان ەسىنەن اداسقان حالىق بولعانىمىزدى دا جوققا شىعاردى.

وزگە وزگە، بۇل ەڭ الدىمەن قالا شەتىنە جەتۋگە اسىعىپ، وسى ءبىر تۇستەن كەيىنگى كەزدە قوڭىراۋلار داڭعىرىنىڭ، زەڭبىرەكتەر گۇرسىلىنىڭ، مۋزىكا مەن قۇلاق جارعان ايعايدىڭ ورتاسىندا ادىمداپ بارا جاتقان دارىگەر ريەنىڭ كوزىنە بۇرىن ءتۇستى. اۋرۋ ءالى مۇرشا بەرمەي، ونىڭ جۇمىسى جالعاسىپ جاتىر. قالاعا عاجايىپ مۇنارتىپ جارىق سەبەزدەپ تۇر، وعان كەلىپ قۋىرىلعان ەت پەن انيس اراعىنىڭ بۇرىنعى تانىس ءيىسى كەلىپ ارالاستى. ريە اينالاسىنان اسپانعا توسىلعان جۇزدەردى كوردى. ەرلەر مەن ايەلدەر قولدارىن ايقاستىرىپ، بىر-بىرىنە وتتاي جانعان الاۋلى كوزبەن قارايدى، تىلەگىن ىستىق ىقىلاسىمەن، ىشقىنعان ۇنمەن بىلدىرەدى. ءيا، وبا ءبىتتى، ۇرەي دە ءبىتتى، ايقاسقان قولدار ىندەتتىڭ ءسوزدىڭ تەرەڭ ماعىناسىندا قۋدالاۋ، ايىرىلىسۋ بولعانىن ايتىپ كەلەدى.

ريە العاش رەت ايلار بويى وتكەن-كەتكەننىڭ جۇزىنەن وقىعان ناسىلدىك ورتاق بەلگىلەردى تاپتى. وعان كوز جەتكىزۋ ءۇشىن اينالاڭا نازار اۋدارساڭ دا بولادى. جۇرت بارلىق قايعى-قاسىرەتىمەن، جوق-جىتىگىمەن وبانىڭ اقىرىنا دەيىن جەتتى، ولار اقىر سوڭىندا ءرولىن وزدەرى باياعىدان ويناپ جۇرگەن ەميگرانتتاردىڭ بەشپەنتىن كيىپ، ءتۇرى دە، كيىمى دە شالعايداعى وتانىنان جىراق جاتقانىن ايعاقتاپ تۇردى. وبا قالا قاقپالارىن جاۋىپ، ولاردىڭ بىرلىگىن ايىرىلىسۋ انىقتاعاننان بەرى بارلىعىن ۇمىتۋعا كومەكتەسەتىن كىسىلىك جىلىلىقتان كوز جازدى! قالانىڭ ءاربىر بۇرىشىندا ەرلەر مەن ايەلدەر ءباز ءبىر قوسىلۋدى اڭسادى، ونى ءارقايسى ءارتۇرلى جورامالداعانىمەن، بارىنە بىردەي ول قول جەتپەس ارمان بولىپ قالا بەردى. كوپشىلىگى بارىن سالىپ جانىندا جوق جاندى اڭساپ، ونىڭ تانىنە قول تيگىزۋگە، باۋىرىنا كىرىپ ەركەلەۋگە اسىقتى، ەجەلگى داعدىسىن ەسكە ءتۇسىردى. كەيبىرەۋ قالاي بولعانىن ءوزى دە بىلمەي، ادامي دوستىق شەڭبەرىنەن تىس قالىپ، جۇرتپەن ادەتتەگى قاراپايىم تاسىلدەردىڭ وزىمەن - حاتپەن، پويىزبەن، كەمەمەن قارىم-قاتىناس جاساي المايتىن بولدى. از بولسا دا تاررۋ ءتارىزدى باسقا ءبىر توبى وزدەرى كىم ەكەنىن انىقتاي المايتىن بىرەۋلەرمەن قوسىلۋعا جان ۇشىردى، وسى بەيمالىمدىك ولاردىڭ اڭساعان ارمانى بولدى. ونى باسقا ءسوز تاپپاعان سوڭ تىنىس، تىنىم دەپ اتادى.

ريە ءجۇرىپ كەلەدى. ول ىلگەرى جىلجىعان سايىن توبىر قالىڭداپ، داۋىستاردىڭ گۋىلى ۇدەپ كەلە جاتقان قالا شەتى ورتالىقتان الىستاپ سىرعىپ بارا جاتقانداي كورىندى. بىرتىندەپ ءوزى دە داۋسى قاتتى مىناۋ الىپ اعزاعا ءسىڭىپ، ونىڭ ايقايىنا ۇيىپ، كەي جاعدايدا ول ءوز ءۇنى دە سياقتانىپ كەتتى. ءيا، ءبىز بۇلارمەن تىم ۇزاققا سوزىلعان، ءتوزۋى قيىن كۇندەرى ءتانى دە، رۋحاني دا بىرگە ازاپ تارتىپ، قاشار جولى جوق ايداۋدا، باسار ءشولى جوق سۋسىندا بىرگە تىرلىك كەشتىك. ۇيىلگەن مۇردەلەردىڭ، سانيتارلىق ماشينالاردىڭ قۇلاق تۇندىرار گۋىلدەرىنىڭ، تاعدىر دەپ اتالاتىننىڭ بەرگەن بەلگىلەرىنىڭ، قاۋىپ-قاتەردىڭ تىكەلەي توپەلەۋىنىڭ جانە جۇرەكتەردىڭ قاھارلى بۇلىگىنىڭ ورتاسىندا ۇرەيلەنگەن پەندەلەردى دۇرلىكتىرىپ، شىنايى وتانىڭدى قايتسەڭ دە قايتا تابۋىڭ قاجەت دەگەن كۇبىر-سىبىر ءجۇرىپ جاتتى. بارلىعى ءۇشىن شىن وتان تۇنشىققان قالانىڭ تاس قابىرعالارىنىڭ سىرتىندا بولاتىن. ول تاۋلار باۋرايىنداعى توعايلاردىڭ جۇپار يىسىندە، جارقىراعان تەڭىز ايدىنىندا، ازات ەركىن ەلدەردە، ماحابباتتىڭ الۋەتتى كۇشىندە ەدى. ولار سوعان، ياعني باقىتىنا ورالۋعا قۇلشىندى، سول ءۇشىن قالعانىنىڭ بارىنەن جەرىپ، كوز دە سالعان جوق.

شىندىعىنا كەلگەندە ولاردىڭ قۋدالانۋىندا، ءھام مىناۋ قوسىلۋعا قۇلشىنۋىندا نە ءمان جاتقانىن ريەنىڭ ءوزى دە بىلمەيدى. قاقتىعىسىپ، سوقتىعىسىپ جۇرە-جۇرە ول ەپتەپ-سەپتەپ ادامى از كوشەلەرگە دە جەتتى، وسى ارادا ول مۇنىڭ ءمانى بار-جوعىنىڭ ماڭىزى شامالى، ەڭ باستىسى - بۇنىڭ ادام ۇمىتىنە قانداي جاۋاپ بەرگەنى دەگەن ويعا كەلدى.

قازىردەن باستاپ ول ۇمىتكە قانداي جاۋاپ بەرىلگەنىن بىلەدى، ونى قالا شەتىنىڭ تاياۋ، ءتىپتى بوس كوشەلەرىنىڭ وزىنەن بايقادى. وزىنە عانا بۇيىرعان ەش نارسەدەن ايىرىلماي، جالعىز-اق ماحاببات پاناسىنا ورالۋدى اڭساعان، كەيدە ول ارمانى ورىندالعان ادامدار بولدى. ارينە، كۇتكەنىنەن ايىرىلعان سوڭ جاپادان-جالعىز قالا كوشەلەرىندە قاڭعىپ جۇرگەندەر دە بار. ايىرىلىسۋدى ەكى رەت كورمەگەندەرى دە باقىتتى، ولار دا ىندەت باستالعانشا ءوز باقىتىنىڭ سارايىن سالا الماي، ەكى ءومىردى كىرىكتىرەتىن كەلىسىمگە كەلە الماي، بىر-بىرىنە قاس ەكەنىن دە، دوس ەكەنىن دە بىلە الماي جۇرگەندەر سياقتى. مىنە، بۇلار - ريەنىڭ ءوزى سەكىلدى، ءبارىنىڭ رەتىن كەلتىرەدى دەپ ۋاقىتقا سەنىپ، جەڭىل اقىلدىڭ جەتەگىنە ەرىپ كەتكەندەر. ۋاقىت اياي ما، ەكەۋىن ەكى جاققا ماڭگى ءبولدى دە جىبەردى. ال باسقالار، مىسالى رامبەردى الايىق، بۇلتاقتاماي، ءبىر بەتىنەن قايتپاي، ەندى جوعالتقان شىعارمىن دەگەنىن تاۋىپ الدى. دارىگەر بۇگىن تاڭەرتەڭ وعان: "ەرلىك. بۇنىڭ ەرلىك بولدى، ەندى ءبىز ءوز ءىسىمىزدىڭ دۇرىستىعىن تانىتۋىمىز كەرەك" دەدى. بۇلار ۋاقىتشا بولسا دا باقىتتى. بۇل جارىق دۇنيەدە جەتۋگە ۇدايى تالپىنۋ كەرەك بولاتىن بىردەڭە بارىن ەندى ولار بەك بىلەدى، ول بىردەڭە - ادام مەيىرىمى.

كەرىسىنشە، ءوزى دە بىلمەيتىن، ادامنان جوعارى بىردەڭەگە ۇمتىلعاندارعا ءومىردىڭ جاۋابى جوق. زايىرى، تاررۋ سول ءوزى ايتا بەرەتىن جەتۋى قيىن الەمگە قول جەتكىزگەن سياقتى، ءبىراق ولگەندە عانا، ءوزى ەشتەڭەگە كەرەك بولماي قالعان كەزدە جەتتى. مىنە، ريە ءقازىر كورىپ تۇرعان اناۋ باتار كۇننىڭ جارىعىندا ءوز ۇيلەرىنىڭ تابالدىرىعىندا ءبىرىن-بىرى ەركەلەتە قۇشاقتاپ، ءبىرىنىڭ كوزىنە ءبىرى قيىلا قاراپ تۇرعاندار - ناعىز قالاعانىن العاندار، ولار جانە وزىنە قاتىستىنى عانا سۇراعان عوي تاعدىردان. كوتتار مەن گران ءتۇراتىن كوشەگە بۇرىلىپ، ريە قۋانىشتىڭ ارا-تۇرا بولسا دا، سىيلىق سياقتى ادامي سىباعاسى مەن بەيشارا، قاتەرلى ماحابباتىن قاناعات تۇتاتىنداردى تاۋىپ تۇرۋى ادىلدىك-اۋ دەپ ويلادى.

حامسامىز اياعىنا جاقىنداپ كەلەدى. دارىگەر بەرنار ريەنىڭ ونىڭ اۆتورى ەكەنىن مويىندايتىن ۋاقىتى بولدى. سوڭعى وقيعالاردى بايانداۋعا كىرىسپەس بۇرىن ول ءوزىنىڭ وي-نيەتىن كەي رەتتە اقتاۋ ىڭعايىندا نەلىكتەن ءادىل كۋانىڭ سارىنىن ۇستاۋعا تىرىسقانىن بايانداعىسى كەلەدى. بۇكىل ىندەتتىڭ ون بويىندا كاسىبي قىزمەتىنە وراي ونىڭ كوپتەگەن وز ازاماتتارىمىزبەن كەزدەسۋىنە، ولاردىڭ اعىنان جارىلعان سىرىن تىڭداۋىنا تۋرا كەلدى. ءسويتىپ، ول وقيعالاردىڭ ەن ورتاسىندا بولدى، سوندىقتان كورىپ-بىلگەنىن مەيلىنشە تولىق جەتكىزۋگە مۇمكىندىگى جەتەدى. الايدا ول مۇنى ءتيىستى ۇستامدىلىقپەن جاساۋ قاجەت دەپ تاپتى. كوپ جاعدايدا ول ءوز كوزىمەن كورگەندەردى عانا ايتۋعا تىرىستى، وبا جونىندەگى باۋىرلارىنا ولاردىڭ ويىنا كىرىپ-شىقپاعان پىكىرلەردى تاڭعىسى كەلمەي، تەك جاعدايدىڭ ىرقىنا قاراي قولىنا تۇسكەن قۇجاتتاردى عانا پايدالانۋعا تىرىستى.

قاتەرلى قىلمىس جونىندە كۋالىككە شاقىرىلعاندا ول اقجۇرەك ادال كۋاگەرگە ءتان بەلگىلى ۇستامدىلىق تانىتا ءبىلدى. سونىمەن بىرگە جان تازالىعى زاڭىن ۇستانىپ، قۇرباندىق جاعىنا شىعىپ، جۇرتپەن، ءوز ازاماتتارىمەن قايعىدا دا، قۋانىشتا دا، قۋعىندا دا بىرگە بولۋعا بەل بايلادى. سول سەبەپتى ول ءوز ازاماتتارىمەن ولاردىڭ قاۋىپ-قاتەرىن ءبولىسىپ، ولار تاپ بولعان كەز كەلگەن جاعدايدى وزىمىزدىكى دەپ ءبىلدى.

بارىنشا ادال، ارلى كۋاگەر بولۋعا تالپىنعان ول نەگىزىنەن تەك قۇجاتتاردى، جازبالاردى جانە ەستىگەن سىبىستارىن عانا كەلتىرۋگە ءتيىس بولدى. الايدا ونىڭ ءوز جەكە باسى جونىندە، بىرەۋدى كۇتۋى، سىناقتان ءوتۋى تۋرالى ۇندەمەۋىنە تۋرا كەلدى. بۇل زاڭدى ول ءوز ازاماتتارىن ءتۇسىنۋ ءۇشىن، ولاردى باسقالار جاقسى ءتۇسىنۋ ءۇشىن جاسادى، ويتكەنى بىرەۋ تۋرالى بىرەۋدىڭ پىكىرى قاشاندا بۇلدىر بولدى. اشىعىن ايتقاندا، بۇل وعان قيىنعا تۇسكەن جوق. ءوزىنىڭ جەكە سىرىن وباعا شالدىققانداردىڭ جۇزدەگەن ۇنىنە تىكەلەي قوتارۋعا تۋرا كەلگەندە، مەندە باسقالار باستان كەشىرگەننەن وزگە كۇيىنىش تە، كۇيزەلىس تە بولعان جوق دەگەن ويمەن قالامىن ىسىرىپ قويعان دا كەز بولدى، ويتكەنى كۇيزەلىس بۇل دۇنيەدە قاشاندا جالعىز، ونىڭ ارتىقشىلىعى دا وسىندا. جوق، سايىپ كەلگەندە، ول بارلىعى ءۇشىن سويلەۋگە ءتيىس.

الايدا وران تۇرعىندارىنىڭ اراسىندا ول ءۇشىن دارىگەر ريە سويلەمەي قويمايتىن ءبىر ادام بولدى. بىردە ريەگە تاررۋدىڭ ايتقانى بار: "ونىڭ جالعىز عانا قىلمىسى، وز جۇرەگىندە بالالار مەن ۇلكەندەردىڭ ءولتىرىلۋىن ماقۇلدادى. ءسىرا، قالعانىنىڭ بارىندە ونى تۇسىنەمىن، سوندىقتان الگى كىناسىن كەشىرۋگە ءماجبۇرمىن" دەپ. سوندىقتان دا حامسانىڭ سول جۇرەگى سوقىر، ياعني جالعىز ادام تۋرالى اڭگىمەمەن اياقتالۋى ورىندى.

دارىگەر شۋلى دا دۋلى مەرەكەلى كوشەلەردەن شىعىپ، گران مەن كوتتار تۇراتىن شولاق كوشەگە بۇرىلعانى سول ەدى، كەنەت پوليسيا كۇزەتى توقتاتتى - وزگە-وزگە، مۇنى ول كۇتپەگەن-دى. مەرەكەنىڭ الىس گۋىلىنە قۇلاق ءتۇرىپ، قيالىندا ريە تىپ-تىنىش، ءۇن-تۇنسىز، قاڭىراعان قوتاندى ەلەستەتە باستاعان. امال نە، كۋالىگىن سۋىردى.

- ءبارىبىر، بولمايدى، دارىگەر، - دەدى پوليسەي. - وندا ءبىر ەسى اۋىسقان توبىرعا مىلتىق اتىپ جاتىر. وسى ارادا تۇرا تۇرىڭىز، كومەگىڭىز ءالى كەرەك بولىپ قالار.

سول ءسات ريە وزىنە جاقىنداپ كەلە جاتقان گراندى كوردى. ول دا ەشتەڭە بىلمەيدى. ونى دا توقتاتتى، وعان بەلگىلىسى - مىلتىقتىڭ وزدەرىنىڭ ۇيىنەن اتىلىپ جاتقانى. بۇل ارادان ءۇيدىڭ كەشكى سالقىن كۇننىڭ الىپ نۇرىمەن جالتىراپ تۇرعان العى بەتى ايقىن كورىنەدى. ءۇيدىڭ الدىندا بوس كەڭىستىك بار، قارسى بەتتەگى تابانجولدا دا ەشكىم جوق. كوشەنىڭ ورتاسىندا قالپاق پەن ءبىر ماي-ماي شۇبەرەك جاتىر. ريە مەن گران الىسىراققا كوز تاستاپ، كوشەنىڭ ەكىنشى شەتىندە وتەر اۋىزدى قورعاپ تاعى ءبىر پوليسيا كۇزەتى تۇرعانىن كوردى، ولاردىڭ تۋ سىرتىندا وتكەن-كەتكەندەردىڭ سۇلباسى. ابايلاي قاراپ ولار قولدارىندا تاپانشاسى بار بىرنەشە پوليسەيدى بايقادى، بۇلار قارسىداعى قاقپاعا تىعىلىپ تۇر. ۇيدەگى تەرەزە قاقپالارىنىڭ ءبارى جابىق. الايدا ەكىنشى تاجدە ءبىر تەرەزەنىڭ سىڭار قاقپاسى اشىلدى. كۇللى كوشە دەمىن ىشىنە تارتا قالدى. قالا ورتالىعىنان جەتكەن ساز اۋەنىنىڭ ۇزىكتەرى ەستىلدى.

سول سوت قارسىداعى ءۇيدىڭ تەرەزەسىنەن تاپانشانىڭ ەكى دۇركىن اتىلعان داۋسى شىعىپ، سىنعان تەرەزە قاقپاسىنىڭ سالدىر-كۇلدىرى ەستىلدى. سوسىن قايتا تىنىشتىق ورنادى. قالانىڭ ورتالىعىندا كۇركىرەگەن مەرەكەلىك شات-شادىماننان كەيىن مىناۋ وقىس وقيعا ريەنىڭ اقىلىنا قونبادى.

— مىناۋ كوتتاردىڭ تەرەزەسى عوي، - دەپ كەنەت ابىرجىعان گران داۋىستاپ جىبەردى. - ال ول ءبىر جاققا جوق بوپ كەتىپ ەدى.

― نەگە اتىپ جاتىر؟ - دەپ سۇرادى پوليسەيدەن ريە.

— ونىڭ نازارىن اۋدارعىسى كەلەدى. ارناۋلى ماشينا كۇتىپ تۇرمىز، ال ول ۇيگە كىرۋگە ارەكەت ەتكەننىڭ بارىنە وق اتادى. ءبىر پوليسەيدى جارالاپ تا ۇلگەردى.

― ال ول نەگە اتادى؟

— بارىپ وزىنەن سۇرا. وسىندا جۇرت كوشەدە سايرانداپ جۇرگەن. العاشقى اتقاندا ولار ءتىپتى نە ءۇشىن ەكەنىن تۇسىنگەن دە جوق. ال ەكىنشىدەن كەيىن ايقاي-شۋ باسىلىپ، بىرەۋى جارالاندى ما، بارلىعى تۇرا قاشتى. شاماسى، ەسى اۋىسقان جىندى بولۋى كەرەك.

قايتادان ورناعان تىنىشتىقتا ءمينوتىڭنىڭ ءوزى ساعاتتاي بوپ كورىندى. كەنەت كوشەنىڭ ارعى بۇرىشىنان يت جۇگىرىپ شىعا كەلدى. ريەنىڭ كوپ ۋاقىتتان بەرى كورگەن العاشقى ءيتى، كىر-كىر سابالاق سپانيەل ەكەن، تەگىندە، ىندەت كەزىندە قوجايىندارى ءبىر جەرگە تىعىپ ۇستاسا كەرەك، ەندى قابىرعا جاعالاپ بۇلكىلدەپ بارادى. قاقپاعا دەيىن جەتىپ، باتىلسىزدانىپ توقتادى دا، سوسىن شوقيىپ وتىرا قاپ ءجۇنىنىڭ اراسىنان بۇرگە الىپ جەي باستادى. ءبىر كەزدە بىرنەشە ىسقىرىق ەستىلدى - بۇل ءيتتى الداستىرىپ شاقىرعان پوليسەيلەر ەدى. توبەت باسىن كوتەرىپ، باتىلسىزداۋ العا اتتادى، شاماسى، كوشەدە جاتقان قالپاقتى يىسكەمەك بولسا كەرەك. الايدا ءۇشىنشى تاجدەن مىلتىق گۇرس ەتتى دە، حايۋان مۇرتتاي ۇشتى، تابادا ءپىسىپ جاتقان جۇقا نانداي دىرىلدەپ، ارقاسىمەن جاتىپ، اياعىن قايشىلاپ، ءبىر بۇيىرىنە اۋناپ تۇسكىسى كەلىپ جيىرىلدى. جاۋاپ رەتىندە قاقپادان بەس-التى دۇركىن وق اتىلىپ، تاعى دا تەرەزە قاقپاسىنا ءتيىپ، جاڭقالارىن شاشتى. بارلىعى قايتا تىندى. كۇن كوكجيەككە ەڭكەيدى، كوتتاردىڭ تەرەزەسىنە سىرعىپ كولەڭكە ءتۇستى. ريەنىڭ سىرتىنان تەجەگىشتىڭ باياۋ شيقىلى ەستىلدى.

- كەلدى ولار، - دەدى پوليسەي.

ماشينادان پوليسەيلەر قارعىپ ءتۇسىپ، ارقان مەن باسقىشتى، رەزەڭكەمەن قاپتالعان ماتاعا وراعان تاعى ءبىر ۇزىنشا ەكى تۇيىنشەك شىعاردى. سوسىن ولار وسىمەن پاراللەل گران ءۇيىنىڭ ار جاعىنداعى كوشەگە وتە باستادى. داربازانىڭ استىندا ابىگەر بايقالدى. گران ونى كورىپ جارىتپاسا دا، ىشتەي توپشىلاپ ءجۇر. سودان سوڭ ءبارى قايتا تىنىپ، الدە بىردەڭەنى كۇتتى. توبەت تىپىرلاۋىن قويدى، اينالاسى قوڭىر قوشقىل شالشىق بوپ كەتتى.

كەنەت پوليسەيلەر ورنالاسقان ءۇيدىڭ تەرەزەسىنەن پۋلەمەت توقىلداپ قويا بەردى. تەرەزە قاقپاسىن نىساناعا العان ەدى، ول كۇل-تالقانى شىعىپ، شىن مانىندە جاڭقاعا اينالدى دا، ورنىندا ۇڭىرەيگەن ءتورت بۇرىشتى قاپ-قارا تەسىك قالدى، ءبىراق ريە مەن گران تۇرعان جەرىنەن جوندەپ ەشتەڭە كورە المادى. الگى پۋلەمەت توقتاعاندا ىسكە بۇرىشقا تاياۋ ەكىنشى ۇيدە تۇرعانى كىرىستى. شاماسى، تەسىكتى نىسانعا السا كەرەك، كىرپىشتىڭ كەسەكتەرى ۇشتى. سول سوت ءۇش پوليسەي كوشەدەن جۇگىرىپ ءوتىپ پودەزگە كىردى. ولاردىڭ ىزىمەن تاعى دا ۇشەۋى تۇرا ۇمتىلدى دا، پۋلەمەت اتىسى توقتالدى. تاعى دا ءبارى ىشتەن تىنىپ، اقىرىن كۇتتى. ۇيدەن ەكى مارتە مىلتىق داۋسى شىقتى. سوسىن گۋىلدەگەن داۋىستار شىقتى دا، پودەزدەن سۇيرەتىپ، دالىرەگى قولعا كوتەرىپ ورتا بويلى، بەشپەنتسىز ءبىر ادامدى الىپ شىقتى، ول دامىلسىز باقىرىپ بىردەڭە دەپ كەلە جاتتى. قيال-عاجايىپ تاياقشانىڭ سىلتەنگەنى سياقتى بارلىق جابىق تەرەزە قاقپالارى اشىلىپ، اينەكتەن اۋەسقوي باستار كورىنىپ، جۇرت شۇبىرىپ كوشەگە شىقتى دا، پوليسيا بوگەتىنىڭ توڭىرەگىنە توپىرلادى. بارلىعى سول وق اتقان كىسىنى كوردى، ەندى ونىڭ قولى ارتىنا بۇراپ بايلانىپ، كوشەمەن ءوزى ءجۇرىپ كەلە جاتتى جانە باقىرىپ قويمايدى. ءبىر پوليسەي جاقىنداپ كەپ جۇدىرىقپەن بەتتەن بار پارمەنىمەن ەكى رەت سالىپ جىبەردى جانە شىن ىنتا-جىگەرىن ساپ ەسالاڭدىقپەن سوقتى.

― مىناۋ كوتتار عوي، - دەپ مىڭگىرلەدى گران. ول ەسىنەن اداسقان شىعار.

كوتتار ۇشىپ ءتۇستى. كوشەنىڭ جيەگىندە جاتقان ونى پوليسەيدىڭ پارمەندەپ كەلىپ وكشەسىمەن وڭدىرماي تەپكەنىن جۇرتتىڭ ءبارى كورىپ تۇردى. سوسىن اۋەسقوي توپ ابىرگەرگە ءتۇسىپ، دارىگەر مەن ونىڭ كارى دوسىنىڭ توڭىرەگىنە جينالدى.

— تاراڭدار! - دەپ توبىرعا ءامىر بەردى پوليسەي.

توپتى ادام جانىنان وتكەندە، ريە كوزىن اۋدارىپ اكەتتى.

گران مەن دارىگەر ىمىرتتىڭ سوڭعى جارقىلىمەن قاتار اتتاپ بارا جاتتى. بۇل وقيعا توڭتورىستىقتى بىردەن بۇزىپ، قالعىپ بارا جاتقان قوتان، ورتالىقتان شالعاي كوشەلەر تاعى دا توبىردىڭ شادىمان شۋىنا تولدى. ءۇيىنىڭ كىرە بەرىسىندە گران دارىگەرمەن قوشتاستى. جۇمىسقا وتىرار ۋاقىت بولدى دەدى. باسپالداقتىڭ ءبىرىنشى ساتىسىن اتتاي بەرىپ ايقايلاپ جانناعا حات جازعانىن، ەندى شىن قۋانىشتى ەكەنىن ايتتى. ەڭ باستىسى ول باياعى سويلەمىن سىپتاۋعا كايتا كىرىسىپتى. "ونداعى ەپيتەتتەردىڭ ءبارىن الىپ تاستادىم" دەپ مالىمدەدى ول

قۋاقى كۇلكىمەن قالپاعىن كوتەرىپ قويىپ، ول دارىگەرگە سالتاناتپەن باس ءيدى. الايدا ريە كوتتار تۋرالى ويدان ارىلعان جوق ەدى، ونىڭ بەتىنە تيگەن جۇدىرىقتىڭ سارتىلى دەمىكپە شالدىڭ ۇيىنە جەتكەنشە جول بويى ەسىنەن قالعان جوق. بالكىم، وعان ولگەن ادامنان گورى قىلمىستى ادام تۋرالى ويلاۋ اۋىر بولعان شىعار.

ريە ءوزىنىڭ قارت ەمدەلۋشىسىنە جەتكەنشە قاراڭعىلىق اسپاندى تۇگەل جۇتىپ قويدى. بولمەگە ازاتتىقتىڭ الىستاعى گۋىلى كىردى، ال قاريا باياعىسىنشا ءبىر كاسترولدەن بۇرشاقتاردى ەكىنشىسىنە اۋدارىپ ساپىرىلىستىرىپ وتىردى.

― ولاردىڭ دۋمانداتىپ جاتقانى دۇرىس، - دەدى شال، - قالاي بولعانمەن دە تۇرلەنۋ عوي. ال، ارىپتەسىڭىز تۋرالى كوپتەن ەستىلمەيدى عوي، دارىگەر؟ وعان نە بولعان؟

ولارعا جارىلىس سارتىلى جەتتى. ءبۇل - ءقاۋىپسىز، ويىنشىق سنارياد جارىپ جۇرگەن بالالار عوي.

— ول قايتىس بولعان، - دەپ جاۋاپ قاتتى ريە، ستاتوسكوپتى شالدىڭ قىرىلداعان كەۋدەسىنە قويىپ جاتىپ.

― ءا-ا، - دەپ تاڭىرقاي داۋسىن سوزدى شال.

— وبادان كەتتى، - دەپ قوستى ريە.

― ءيا، - دەپ ءۇنسىز قالدى قاريا، - قاشاندا جاقسىلار كەتەدى. ءومىر سولاي. ول ءوزى نە ىستەيتىنىن بىلەتىن ادام ەدى.

— نەگە ولاي دەيسىز؟ - دەپ سۇرادى دارىگەر ستاتەسكوپتى الىپ جاتىپ.

― جاي، انشەيىن. ول بوسقا سويلەمەيتىن. ءوزى ماعان ۇناۋشى ەدى. شىنى دا سول بىرەۋلەر: "بۇل - وبا، بىزدە وبا بولدى" دەپ قويمايدى. باقساڭ، سول ءۇشىن وزىنە وردەن تالاپ ەتەدى. ال، شىنتۋايتتاپ كەلگەندە وبا نە؟ ول دا ءومىر، بار بولعانى وسى.

— ينگالياسيانى مۇقيات جاساۋدى ۇمىتپاڭىز.

― وعان الاڭ بولماڭىز. مەن ءالى ءبىرازعا بارام، ءبارىنىڭ قىرىلىپ بىتكەنىن دە كورەمىن. ءومىر سۇرە بىلەم مەن.

ونىڭ جاۋابى الىستاعى قۋانىشتىڭ دۋى مەن شۋى بولدى. دارىگەر باتىلسىزدانىپ بولمەنىڭ ورتاسىندا تۇرىپ قالدى.

— ەگەر مەن تەرراساعا كوتەرىلسەم، سىزگە بوگەت بولماي ما؟

― و، جوق، ول نە دەگەنىڭىز. جوعارىدان انالارعا قاراعىڭىز كەلەتىن شىعار. قاراڭىز قالاعانىڭىزشا. ءبىراق تا ولار بارلىق جەردە بىردەي.

ريە باسپالداققا بەتتەدى.

— ايتىڭىزشى، دوكتور، ولاردىڭ وبادان وپات بولعاندارعا ەسكەرتكىش ءتۇرعىزامىز دەپ جۇرگەنى راس پا؟

― قالاي بولعانمەن دە، گازەتتەر سولاي جازدى عوي. نە ستەللا، نە تاقتا قوياتىن شىعار.

— ءوزىم دە سولاي ويلاپ ەدىم. ءالى قانشاما سوزدەر سويلەنەدى دەسەڭىزشى! - دەپ قىلقىنا كەڭكىلدەدى. - قالاي باستايتىنى قۇلاعىما كەلىپ تۇر: "ءبىزدىڭ ولىلەر...". ال سوسىن تابەت اشارعا، تىسكە باسارعا تارتادى.

ال ريە وندا باسپالداقپەن كوتەرىلىپ بارا جاتقان. ۇيلەردىڭ شاتىرلارى ۇستىندە كوسىلىپ ىسقاياق اسپان جارقىراپ جاتىر، جوتالاردان جوعارى ءىلىنىپ تۇرعان جۇلدىزدار شاقپاق تاستاي قاتتى كورىنەدى. بۇگىنگى ءتۇننىڭ وبانى از دا بولسا ۇمىتۋ ءۇشىن تاررۋ ەكەۋى وسى تەرراسساعا كوتەرىلگەن تۇننەن ونشا ايىرماسى جوق. الايدا ءقازىر تەڭىز تاۋدىڭ جۇلىعىنا ونداعىدان قاتتى سوعىپ جاتىر. اۋا جەڭىل، تۇراقتى، كۇزگى جىلى جەل اكەلەتىن تۇزدى يىستەن ادا.

بۇرىنعىسىنداي تەرراسساعا تولقىنداردىڭ شولپىلداعان شۋىنداي قالانىڭ دابىرا دۋى جەتىپ جاتىر. ءبىراق بۇگىنگى ءتۇن - بۇلىكتىڭ ەمەس، قۇتقارۋدىڭ ءتۇنى. اناۋ الىستاعى قىزعىلت جارقىل قاراڭعىلىقتى كوكتەي ءوتىپ، ساياجولدار مەن الاڭدار جەلىسىن ايشىقتاپ تۇر. مىناۋ ازات تۇندە تىلەك دەگەن بارلىق بوگەتتى بۇزىپ ءوتىپ، ونىڭ گۋىلى مەن شۋىلى ريەگە جەتتى.

قاراڭعى پورتتىڭ ۇستىنەن رەسمي دۋماننىڭ العاشقى زىمىرانى دا اعىپ ءوتتى. كۇللى قالا ونى قاتتى داۋىستاپ ۇزاق ايقايمەن قوشەمەتتەدى. كوتتار، تاررۋ، ريە جاقسى كورگەن ول مەن ولار، ءولىسى، ءتىرىسى، جوعالتىپ العانى، قىلمىس جاساعانى - ءبارى-بارى ۇمىت بولدى. ادامدار قاشاندا سول باياعى قالپى دەگەن دەمىكپە شالدىڭ قيسىنى دۇرىس. ءبىراق ولاردىڭ كۇشى دە وسىندا ەمەس پە، كىناسىزدىگى دە وسىندا، ءوزىنىڭ كۇيىنىش، كۇيزەلىسىنە قاراماستان ريە ءدال وسى ارادا ءوزىن سولارمەن بىرگەمىن دەپ بىلەدى. اسپانعا ءالسىن ءولى فەيەرۆەركتىڭ ءتۇرلى-تۇستى اراسانى شاشىراپ، ونىڭ ءار لەگى بارعان سايىن كۇشەيگەن ايقاي-سۇرەڭمەن قوشەمەتتەلىپ، سول داۋىس مىندا تەرراسساعا جەتىپ، ءدال وسى جەردە دارىگەر ريە وسىناۋ تاريحتى جازۋعا بەل بۋدى، جانە ول وسىندا ءتامامدالدى دا. جازعاندا دا ساراڭدىق جاساماي، وباعا شالدىققانداردىڭ پايداسىن كوزدەپ، ولارعا جاسالعان ادىلەتسىزدىك پەن زورلىقتى جالعاننىڭ جارىعىنا شىعارىپ، بەتىن ايداي ەتىپ قانا قويماي، وپات جىلدارىنىڭ نەگە ۇيرەتكەنىن ايتۋ، ادامداردى جەك كورۋدەن گورى، ولارعا قايران قالۋدىڭ نەگىزى كوبىرەك ەكەنىن كورسەتۋ كەرەك بولدى.

سونىمەن بىرگە ول بۇل حامسانىڭ تۇبەگەيلى جەڭىستىڭ تاريحى بولا المايتىنىن دا ءتۇسىندى. بالكىم، ول شالدىعۋدى بىلمەس قارۋى بار ۇرەيگە قاراماستان، جەكە باستىڭ كۇيزەلىسىنە قاراماستان ادامداردىڭ ءبارى ءسوزسىز اتقارۋعا مىندەتتى ءىستىڭ كۋاسى عانا بولىپ قالار. ال ادام اۋليە بولۋعا، مۇمكىندىكتىڭ جوقتىعىنان، اپاتتى ىسىرىپ تاستاپ، شيپاگەر بولۋعا ۇمتىلۋى دا ىقتيمال عوي.

شىنىندا دا، قالا ورتالىعىنان جەتىپ جاتقان قۋانىشتى ايقاي-سۇرەڭگە قۇلاق سالا تۇرىپ، ريە كەز كەلگەن قۋانىش قاتەر اۋزىندا تۇراتىنىن ەسكە الدى. ويتكەنى ول مىناۋ شات-شادىمان توبىر بىلمەيتىن، تەك كىتاپتاردان عانا وقىپ كوز جەتكىزەتىن جايدى بىلەدى. وبانىڭ ميكروبى ەشقاشان ولمەيدى دە وشپەيدى جانە جويىلمايدى ەكەن، ول ونداعان جىلدار بويى جيھازدىڭ بۇرانداسىندا نەمەسە كيىم-كەشەكتىڭ اراسىندا ۇيىقتاپ جاتۋى، جاتىنجايدا، شاباداندا، قول ورامالدا جانە قاعازداردا ءسات ساعاتىن شىدامدىلىقپەن توسىپ جاتۋى مۇمكىن، سوسىن ادامداردى تاۋبەسىنە كەلتىرۋ ءۇشىن ءبىر كۇنى ويانا كەلىپ، ەگەۋقۇيرىقتاردى باقىتتى قالانىڭ كوشەلەرىنە قاپتاتىپ كەپ جىبەرۋى كادىك.

madeniportal.kz سايتىنان الىندى