ايتىستىڭ ارۋاناسى جامالحان قاراباتىرقىزىمەن سۇحبات

– سالەمەتسىز بە؟ جامالحان اپاي! «مەنىڭ سىرىم» دەگەن ولەڭىڭىزدە:
تاعدىر ماعان كوپ ەنشى باعىشتاعان،
كەيى كەلىپ، كەيبىرى الىستاعان.
راحاتىم كەتكەنمەن جات قولىندا،
ميحىناتىم ەشكىمگە اۋىسپاعان.

...تاعدىر ماعان عايباتتى باعىشتاعان.
ونىڭ نەسىن جاسىرىپ نامىستانام؟!
...بارماقتاي ب ا ق كەتكەنىمەن جات قولىندا،
تاۋداي تالاپ ەشكىمگە اۋىسپاعان. - دەگەن ەدىڭىز. وسىندا توكپەلىك پەن تەرەڭدىك، شىنايىلىق پەن شىنشىلدىق مەنمۇندالاپ تۇرادى. اڭگىمەمىزدىڭ باسىن جۋسان ءيسى اڭقىعان اۋىلىڭىزدان باستاساق؟

– وتباسىمىز مال شارۋاشىلىعىمەن شۇعىلداناتىن، ورتاشا اۋقاتتى شاڭىراق. اكەم وقىعان، ورىس مەكتەبىنەن جاڭاشا بىلىمنەندە حابارى بار ساۋاتتى ادامدار بولىپتى. كەيىن سول اۋمالى توكپەلى زامان بولدى، قاراعاي باسىن شورتان شالدى، - دەمەكشى، 1932 جىلى جەمەنەي اۋدانى ارقىلى التايعا كەلىپتى. سوسىن، جالعاستى كوشىپ ورقاشارعا كەلىپ، قاراقۇمعا بارىپ سوڭىندا وسى دوربىلجىنگە ىرگە تەۋىپتى. ول كەزدە تولى مەن ءدوربىلجىن ءبىر اۋدان بولاتىن، كەيىن ءبولىندى عوي. اكەم قاراباتىر وسىندا وقىتۋشى بولىپتى، اۋىلداعىلاردىڭ ءبارى «ابزەي» دەپ اتاۋشى ەدى. ابزەي – تاتاردىڭ ءتىلى، "وقىتۋشى" دەگەن ماعىنا بەرەدى. اعاسى ەربولات قىزىربەك تورەنىڭ اۋىلىندا بالا تاربيەلەگەن ەكەن. 1940 جىلدىڭ قاراشا ايىندا جايىرداعى داربىتى دەگەن وزەننىڭ بويىندا تۋىلىپپىن. مەكەنىمىز سول جايىر، جازدا ورقاشاردا بولامىز. شەشەم نۇرجامال دەگەن كىسى قاراباتىردىڭ بايبىشەسى ايتقانىنىڭ ءبارىن ولەڭدەتىپ، تاقپاق ايتىپ وتىرۋشى ەدى. ۇيدە قالىڭ كىتاپ بار ەدى. وسىنىڭ ءبارى ادامعا اسەر ەتەدى ەكەن. حات تانۋدان بۇرىن زامانبەك دەگەن كىشى اكەمىزدەن «قۇرالاي سۇلۋ»، «كۇلاندا»، «ەڭلىك-كەبەك»، «اعاش ات»، «ءتۇسىپقان»، «قىز جىبەك» قاتارلى 13-14 قيسا-داستانداردى جاتتادىم. ابايدىڭ ولەڭدەرىن دە جاتتادىم. مىنە مەن وسىنداي ورتادا ەرجەتتىم.
1953 جىلى دوربىلجىننە توتە 3 كلاستان باستاپ ءتۇسىپ كەتتىم. نەگىزى وقۋ ناتيجەم جاقسى بولدى. سۋرەت سىزۋ، كۇي شەرتۋ، ءان ايتۋ بارىندە الدىدا ءجۇردىم. كوپ نارسە جاتتادىم. مىنا جاتتاۋ ادامنىڭ ءتىلىن ۇشتايدى ەكەن. ەڭ العاشقى ولەڭىم ءۇيىمدى ساعىنۋدان باستالدى. ول كەزدە تۋىستاردىڭ ۇيىنە جاتىپ وقيمىز، كانيكۋلدا عانا كەتۋگە رۇقسات. كەيدە ءۇيدىڭ توبەسىنە شىعىپ الىپ، جايىرعا قاراپ جىلاپ وتىرامىن.
اۋىلىم جارقىلانىڭ ىزعارىندا،
سىرقاناق تەبۋشى ەدىم مۇز بارىندا.
تاس جيىپ، قۋىرشاقتى بىرگە ويناعان،
اۋىلدىڭ مەنەن سالەم قىزدارىنا. - دەپ قۇراعان ساتتەر بولدى. نەگىزى ەركە، تەنتەك بولدىم. جاستايىمنان ولەڭ دە قۇراي باستادىم. قايشا، مولداقازى، ءشارىپ اتتى وتە قابىلەتتى مۇعالىمدەردەن ءبىلىم الدىم. 1957 جىلى دوربىلجىندەگى ورتالاۋ مەكتەپتى تامامداپ، 1959 جىلدان 1962 جىلعا دەيىن ءدوربىلجىن اۋدانىنىڭ مارالسۋ مەكتەبىندە وقىتۋشىلىق ىستەدىم. اۋمالى توكپەلى جىلداردا مەندە شەتكە قاعىلىپ، 16 جىل قوعامدىق قىزمەتتەن ايىرىلىپ قالدىم. 1978 جىلى قىزمەتىم قالپىنا كەلىپ، وقىتۋشىلىق قىزمەتىمدى قالپىنا كەلتىردى.

– ءسىز جاڭا قىتايدىڭ ازاتتىق تاڭى مەن رەفورما جاساپ، ەسىك اشىقان 40 جىلدىڭ دا كۋاگەرىسىز! ەڭ العاش ايتىسقا قاتىناسقان ۋاقىتىڭىز قاشان؟

– ەلىمىز قۇدىرەتتەندى، دامىپ دۇنيەنىڭ الدىڭعى قاتاردان ورىن الىپ جاتىر. بۇگىنگى ادامدار باقىتتى عوي، جەگەنى الدا جەمەگەنى ارتتا. ءبىزدىڭ دە ءوز ءداۋىرىمىز بولدى. ال سۇراۋىڭا كەلسەك: مەن العاشىندا بالالارعا، قۇرداستارعا ولەڭ قۇراپ ءجۇردىم، ال ۇلكەن كىسىمەن ايتىسۋىم 1958 جىلعى اۋداننىڭ ورىنباسارى ۇتىناسىن دەگەن مۇڭعۇل كىسىمەن ايتىسىم بولدى. ورتا مەكتەپ وقيمىن، دەمالىستا ۇيگە بارسام ۇتىناسىن باستاعان كوپ قوناق بار ەكەن. ورىنباسار اكىم 5-رايون دەگەن جەردىڭ باستىعى. ول كىسى ءبىراز ءتيىسىپ:
جايىردىڭ كۇنگەيىنە قوي قاپتايدى،
قارىنداستى ولەڭشى دەپ ەل ماقتايدى.
ديدارىن كورەيىك دەپ كەلىپ ەدىك،
بۇرىمى ارقاسىندا بۇلعاقتايدى. - دەدى.
وي، جامالحان ولەڭ بىلەسىڭ بە؟ - دەدى. كوپشىلىك جانە اكەم دە رۇقساتىن بەرگەندەي بولدى. سوسىن مەن:
قۋانام اكەم كەلسە الاقايلاپ،
جۇرگەم جوق ءسىز كەلەر دەپ ولەڭ سايلاپ.
كولدەنەڭ الدىڭىزدان وتە الام با؟

ايتايىن نە دەسەم دە اعاتايلاپ.

مەن سەنى جەرىم بار ما قالماق دەگەن،
بايقاسام ءسوزدىڭ ارتى سالماقتى ەكەن.
اراسىن ۇلت پەن ۇلتتىڭ ايىرمايمىز،
قيىن عوي اراعا جىك سالماق دەگەن.
. . . . . . . . .
ءسىز ۇلكەن جۇرت سىيلاعان ەل اعاسى،
مەن جايىن بۇقارانىڭ ءبىر بالاسى.
تىشقانشىل كارى بۇركىت دەگەندەيىن،
بايقاساڭ جەر مەن كوكتەي ەكى اراسى. - دەپ جاۋاپ بەردىم. سوسىن ول كىسى: وي! جاي بولىپ كەتكەن ەكەن، ەرتەڭ جانە جۇمىس بار ۇيىقتايىق دەپ دالاعا شىعىپ كەتتى. سونىمەن ەل اراسىنا قاراباتىردىڭ قىزى ولەڭشى ەكەن، ايتىسادى ەكەن دەپ جۇرتقا تانىلا باستادىم. بۇل ءبىر ۇلكەن ساحىناداعى ايتىس ەمەس، قارا لاشىقتاعى قارا ولەڭ وسىلاي ەسىمدە قالىپتى. ادەتتە وتباسىندا اكەمە قالجىڭ ايتىپ، شەشەمە ولەڭ قۇراپ ماشىقتانا باستادىم. قانشا قيىن-قىستاۋ جىلدار بولسادا ولەڭىمىزدى تاستامادىق. اۋىل اراسىنداعى ايتىسىمىزدى قويمادىق. قالتامىزدان ءبىر قالام، جانقالتامىزدان ءبىر داپتەرىمىز ۇزىلمەدى. بوز بالالارمەن قاعىتبالارىمىز كوپ بولدى. ءدوربىلجىن اۋدانىنىڭ مادەنيەت سالاسىن سول كەزدەگى اتقا مىنەر ازاماتتارى ىرىمحان جولداس باسقاردى. سوندا تولىنىڭ مۇراتجانىمەن، ءدوربىلجىننىڭ قابىشىمەن ايتىستىم. ەڭ تاماشا ايتىسىم بەردىحانمەن ايتىسىم جانە جۇماقاليمەن ايتىسىم. سونداي-اق، التايدىڭ بولباداي دەگەن جايلاۋىندا ىلە وبلىسىنىڭ 3-كەزەكتى اقىندار ايتىسىندا ىلەنىڭ ءالقىزىر، انداس وماراقىن ۇلى دەگەن مىقتى ايتىس اقىندارىمەن ساحىناعا شىقتىم. وندا ەكىدەن ايتىسادى. مەنىڭ جانىمدا ىرىسالدى دەگەن كەلىنشەك بار. سول ايتىستا ايگىلى سىماعۇل، بوزداق دەگەن قارت ايتىس اقىندارمەن تانىستىم. اقىن عالىم قاناپيا ۇلى مەن جازۋشى ماقاتان شارىپحانۇلىمەن تانىستىم. سوندا جىر دوداسى، تاماشا ولەڭ توي بولعان ەدى.

– تۋعان جەردى، وسكەن ەلدى ايتىپ ماقتانىپ، رۋىن سۇرايتىن قارعا تامىرلى قازاقتىڭ بالاسىمىز. ىسمەر كىسىلەردىڭ كوبى سىزدەردىڭ ەل بولىپ جاتادى. وزىڭىزدە قولونەردەن قۇر جاياۋ ەمەس شىعارسىز؟

– مىناۋ بۇرىن ەشكىم سۇراماعان سۇراۋ. ونەر جۇعىسادى عوي، مەن بالا كۇنىمنەن ىسمەر، پىسىق بولدىم. كلاستىڭ تاقتاسىنا سىزدىم، كونسەرتتەردە كۇي شەرتىپ، تەرمە ورىندادىم. ويۋ-ورنەك، تۇلكى تىماق، قاسقىر ىشىك دەگەندە تاماشا تىكتىم. تەرمە باۋ توقۋ، شىم شي وراۋ، بۇنىڭ ءبارى مەندە بولدى. تىككەن تۇلكى تىماعىمنىڭ ۇلگىلەرى بالالارىما تارادى. «ەت جاساعىشتىڭ بالاسى ەسىكتە تۇرعىش، قوي جايعىشتىڭ بالاسى اتقا مىنگىش» دەمەكشى، اكە شەشەسى نەمەن شۇعىلدانسا، بالاسى دا سوعان بەيىم بولادى ەكەن. «ونەر كوپتىك ەتپەيدى» ولەڭمەن قوسىپ، ۇلتىمىزدىڭ ونەرىن دە الا جۇردىم. الگى قۇرمانبەكپەن ايتىستا:
فولكلور ءبار ونەردىڭ تەكتى اناسى،
شۋلاعان كوركەمونەر كوپ بالاسى.
سورابىن عاسىرلاردىڭ ىزدەپ ءجۇرمىز،
ەشكىمنىڭ بۇعان ايتار جوق تالاسى.
قورعاۋدا ەل مۇراسىن تالاي ەرلەر،
كەتۋدەن قورىقپاعان سوتقا باسى،

ەكەمىز ەمەس بەدى سول مۇراعا،
تەمىر ەتىك توزدىرعان جوق قاراۋشى. - دەگەنىم وسى ولەڭدى ءامالياتتان كورىپ ايتتىپ وتىرمىن. ءبىر ونەردى قۋالاعان ادامعا بار ونەر داريدى ەكەن. سونداي-اق ونىڭ ىستىعىنا كۇيەسىڭ، سۋىعىنا توڭاسىڭ. سونىڭ بارىنە شىداعاندا عانا ناتيجە شىعادى. ال ونىڭ بارىن قۋۋ ءبىر ادامنىڭ قولىنا كەلمەيدى. ونەر ۇرپاق قۋالايدى ەكەن، ايقىن دەگەن بالام تەرمەشى بولدى، ءقازىر كەلىنىمدى وسى سىرماق تىگۋگە، تون، تىماق جاساۋعا قاراي تاربيەلەپ كەلەمىن.

– ءسىزدىڭ تىلىڭىزبەن جىر كەستەلەگەن، ون ساۋساعىڭىزبەن ءبىز كەستەلەگەن ونەرىڭىزگە ءتانتىمىن. ءيا، اڭگىمەمىزدى ونان ارى جالعاستىرايىق. كەيبىر ونەر ادامدارى ءوزىنىڭ ونەرىنە، شىعارماشىلىعىنا جاۋاپكەرشىلىكپەن قارامايدى. باسپاعا جيناپ بەرگەن ەمەس، گازەتكە شىققان ءبىر شىعارماسىن جوعالتىپ جاتادى. ونىڭ جانىندا ءسىز «اقىندار ايتىسىنىڭ» نەشە تومىن باسپادان شىعاردىڭىز. شىعارماشىلىق جاۋاپكەرشىلىك دەگەننىڭ ءوزى ازاماتتىق با؟

– البەتتە، مۇرا جيۋ ارعى بۇرىنعى اتا ارۋاعىنا دەگەن بورىشتىلىق، ەرتەڭگى ۇرپاققا جالعاپ بەرگەن ءىزىمىز دەسەك. سونداي-اق، ءوزىمىزدىڭ مەكتەبىمىز. مەنىڭ ءوز باسىم مەن سول فولكلور دەگەن ونەر مەكتەبىنەن وقىدىم. قيسا-داستاننان، ەرتەكتەر مەن اڭىز اڭگىمەلەردەن، جاڭىلتپاس، ماقال-ماتەلدەن ءبىلىم الدىق. مۇرا جيۋ 1984 جىلدان باستالدى. ول كەزدە كولىك قايدا؟! كوتەك اربا تابىلسا قۋانىپ كەتەمىز. ەرجان، كادىرحان دەگەن ازاماتتار بار، قاي جەردە قۇيما قۇلاق قارتتار بولسا سونىڭ ۇيىنە بارامىز. سونىمەن 1992 جىلى ءدوربىلجىن اۋدانىنىڭ قيسا-داستاندارى، ماقال-ماتەلدەرى، اڭىز-اڭگىمەسى، ەرتەگىلەرى» دەگەن 4 كىتاپ شىعاردىق. قارىز سول قارتتاردىڭ باسىم كوبى دۇنيەدەن ءوتتى. سول كەزدە الىپ قالعانىمىز قانداي تاماشا بولعان.  

– كورەرمەنگە تالابىڭىز بار ما؟ ايتىس اقىنى قانداي بولۋ كەرەك؟

– قالىڭ كورەرمەننىڭ ءبارى ولەڭ تانيتىن سىنشى ەمەس. باسىم كوبى تىڭدارمان. الدىڭدا قانشا ادام وتىر. ءجۇز بە، مىڭ با؟ ماعان ولەڭ تۇسىنەتىن ەكى ادام وتىرسا دا ريزامىن. سولار ءۇشىن ايتىسامىن. سولاردىڭ قۇرمەتىنە جاقسى ايتۋعا قۇلشىنىس جاسايمىن. سوسىن قوعامداعى قولامتالى ماسەلەنى ايتباساڭ بولمايدى. ونى جانامالاتىپ، كەيبىرەۋ، ءمالىم اۋداندا، ءىشىنارا اۋىلدا دەگەن سياقتى سيپاي قامشىلاپ بەينەلەۋىڭ كەرەك. جىلى-جۇمساقتاپ قۇلاعىنا قۇيا وتىرۋدىڭ ءوزى شەبەرلىك. كەيدە قارسىلاسىڭ ءلايلىپ كەتەدى، نەمەسە ءوزىڭ ۇيقاستان جاڭىلىپ، ءبىر نوقتاعا جيناي الماي، ويىڭ شاشىرايتىن كەزدەر بولادى. سوندا كەيبىر تىڭدارمان مالىنا، كەيبىرى ۇيىنە كەتە باستايدى. سوندا قالجىڭمەن ءۇيىرىپ اكەلەتىن ۇيىستىرعىش قاسيەت بولۋ كەرەك. سونداي قولامتالى ماسەلەنى ايتا الماسا، ول اقىن بولا المايدى. ايتىس اقىنىن سوعان جاراتقان، حالىق اقىندار ايتىسىنا كەلەدى. سونان ۇگىت وسىندا باستالادى، حالىقتىڭ مۇڭ مۇقتاجى وسىندا ايتىلادى. اكىم دە، قارادا مەنولەڭگە قوسىپ كەتە مەكەن دەپ ايتقانىڭ اعادى، ويلاعانىڭ ورىندالادى. ەڭ كەمىندە ەلدىڭ جوعىن جوقتاي الاسىڭ. كەيدە حالىققا ءتورت بەت گازەت وقىعاننان، ءۇش كۋليت ولەڭ ايتقانىڭ قونىمدى بولاتىن جەرى وسى.  

– «بەكەڭدەي ويى جۇيرىك، ءسوز ءنارلى، قىران مىنەز ارىپتەسىمنىڭ كوپ جىلدىق قاقپاقىلى؛ قۇرمانبەكتەي توكپە جىردىڭ تاسقىنى مەنىڭ دە قاناتىمدى ۇشتاپ، قارىمىمدى جەتىلدىردى دەۋگە ابدەن قاقىلىمىن» دەپ ارىپتەسىڭىز قۇرمانبەك پەن بەردىحان جايلى ايتقان ەدىڭىز. مىنە وسى ويىڭىزدان «ادام ادامنان، اعاش-اعاشتان ماۋە الادى» دەگەن حالىق ناقىلىن ءبىر جاعىنا دۇرىستاسا، ەندى ءبىر جاعىنا ءسىزدىڭ ارىپتەسىڭىزگە دەگەن دۇرىس باعاڭىز مەنمۇندالاپ تۇرعانداي. سىزشە، ايتىس اقىنىندا قانداي كاسىپتىك مورال بولۋى كەرەك؟

– ءيا، ول ءۇشىن مىنا ءبىر قانشا تۇيىنگە توقتالۋعا تۋرا كەلەدى. الدىمەن، اقىندار كۇندەستىكتەن اۋلاق بولۋى كەرەك. ەركىن مىقتى ەكەن دەپ ايقانىشتىڭ، زۋرا اسىپ كەتتى دەپ شاكەننىڭ، گۇلدەن سىيلىق الدى دەپ ايىپقاننىڭ رەنجۋىنىڭ، كەيۋىنىڭ قاجەتى جوق. ساعان دا كەزەك كەلەدى، تەك دايىن جۇرسەڭ بولدى. «كەڭ كەلسەڭ، كەم بولمايسىڭ» كەيدە ءبىر اۋدانداعى ەكى ايتىس اقىنىنىڭ ءبىرىنىڭ ۇيىنە ءبىرى كىرمەيتىنىن كورىپ ءجۇرمىز. كەڭ مىنەزدى بولعانىمىز ابزال! ەكىنشى، جاس ايتىس اقىندارى دۇرىس سويلەۋى، تۋرا كوزعاراس ايتۋى، ۇناسىمدى كيىنۋى كەرەك. مىنە بۇل جاعىندا جەرگىلىكتى مادەنيەت مەكەمەسىنىڭ ادامدارى سىرتتان مامان ۇسىنىس ەتە مە؟ جوق، وزدەرىنىڭ ادامدارى بولاما؟ بىرەر كۇن ساباق سويلەپ ايتىس اقىندارىن تاربيەلەسە بولادى. سوسىن، ەكى اينالماي «جانىڭدى الامىن، الىپ قاشامىن، قاپ-قارا بولعان سۇرقىڭدى قارا...» دەگەن دورەكى ويدان اۋلاق بولعانى ءجون. جالپى قىزدار سىپايى ءسوز قولدانىپ، جاعىمدى ولەڭ ايتۋى، ءزىلسىز قالجىڭدارمەن قارسى جاعىن جەتەلەۋى، ەرلەر ۇشقارى تالعامىمەن ازاماتتىق وي-پىكىر كوتەرسە نۇر ۇستىنە نۇر بولار ەدى. ۇشىنشىدەن: جەرشىل بولماۋى كەرەك. ارينە، ايتىس ورتاسىندا نەمەسە تاقىرىپ بەلگىلەگەندە «تۋعان جەر» تۋرالى تەمەلەر اۋىزعا الىنادى. ءبىراق، ونى ءبىزدىڭ ايتىس اقىندارى تۋعان جەرمەن ماقتانۋ دەپ جالاڭ تۇسىنەدى. سەن بۇگىن ءوز اۋىلىڭمەن ماقتانىپ، قارسى جاقتى بەت قاراتبادىڭ دەلىك، ەرتەڭ ۇزاتىلىپ باسقا ايماققا، وبلىسقا بارساڭ قايتەسىڭ؟! بىزدە سونداي اۋدان-ايماق اتتاعان ايتىس اقىندار بولعان. سوندىقتان، جالاڭ جەرشىلدىكپەن بارار جەرىمىز شامالى. وتاننىڭ تاۋ-سۋىن، كەڭ بايتاق القابىن، جاقسى قوعامدى ورتاق جىرلاعانعا نە جەتسىن! 

– ءسىزدىڭ جازبا پوەزياداعى شىعارمالارىڭىز ءوز الدىنا ءبىر توبە. ءالى ەسىمدە «ات» دەگەن تەرمەڭىزدە:
ات ۇستى سەرگىتەدى اۋىرۋدان،
كورگەم جوق اتسىز ءوتىپ، ساۋىق-دۋمان.
اۋدارىسپاق ويناعان قانداي جاقسى؟ !
الىسىپ ات ۇستىندە جاۋىرىننان.
كىتاپتىڭ ات قويىلعان الىبىنە،
سوندىقتان، ات پەن ەردىڭ جانى بىرگە.
ءبىز بۇگىن اتتان تۇسىپ قالساقتاعى،
ۇزەنگىدەن تۇسكەمىز جوق ءالى بىزدە. - دەگەن جولدارىڭىز جوبى-شوكىم اقىندار جازا بەرمەيتىن قىمبات پوەزيالار. «اعايىن» تەرمەسىندە:
ەڭىرەپ كەتسەم ەزىلىپ،
بەسىگىمە باس قويعان.
ەرجەتبەستەي سەزىنىپ،
تابانىنا تاس قويعان.
جاقىن جۇرسە ءبىر جەرگە،
سيمايتۇعىن اعايىن!
الىستاسا ءبىر-بىرىن
قيمايتۇعىن، اعايىن! - دەگەن جولدارىڭىزدا تۋىستار ارا قايماعى بۇزىلماعان بەرەكەنىڭ، ساقتالعان كىشىگىرىم كىربەڭدىكتىڭ ءبارىن جايىپ تاستاعان. بۇل ءارى شىندىق. ودان باسقا قايسى تەمەلەرىڭىز بار؟ تەرمەنى سۇرانىسپەن جازاسىز با؟

– كەڭ تاراعانى «ءتىل»، «ابىسىن» جانە ءوزىڭ ايتقان تەرمەلەر بولدى. «جىر نوسەرى» «اۋىل اۋەندەرى» اتى جيناق بولىپ باسپادان شىقتى. ءبارىن تولىقتاپ وتىرۋ مىندەت ەمەس، مەنىڭ جانە كوپتەگەن تولعاۋلارىم بار. كەيدە جازىلعان جىرلارىم ءوزى ماتىنىن تاۋىپ الادى. كەيدە تاپسىرىسى بولادى. نەگىزى كومپوزيتور ىزدەگەن ادام ەمەسپىن. البەتتە، فولكلور ءبىزدىڭ ادەبيەتىمىزدىڭ قاينار بولاعى، ونى قورعاۋ، جالعاستىرۋ ءبىز سياقتى ونەر ادامىنىڭ عانا مىندەتى ەمەس، باسشىلاردىڭ دا، جالپى حالىقتىڭ دا بورىشى دەپ بىلەمىن. مەن اۋدان-ايماق، وبلستىق ساياسي ءماسليحات كەڭەسىنە مۇشە بولدىم. مىنە سوندادا اۋىز ادەبيەتىمىزدىڭ جوعىن جوقتادىق. كوپتەگەن ۇسىنىستار جاسادىق. عىلمي تالقى جيىندارعا دا مۇرىندىق بولعان كەزىمىز دە بولدى.  

– ناقتىلى ىستەگەن جۇمىستارىڭىز قايسى؟

– ناقتىلى دەگەندە اۋدان، ايماق، وبلىس دارەجەلى اقىندار ايتىسىنىڭ ۇيىمداستىرۋ القاسىندا بولىپ، كوپتەگەن ۇسىنىستار قويدىم. ىلە وقۋ-اعارتۋ ينستيتۋتىنىڭ اقىندار كلاسىنا جانە قىسقا مەرىزىمدىك ايتىس اقىندار كۋرسىنا ساباق بەردىم. سونداي-اق، «ايتىس جانە مەنىڭ ارىپتەسىم»، «بەردىقان قانداي اقىن ەدى»، «اۋىز ادەبيەتىندەگى ايەلدەردىڭ ورنى»، «كوركەمدىك جانە شەشەندىك»، «جوقتاۋلار نەنى ايتادى؟»، «بەسىك جىرىنىڭ بەلگىسى»، «ايتىستىڭ مىنەزى» سىندى كوپتەگەن زەرتتەۋ ماقالالارى مەن عىلمي ەڭبەكتەر جازدىم. وسى كۇندە حالقىمىز، زەرتتەرمەندەر قۇرمانبەك، جامالقان ايتىس مەكتەبى دەپ القاپ ءجۇر. وعان كوپ راحىمەت!

– ءسىز 18 رەت باس جۇلدەنى جەڭىپ العانسىز، 6 رەت 2-دارەجەلى بولىپسىز، ءارى 2 رەت حالقارالىق جۇلدەگەر بولدىڭىز. مۇنان دا ۇلكەن قۋانارلىق جايت: تۋعان جەرىڭىز ءدوربىلجىن اۋدانىنان 2013 جىلى «جامالحان اتىنداعى ايتىس ۇيىرمەسىن» قۇرىپتى. مىنە بۇل ەلدىڭ، باسشىلاردىڭ ءسىزدىڭ ونەرىڭىزدى تولىق تانىپ، ەڭبەگىڭىزدى باعالاعانى دەپ بىلەمىز. ونەر ادامدارىنىڭ ەسكەرۋسىز تۇستارىنىڭ ءوزى ءبىر حيكايا. سونىڭ ءبىر ءازىل قالجىڭدار. البەتتە، «مۇتالىپ تارتقان ادىرنا»، «تاپ بەرمەنىڭ تارلانى» اتتى كىتاپتار دالەل بولادى. ال ءسىزدىڭ قاعىتبالارىڭىز دا ءبىر توبە بولار؟

– قاعىتبالار كوپ بولدى. 1978 جىلى قاڭتار ايى ەدى. مەن سوعىم جۇمىسىمەن ەكى كۇن رۇقسات الىپ، 3 كۇنى قىزمەت ورنىنا كەلسەم ءبىزدىڭ مەكەمەدەن الما كوتەرگەن ەكى-ۇش بالا شيپاحاناعا كىرىپ بارادى ەكەن. مەندە بارايىن دەپ ەرە جونەلدىم. بارساق بەردىحان اسپا ۋكولىمەن ارقاندالىپ جاتىر ەكەن. مەن: ويباي-اۋ! بەكە قاشان كەلگەنسىڭ؟ - دەدىم جالبىراقتاپ. سوندا بەكەڭ كۇتبەگەن جەردەن:
مەن كەلگەم سوعىمدى سويماس بۇرىن،

ۇيتكەنى، سورپا جاعىن ويلاستىردىم.
كوكساۋعا ەت اكەلمەي الما اكەلىپ،
جامالقحان مىنا قىلعان قاي قاستىعىڭ؟! - دەگەندە كوڭىلگە بولماسا قىسىلىپ كەتتىم. الما مەنىكى ەمەس دەپ اقتالۋدىڭ دا ءجونى جوق. ءسال كىدىرىپ بارىپ:
- وي، بەكە-اۋ! سىباعاڭىز باس ەمەسپە؟
ءشوپ-شالاڭ كوك جوتەلدىڭ قاسى ەمەسپە؟!
تۋعانىڭ بايجىگىتتەن راس بولسا،
الما-ورىك اتاڭىزدىڭ اسى ەمەسپە؟! - دەدىم. ءبارى كۇلدى دە قويدى. اڭگىمەمىز ونان ارى جالعاستى. مىنە مۇنداي قاعىتبالار مەن تاپ بەرمەنىڭ جاۋاپتارى كوپتەن تابىلادى. بۇل دا ءبىر ءومىر ەلەسى ەكەن. كەيدە وسىندايدا شىنىعىپ شىعامىز.

– سۇقباتىڭىزدىڭ باسىن ءسىزدىڭ ولەڭىڭىزبەن باستاعان ەدىم. سوڭىندا «جان انا» دەگەن ولەڭىڭىزبەن اياقتاتقىم كەلەدى.
كەۋدەمدەگى سەنىڭ قۇيعان جالىنىڭ،
زەردەمدەگى سەنەن جيعان دارىنى، - دەپ جىرلاعانسىز. «ىرىس جۇعىسىتى بولسىن». سىزدەن العىس الۋ ءبىز ءۇشىن ۇلكەن مارتەبە. اڭگىمەڭىزگە كوپ راحىمەت!

سۇحباتتاسقان قۋاندىق كوبەن ۇلى

6alash ۇسىندى