تابيعاتتىڭ تىلسىم سىرى كوپ. كوشپەندىلەر ۇعىمىندا كۇننىڭ كوزى 7 بولىككە بولىنەدى. اپتادا 7 كۇن. ءبىر عاجابى بۇل اتاۋلار وزگەرمەيتىن ولشەم بىرلىكتەرى. قازاقتا 3، 5، 7 ساندارى كيەلى سان بولىپ ەسەپتەلەدى. جاڭا تۋعان نارەستەنىڭ شىلدەحاناسى 7ء-شى كۇنى جاسالادى. قايتىس بولعان كىسىنىڭ 7ء-سى بەرىلەدى. ءبىلىمدار كىسىنى «7 جۇرتتىڭ ءتىلىن بىلەدى» دەيدى. كوكتە 7 قابات، جەردى 7 قات دەپ تۇسىندىرەتىن سول اتا-بابالار. ءتىپتى جۇت 7 اعايىندى دەگەن ءسوزدىڭ دە ءوزى تۇرمىستىق جاعدايدان كەلىپ تۋىندايتىن بايلام! ءاز تاۋكەحاننىڭ 7 جارعىسى مەن 7 قازىنا دەگەن اتاۋلارداعى 7-لىك ساننىڭ تەكتەن تەك تۋماعاندىعى ايقىن. قاۋىپ-قاتەردەن امان قالعان ادام ءۇشىن، نە اناسى، نە جۇبايىنىڭ 7 شەلپەك ءپىسىرۋى نە ساداقاعا 7 ءتۇرلى نارسە تاراتۋى دا نانىم تۇسىنىكتەن عانا تۋماعان قۇبىلىس ەكەن. «7-گە كەلگەنشە جەردەن تاياق جەيسىڭ»، «7 اتاسىن بىلمەگەن - جەتەسىز» دەگەن دانالىق تۇجىرىمى، ۇرپاق كوشىنىڭ ۇزىلمەۋىن تىلەگەن ىزگى نيەتتەن شىققان.
جەتى اتا:
- بالا؛
- اكە؛
- اتا؛
- ارعى اتا؛
- بابا؛
- ءتۇپ اتا؛
- تەك اتا.
جەتى قازىنا:
- ەر جىگىت؛
- سۇلۋ ايەل؛
- اقىل، ءبىلىم؛
- جۇيرىك ات؛
- قىران بۇركىت؛
- بەرەن مىلتىق؛
- جۇيرىك تازى.
جەتى ءشارىپ (جەتى اۋليە):
- مەكە ءشارىپ؛
- ءمادينا ءشارىپ؛
- بۇحار ءشارىپ؛
- شام ءشارىپ؛
- قاتىم ءشارىپ؛
- قۇددىس (مىسىر) ءشارىپ؛
- كالام ءشارىپ (قۇران).
جەتى جەتەكشى:
- ادامنىڭ باسشىسى – اقىل؛
- جەتەكشىسى – تالاپ؛
- جولاۋشىسى – وي؛
- جولداسى – كاسىپ؛
- قورعانى – سابىر؛
- قورعاۋشىسى – مىنەز؛
- سىناۋشىسى - حالىق (ساققۇلاق بي).
جەتى عاشىق:
- ءلايلى –ءماجنۇن؛
- فارحاد –شىرىن؛
- تاھير –زۋھرا؛
- ارزۋ –قامبار؛
- ۋالىك –عاررا؛
- ۋاكي – كۇلشاھ؛
- ءجۇسىپ –زىليقا.
جەتى عالام:
- شىعىس؛
- باتىس؛
- وڭتۇستىك؛
- سولتۇستىك؛
- اسپان (جوعارى عالام)؛
- جەر (ورتا عالام)؛
- جەر استى (تومەندەگى عالام).
جەتى كۇن:
- بۇگىن؛
- ەرتەڭ؛
- بۇرسىگۇنى؛
- ارعى كۇن؛
- اۋىر كۇن؛
- سوڭعى كۇن؛
- ازىنا.
جەتى اپتا:
- دۇيسەنبى؛
- سەيسەنبى؛
- سارسەنبى (ءساتتى كۇن)؛
- بەيسەنبى؛
- جۇما (قاسيەتتى كۇن)؛
- سەنبى؛
- جەكسەنبى.
جەتى قات كوك:
- اي؛
- كۇن؛
- شولپان؛
- ەسەكقىرعىن (مەركۋريي)؛
- قىزىلجۇلدىز (مارس)؛
- ساتۋرن؛
- ءمۇشتاري (يۋپيتەر).
جەتى امال:
- كۇننىڭ توقىراۋى؛
- قاراشانىڭ قايتۋى؛
- ۇركەردىڭ باتۋى؛
- مۇزدىڭ قاتۋى؛
- كيىكتىڭ ماتاۋى؛
- قىس توقسان؛
- اي توعامى.
جەتى جۇت:
- قۇرعاقشىلىق؛
- جۇت (مال قىرىلۋ)؛
- ءورت؛
- وبا (اۋرۋ)؛\
- سوعىس؛
- توپان سۋ؛
- ءزىلزالا.
جەتى جوق:
- جەردە ولشەۋىش جوق؛
- اسپاندا تىرەۋىش جوق؛
- تاستا تامىر جوق؛
- تاسباقادا تالاق جوق؛
- اللادا باۋىر جوق؛
- اققۋدا ءسۇت جوق؛
- جىلقىدا ءوت جوق.
جەتى جەتىم:
- تىڭداماعان ءسوز جەتىم؛
- كيۋسىز توزعان ءبوز جەتىم؛
- يەسىز قالعان جەر جەتىم؛
- باسشىسى جوق ەل جەتىم؛
- اققۋ-قازسىز كول جەتىم؛
- جەرىنەن ايىرىلعان ەل جەتىم؛
- زامانداسى قالماسا – بىرىنەن دە سول جەتىم.
نەدە قاسيەت جوق؟
- بال سالماسا، ارا قاسيەتسىز،
- جانباي قالعان – شالا قاسيەتسىز؛
- ادەپسىز بولسا – بالا قاسيەتسىز؛
- ادىلەتسىز بولسا – دانا قاسيەتسىز؛
- كوك شىقپاسا – جەر قاسيەتسىز؛
- جىگەرى بولماسا – ەر قاسيەتسىز؛
- جىلۋى بولماسا – ءتۇبىت قاسيەتسىز.
ناۋرىز كوجەگە جەتى ءتۇرلى ءدام قوسىلادى.
- تۇز؛
- سۋ؛
- اق تاماق (اتىق، قۇرت، ايران)؛
- ەت (سوعىمنان قالعان)؛
- كەسپە؛
- بيداي (كەلىگە تۇيگەن)؛
- كۇرىش نە تارى.
جەتى شەلپەك:
ۇلكەندەر ءبىر نارسەدەن ءقاۋىپ قىلسا، ۇرەيلەنسە، بولماسا جايسىز جاتىپ، جامان ءتۇس كورسە، جەتى نان، جەتى شەلپەك ايتادى. جەتى ناندى قاسيەتتى جۇما، سارسەنبىنىڭ ساتىنە ءپىسىرىپ، جەتى ۇيگە تاراتادى.
الۋشى: «قابىل بولسىن»، - دەيدى. تاراتۋشى: ءاۋمين! دەپ جاۋاپ بەرەدى. ونى تاراتىپ بولعان سوڭ: «اتا-بالالارعا تيە بەرسىن»، - دەپ اۋىز ءتيىپ، ارۋاقتارعا ارناپ، ايات وقىپ، باتا قىلادى. سوندا ارۋاقتاردىڭ مۇرنىنا ناننىڭ ءيسى تيەدى. سوسىن جەتى نان ءارقاشاندا ارۋاق بولىپ جەلەپ-جەبەپ، بالە-جالادان قورعاپ جۇرەدى، - دەيدى. بۇل جەتى سانىنىڭ كيەلى قاسيەتتىلىگىنەن بولسا كەرەك.
6alash ۇسىنادى
