"ارتتا – تاجال، الدا – اتاجۇرت، شەگىنبە..."
جاركەن بودەش ۇلى
جاركەن بودەش ۇلى – 1944 جىلى 15 مامىر دا تۋعان. ءقازمۋ-دىڭ جۋرناليستيكا فاكۋلتەتىن بىتىرگەن. حالىقارالىق «الاش» ادەبي سىيلىعىنىڭ جانە تۇركى تىلدەر ەلدەرى پوەزياسى ءىى فەستيۆالىنىڭ لاۋرەاتى، ق.ساتبايەۆتىڭ 150 جىلدىق مەرەيتويىنا ارنالعان حالىقارالىق ءمۇشايرانىڭ باس جۇلدەگەرى.
دۇنيەجۇزى قازاقتارىنىڭ قاۋىمداستىعىندا ءبولىم مەڭگەرۋشىسى بولعان. ءقازىر قازاقستان جازۋشىلار وداعى باسقارماسىنىڭ ادەبي كەڭەسشىسى. مەرزىمدىك باسىلىمداردا جانە مەملەكەتتىك كىتاپ پالاتاسىندا جاۋاپتى قىزمەتتەر اتقارعان.
- «كوكشە قۇراق». ولەڭدەر مەن پوەمالار. ا.، «جالىن»، 1979؛
- «قوس قانات». ولەڭدەر. ا.، «جازۋشى»، 1982؛
- «زەيىن». ولەڭدەر مەن پوەمالار. ا.، «جالىن»، 1984؛
- «اسپان داۋسى». ولەڭدەر مەن پوەمالار. ا.، «جازۋشى»، 1985؛
- «نۇرلى بوياۋلار». ولەڭدەر مەن پوەما-پورترەتتەر. ا.، «جالىن»، 1988؛
- «جۇلدىزعا ورنىن اي بەرمەس». ولەڭدەر مەن پوەمالار. ا.، «ءسوزستان»، 1996؛
- «ەمەندەر تۇندە بۇرلەيدى». ا.، «انا ءتىلى»، 2001؛
- «ءبارىنىڭ اسىعى». ا.، «جازۋشى»، 2005؛
- «بۇرىلىس». ا.، «سوزدىك-سلوۆار»، 2007.
ءار الۋان باسىلىمداردا اقىننىڭ «اڭىراقاي بەكەتىندەگى وي»، «قاراۋىل توبە»، «گەنەرال جاھار دۋدايەۆ»، «وت پەن سۋ» («سوروس— قازاقستان» قورىنىڭ جۇلدەسى بەرىلگەن)، «تاس بەسىك»، «بوستاندىقتىڭ باسى»، «شەر»، «جالعىز» اتتى داستاندارى جاريالايدى.
جىلقى كىسىنەيدى
باسىپ الدى مەڭىرەۋ، تۇنەك كوڭىلدى – وي،
اينالامنىڭ ءبارى قورقىت كورىندەي.
جۇلدىز دا جوق، شىراق تا جوق، اي دا جوق،
الاتاۋ دا بۇعىپ قالدى كورىنبەي.
قاراڭعىلىق مۇحيتىنا باتتىم دا،
كىسىنەدى مەنى كۇتكەن ات قىردا.
سانامداعى ءبىر تال قىلىن تۇتاتتىم،
شاقپاعىمدى جارق ەتكىزىپ جاقتىم دا.
اقبوز اعىپ، جەتىپ كەلدى جانىما،
مەن جارماستىم جانۋاردىڭ جالىنا.
قۋ باس ات
ءتىرى بولساڭ قابانباي مىنگەن قۋ باس ات،
قۇيرىعىڭنان الار ەم-اۋ تۋ جاساپ.
الدەقاشان كەتەر ەدىك توز-توز بوپ،
انامىزدان باتىر بولىپ تۋماساق.
اقىن بولىپ تۋماساق.
و، قۋ باس ات، قۋ باس ات. قۋ باس ات.
تولارساعىڭمەن تۋسىرىلعان قۇمدى اساپ.
و دۇنيەدەن كىسىنەشى، كۇمبىرلەپ،
بۇ دۇنيەدە قالايىن مەن مىڭ جاساپ.
و، قۋ باس ات، قۋ باس ات.
تاعا كورىكتى،
كۇشتى، جاپ-جاس قازاقسىڭ.
كوش باستادىڭ قانشاما. اتتەڭ، اتتەڭ،
اتىڭدى تاعالاماپسىڭ،
جۇرەر جولىڭ تاس بولسا دا...
ر.S.
جەل ۇرگىلەپ ورگەن بۇلت،
قايىرىلا الماس بەل اسسا.
نە ويلايدى كورگەن جۇرت،
اتىڭ اقساپ كەلە جاتسا...
ۇيقىم كەلمەيدى
مىناۋ ءبىر تەرەڭ كول دەيدى،
مىناۋ ءبىر تەرەڭ كول دەيدى.
«تۇبىنە دەيىن بويلاساڭ،
شورتانداي شورشىپ ويناساڭ –
كەۋدەڭدى شابىت كەرنەيدى،
مارجانىن سونىڭ تەرگەي-دى».
ەستىگەلى بۇل گاپتى،
تۇنىمەن ۇيقىم كەلمەيدى.
***
كاپيتاليزم:
مەتالدىڭ – سىڭعىرى.
اقشانىڭ – سىلدىرى.
بۇعاۋدىڭ – شىنجىرى.
قاشاعاننىڭ – شىلبىرى.
مەشكەيدىڭ – ىندىنى.
نەسيە
بۇيىرسا، بۇل دا نەسىبەڭ.
اقشا ءبارىن شەشەدى.
(سولاي دەمەي نە دەيىك)
بانكىدەن العان نەسيەڭ،
بالاڭنان بۇرىن وسەدى،
بالاڭنان بۇرىن كوبەيىپ.
الامان ساۋدا جان-جاعىڭ.
كۇنەلتەسىڭ قۇم ساناپ.
نەسيەڭنىڭ قالعانىن
– نەمەرەڭ بەرسە بۇل ساۋاپ.
قارىزدىڭ تارتىپ ازابىن،
جۇرەگىڭ سىزداپ اھ ۇرسا.
باقىت دەپ ءبىل اجالىڭ،
سوتتان بۇرىن شاقىرسا...
قارىزسىز كىرسەڭ كورىڭە،
جانارىڭدى ىستىق جاس شايىپ.
پەيىشتىڭ بايتاق تورىنە،
وتىردىم دەي بەر قاسقايىپ.
***
الماتىنىڭ كوكتەمى كەشەۋلەدى،
ناۋرىزدىڭ قار بوراتتى كوسەم جەلى.
تال، قايىڭ، الما، شيە، شەتەن، مويىل
– ەرەۋىلگە شىققانداي كوشە ورلەدى.
ەمەۋرىنىن ءبىلدىرىپ يەكپەنەن، باسۋ ايتتى
– سابىرلى، سۇيەكتى ەمەن...
***
سانام سارى ايازداي، ميىم قىراۋ.
جۇرەگىم مۇزعا اينالعان، كۇيىم مىناۋ.
ىقىلاستىڭ كۇيىندەي كۇڭىرەنىپ،
قولقاسىنا قوبىزدىڭ قۇيىلدىم-اۋ.
مۇندايدا وشاقتى ۇيگە توقتاۋ باقىت،
السايشى وتقا اۋناتىپ، شوققا اۋناتىپ.
***
تاس كوشەگە جەلىنگەن،
ەكى وكشەمدە كۇتىم جوق.
ۇلتان، شەگە، جەلىممەن،
بەردى ەتىكشى بۇتىندەپ.
ەتىگىم قانداي تالايلى،
كوڭىلىمدى كىم جامايدى؟
ءتۇسىنىسۋ
ەكى جىلقى ءوزدى-وزىن، كىسىنەسىپ،
قاسىنىسىپ ءتۇسىندى.
ەكى پەندە كوزدەرىن
– شۇقىپ،ۇرىپ ءىسىردى.
سۇرقى جامان زاماننىڭ،
كوش سەكىلدى قارالى.
ار-نامىسى ادامنىڭ،
ءىشىمدى ورتەپ بارادى.
***
بوز جۋسان، بوز بەتەگە،بوزداق قىر.
بوزداقتارعا باي ەلمىن.
بوتاسىن ەرتكەن بوز ىنگەن،
اينالايىن، كوزىڭنەن
– ەكى قابات ايەلدىڭ قاسىنا كەلىپ بوزداپ تۇر.
قۇرساقتا جاتقان ۇلان
– ۇل، توسىپ جاتتى قۇلاعىن...
توعىز اي توعىز كۇن
توعىز قابات تۇرعىن ءۇي بوي كوتەردى تۇستىكتەن،
(توعىز ايلىق ءىس بىتكەن).
جەتى بالدىق كۇشپەنەن سىلكىپ كورىپ سىنادى،
ۋا، الاقاي، الاقاي، توتەپ بەردى، شىدادى.
سىننان ءوتۋ بولدى وڭاي،
تەك ءزىلزالا بولماعاي.
توعىز اي، توعىز كۇن دەگەندە،
تولعاق تولىپ كەمەلگە
– كىندىك ءجىبىن ساۋمالاپ
پەرىشتەلەر قاۋمالاپ
شىر-شىر ەتىپ، شىر ەتىپ،
ءتۇستى، ءتۇستى، ءسابي ءتۇستى– ەدەنگە...
قۇداي جولىن وڭداعاي،
تەك توعىز بالل بولماعاي.
***
جەر كوگەردى.
مەن قاشان كوگەرەمىن،
كوگەرمەي ىشىمدە ءولدى كوپ ولەڭىم.
قاراقۇمنىڭ سەمىرتىپ سەكسەۋىلىن،
قارا نوسەر جاۋدىرسام دەگەن ەدىم.
سىڭسىعان نۋعا اينالىپ توڭىرەگىم،
گۇلدەردى توزاڭداتسا كوبەلەگىم،
ارالارىم مۇرتىنا بال جالاتىپ،
ماسالارىم مەرتىكسە قانعا باتىپ.
ويلاعانىم بولسا وسى نە دەر ەدىم،
اۋىرماي، سىرقاماي-اق ولەر ەدىم.
ءولىپ، ءتىرىلۋ
تاعدىردىڭ قۋعىنعا ساپ وكپەك جەلى،
جوعالىپ كەتسەم كەرەك كوپتەن بەرى.
اۋىلعا بىرەۋ كەلىپ ءۇش جىلدان سوڭ،
شەكارادا اتىلىپ كەتكەن دەدى...
راس-اۋ، قارىس جەردە قازا بار-دى،
وكسىتتى سۋىق حابار جان انامدى.
تۋىپ-وسكەن اۋىلىم كۇڭىرەنىپ،
دۇعا وقىپ، شىعارىپتى جانازامدى.
ر.S.
بۇل كۇندە سەكىلدىمىن ءبىر ءتىرى ەلەس،
ەندى مەنىڭ ءولۋىم مۇمكىن ەمەس.
***
كۇن جىلىندى.
توڭ ءجىبىدى.
جەر كوگەردى.
بىلتىرعى قايتقان قۇستار ەلگە كەلدى.
قارلىعاشتار ءتىزىلدى سىم بويىنا.
تەرەڭ اجىمدەرىمە تەر بوگەلدى.
توعىسۋ
ايداي انىق. كۇندەي قانىق – ءار ءىسى.
وي مەن ءسوزدىڭ ءسىز – شىڭىراۋ ءابىشى.
نايزاعايدىڭ شوعى تۇسسە ورتەنەر،
مەن – جايىردىڭ جولبارىس جاتقان قامىسى.
شىڭىراۋدان قاۋعا سالىپ سۋ الدىم،
شولىركەگەن قامىسىمدى سۋاردىم.
جولبارىس جىرىم جوسىپ شىعىپ قوپادان،
ۇزاق-ۇزاق جورتاتۇعىن تۋار كۇن.
6alash ۇسىندى
