تۇلا بويى اپپاق قىراۋ، كوزى كىرتيگەن ءبىر يت ۇشكىر تۇمسىعىمەن شاتىر ەسىگىن ءتۇرتىپ اشىپ، باسىن ىشكە سۇعىپ جىبەرگەن.
─ ە-ەي، سيۆاش!.. ءاي، الباستىدان تۋعان مالعۇن، شىق ءارى، شىق! ─ دەپ ىشتەگىلەر جامىراي ايقايلاپ، ورە تۇردى. بەتتلز قالايى تارەلكەمەن تۇمسىقتان تاڭق ەتكىزىپ ۇرىپ ۇلگەرگەنى سول ─ الگى كىرتيگەن كوز بەن ۇرپيگەن باس قاس قاعىمدا جوق بولدى. بۇدان سوڭ ىلە-شالا لۋي ساۆوي شاتىرعا ەسىك رەتىندە ىلىنگەن قالىڭ برەزەنتتىڭ جان-جاعىن قىمتاي جاۋىپ قويدى دا، پەش ۇستىندەگى ىستىق تاباداندى اياعىمەن اۋدارىپ تاستاپ، ونىڭ جالىن شارپىعان تۇبىنە قولىن توسەپ جىلىتۋعا كىرىستى.
سىرتتا ساقىلداعان سارى اياز. ەكى كۇن بۇرىن ءسپيرتتى تەرمومەتر الپىس سەگىز گرادۋستى كورسەتىپ تۇرىپ، كەنەت سىرت ەتىپ سىنىپ تۇسكەن، ودان كەيىن دە سۋىق كۇشەيە تۇسپەسە باسەڭدەگەن ەمەس، ال ەندى ونىڭ قانشا كۇنگە سوزىلارى دا بەلگىسىز. مۇنداي تۇكىرىگىڭ جەرگە تۇسپەس ايازدا، جىلى ءۇي، جىلى ۇيادان الىستا، مۇزداي سۋىق اۋامەن وزەك قارىپ وتىرۋدى دوسىڭ تۇگىل دۇشپانىڭا تىلەمەس ەدىڭ. راس، ءدال وسىنداي كۇندەرى الدى-ارتىنا قاراماي جولعا شىعىپ كەتەتىن كوزسىز ەرلەر دە بولادى، ءبىراق ولاردىڭ كەيىن ءدىن امان قالعاندارىن كورگەن ەشكىم جوق ─ ەكى وكپەدەن ايىرىلىپ، كۇرك-كۇرك جوتەلىپ، اقىرى ماڭگىلىك توڭعا جامباسىن ماڭگى تيگىزىپ تىنعاندار قانشاما. ءبىر قىزىعى ءوستىپ ولگەندەردىڭ ءمايىتىن مۇزداي كورگە سالعاندا، وسىنداي بۇلىنبەگەن، بۇزىلماعان قالپىندا قيامەت كۇنىنە جەتسىن دەگەن ۇعىممەن ولاردىڭ بەتىن مۇكپەن عانا جاۋىپ كەتە بارادى. ال مۇنداي ۇلى كۇنگە سەنبەيتىندەرگە، ارينە، ەڭ كەرەمەتى ─ كلون-دايككس بارىپ ءولۋ دەپ كوپىرە المايسىڭ. ءبىراق بۇدان كلوندايكتە ءولۋ ─ جامان، تىرشىلىك ەتۋ ─ تاماشا دەگەن ۇعىم تۋماسا كەرەك.
شاتىر ىشىندە ءدال سىرتتاعىداي سۋىق بولماعانىمەن ونىڭ دا جەتىسىپ تۇرعانى شامالى. سوندىقتان ىشتە وتىرعانداردىڭ ءبارى ورتاداعى جالعىز پەشكە ءيتىنىپ جابىسا تۇسەدى. اياق استىنداعى جەردىڭ ءبىر بولىگىنە قالىنداۋ ەتىلىپ سامىرسىن ءبۇرى توسەلگەن. ونىڭ استىندا ─ قار دا، ۇستىندە ─ تۇكتى كورپە. ال قارىن موكاسينمەن تاپتاپ تاستاعان شاتىردىڭ ەكىنشى بولىگىندە ىدىس-اياق، كيىم-كەشەك، قۇرال-جابدىق سياقتى نەشە ءتۇرلى زاتتار قالاي بولسا سولاي شاشىلىپ جاتىر. بۇيىرىنە دەيىن قىزارىپ العان تەمىر پەشتىڭ ىشىندە قۋ وتىن كۇركىرەي جانادى. ال ودان ءۇش-تورت قادام جەردە قۇددى ءقازىر عانا وزەن بەتىنەن ويىپ اكەلگەندەي ۇلكەن ءبىر مۇز بولىگى وڭكيىپ تۇر. ەتەك جاقتان ەسكەن سۋىق ىزعار شاتىر ىشىندەگى بار جىلۋدى جوعارى كوتەرىپ اكەتكەن. پەش مۇرجاسىنىڭ سىرتقا شىعار تەسىگىنىڭ اينالاسىنداعى برەزەنتتىڭ ەكى-ۇش قارىستاي جەرى قۇپ-قۇرعاق تا، ودان ءارى دىمدانىپ، تەرشىپ... سوسىن بىرتىندەپ اق قىراۋعا اينالىپ كەتە بارعان. بۇل قىراۋ شاتىردىڭ ءتورت قاپتالىن قۋالاي جىلجىپ، پەشتەن الىستاعان سايىن قالىڭداي بەرگەن دە، اقىرى ىرگەدەگى ەتەككە جەتكەندە، جارتى ديۋيمنەن ءبىر-اق اسقان.
و-و-و! 0-وح!-0-وح! ─ تۇكتى كورپەنىڭ استىندا ۇيقىسىراپ جاتقان جاس جىگىت تۇسىندە اۋىرسىنا ىڭقىلدايدى. ساقال-مۇرتى وسكەن، جۇقالتاڭ، جاداۋ جۇزىنەن ابدەن ازىپ-توزىپ، قاجىعانى بايقالادى. تەگى اۋرۋى جانىنا قاتتى باتىپ جاتسا كەرەك، ىڭقىلى ۋاقىت وتكەن سايىن كۇشەيە تۇسكەن. كورگىس استىنان جارتىلاي شىعىپ جاتقان دەنەسى قۇمىرسقا يلەۋىنە تاستاعان جىلانداي بىردە جيىرىلىپ، بىردە جازىلىپ، تىنىمسىز تىپىرشي بەرەدى.
كانەكي، بۇل باتىردى سىلكىلەپ جەبەرىڭدەر! ─ دەدى بەتتلز بۇيىرا سويلەپ. ─ بەيشارانىڭ تاعى دا قويانشىعى ۇستاعان سەكىلدى.
بۇل بۇيرىق اۋىزدان شىعىسىمەن التى جىگىت ونى ورنىنان جۇلىپ الىپ، ابدەن ويانىپ ەس جيعانشا ارى-بەرى جۇلقىلاپ، سىلكىلەي بەرگەن.
─ سايتان العىر، وسى قارعىس اتقان ولكەدە نەم بار ەدى، ─ دەدى جاس جىگىت، شامالى وزىنە-وزى كەلگەن سوڭ. سوسىن ۇستىندەگى كورپەسىن سىرىپ تاستاپ، توسەككە جۇرەلەي وتىردى. ─ مەن قاتارىمەن ءۇش جىل بويى بۇكىل امەريكانى تۇتاستاي شارلاپ شىقتىم. جانە كوبىندە قىستا. قۇداي-اۋ. سوندا شىنىعاتىن كەزىم بولعان شىعار. جوق، مىنا ولكەگە كەلدىم دە، ءقايداعىبىر قاتىن تەكتەس افينالىق سياقتى، ءۇي ەتكەن ايازعا ۇشىپ تۇسەتىن بولدىم. ەشقانداي ەركەككە ءتان قاسيەتىم قالماعان. وكىنىشتى! وت-تە وكىنىشتى!
ول وتقا جاقىنداي وتىرىپ، تەمەكىسىن وراي باستادى.
─ مەنى ءبىر بوسبەلبەۋ دەپ ويلاپ قالماڭىزدار! جوق، مەن بارىنە دە توزە الامىن. ءبىراق ءدال ءقازىر ۇياتتان بەتىم ورتەنىپ تۇر. ءجۇرىپ وتكەن جولىم ─ نەبارى وتىز-اق ميل، سونىڭ وزىندە مىنە جۇندەي ءتۇتىلىپ، بۇكىل سۇيەكتەرىم شاشىلىپ قالعان سياقتى. ايتۋعا ىڭعايسىز ءتىپتى!.. كىمدە سىرىڭكە بار؟ بەرىڭدەرشى، تۇگەل؟!
─ قىزبالانباي-اق قوي، باۋىرىم! ─ بەتتلز وعان سىرىڭكەنىڭ ورنىنا پەش اۋزىنان لاپىلداي جانعان شالانى سۋىرىپ بەردى دە، اكەلىك قامقور داۋىسپەن ءسوزىن ءارى قاراي جالعاعان. ─ بۇل ساعان كەشىرىمدى، ءار ادامنىڭ باسىندا مۇنداي-مۇنداي بولا بەرەدى. ءبارىمىز دە شارشاپ، قاجىپ كورگەنبىز. مۇندا العاش كەلگەن جىلى جول ازابىن مەن دە تالاي تارتقام. سوندا دەيمىن-اۋ، شولدەپ كەلە جاتىپ مۇزدى سۋاتقا باس قويعاننان كەيىن ون مينۋت بويى ەس جيا الماي شايقالاقتاپ تۇراتىن كەزىم ءالى ەسىمدە. ودان كەشكىسىن بۇكىل بۋىندارىم سىرقىراپ، سۇيەك-سۇيەگىم قاقساپ، جانىمدى قويارعا جەر تاپپاعان كۇندەرىم قانشاما. كەيدە، ءتىپتى، جاڭاعى ءوزىڭ سەكىلدى قۇرىسىپ-تىرىسىپ، ەكى بۇكتەتىلىپ قالعان ساتىمدە، مەنى "تۇزەتىپ" جىبەرۋ ءۇشىن لاگەردەگىلەردىڭ ءبارى اياعىنان تىك تۇرۋشى ەدى. ال سەن جاس بولساڭ دا مىنەزىڭ بار ەكەن. ماعان الدىمەن سونىڭ ۇنايدى. كور دە تۇر، ءبىر جىلدان كەيىن سەن ءبىز سياقتى كارى-قۇرتاڭدارعا قاراڭدى دا كورسەتپەي كەتەتىن بولاسىڭ. بۇعان ءقازىردىڭ وزىندە نەگىزىڭ بار، ەڭ باستىسى ─ دەنەڭدە ءبىر ءتۇيىر ارتىق ەت جوق. بار بالە ─ مايدا. وسى مايدىڭ كەسىرىنەن نەبىر تەپسە تەمىر ۇزەتىن جىگىتتەر باياعى اتا-باباسىنىڭ جانىنا ەرتەرەك اتتانىپ كەتكەن عوي.
─ ماي دەيسىز بە؟
─ ءيا، ءيا، مايدى ايتامىن. كىمنىڭ بويىندا ماي كوبىرەك بولسا. سول جول ازابىن دا كوبىرەك تارتادى.
─ بۇنى بىلمەيدى ەكەنمىن!
─ بىلمەسەڭ، ءبىلىپ ال. بۇل ─ فاكت. بۇعان ەشقانداي كۇماندانۋعا بولمايدى. الىپتار الىپ-ۇرۋعا عانا مىقتى، ال توزىمدىلىككە كەلگەندە ─ بوركەمىك. سوندىقتان ولارعا سەنۋ قيىن. ال وزىڭدەي ارىق، ءسىڭىرلى ادامداردىڭ قاي ۋاقىتتا، قانداي جاعدايدا دا جانى ءسىرى بولادى. ونداي ادامدار جانە تىرناعى ىلىككەن جەردەن بىردەمە الماي شىقپايدى دا. ال جۋاندار مەن سەمىزدەرگە بۇل تەك ارمان عانا.
─ دۇرىس ايتاسىڭ، ─ دەپ وسى تۇستا اڭگىمەگە لۋي ساۆوي كيلىككەن.
─ مەن دە كەزىندە وگىزدەي وڭكيگەن بىرەۋدى بىلەتىنمىن. مىنە سول ادام ─ اناۋ سولتۇستىك باستاۋ بويىندا باعان تۇرعىزا باستاعان ۋاقىتتا لون ماك-فەيمەن بىرگە سوندا اتتانعان عوي. لوندى سەندەر دە بىلەتىن شىعارسىڭدار؟ اناۋ الگى ىلعي دا ەكى ەزۋى ەكى قۇلاعىندا جۇرەتىن جيرەن-سارى يرلاندىق شە؟ ءجا، ءسويتىپ سول ەكەۋى جولعا ءتۇسىپ جۇرە بەرەدى، جۇرە بەرەدى، ─ ءتۇن جۇرەدى، كۇن جۇرەدى. اقىرى الگى وگىزدەي جىگىتتىڭ شاماسى ءبىتىپ، دىمى قۇرىپ، جول جيەگىندەگى قارعا جاتا كەتەدى. ال شىناشاقتاي يرلاندىق ونى تۇرعىزام دەپ ارى تارتادى، بەرى تارتادى، جۇلقىلاپ كورەدى ─ جوق، ول قوزعالعىسى كەلمەيدى، تەك بالاشا وكىرىپ جىلاي بەرەدى. امال جوق لون ونى بىردە سۇيرەپ، بىردە يتەرمەلەپ، مەنىڭ ۇيشىگىمە جەتكىزگەنشە ابدەن يت بولعان عوي، قىسقاسى...
─ سوسىن؟ ─ دەدى پەشتىڭ تومەنگى شەتىندە وتىرعان بىرەۋ شىدامسىزدانىپ.
─ سوسىن ءۇش كۇن بويى مەنىڭ تورىمدە ۇيەلەپ جاتىپ العان. مەن ونداي قاتىن بوكسەلى ەركەكتى ەشقاشان كورگەن ەمەسپىن. مىنە، قايدا سەمىزدىكتىڭ قورلىعى!
─ ال اكسەل گۋندەرسون شە؟ ─ دەدى پرينس. بۇل جاس ينجەنەرگە كەزىندە ءبىر سكانديناۆ اڭشىنىڭ تاۋداي دەنەسى مەن ونىڭ كەيىنگى قايعىلى قازاسى قاتتى اسەر ەتكەن-دى. ─ بەيشارانىڭ سۇيەگى اناۋ جەردە قالدى عوي. ─ پرينس قولىن سوناۋ شىعىس جاققا قاراي بەلگىسىزدەۋ سىلتەي سالدى.
─ ءىرى ادام ەدى عوي ول! ءيا، وسى ولكەگە تۇزدى سۋ جاعالاۋلارىنان كەلىپ، بۇلان اۋلاعانداردىڭ ىشىندە ەڭ ءىرىسى سول بولاتىن، ─ دەدى بەتتلز دا كەلىسىپ. ─ الايدا ول ─ قۇداي قۋات بەرگەن مىڭنان بىرەۋ عانا عوي. ال ونىڭ ايەلى ەستەرىڭدە مە؟ ۋنگۋ دەگەن؟ جۇزىكتىڭ تەسىگىنەن وتكەندەي جىڭىشكە، اپ-ارىق ايەل شە اناۋ؟ تال بويىندا قىرىپ الارعا قىزىلى جوق سول ايەلدىڭ توزىمدىلىگى مەن قاجىر-قايراتىنا مەن ءالى كۇنگە دەيىن تاڭعالامىن. ەڭ كەرەمەتى سول ─ قۇدايدىڭ وسى بەرگەن عاجاپ سىيىن ول تۇپ-تۇگەل ءبىر-اق نارسەگە جۇمسايتىن. نەگە دەيسىز عوي؟ كۇيەۋىن كۇتىپ-باپتاۋعا. نەسىن ايتاسىڭ، راسىندا ول كۇيەۋى ءۇشىن تىرىدەي وتقا تۇسۋگە دايىن ەدى عوي.
─ ە، ادام شىن سۇيسە، نە ىستەمەيدى، ─ دەپ قويدى ينجەنەر.
─ ماسەلە تەك سوندا عانا دەيسىڭ بە! ول..
─ جىگىتتەر، بەرى قاراڭدار! ─ سوزگە كەنەت تاماق سالىنعان جاشىك ۇستىندە وتىرعان سيتكا چارلي ارالاسقان ─ سەندەر بۇل جەردە نەبىر كەسەك ءبىتىمدى ادامنىڭ ءوزىن بەيشارا ەتىپ، قور ەتىپ جىبەرەتىن دەنەدەگى ارتىق ماي تۋرالى، ودان سوڭ مىقتى ەركەك، ەر مىنەزدى ايەل جونىندە اڭگىمە قوزعادىڭدار؛ ءبارى دۇرىس، ءبارى جاقسى. ال ەندى وسىعان ۇقساس ءبىر اڭگىمەنى مەن دە سەندەرگە ايتىپ بەرەيىن. ─ ول ءسوزدى نەدەن باستاسام ەكەن دەگەندەي شامالى ويلانىپ وتىردى دا، سوسىن جايلاپ سويلەي باستاعان. ─ ەرتەرەكتە، مىنا ولكەنىڭ بوتەن-باسپاقتاردان تازا، قىز ءمۇسىندى جاس كەزىندە، ءبىر ەرلى-زايىپتى ەكى اداممەن جاقسى تانىس بولعانىم بار-دى. ەركەگى ─ كەسەك تۇلعالى، مىعىم دەنەلى، بەت-پىشىنى دە كەلىستى ادام ەدى. تەك بار ايىبى ─ بويىنا ازداپ ارتىق ماي جيناعاندىعى. ال ايەل، كەرىسىنشە، جىپ-جىڭىشكە، اپ-ارىق، ءۇپ ەتكەن جەلگە ۇشىپ تۇسەردەي تىم نازىك جان-تۇعىن، ءبىراق... وعان بىتكەن جۇرەك ەش ەركەككە بىتپەگەن شىعار. ءيا، كەيىن دە مەن قانشاما اداممەن جولداس بولا ءجۇرىپ، ءدال سول ايەلدىڭ مارتتىگىندەي مارتتىكتى ءبىر ەركەكتىڭ بويىنان كورمەدىم دەسەم، سەنەسىڭدەر مە!... سونىمەن، ءبىز تۇزدى سۋدى بەتكە الىپ، كۇندىز-تۇنى ءجۇرىپ كەلە جاتقانبىز. جول تىم اۋىر ەدى. قار قالىڭ، قاقاعان اياز، وزەكتى تالدىرعان اشتىق. وسى ازاپتىڭ ءبارىن بىزبەن بىردەي كورىپ كەلە جاتقان ايەلدىڭ نە ءبىر قيمىلىنان، نە ءبىر اۋىز سوزىنەن شارشاۋ، قاجۋ دەگەندى بايقامايمىز، تەك كورەتىنمىز ─ قاي ۋاقىتتا دا كۇيەۋىنىڭ قاس-قاباعىنا قاراپ، قۇراق ۇشىپ تۇراتىنى عانا. نەتكەن ماحاببات دەسەڭشى!
سيتكا ءبىر مەزەت اڭگەمەسىن دوعارىپ، جانىندا جاتقان ۇلكەن مۇزدىڭ ءبىر كەسەگىن بالتاسىمەن شاۋىپ الدى دا، ونى پەش ۇستىندە تۇرعان التىن جۋاتىن قاڭىلتىر ناۋاعا تارس ەتكىزىپ تاستاي سالدى، ─ اۋىزسۋدى ولار وسىلايشا الاتىن. جىگىتتەر بىر-بىرىنە جىمداسا جاقىندادى، ال اۋرۋ بوزبالا: تاعى دا دىرىلدەپ-قالشىلداي باستاسام قۇلاپ قالمايىن، دەگەن ويمەن نەعۇرلىم ورنىقتى وتىرۋعا ىڭعايلانعان.
─ باۋىرلار، ─ دەدى سيتكا ءسوزىن ءارى جالعاستىرىپ، ─ مەنىڭ بويىمدا سيۆاشتاردىڭ قىزىل قانى وينايدى، ال جۇرەگىمدە سەندەر سياقتى اقتاردىڭ اسقاق رۋحى شالقيدى. ءبىرىنشىسى ─ ارينە، اتا-بابامنىڭ ۇرپاققا بەرگەن ۇلى سىيى دا، ەكىنشىسى ─ مەنىڭ وزدەرىڭدەي اق ءناسىلدى ادامدارمەن دوس بولۋىمنىڭ ارقاسى. مەن سوناۋ بالا كەزىمنىڭ وزىندە ءبىر سۇمدىق اقيقاتتى بىلۋىمە تۋرا كەلگەن. سوندا نە ءبىلدى دەيسىزدەر؟ بۇكىل جەر بەتىنىڭ قوجاسى سەندەر ەكەنسىڭدەر، ال سەندەرمەن كۇرەسۋگە سيۆاشتاردىڭ دارمەنى جوق ەكەن؛ سوندىقتان يت پەن قۇس قار ۇستىندە قالاي ولسە، ءبىز دە سولاي ولۋگە ءتيىس ەكەنبىز. ءيا، ءسويتىپ مەن، مىنە، سەندەردىڭ، ارالارىڭا، جىلى جەرگە، وشاقتارىڭنىڭ باسىنا كەلىپ وتىرمىن. ەشقانداي بوتەندىگىم جوق. بۇل ومىردە ادامنىڭ باسىنان نە وتپەيدى. مەن دە مىنا شاقشاداي باسىمنان نەبىر جايدى وتكىزگەن جانمىن. سوقپاقتى دا، سوناردى دا كوردىم. تالايلارمەن تاعدىرىمدى دا تابىستىردىم. قانشاما تايپا ادامدارىمەن تاماشا دوس تا بولدىم. سونداي ادامدار جونىندە سەندەر قالاي ويلاپ، قالاي باعالاساڭدار ─ مەن دە سولاي ويلاپ، سولاي باعالايتىن جاعدايعا جەتتىم. سوندىقتان مەن الدەبىر اق ادام جونىندە قاتال پىكىر ايتسام، سەندەر ماعان رەنجىمەيتىندەرىڭدى بىلەم. نەمەسە كەرىسىنشە ءوز تايپامنىڭ ءبىر ادامىن ارتىق ماقتاپ جىبەرسەم، سەندەر: "سيتكا چارلي ─ سيۆاش قوي. بۇنىڭ كەزى مەن تىلىنە سەنىم بار ما!" ─ دەمەيتىندەرىڭە دە سەنەم. سولاي ەمەس پە؟
─ "ءيا سولاي" دەگەندەي وتىرعاندار ءۇنسىز باس يزەسىپ قويدى.
─ ول ايەلدىڭ اتى پاسسۋك ەدى، ─ دەپ باستادى ول اڭگىمەسىنىڭ جالعاسىن. ─ ونىڭ تايپاسى تۇزدى تەڭىز جاعالاۋلارىن مەكەندەيتىن. مەن پاسسۋكتى ولاردان ادال تۇردە ساتىپ العام. جاسىرارى جوق، مەن ونى شىن ءسۇيدىم دەپ ايتا المايمىن، وعان كوز توقتاتىپ قاراۋدىڭ ءوزى مەن ءۇشىن جاعىمسىز ەدى، ال ونىڭ ءوزى ىلعي دا كوزىن تومەن سالىپ جۇرەتىن. بۇنىسى جاسقانشاقتىعى شىعار نەمەسە تىم ۇياڭدىعى بولار، دەپ ويلايتىنمىن مەن. بۇلاي ويلاۋدىڭ ءجونى دە بار عوي، ويتكەنى بۇرىن ەشۋاقىتتا كورمەگەن-بىلمەگەن ادامعا تۇرمىسقا شىعا سالۋ وعان وڭاي ءتيدى دەيسىز بە؟ سوسىن، جاڭا سەندەرگە ايتتىم عوي، مەنىڭ جۇرەگىم ونى تىم قالاعان جوق دەپ ─ ءدال سول ۋاقىتتا مەن الىس جولعا جينالىپ جۇرگەم، ال جولدا مەنى كۇتەتىن، يتتەرىمە مەزگىلىندە تاماق بەرىپ تۇراتىن ادام كەرەك بولدى. ءسويتىپ ءبىر ادامنىڭ ارىسى نە، بەرىسى نە، ەكەۋارا ءبىر كورپە جەتەر دەدىم دە، پاسسۋكتى الىپ جۇرە بەرگەم عوي الىسقا.
─ ۇمىتپاسام، بىردە مەن سەندەرگە كەزىندە ۇكىمەتتىك قىزمەتتە بولعانىمدى ايتتىم-اۋ دەيمىن؟ سوندىقتان ماعان اسكەري كەمەگە وزىممەن بىرگە يتتەرىمدى، شانامدى، قاپ-قاپ ازىق-تۇلىگىمدى تيەپ الۋدىڭ ەش قيىندىعى بولعان جوق. جانىمدا جانە پاسسۋك بار. كەمە سولتۇستىكتى بەتكە الىپ، كۇنى-تۇنى ءجۇرىپ وتىرىپ، اقىرى قىسقى بەرينگ تەڭىزىنە جەتكەندە، ءبىزدى سەڭ-سەڭ بولىپ سىرەسىپ جاتقان اپپاق قاردىڭ ۇستىنە قالدىرىپ كەتە بارعان. ۇكىمەت جۇمىسىمەن جۇرگەن ماعان ولاردىڭ بار قالدىرعانى ─ ازىن-اۋلاق اقشا مەن ءومىرى ادام اياعى باسپاعان جەرگىلىكتى جەردىڭ كارتاسى جانە بىرنەشە حات. حاتتاردىڭ سىرتى مىقتاپ جەلىمدەلگەن ءارى سۋ وتكىزبەيتىن ماتەريالمەن ورالعاق ─ مەن ولاردى ۇلى ماككەنزيگە تاياۋ جەردە، مۇزدا قىستىرىلىپ قالعان، كيت اۋلايتىن كەمەگە جەتكىزۋىم كەرەك-تى. ەگەر وزەن اتاۋلىنىڭ اناسى ─ ءبىزدىڭ يۋكوندى ەسەپتەمەگەندە، جەر جۇزىندە ماككەنزيدەن ۇلكەن وزەن جوق شىعار.
ءبىراق بۇنىڭ ءبارى انشەيىن ءسوز اراسىنداعى اڭگىمە عوي، ايتپەسە مەن ايتايىن دەپ وتىرعان نەگىزگى ماسەلەگە كيت اۋلايتىن كەمەنىڭ دە، ءوزىم ماككەنزيدىڭ جاعاسىندا وتكىزگەن اسا قاتال قىستىڭ دا ەش قانداي قاتىسى جوق.
كوكتەمدە، كۇن ۇزارىپ، جىلي بەرگەن كەزدە، ءبىز ─ پاسسۋك ەكەۋىمىز ─ وڭتۇستىككە، يۋكون جاعالاۋلارىنا قاراي ءجۇرىپ كەتتىك. بۇل ءبىر جاندى جەگەن اۋىر جول بولدى، تەك كۇنگە قاراپ قانا باعىتىمىزدى ايىرىپ وتىردىق. الگىندە ايتىپ وتكەنىمدەي، ول ۋاقىتتا بۇل ەلگە ەگىن-تەگىن جاتقان بوس جەر ەدى، ءبىز سوناۋ يت ارقاسى قيانداعى قىرقىنشى ميلگە جەتكەنشە بىردە ەسكەكتى، بىردە ۇزىن تاياقتى پايدالانىپ، اعىسقا قارسى تىرباڭداپ جۇزە بەرگەنبىز. سونان سوڭ كۇندەردىڭ كۇنىندە اياعىمىز قارا جەرگە ءتيىپ، ول جەردەگى وزدەرىڭ سياقتى اق ادامدارمەن قاۋىشىپ، ءبىر جاساپ قالدىق قوي، ايتەۋىر.
الايدا ونداي راقات كۇندەرىمىز ۇزاققا سوزىلعان جوق، كوپ وتپەي ─ اق قىلىشىن سۇيرەتىپ قىس كەلدى. بۇرىن-سوڭدى بولماعان قاتال قىس! كوز اشتىرماس اق بوران. ودان قالسا قىزىلشۇناق اياز. بۇل دا از ەكەن، ارتىنشا بۇعان اشتىق كەلىپ قوسىلعان. كومپانيا اگەنتى ءار ادامعا بۇكىل قىسقا بار-جوعى قىرىق فۋنت ۇن مەن جيىرما فۋنت شوشقانىڭ سۇرلەنگەن ەتىن بەرگەن. باسقاداي تاماق جوق. يتتەر ۇليدى دا تۇرادى، ادامدار اشقۇرساقتان ابدەن قاجىپ بىتكەن ─ بەتتەرى ايعىز-ايعىز ءاجىم. كۇشتىلەر السىرەگەن، السىزدەر ءولىپ تىنعان. ونىڭ ۇستىنە پوسەلكانى تۇتاستاي قىرقۇلاق جايلاعان.
ءوستىپ جۇرگەندە ءبىر كۇنى كەشكىسىن ءبارىمىز پوسەلكا ورتاسىنداعى دۇكەنگە جينالا قالعانبىز. ونداعى جىلان جالاعانداي بوس سورەلەردى كورگەندە، جانىمىز قۇلازىپ، ىشەگىمىز شۇرىلداپ قويا بەرگەن. وشاقتاعى بىقسي جانعان وتتىڭ الاكولەڭكە جارىعىندا سىبىر-كۇبىر اڭگىمەلەسىپ تۇردىق. شىراق جاعۋعا ايايمىز، ول ەرتەڭگى كۇندەرى ءمايىت باسىنا دا كەرەك. سونىمەن اڭگىمەلەسە كەلە ءبىز مىناداي شەشىمگە كەلدىك: بۇل جەردە قانداي جاعدايعا تاپ بولعانىمىزدى تەزىرەك تۇزدى سۋعا جەتكىزۋىمىز كەرەك. ال وعان كىمدى جىبەرەمىز؟ وسى سۇراققا تىرەلگەن جۇرتتىڭ ءبارى قۇددى بۇرىننان كەلىسىپ العانداي-اق ءبىر ءسات ماعان قاراعان. موليگەن كوزدەر بۇل تەك سەنىڭ قولىڭنان عانا كەلەدى، دەيتىن سياقتى. ويتكەنى ولاردىڭ اراسىندا ەڭ كوپ جول جۇرەتىن ادام مەن ەكەنىمدى ءبارى بىلەتىن.
─ تەڭىز جاعاسىنداعى حەينە ميسسياسىنا دەيىن جەتى ءجۇز ميل، ─ دەدىم مەن. ─ ال جول بويىنداعى بۇكىل قاردى شاڭعىمەن تاپتاپ وتىرماسا، يتشانالار جۇرە المايدى. ياكي بۇل جول وتە اۋىر دەگەن ءسوز. سوندىقتان ماعان يتتەردىڭ ەڭ مىقتىسىن، تاماقتىڭ بار ءتاۋىرىن بەرەسىڭدەر. باسقا سەندەردەن سۇرارىم جوق. قالعانىن پاسسۋك ەكەۋىمىز ءوزىمىز كورە جاتارمىز.
وتىرعاندار كەلىستى. وسى تۇستا "ۇزىنتۇرا دجەفف" دەپ اتالىپ كەتكەن ەڭگەزەردەي يانكي جىگىتى ورنىنان اتىپ تۇرعان. مەن بۋيۆولدىڭ ءسۇتىن ءىشىپ وسكەن اداممىن، سوندىقتان جولعا مەنەن وتكەن مىقتى، ءتوزىمدى جاندى شام الىپ ىزدەسەڭدەر تاپپايسىڭدار، ونىڭ ۇستىنە شاڭعىمەن دە وتە جاقسى جۇرەمىن، دەيدى. قىسقاسى، ول دا مەنىمەن بارعىسى كەلەتىنىن، اگاراكىم مەن جولاي ءولىم كەتسەم... قالعان جولدى ول ءوزى جالعاستىرىپ، ميسسياعا دەيىن امان-ەسەن جەتىپ، اماناتتى ورىنداپ ءبىر-اق قايتاتىنىن جايىپ سالعان. مەن ول كەزدە جاس ەدىم، يانكيلەر تۋرالى بىلەتىنىم دە شامالى بولاتىن. وسالدىقتىڭ ءبىرىنشى بەلگىسى ─ كوپىرمە ءسوز ەكەنىن، ال شىن مىقتىلار ۇلكەن ءىستى ءۇنسىز تىندىراتىنىن، راس، ول ۋاقىتتا مەن قايدان بىلەيىن. سونىمەن ءبىز ەڭ تاڭداۋلى يتتەردى، ەڭ جاقسى دەگەن ازىق-تۇلىكتى الىپ، ۇشەۋىمىز ─ پاسسۋك، ۇزىنتۇرا دجەفف جانە مەن ─ تاۋەكەلمەن ۇزاق جولعا شىقتىق تا كەتتىك.
وسى وتىرعان سەندەردىڭ بارلىقتارىڭ ۇلپا قاردى شاڭعىمەن تالاي تاپتاپ، تىڭنان جول سالىپ كورگەنسىڭدەر، سونداي-اق سۋىقتان سىرەسىپ قالعان شانالاردى ءسات سايىن كۇتىر-كۇتىر قوزعاپ وتىرۋ دا ەشقايسىڭا تاڭسىق ەمەس، ەندەشە جول ازابىنىڭ ءبارىن تاعى دا سەندەرگە ەجىكتەي بەرۋ ارتىق شىعار. بۇل جەردە تەك مىنانى عانا ايتقان ءجون: سول كۇندەرى ءبىز كۇنى بويى تىرباڭداپ نەبارى ون-اق ميل جول جۇرسەك، ەندى بىردە ونى وتىزعا ارەڭ جەتكىزەتىنبىز. الايدا كوبىندە سول ونمەن عانا شەكتەلۋشى ەدىك. ەڭ جاقسى دەپ تاڭداپ العان تاماعىمىز دا اسا جاقسى بولا قويعان جوق، ونىڭ ۇستىنە العاشقى كۇننەن باستاپ ونى وتە ۇنەمدەپ پايدالانۋعا تۋرا كەلگەن. سونىمەن قاتار مىقتى يتتەردىڭ ءوزى دە بىرتىندەپ قاجي باستاعان، كەشكىلىك تالتىرەكتەپ قالعان بەيشارالاردى تەك تاياقتىڭ ىرقىمەن، زورلىقتىڭ كۇشىمەن عانا جۇرگىزەمىز. ءوستىپ ءجۇرىپ اق وزەنگە جەتكەندە جەگىمدەگى ءۇش توپتىڭ ەكەۋى عانا قالعان، ─ ال ءجۇرىپ وتكەن جولىمىز ─ نەبارى ەكى-اك ءجۇز ميل! راس، اسا جوعالتقان دا ەشتەمەمىز جوق: ولگەن يتتەر تىرىلەرگە جەم بولعان.
پەلليگە جەتكەنشە جولاي قىبىرلاعان نە ءبىر قارانى، نە ءبىر سىزدىقتاي شىققان ءتۇتىندى كورە المادىق. مەن وسى جەردە ءبىراز ازىق-تۇلىك قورىن جيناپ الام با دەپ ۇمىتتەنگەم، سوسىن جانە قاتتى قالجىراپ، ىڭقىلداپ-سۇڭقىلداپ كەلە جاتقان ۇزىنتۇرا دجەففتى وسىندا قالدىرىپ كەتۋ دە ويىمدا بار-دى. الايدا فاكتوريا قويماسىندا ءىلىپ الارعا ەشتەمە بولماي شىقتى؛ كومپانيا اگەنتى كۇرك-كۇرك جوتەلىپ، دەم الا الماي ەنتىگىپ تۇرىپ بىزگە ميسسيونەردىڭ قاڭىراپ قالعان جامان لاشىعى مەن ونىڭ يت جەپ كەتپەسىن دەپ تاستارمەن باستىرىپ تاستاعان بەيىتىن كورسەتكەن. سول جەردە تاعى ءبىراز ۇندىستەردى دە كورىپ قالدىق ءبىراق ولاردىڭ اراسىنان بىردە-بىر كارى ادام مەن جاس بالانى كورمەدىك. ءتىرى دەيتىن مىنالاردىڭ دا كوكتەمگە امان-ەسەن جەتەتىندەرى از كورىنگەن بىزگە.
قىسقاسى، بۇل جەردەن ءبىز نە قارىنعا، نە كوڭىلگە ەش جۇبانىش تاپپاي ءارى قاراي ءجۇرىپ كەتتىك. ال حەينە ميسسياسىنا دەيىن ءالى الدىمىزدا بەس ءجۇز ميل جول جاتىر ەدى. ونىڭ ءوزى تۇتاستاي ماڭگىلىك قار مەن اپپاق مۇناردان عانا تۇرادى. بۇل ءوزى جانە... جىلدىڭ ەڭ قاراڭعى ماۋسىمى-تۇعىن، ءتالماتۇستىڭ وزىندە كۇننىڭ كوزى وڭتۇستىك كوكجيەكتى ازەر-ازەر قىزارتا الادى. دەگەنمەن العا وزعان سايىن مۇز قورىمدارى سيرەپ، ءجۇرۋ جەڭىلدەي تۇسكەن. مەن يتتەردىڭ ۇستىنە بيشىكتى ۇستى-ۇستىنە ۇيىرە بەرەمىن ─ وسىنداي جەڭىلدەۋ جەردە جولدان ءبىراز ۇتىپ قالعىم كەلەدى. اياق سۋىتۋ، بەل جازۋ دەگەندى مۇلدە ۇمىتقانبىز. ۇنەمى شاڭعىمەن ءجۇرۋ دە وڭاي ءتيىپ كەلە جاتقان جوق، اياقتىڭ باسى ۋداي اشيدى، توبىقتىڭ ءۇستى قاجالا-قاجالا ابدەن جارا بوپ قالعان. كۇن وتكەن سايىن بۇل جارالار ۋشىعىپ، قاقساپ اۋىرعاندا جانىمىزدى كوزىمىزگە كورسەتەدى. مىنە، سونداي ءبىر كۇنى تاڭەرتەڭ ءبىز شاڭعىنى اياققا ىلە باستاعان كەزدە، ۇزىنتۇرا دجەفف ەڭكىلدەپ جىلاپ جىبەرسىن. مەن ونى اياپ، كىشىرەك شانالاردىڭ جولىن اشۋعا جىبەردىم، ءبىراق ول ءجۇرۋدىڭ جەڭىلدەۋ جاعىن ويلاپ، شاڭعىسىن شەشىپ تاستاپ ەدى. سول ءۇشىن دە جول تاپتالماي، موكاسين ويىپ تۇسكەن قارعا يتتەر قايتا-قايتا ءسۇرىنىپ، جىعىلا بەرگەن. يتتەردىڭ ارىقتىعى سونداي، قابىرعالارى ىرسيىپ، ارقا سۇيەكتەرى شودىرايىپ-شودىرايىپ سىرتقا شىعىپ تۇر ەدى ─ بايقۇستاردىڭ اتتاپ باسۋى مۇڭعا اينالعان. مەن دجەففكە ايقايلاپ تۇرىپ ۇرسىپ ەدىم، ول ەندى ءقايتىپ شاڭعىسىن شەشپەۋگە ۋادە بەرگەن، ءبىراق سوزىندە تۇرعان جوق. مەن سوسىن ونى امالسىز بىر-ەكى رەت بيشىكپەن ۇرىپ جىبەردىم. يتتەر سودان كەيىن عانا دۇرىس جۇرە باستاعان-دى. جالپى، كۇننەن كۇنگە دجەففتىڭ جايى بالادان قيىن بولىپ بارا جاتسا، سونىڭ بارلىعى الگىندە بەتتلز ايتقان دەنەدەگى ارتىق مايدىڭ "ارقاسى" ەدى.
ال پاسسۋك! ەركەك اتىمەن بىرەۋ وتتىڭ جانىندا مىرس-مىرس جىلاپ جاتقاندا، ول تاڭ اتپاي تۇرىپ بىزگە تاماق دايىنداپ، سوسىن ماعان يتتەردى جەگۋگە كومەكتەسىپ، ال كەشكىسىن جاتار ورىندى دايىنداپ، ايتەۋىر، كۇنى بويى ءبىر دامىل تاپپايدى. ەگەر يتتەرىمىز امان جۇرسە، بۇل تەك پاسسۋكتىڭ ەڭبەگى. ويتكەنى يتتەردىڭ الدىنا شىعىپ ۇلپا قاردى شاڭعىمەن تاپتاپ وتىراتىن دا ─ كوبىندە پاسسۋكتىڭ ءوزى بولاتىن. پاسسۋك... نە دەسەم ەكەن سەندەرگە! ول ۋاقىتتا بۇنىڭ ءبارىن مەن سولاي بولۋعا ءتيىس دەپ قابىلدايتىنمىن جانە باسقاداي ويداۋعا قۇلقىم دا جوق-تى: باسىم باسقادا جۇرەدى، ەكىنشىدەن ─ جاسپىن، ايەلدەر جونىندە دە وتە از بىلەمىن. تەك كەيىن سول كۇندەردى ەسكە العاندا عانا كەزىندە مەنىڭ قانداي ايەلىم بولعانىن ءبىلىپ، تالاي-تالاي بارماق تىستەدىم عوي.
دجەفف ەندى بىزگە تەك ماسىل بوپ قالعان. يتتەردىڭ جۇگى ونسىز دا اۋىر ەكەنىنە قاراماي، ول كەيدە ارتتا قالعان كەزدە، يتشاناعا ۇرلانىپ جاتىپ الادى. ونى ءبىز ءبارىبىر بۇدان سوڭ پاسسۋك بارلىق جەگىمدى ءوز قولىنا العان دا، دجەفف مۇلدە بوس قالىپ ەدى. كۇن سايىن تاڭەرتەڭ مەن وعان تاماقتان ءوز ۇلەسىن قىلداي قىپ ءبولىپ بەرەمىن، ول ونى ىشىپ-جەپ الادى دا، بىزدەن بۇرىن جولعا شىعىپ كەتەدى. ال پاسسۋك ەكەۋىمىز جۇكتەردى جيناپ، شاناعا تيەپ، يتتەردى جەگىپ بولعان سوڭ، تاعى دا ءجۇرىپ كەتەمىز. سودان تۇسكە جاقىن كۇن كوزى ءسال جىلي باستاعان كەزدە، ءبىز ونى قۋىپ جەتەمىز دە، توقتاماي كەتە بارامىز ─ ول كوز جاسىن كولدەي توگىپ قالا بەرەدى. ءبىز جۇرە بەرەمىز... جۇرە بەرەمىز... سوسىن ابدەن قاراڭعى تۇسكەن ۋاقىتتا تۇنەمەلىككە توقتاپ، وتتى لاۋلاتىپ جاعىپ، دجەففتىڭ تاماعىن جەكە ءبولىپ قويىپ، توسەگىن سالىپ، ءوزىن سارعايا كۇتىپ وتىرامىز.ءتۇننىڭ ءبىر ۋاعىندا اقساڭداي باسىپ، سۇيرەتىلىپ ول دا جەتەدى. جەتەدى دە وزىنە تيەسىلى تاماقتى قوماعايلانا جەپ الىپ، كۇڭك-كۇڭك سويلەگەن كۇيى توڭقايىپ جاتا كەتەدى. كۇندەگى جاعداي ─ وسى. ونىڭ اۋرۋ دەيتىن اۋرۋى دا جوق-تى ─ ءبارى دە انشەيىن قاتتى قاجۋ مەن اشىققاندىقتان ەدى. ءبىراق ءدال سول سەكىلدى پاسسۋك ەكەۋىمىز دە قاتتى قاجىپ، شارشاعانبىز، ءبىزدىڭ دە ىشەگىمىز اشتىقتان ابدەن بۇرالىپ بىتكەن، دەگەنمەن ءبىز بۇكىل جۇمىستى اتقارىپ كەلەمىز عوي ─ ال ول بولسا، قارا باسىن الىپ جۇرۋگە دە جارامايدى. شىندىعىنا كەلگەندە، بارلىق بالە ماناعى بەتتلز ايتقان ارتىق مايدا جاتسا كەرەك، ايتپەسە، ونى ازىن-اۋلاق تاماقتان قاعىپ جۇرگەن ءبىز جوق قوي.
ءبىر كۇنى الدىمىزدان... اپپاق مەڭىرەۋ مەكەندە ءىلبي باسىپ كەلە جاتقان ەكى كىسىنى كەزدەستىردىك. اكەلى-بالالى اق ادامدار ەكەن. لە-بارج كولىندە سەڭ بۇزىلىپ، بارلىق كيىم-كەشەك، جۇكتەرى سۋعا باتىپ كەتىپتى، قولدارىندا بار قالعانى ─ ەكى جەڭىل جامىلعى عانا. ايتۋلارىنا قاراعاندا، جول بويى تۇندە لاۋلاتىپ وت جاعىپ وتىرىپتى دا، تاڭعا دەيىن سونىڭ جانىندا بوي جىلىتىپ جاتىپتى.
جاندارىندا ازداپ ۇن دا قالعان كورىنەدى، سونى اندا-ساندا جىلى سۋعا ەزىپ ءىشىپ، جان شاقىراتىن سەكىلدى. بالانىڭ اكەسى ماعان دورباسىنان ونى دا كورسەتكەن ─ بار جوعى جەتى-سەگىز ۋىستاي عانا ەكەن. ال ولار بەتكە ۇستاعان پەلليگە دەيىن ءالى ەكى ءجۇز ميلدەي جەر بار ەدى. ونىڭ ۇستىنە ول جەردە دە اشتىق باستالىپ كەتكەن. ولار بىزگە وزدەرىمەن بىرگە ءبىر ءۇندىستىڭ دە جولداس بولىپ شىققانىن، ونىمەن تاماقتى ىلعي دا تەڭ بولىسكەندەرىن، ءبىراق ونىڭ بىرتىندەپ بۇلارعا ىلەسە الماي قالعانىن اڭگىمە ەتكەن. ءبىراق مەن بۇعان سەنگەم جوق، ەگەر تاماقتى تەڭ ءبولىسىپ وتىرسا، ول نەگە بۇلارعا ىلەسە الماي قالادى؟
مەن ول ەكەۋىنە ەشتەمە ءبولىپ بەرە المادىم. ال ولار ءبىزدىڭ ەڭ جارامدى ءيتىمىزدى (ونىڭ دا ىڭىرشاعى اينالىپ تۇرعان) ۇرلاپ الۋعا تىرىسىپ ەدى، مەن تاپانشاممەن قورقىتىپ، تاباندارىن جالتىراتۋدى تالاپ ەتتىم. ولار ماس ادامداي سەندەلەكتەپ ءجۇرىپ كەتتى. ادام دەگەن اتتارى عانا، ايتپەسە ءتىرى ارۋاقتان ەش ايىرماسى جوق ەدى بەيشارالاردىڭ. سوڭدارىنا ۇزاق قاراپ تۇردىم: ءبىرىن-بىرى سۇيەگەن اكەلى-بالالى ەكى ارۋاق پەلليدى ماڭدايعا الىپ، اپپاق مەڭىرەۋ قوينىنا بىرتىندەپ سىڭە بەردى. بىزدە ەندىگى قالعانى ─ ءۇش يت پەن ءبىر شانا ەدى، قۇر سۇيەك پەن تەرىدەن باسقا ول يتتەردە دە ەشتەمە قالماعان. وتىن از بولسا وتتىڭ دا قىزۋى از بولاتىنى بەلگىلى عوي ─ ءبىزدىڭ دە جاعدايىمىز تۋرا سول سياقتى ەدى. تاماقتى تىم از جەگەندىكتەن بويىمىز دا وتە از جىليدى، سۋىقتان بەتىمىزدىڭ قاپ-قارا بوپ ءۇسىپ كەتكەنى سونداي، ءبىزدى ەندى تۋعان انامىزدىڭ تانۋى ەكى تالاي-دى. اياعىمىز سولقىلداپ اۋىرىپ شىداتپايدى. تاڭەرتەڭ جولعا جينالعان كەزدە شاڭعىدان قاجالعان اياعىمنىڭ اۋىرعانىنا شىداي الماي جىلاپ جىبەرە جازدايمىن. پاسسۋك استىڭعى ەرنىن جىمقىرا تىستەپ الىپ، ىلعي دا الدا قالىڭ قاردى تاپتاپ بارا جاتادى.
وتىز ميلدىك دەيتىن وزەننىڭ اعىسى تىم قاتتى ەدى، ءبىز جەتكەن ۋاقىتتا ول مۇز ۇستىنە ءبىراز جايىلىپ العان ەكەن، ءتىپتى كەي تۇستارىنىڭ جارىلىپ جاتقانىن دا كوردىك. مىنە، بىردە ءبىز ادەتتەگىدەي تاڭەرتەڭ ەرتەرەك جولعا شىعىپ كەتكەن دجەففتى قۋىپ جەتىپ العانبىز. ول ءبىر شوقايعان مۇز ۇستىندە قۇس سياقتى قوناقتاپ وتىر ەكەن. ەكى ارامىز ─ ۇلكەن مۇزدىڭ جارىعى. ياكي ورتادا ─ سۋ. دجەفف ونى قابىرشىق مۇز ارقىلى اينالىپ وتكەنى بايقالادى. ارينە، جالعىز جاياۋعا بۇل اسا ءقاۋىپتى ەمەس، ال جۇگى بار يتشاناعا؟ تاۋەكەلدەن باسقا امال جوق. پاسسۋك قولىنا ۇزىن سىرىق ۇستاپ، ءبىرىنشى بوپ اياعىن العا اتتادى. ونىڭ سالماعى جەڭىل، ءارى شاڭعىسىنىڭ تابانى جالپاق بولاتىن ─ ءسويتىپ ول ارعى جاققا ساتىمەن وتە شىعىن، سوسىن يتتەردى وزىنە شاقىردى. ءبىراق نە سىرىعى، نە شاڭعىسى جوق ول بەيشارالار تورت-بەس قادام اتتاسىمەن بۇرك ەتىپ ويىققا ءتۇسىپ كەتكەن دە، اساۋ اعىس ولاردى بىردەن جۇلىپ الا جونەلگەن. مەن شانا ارتىنان شاپ بەرىپ ۇستاي العام، ءبىراق، امال نە، يتتەردىڭ ابزەل جىپتەرى سىپىرىلىپ كەتىپ ەدى... ەگەر تىم اشىعىپ بارا جاتساق ارىق تا بولسا سول يتتەرگە اۋىز سالارمىز دەگەن ءۇمىتىمىز بار-دى. ول دا ەندى كوزدەن بۇلبۇل ۇشتى.
كەلەسى كۇنى تاڭەرتەڭ مەن ازىن-اۋلاق تاماقتى تەڭ ءبولدىم دە، ۇزىنتۇرا دجەففكە: ەگەر جۇرەم دەسەڭ بىزبەن ءجۇر، ايتپەسە قالا بەر، ەندى ساعان قارايتىن شامامىز جوق دەدىم. ول بىردەن ايقايعا باسىپ شىعا كەلگەن دە، سوسىن اياعىنىڭ اۋىراتىنىن ايتىپ، باسقا دا كورىپ كەلە جاتقان ازاپ-بەينەتىن العا تارتىپ، سونىڭ ءبارىن ەسكەرمەي تۇرعان مىنا مەنىڭ "يت" ەكەنىمدى بەتىمە باسىپ سالعان. شىندىعىندا، ونىڭ اياعىنا قاراعاندا ءبىزدىڭ اياعىمىز الدەقايدا قاتتى اۋىراتىن، ويتكەنى جول بويى قاردى تاپتاپ وتىرعان ءبىز ─ پاسسۋك ەكەۋىمىز عوي. سوندا بىزگە جەڭىل ءتيدى دەيسىز بە! ۇزىنتۇرا دجەفف اقىر-سوڭىندا ماعان ەندى جۇرگەننەن گورى ولگەن وڭاي، دەپ جاتىپ الدى. بۇدان سوڭ ءبىز جۇكتەرىمىزدى تەز جيناپ الىپ، جۇرۋگە ىڭعايلانعانبىز. ءبىراق پاسسۋك ۇزىنتۇرا دجەففكە قالدىرعان تاماققا ءسال ويلانا قاراپ تۇردى دا: "بۇ جىگىتكە وسىنشاما ازىق قالدىرۋ اقىماقتىق بولادى. وعان تەزىرەك ولگەن دۇرىس" دەدى. مەن باسىمدى شايقاپ: "جوق، جولداس قاشان دا جولداس بوپ قالۋعا ءتيىس" دەدىم. سوندا پاسسۋك ماعان قىرقىنشى ميلدەگى ادامداردى ەسكە سالىپ، ─ ناعىز ەركەكتەردىڭ سوندا قالعانىن، جانە ولاردىڭ وتە كوپ ەكەنىن، ال ءقازىر ءبارى دە مەنەن كومەك كۇتىپ وتىرعانىن ايتقان. مەن تاعى دا "جوق" دەپ ەدىم، ول بەلدىگىمنەن تاپانشامدى سۋىرىپ الىپ، قاس پەن كوزدىڭ اراسىندا شۇرىپپەنى باسىپ سالىپ ەدى. ءسويتىپ ءبىزدىڭ بەتتلز دوس ايتقانداي ۇزىنتۇرا دجەفف اتا-باباسىنىڭ جانىنا مەزگىلىنەن بۇرىن اتتانىپ كەتە بەردى. مەن پاسسۋككە ۇرىستىم، ءبىراق ول ەشقانداي وكىنگەن دە، وپىنعان دا سىڭاي تانىتقان جوق. مەن ىشتەي ونىڭ دۇرىس ىستەگەنىن ءتۇسىندىم.
سيتكا چارلي ءبىر مەزەت ءۇنسىز وتىرىپ، پەش ۇستىندەگى قاڭىلتىر ناۋاعا تاعى دا بىرەر كەسەك مۇز تاستاعان. باسقالار دا ءۇنسىز. سىرتتا توبە قۇيقانى شىمىرلاتىپ يت ۇلىدى، تەگى سۋىققا شىداي الماي تۇرسا كەرەك.
كۇن سايىن جول بويىنان مانا الدىمىزدان شىققان ەكى ارۋاقتىڭ قار ۇستىنە قونىپ شىققان ءىزىن كورىپ وتىردىق: تۇزدى سۋعا جەتكەنشە ءوزىمىزدىڭ دە سان رەت سونداي ءىز قالدىراتىنىمىزعا مەن ەش كۇماندانعام جوق. سوسىن، بىرەر كۇننەن كەيىن، جولدا ءۇشىنشى ارۋاقتى ─ الدىنداعى ەكى ادامعا ىلەسە الماي قالعان ءۇندىستى دە جولىقتىردىق. ونىڭ دا باعىتى ─ پەللي ەكەن. ول بىزگە وزىنەن وزىپ كەتكەن اكەلى-بالالى ەكەۋدىڭ قارالىق جاساعانىن، ياكي جول ازىعىن تەڭ. بولىسپەگەنىن، ەندى مىنە ءۇش كۇننەن بەرى ءوزىنىڭ ءنار سىزباي كەلە جاتقانىن ايتتى. كۇن دە كەشكىسىن ول اياعىنداعى موكاسيننىڭ ءبىر ءتىلىمىن سۋعا قايناتىپ الىپ، سونى شىقپاس جانعا تالعاجاۋ ەتىپ كەلەتىن كورىنەدى. ءقازىر ەندى موكاسيننەن دە ەشتەمە قالماپتى. بۇل ءۇندىس شىققان تەگى جاعىنان جاعالاۋلىق ەكەن، ال مەن ولاردىڭ ءتىلىن بىلمەۋشى ەدىم، سوندىقتان پاسسۋك ارقىلى تۇسىنىسكەم ونىمەن. ول يۋكون جاقتا ەشقاشان بولماپتى، ءتىپتى جولىن دا بىلمەيدى. دەگەنمەن ءبارىبىر سولاي قاراي كەتىپ بارادى ەكەن. وعان دەيىن نەشە تۇنەمەلىك؟ ەكى مە؟ ون با؟ الدە ءجۇز؟ بىلمەيدى. ءبىراق كەتىپ بارادى... پەلليگە. ويتكەنى كەرى قايتۋعا ەندى كەش ─ تىم الىس، سوندىقتان ءولىپ كەتسە دە العا ۇمتىلا بەرگەننەن باسقا امالى جوق-تى ونىڭ.
ول بىزدەن تاماق سۇراعان جوق، ويتكەنى ءبىزدىڭ دە ءبيتىمىزدى سىعىپ كەلە جاتقانىمىزدى سەزگەن. ال پاسسۋك نە ىستەسەم ەكەن دەپ قينالعانداي ماعان ءبىر، ۇندىسكە ءبىر جاپەكتەپ قاراي بەرگەن-دى. مەن وعان بۇرىلىپ:
─ بۇل ادام ونسىز دا الدىڭعىلاردان ءزابىر كورىپ كەلەدى ەكەن. تاماعىمىزدان ازداپ بەرسەك قايتەدى بۇعان؟ ─ دەدىم اقىرىن.
پاسسۋكتىڭ كوزىنەن ءبىر جىلى ۇشقىن جىلت ەتە قالعانداي بولدى. سوسىن ۇندىسكە دە، ماعان دا قيماي ۇزاق قاراپ تۇردى دا، اقىرى ەرنىن جىمقىرا تىستەگەن كۇيى باتىل تۇردە:
─ جوق. تۇزدى سۋعا دەيىن ءالى تالاي جەر بار، ءبىزدىڭ ءار قادامىمىزدى اجال اڭدىپ جاتىر. ول الام دەسە مىنا بوتەندى السىن، ال مەنىڭ كۇيەۋىمنەن اۋلاق ءجۇرسىن! ─ دەدى.
ءسويتىپ ول ءۇندىس تە سۇيرەتىلە باسىپ، پەلليدى بەتكە الىپ، ءتۇپسىز تۇڭعيىق مەڭىرەۋ مەكەننىڭ قوينىنا سىڭە بەرگەن.
ال تۇندە پاسسۋك وكسىپ-وكسىپ جىلاسىن كەپ. مەن بۇعان دەيىن ەش ۋاقىتتا ونىڭ كوزىنەن جاس كورگەن جوق ەدىم. بۇل دا جول ازابىنان مۇلدە قاجىعان ەكەن، ايتپەسە مەنىڭ الدىمدا مۇنداي وسالدىق كورسەتەر مە ەدى دەپ ويلادىم مەن.
ءومىر دەگەن ءبىر جۇمباق قۇبىلىس قوي. مەن بۇل تۋرالى كوپ ويلادىم، كوپ تولعاندىم، ءبىراق كۇن وتكەن سايىن ول ماعان تىپتەن تۇسىنىكسىز بولا تۇسكەن. ءبىز ءبارىمىز نەگە وعان سونشاما قۇلاي بەرەمىز. شىندىعىندا، ءبىز ءولىپ-وشىپ سۇيگەن ءومىر دەگەنىمىز ─ انشەيىن ءبىر ويىن ەمەس پە، ول ويىننان ءتۇپتىڭ تۇبىندە ۇتىپ شىققان كىم بار! ءومىر ءسۇرۋ اتىمەن عۇمىر بويى يت بولىپ ەڭبەك ەتەسىڭ، جانىڭدى شۇبەرەككە ءتۇيىپ تاۋەكەلگە باراسىڭ، بۇنىڭ ورتاسىندا قانشاما قايعى-قاسىرەتىڭ، ازابىڭ مەن بەينەتىڭ بار. وسى دا قىزىق پا؟ وسى دا ءومىر مە؟ جوق ءومىر ءسۇرۋ ─ توزاق. تۋعاننان ─ ولگەنگە دەيىن. ويتكەنى ادام جىلاپ تۋادى، جىلاپ ولەدى. سويتە تۇرا جانە ەشكىم وڭايلىقپەن، ءوز ەركىمەن ولگىسى كەلمەيدى. ەگەر كوزىڭدى اشىپ قاراساڭ، مۇنداي يت تىرلىكتەن ءولىم الدەقايدا ارتىق قوي. جوق ءبارىبىر ءبىز ءومىردى جاقسى كورىپ، ولىمگە نالەت ايتامىز. بۇنى قالاي تۇسىنەمىز ءوزى!؟ بۇل نەتكەن جۇمباق سوندا!
ءبىز پاسسۋك ەكەۋىمىز، وتە سيرەك سويلەسەتىن ەدىك. تۇندە ءبىز ولگەن ادامشا قار ۇستىنە سۇلىق ءتۇسىپ جاتا كەتەمىز، ال تاڭەرتەڭ تاعى دا جولعا شىعامىز ─ ۇنەمى سول ولگەن ادامدارداي جان كىرىسىن اشۋدى بىلمەيمىز. ماڭايىمىز دا ─ تۇتاستاي ءولى تىرلىك، ءولى دۇنيە. قىبىر ەتكەن نە ءبىر اڭ، نە ءبىر قۇس كورىنبەيدى. اق كورپەسىن ايقارا جامىلىپ، ءۇنسىز مەلشيىپ جاتقان وزەن. تۇلا بويى توڭ بوپ قاتىپ قالعان مەڭىرەۋ ورمان. ءدال قازىرگى مىنا سىرتتاعىداي ساقىلداعان سارى اياز. تۇندە جۇلدىزدار ۇپ-ۇلكەن بوپ، جەرگە جاقىنداپ كەپ، سەكەك-سەكەك بيلەپ تۇرادى، كۇندىز كۇن كوزىمىزگە مىڭ سان ساۋلەسىن جىبەرىپ، جىبىر-جىبىر قىتىقتاۋدان تانبايدى: اۋادا جىلت-جىلت ەتىپ ۇشقىندار ۇشادى، ال قار بەتى ۋىس-ۋىس شاشىپ تاستاعان جاقۇت توزاڭىنداي جارقىرايدى. توڭىرەكتە جىلت ەتكەن وت، تىرس ەتكەن دىبىس جوق ─ تەك سىقىرلاعان سۋىق پەن اق مەڭىرەۋ تىنىشتىق قانا. ءبىز ۋاقىت ەسەبىنەن باياعىدا جاڭىلعانبىز ─ كۇننىڭ دە، اپتانىڭ دا بىزگە تۇككە كەرەگى جوق ەدى، ─ جۇرسەك بولدى، باسقا دا جۇمىسىمىز جوق. ال ءبىز ءجۇرىپ كەلەمىز، ءبىراق ولگەن ادامداي... كوزىمىز تەك تۇزدى سۋ جاققا قاراعان، ويىمىز سول تۇزدى سۋعا عانا بايلانعان، ال اياعىمىز ءبىزدى تۇزدى سۋعا قاراي ءوزى سۇيرەگەن. ءبىز تاحكينانىڭ تۋرا تۇبىنە توقتاعامىز ─ ءبىراق ونى تانىعامىز جوق. ءبىزدىڭ كوزىمىز اقبوزاتقا قاراعان ─ الايدا ونى كورمەگەن. ءبىزدىڭ اياعىمىز كانون جەرىن باسىپ جۇرگەن ─ دەگەنمەن ونى سەزبەگەن. ءيا، ءبىز ەشتەمەنى سەزۋدەن قالعانبىز. ءبىز ءجيى-جيى قۇلاپ تا قالامىز، ءبىراق قۇلاپ بارا جاتىپ تا تۇزدى سۋ جاققا قارايمىز.
ءبىز ىلعي دا تەڭ ءبولىسىپ كەلە جاتقان تاماعىمىز دا اقىرى تاۋسىلىپ ەدى، ─ ءبىراق، نەگە ەكەنى بەلگىسىز، سوڭعى كۇندەرى ماعان قاراعاندا پاسسۋكتىڭ ءجيى قۇلايتىنى بايقالعان. سودان اقىرى... بۇعىلى تاۋدىڭ ەتەگىنە جەتكەندە ونىڭ سوڭعى كۇشى، سوڭعى قايرات-جىگەرى مۇلدە سارقىلىپ بىتكەنى ءبىلىندى. تاڭەرتەڭ جالعىز جامىلعىنىڭ استىندا ەكەۋىمىز دە قىبىرسىز جاتتىق ەندى ─ جولعا شىعۋ ميىمىزعا دا كىرمەگەن. مەن اجالدى پاسسۋكتىڭ ىپ-ىستىق قۇشاعىندا جاتىپ قارسى العىم كەلىپ ەدى، ويتكەنى وسى ساناۋلى كۇندە مەن تالاي دۇنيەگە كوزىم جەتىپ، ايەل ماحابباتى دەگەننىڭ نە ەكەنىن ەندى-ەندى تۇسىنە باستاعانداي بولعام. حەينە ميسسياسىنا دەيىن ءالى دە سەكسەن ميلدەي قالعان، ءبىر-اق الىستان ايگىلى چيلكۋتتىڭ ماڭگىلىك بوران جۇلمالاعان تاز توبەسى كورىنىپ تە قالىپ ەدى. مىنە ەندى پاسسۋككە دە ءتىل بىتكەندەي ─ مەن ەستىسىن دەگەندەي ەرىندەرىن قۇلاعىما تاقاپ، سىبىر-سىبىر سويلەيدى. سىبىرلاپ سويلەسە دە مەن بۇرىن ءمان بەرمەگەن نەبىر جايلار مەن ءوزىنىڭ ماعان دەگەن ماحابباتىن بۇكپەسىز، تۇپ-تۇگەل اقتارىپ سالعان. ارينە، ءقازىر ول ارتىق بىردەمە ايتسام بارق ەتە قالاما دەپ، بۇرىنعىداي مەنەن قورىقپاعان دا بۇگەجەكتەمەگەن.
─ سەن مەنىڭ كۇيەۋىم بولدىڭ، ال مەن ساعان ادال جار بولدىم، چارلي. مەن ءارقاشاندا سەنىڭ وتىڭدى لاۋلاتىپ جاعۋعا تىرىستىم، بارىمدى سالىپ تاماعىڭدى ىستەدىم، يتتەرىڭدى شاناعا شەگىپ، قارىنا دەيىن قىڭق ەتپەي باپتاپ ءجۇردىم ─ ءبىراق ەش ۋاقىتتا قاباق شىتىپ كورگەم جوق. جانە ەشقاشان توركىن جۇرتىمنىڭ توسەگىن ماقتاپ، اسىن اسپەتتەپ تە كورمەدىم. سەن نە ايتساڭ دا ─ كونگەم. كونە بەرگەم دە. ايتشى، وسى ءسوزىم وتىرىك پە؟
─ ءبارى راس، ─ دەدىم مەن.
─ سەن العاش رەت چيلكۋتقا كەلىپ، مەنى ساتىپ العان كەزدە، اۋ، مەن وسى كىمدى ايەل ەتكەلى تۇرمىن دەپ، تىم بولماسا بەتىمە ءبىر قاراماعانسىڭ. يت ەكەش ءيتتى دە ادام ءويتىپ ساتىپ المايدى. راس، سوندا مەن سەنەن ءارى تۇڭىلگەم، ءارى قورىققام. ودان بەرى دە، مىنە، قانشاما جىل ءوتتى. قايىرىمدى ادام ءوز ءيتىن قالاي اياسا، سەن دە مەنى سولاي ايادىڭ، چارلي. ءبىراق ەشقاشان جۇرەك جىلۋىڭدى ماعان بەرگەن جوقسىڭ، چارلي. ويتكەنى ول جۇرەكتە ماعان تيتىمدەي دە ورىن جوق ەدى؛ الايدا سەنىڭ جاقسىلىعىڭ سول ─ ماعان دەگەندە ءاردايىم ادىلەتتى بولدىڭ، ادامعا قالاي قاراۋ كەرەك بولسا، سەن ماعان سولاي قارادىڭ. سەنىڭ ءاربىر باتىل قيمىلدارىڭ مەن ءاربىر ءقاۋىپتى قادامدارىڭ كەزىندە، مەن ۇنەمى قاسىڭدا بولدىم. سوندا ءوزىڭدى باسقالارمەن سالىستىرا كەلىپ، ولاردان سەنىڭ كوپ ارتىقشىلىعىڭا كوزىم دە جەتكەن. ايتساڭ ─ ىستەدىڭ، سويلەسەڭ ءسوزىڭدى تىڭداتا ءبىلدىڭ. بۇعان قوسا ادال ەدىڭ، شىنشىل ەدىڭ. ال سەن ءۇشىن مەن ماقتاناتىن بولدىم. مىنە، ءسويتىپ سەن مەنىڭ جۇرەگىمنەن ورىن الدىڭ. بۇدان بىلاي جاتسام دا، تۇرسام دا تەك سەنى ويلايتىن كۇيگە ءتۇستىم. سەن مەن ءۇشىن كوكجيەكتەن ءبىر كورىنسە، كوگىلدىر اسپاندا ۇزاق بايلانىپ تۇرىپ الاتىن جاز ايلارىنداعى التىن تاباق كۇنگە اينالدىڭ. مەن سوندا قاي جاققا قاراسام دا تەك سول كۇندى عانا كورەتىن ەدىم. ءبىراق... ءبىراق سەنىڭ جۇرەگىڭە جول تابا المادىم. ماعان دەگەن ورىن وندا جوق ەدى، چارلي.
─ ءيا، سولاي بولعان، ─ دەدىم مەن. ─ ساعان دەگەندە مەنىڭ جۇرەگىمنىڭ سالقىن بولعانى راس. سەن كۇتكەن ورىن وندا بولعان جوق. ال ءقازىر مەنىڭ جۇرەگىم كۇن قايتا ورالعان كەزدەگى كوكتەمگى قار سەكىلدى. وندا ەندى ءبارى ەرىپ جاتىر، تۇكپىر-تۇكپىرىندە سىلدىراپ اق بۇلاقتار اعادى، جاعاسىندا جاسىل قۇراق جەلكىلدەپ، تورىندە قىزعالداقتار قۇلپىرادى. مەن ودان بۇلبۇلدىڭ سايراعانىن، قۇرلاردىڭ قۇرقىلداپ ويناعانىن، الىستان اۋپىلدەپ ەلىكتىڭ شاقىرعانىن ەستيمىن، ويتكەنى مەنىڭ جۇرەگىمنەن مۇز ەرىدى، توڭ ءجىبىدى، پاسسۋك. مەن ءقازىر ايەل ماحابباتىنىڭ قۇدىرەتىنە باس ءيىپ جاتىرمىن، پاسسۋك.
ول جىميىپ، مەنىڭ قوينىما تىعىلا ءتۇستى. سوسىن ءبىر ءسات:
─ قۋانىشتىمىن، ─ دەدى سىبىرلاپ.
بۇدان سوڭ ول مەنىڭ كەۋدەمە باسىن سالعان كۇيى اقىرىن تىنىستاپ، ۇزاق ءۇنسىز جاتتى. تەك نە زاماتتان سوڭ:
─ مەنىڭ جولىم وسى جەردە تاۋسىلادى، شارشادىم، ─ دەدى كۇرسىنىپ. ─ ءبىراق ءالى دە ءبىر نارسەلەر ايتقىم كەلەدى. باياعىدا، مەنىڭ كىشكەنتاي قىز كەزىمدە، چيلكۋتتاعى اكەمنىڭ يتارقا قوسىندا مەن ءجيى-جيى جالعىز قالاتىنمىن، سەبەبى ەر ازاماتتار اڭ اۋلاۋعا كەتەتىن دە، ال ايەلدەر مەن بالالار اتىپ العان اڭ-قۇستاردى ورماننان ۇيگە تاسيتىن. مىنە، سونداي كۇندەردىڭ بىرىندە، كوكتەمدە، قوس ىشىندە جالعىز ءوزىم ويناپ وتىرعام. كەنەت... قىسقى ۇيقىدان جاڭا ويانعان اش-ارىق ءبىر قوڭىر ايۋ قوسقا باسىن تىعىپ، "ۋ-ۋح!" دەپ وكىرىپ جىبەرسىن! ورماننان اڭ-قۇستى شانامەن تاسىپ جۇرگەن اعام وسىنىڭ الدىندا عانا قوسقا كىرگەن بولاتىن. ول وشاقتا جانىپ جاتقان ءبىر شالانى جۇلىپ الىپ، دەرەۋ ايۋمەن ايقاسقا ءتۇستى دە كەتتى، ءبىر جاعىنان وعان شانالارىن سۇيرەتە-مۇيرەتە يتتەر دە جەتكەن كومەككە. قوس ءىشى ءبىر-اق ساتتە استان-كەستەن، قارا قۇيىن بوپ شىعا كەلدى... ۋ-شۋ، ىرىلداعان، ىرسىلداعان دىبىس... ءبىر مەزەتتە ولار ۇمار-جۇمار وتقا قۇلاعان دا، ارتىنشا قوس تا جەرگە جالپ ەتە تۇسكەن. اقىر سوڭىندا ايتەۋىر ايۋ جان تاپسىرىپ، مەنىڭ اعام امان قالىپ ەدى، ءبىراق ايۋدىڭ اۋزىنا ءتۇسىپ كەتكەن ءبىر ساۋساعى مەن اپ-ادەمى بەت اجارىنان ايىرىلىپ شىعا كەلگەن ─ وتكىر تىرناق بالعىن ءجۇزدى پىشاقتاي وسىپ تۇسكەن عوي. ال سەن... الگى پەلليگە كەتىپ بارا جاتقان ءۇندىس قولىن وتقا جىلىتىپ وتىرعاندا ... بايقادىڭ با، ءبىر ساۋساعى جوق ەدى عوي ونىڭ. سول مەنىڭ اعام ەدى. مەن وعان قولىمداعى بار تاماقتى بەرە المادىم، ول مەڭىرەۋ مەكەنگە اش قالپىندا سەندەلىپ كەتە باردى.
مىنە، دوستار بۇعىلى تاۋدا ماڭگىگە مۇز جاستانىپ قالعان پاسسۋكتىڭ ماحابباتى وسىنداي بولعان. بۇل ۇلى ماحاببات ەدى. كوردىڭدەر مە، ءومىر بويى ازاپتى جولمەن سۇيرەپ-سۇيرەپ كەلىپ، ەڭ اقىرىندا باسىن قۇردىمعا تىرەگەن كۇيەۋى ءۇشىن ول، انە، تۋعان اعاسىن قۇربان ەتتى عوي! ماحابباتىنىڭ كۇشتىلىگى سونداي، ول ءتىپتى ءوزىن دە اياپ قالعان جوق. كوز جۇمارىنان ءسال بۇرىن ول مەنىڭ قولىمدى وزىنە تارتىپ، قويان تەرىسىنەن تىگىلگەن بەلدەمشەسىنىڭ ىشىنە قاراي جىلجىتقان. سول ساتتە ساۋساقتارىم ىشىنە قاراي قاتتى تارتىپ تاستاعان كيىنىرەك ءبىر قاپشىقكا ىلىككەن. بىردەن تۇسىنە قويدىم. بەيشارا پاسسۋك كۇن سايىن ەكەۋىمىز تەڭ ءبولىسىپ جۇرگەن تاماقتىڭ وزىنە تيەسىلى جارتىسىن ىلعي دا سول قاپشىققا تىعا بەرگەن عوي. سوندا كىمگە دەيسىڭ؟ ارينە، ماعان.
─ پاسسۋكتىڭ جولى وسىمەن ءبىتتى، مىنە، ─ دەدى پاسسۋك قۇلاق تۇبىمنەن. ─ ال سەنىڭ جولىڭ بىتكەن جوق، ول جول ايگىلى چيلكۋت اسۋىنان اسىپ، تالاي-تالاي قىرقا-بەلدەردى باسىپ، سوناۋ تەڭىز جاعاسىنداعى حەينە ميسسياسىنا قاراي جالعاسا بەرەدى. ول ودان كەيىن دە ءبىتىپ قالمايدى، ءبىر قيىردان ءبىر قيىرعا قۇلاش ۇرىپ، مىڭ بۇرالىپ. جات ەلدەرگە، جارقىن كۇندەرگە ۇمتىلادى؛ بۇل جولدا سەنى ۇزاق عۇمىر، ۇلكەن قۇرمەت، زور داڭقتار كۇتىپ تۇرادى. ول سەنى اسقان سۇلۋ ايەلدەردىڭ، اقىلدى ايەلدەردىڭ وتاۋىنا دا الىپ بارادى، ءبىراق ءوزىڭدى پاسسۋكتەي سۇيگەن ەشكىمدى كەزىكتىرە المايسىڭ.
مەن ونىڭ دۇرىس ايتىپ جاتقانىن ءبىلدىم. ءبىر ءسات جىن قاققانداي جۇلقىنىپ، پاسسۋكتىڭ بەلدەمشەسىنەن العان قاپشىقتى لاقتىرىپ تاستاپ: مەنىڭ دە جولىم ءبىتتى وسىمەن، ەندى مەن دە سەنىمەن بىرگە ولەمىن، دەپ الاسۇردىم. الايدا پاسسۋكتىڭ شارشاي قاراعان جانارىنا جاس تولىپ:
─ ادامدار كەز كەلگەن ورتادا سيتكا ءچارليدى ادال دەپ بىلگەن، ونىڭ ءاربىر ءسوزى شىنشىلدىعىمەن قۇرمەتتەلگەن دە. ال ءقازىر ول بۇعىلى تاۋدىڭ ەتەگىندە بوس ءسوزدى مىجىپ تۇرعانىن بىلە مە؟ بۇل ابىروي ما وعان؟ ول كەشەگى كۇنى ءبىزدى قۇتقارادى دەپ، ەڭ مىقتى ءيتىن، ەڭ ءدامدى تاماعىن بەرىپ اتتاندىرعان قىرقىنشى ميلدەگى ادامداردى ۇمىتقانى ما ءقازىر؟ پاسسۋك ءارقاشان ءوزىنىڭ كۇيەۋىمەن ماقتانا بىلگەن. پاسسۋك سول ماقتانىشىنان ءالى دە ايىرىلعىسى كەلمەيدى؛ ەندەشە ول ءقازىر ورنىنان تۇرىپ، شاڭعىسىن كيىپ، دەرەۋ جولعا شىعادى.
ونىڭ ءولى دەنەسى مەنىڭ قۇشاعىمدا ابدەن سۋىپ بولعان ۋاقىتتا، مەن ورنىمنان تۇرىپ، مانا لاقتىرىپ جىبەرگەن قاپشىقتى قايتا تاۋىپ الىپ، اياعىما شاڭعىمدى ءىلىپ، قالت-قۇلت ەتىپ ءجۇرىپ كەتتىم. تىزەمنەن سونشاما ءبىر السىزدىك سەزەمىن؛ باسىم اينالىپ، قۇلاعىم شۋ-شۋ ەتەدى، كوز الدىمدا قىزىلدى-جاسىلدى ۇشقىندار وينايدى. باياعى وتكەن بالالىق شاعىم بۇلدىراپ الدىما كەلەدى... الدەبىر توي ۇستىندە وتىرمىن. الدىمدا ─ لاۋلاي جانعان وت. وتتا ─ بۇرق-بۇرق قايناعان قارا قازان. مەن ءان سالامىن، قىز-جىگىتتەر سىڭسىتقان ءان ىرعاعىمەن بي بيلەيمىن. ءبىر شەتتە مورج تەرىسىمەن قاپتاعان داۋىلپازدار داڭعىرلايدى ─ ال پاسسۋك مەنىڭ قولىمنان ۇستاپ الىپ، ۇنەمى جانىمدا جۇرەدى. ءيا، ۇنەمى جانىمدا... ۇيىقتاپ كەتكەن كەزىمدە، وياتىپ الادى. سۇرىنە جىعىلسام، دەمەپ تۇرعىزىپ جىبەرەدى. قالىڭ قاردى ومبىلاپ اداسىپ بارا جاتسام، ول دۇرىس جولعا اكەلىپ سالادى... ارينە، اقىلىنان اداسقان ادام عانا وسىنداي ەلەستەرگە ءۇيىر بولسا كەرەك-تى. ول كۇندەرى مەنىڭ دە ەسىم كىرەسىلى-شىعاسى ەدى. ءبىراق، ايتەۋىر، كۇندەردىڭ-كۇنىندە جىعىلىپ-تۇرىپ ءجۇرىپ، حەينە ميسسياسىنا دا جەتتىم-اۋ.
سيتكا چارلي ورنىنان تۇرىپ، شاتىردىڭ ەتەگىن كوتەرىپ، سىرتقا شىققان. ءتالتۇس ەدى. وڭتۇستىكتە، گەندەرسون قىراتتارىنىڭ ۇستىندە جەز تاباق كۇن سۋىق قانا جىميىپ كوز سالادى. اۋادا مىڭ-سان ينەلەر جىلتىلداپ ۇشىپ جۇرگەندەي. ال الدىڭعى جاقتا، جولدىڭ جيەگىندە، ءجۇنىن اپپاق قىراۋ باسقان قاسقىرتۇمسىق ءبىر يت تاناۋىن كوككە كوتەرىپ، ساي سۇيەكتى سىرقىراتا ۇلىپ وتىردى.
6alash ۇسىنادى
