Ular qusy uıasyn bıik taýdyń qıasyna, ushar basyna salady. Qysy-jazy taý basyn meken etetin otyryqshy, dene turqy kekilikke uqsas keletin shaǵyn ǵana ular eshkimniń mazalaǵanyn, tynyshtyǵyn buzǵanyn qalamaıdy. Sondyqtan da kózden jyraqta, adamnan tasada tirshilik etedi. Ular qus torǵa tússe, dereý ólip qalady. Álemniń birde-byr haıýnattar baqshasynan ular kórmeıtinimiz sodan bolar.
Taýda oınaǵan kekiliktiń, qalyńda júrer bódeneniń, tipti qyrǵaýyldyń jumyrtqalaryn úı taýyǵyna bastyryp, balapandaryn qolǵa úıretýge bolady. Shójeleri tegim, násilim basqa demeı, telmeńdep, taýyqtyń sońynan júgirip júredi. Al ular qolǵa úırenbeıdi. Jumyrtqasyn taýyq basyp ta shyǵara almaıdy, balapanyna adam qoly tıse boldy – óledi. Qolǵa túspestigin meńzegeni bolar, qazaqtyń qara óleńinde: «Ulytaýǵa shyqtyń ba, ular etin jediń be?» degen joldar saqtalǵan.
Altaı jáne Gımalaı ulary kezdesedi. Kóbine 5-10 nan toptasyp júrip, tek kóktemde ǵana juptasatyn olar óte saq keledi. Taý bókterinde jaıylyp jatqanda, bireýi bıik quzǵa shyǵyp, jan-jaǵyn baǵdarlap turady eken. Eger qaýipty sezse, aıryqsha ún shyǵaryp, habar beretin kórinedi. Qalǵan qustar muny estip, ábigerlenip, shýlaıtyn kórinedi. Tilimizdegi «Ulardaı shýlaý» degen turaqty tirkes osyndaıdan qalyptassa kerek. «Qystyń aıazdy kúnderinde tas qýystarynan pana taýyp, toptasyp birin-biri jylytady. Qar qalyń jaýǵan jyldary kóbine taýtekeniń sońynan erip otyrady. Sebebi taýtekeler tebindep jaıylyp, qyrat betkeılerindegi qardy tazartyp, qanattylardyń azyǵyn tez tabýyna kómektesedi eken.
Denesiniń shaǵyndyǵy men jaratylysynyń náziktigine qaramaı, erimes qar jatar sýyq quz basyn, adam aıaǵy baspas jartas betin tańdaýy bul qustyń tazalyǵy men qıyndyqqa shydamdylyǵyn tanytsa kerek.
Ular demekshi, ular etin jegen adamnyń denesi tazaryp, aýrý-syrqaýdan jazylady deıtin úlkender.
Ular – bıik taýdyń basyn mekendeıtin qus. Jaılaýda sórege de kelip qonǵanyn kózimiz kórdi. Óte saq, qorym tastardyń arasynda jaıylyp júrgende kórinbeıdi. Taýdyń qarama-qarsy eki betine eki adam shyǵyp, qusty úrkitip qarsy ushyrady da, utylap qýyp, sharshatyp qalyń qarǵa kirgende qýyp ustaǵan da kezder boldy. Keıde, kóp jaıylatyn jolyna shóp salyp, tuzaq quryp ta ustaıdy.
Ulardyń eti piskende appaq bolady. Sorpasy men etin jegen adamnyń densaýlyǵynyń jaqsarǵany týraly áńgimeler kóp. Keıde dala dárigerleri em jasaǵanda «Ómirinde bir ret bolsa da ular etin jegen-jemegenin» suraıdy. Soǵan qaraı em jasaıdy. Bul úrdis qazir keıbir Mońǵolıa dárigerlerinde de bar eken.
Kezinde atalarymyz qylysh-naızadan jaralanyp, etteri orylyp ketkende saǵyz topyraqtyń ústine ot jaǵady eken. Ot kúıdirip qyzdyrǵan topyraqty ystyqtaı jaraǵa seýip, basyp kúıdiredi. Sol kezde qan da toqtaıdy. Sosyn sol jerge úgitilgen ular etin seýip tastaıdy jáne ulardyń maıyn jaǵady. Jara esh daqsyz jazylady eken.
6alash usyndy
