Shynarbek Seıithanuly: " Mońǵolıa qazaqtarynyń rýhanı álemi "

Mońǵolıadaǵy qazaqtar ıaǵnı Abaq kereıdiń bir toby Altaıdyń teriskeı betine, ıaǵnı Qobda ólkesine qonys aýdarý máselesi jaıly bizdiń tarıhshylarymyzda kóptegen zertteýler jasap bir qatar eńbekter jazdy. Dál qaı jyldardan qonys aýdarǵandyǵy jaıly dóp basyp aıtatyndaı anyq dálel joq. Bul jaıly qundy derekter Mońǵolıanyń batys ólkesine saıaqat jasap Qobda ólkesindegi qazaqtardyń kóshi-qony, turmys-tirshiligi jaıly arnaıy zertteý jasap ótken Reseı saıahatshylary, tarıhshy etnograf ǵalymdary G.N.Potanın, G.E.Grýmm-Grjımaılo, A.M.Pozdneev, V.V.Sapojnıkov, saýda mısıoneri A.V.Býrdýkovtyń keıbir eńbekterimen kúndelikterinde jazylǵan.
Dálirek aıtsaq 1852-1864 jyldar aralyǵynda Mánjý-CHın úkimeti qazaqtardan alatyn túrli alym-salyqty molaıtyp, sondaı-aq jaıylym qonys tarylý saldarynan az ulttar arasynda túrli kóterilister shyǵyp, qamal qorǵanys salýǵa «kisi alymyn» alyp olardy aqysyz-pulsyz jumystatyp osyndaı saıası, ekonomıkalyq, áleýmenttik ahýaldyń aýyrlaýynan bolyp qazaqtardyń bir toby Kereı, Ýaq, Naıman rýlarynyń keıbir yqpaldy adamdary óz rýlaryn bastap Altaıdyń teriskeı betine yǵysyp áýeli jaz jaılap, kúzde mal otarlatyp, qysta Altaıdyń kúngeı betine qaıta kelip júrip 1870 jyldyń basynda túbegeıli qonys aýdarǵan kórinedi. Mońǵolıa qazaqtary jaıly zertteý jasap alǵash ret 1960 jyly ǵylymı týyndy jazǵan tarıhshy Á.Minis, A.Saraı «alǵash qazaqtar Altaıdyń teriskeı betine mal otarlata júrip 1868-1869 jyldardan bastap túbegeıli qonys aýdarǵan» [ Á.Minis, A.Saraı. BNMAÝ. Baıan-Ólgıı aımgıın kazah ard túmnıı túúhees. ÝB. 1960, 8-bet] – dep jazsa, Mońǵolıa ǵalymy Seven Jamsranov «Qazaqtar 1860 jyldary Altaıdyń bergi beti Qobda ólkesine mekendeı bastaǵan eken»[ Seven Jamsranov. Darhat, Hóvsgól nýýryn Ýrıanhaı… Hasag, Hamnıgan naryn garal úndes ógúúlel. ÝB.,1927, 132-bet] – degen derekti málimetterden tys belgili tarıhshy Zardyhan Qınaıatuly «Abaq kereıdiń bir toby XIX ǵasyrdyń sońǵy jartysy, tuspaldap aıtqanda 1860-1870 jyldardan bastap Mońǵol jerine mal ortarlatyp, qonys aýdara bastaǵanyna kóz jetkize alamyz»[ Zardyhan Qınaıatuly. «Mońǵolıadaǵy qazaqtar», Almaty.,2001, 69-bet.] – dep túıindegen. Sondaı-aq Mońǵolıa úkimetiniń ulttyq murahatyndaǵy (arhıv) materıalda Mońǵolıa úkimetiniń 1924 jylǵy quryltaıyna qazaqtar atynan ókil bolyp qatysqan Dáýitbaı Taýdanbek ulynyń sóılegen sózinde «Qazaqtar Mońǵolıa jerine alǵash mekendegeli, mine 60 jyl boldy»[ BNMAÝ-yn Anhdýgaar ıh hýral. Delgerengúı taılan. ÝB. 1984, 216-bet.] depti. Sonda bul 1864 jyldar shamasy bolyp otyr.
Osylaısha Mońǵolıa qazaqtary Qobda ólkesine otyraqtanyp, ulttyq aımaq qurǵan ýaqytqa deıin biraz aýyr kúnderdi de bastan keshiripti. Sonaý 1911–1912 jyldary qanquıly halmaq Dambııjansan momyn halyqtyń úreıin ushyryp, azdyryp tozdyrǵany tarıhta «Jalama lańy», «Jalama aıdaǵan» jyldar atandy. Odan 1930-1940 jyldary Stalındik náýbattan ózge zulamatqa ushyramaı mońǵol jurtymen terezesi teń ómir keship keledi. Al Mońǵol úkimeti osynaý qıyn kúnderde 1940 jyly qazaqtyń derbes Baıan-Ólgıı aımaǵyn ornatty. Qazaq ákim taǵaıyndady. Rýhanı turǵydan aıytsaq, salt-dástúr, til men dinimizge aıyryqsha kóńil bólip otyrdy. Ulttyq teatr, mádenı orda, mýzeıler ashylyp, barlyq eldi mekenderde orta mektepter paıdaǵa berilip, qazaq tilinde oqý aǵartý isin júrgizdi. Osylaısha mádenıet pen ónerimiz tarıhı syndarǵa tótep berip, qıyn-qyspaq kezeńderden, asý-asý belderden asty. Ulttyq til, salt-sana, ádet-ǵuryp, mádenıet pen ónerdiń qaımaǵy buzylmaı búgingi kúnge jetti. Bul halqymyzdyń kúresker, namysqoı minezi men aǵa býyndylardyń jan keshti eńbeginiń jemisi. Mońǵolıa úkimetiniń salıqaly saıasaty, keń peıildiligi, qamqorshy Qazaqstannyń baýyrmashyl jan ashyrlyǵy, jan-jaqty qol úshin berýiniń nátıjesi dep baǵalaımyn. Osy oraıda Mońǵolıa qazaqtarynyń rýhanı álemi jaıly sóz qozǵasaq ol da bir tereń syrly dúnıe. «Qazaq saharasynan órbigen halyqtardyń ishinde Mońǵolıadaǵy qazaqtardyń ulttyq mádenıet qoryna qosqan úlesi ushan teńiz asa súbeli»[ Sulan Táýkeıuly. «Ult mádenıetiniń ulaǵatty ordasy» Bes Boǵda jýrnaly, ÝB.2011, 6-bet]. Qazaqtyń ulttyq mádenıeti men óneri shalqar darıa desek, Mońǵolıa qazaqtarynyń jasaǵan materıaldyq jáne rýhanı mádenı baılyǵy sol darıaǵa quıatyn arnaly ózendeı.

Qasıetti dinimiz
Islam dinin berik ustanyp ulttyq salt-dástúr, ádet ǵurptary men ıslamı qaǵıdalaryn oryndap búginge kúnge deıin rýhanı sanasyn shóldetpegen halyqtyń biri Mońǵolıa qazaqtary ekenine tarıhyshylarymyzdyń esh talasy joq. Ata-babalarymyzda qıyn-qystaý talaı-talaı tarıhy kezeńderdi bastan keshse de ár daıym kókireginen «Alla – bir, Paıǵambar – haq, Quran – shyn» degen uly senimin óshirmeı búgingi kúnge jetip qasıetti dinimiz qaıta máýelep órken jaıyp otyr. XX ǵasyrdyń basynda oıpyl-toıpyl qıyn zamandarda asyl dinge degen halyqtyń senimi óte joǵary bolǵan. «Mońǵolıa qazaqtary arasynan 1908, 1926 jyly eki top, janaza namazyn oqytyp, aǵaıynmen aryzdasyp qoshtasyp qajyǵa attanypty»[ Zardyhan Qınaıatuly. «Mońǵolıadaǵy qazaqtar», Almaty.,2001, 128-bet.]. «1880-1990 jylǵa deıin qazaqtar Qobda betine Ór Altaıdan asyp kelip, el aǵalary, bı mollalary bastap meshit saldyryp bala oqyta bastaǵan eken»[ Mońǵolıa Musylman Uıymdar Odaǵy. «Imandylyq qaınary» ÝB.2010, 14-bet]. Osy tusta Kereı qazaqtary arasynan shyqqan belgili aǵartýshy, dinı ǵulama Aqyt qajy Úlimji uly (1867-1940) halyqtyń sanasyn oıatyp, el arasyna rýhanı nasıhattar júrgizdi. «Aqyt qajy Úlimji uly Qobda betindegi aýyldar arasynda mollalyq istedi, bir top dindardy Mekke, Medınege ertip bardy. Ásirese Aqyttyń qazaq ádebıetin damytýdaǵy dindarlyq óleń, qıssalar jazyp Islam dinin taratýdaǵy orny bólek»[ Shynaı Rahmet uly. «Mońǵolıadaǵy qazaq halqy», ÝB. 2007, 221-bet]. Bir qatar derekterden halyq arasynda qasıetti dinimiz úshin aıanbaı ter tókken molla, dindar adamdardyń da kóp bolǵanyn baıqaımyz. Mońǵolıada 1937-1938 jyldary etek alǵan «esergúú» dep atalatyn saıası nábet bastalyp dindi joıýý baǵytyndaǵy sosıalızm atanǵan dáýirdegi ıdeologıa, asyra silteýshilik Islam dininiń meshit, medireseleri men dindar aǵa býynǵa qyrǵıdaı tıip mollalar, din janashyrlary bolǵan kóptegen adamdar jazyqsyz jazalanyp qurban boldy. Osyndaı aýyr kúnder keshse de qasıetti dinimizdi, ıslamı josyndardy qarapaıym halyq joımady, júregin de saqtap, sanasynda toqydy. 1990 jyldardan demokratıalyq jańasha ózgerister dinı oryndardy qaıta qurýǵa múmkindik týǵyzyp, dinge degen nanym, dinimizdi qaıta bekite tústi. 1990 jyly Mońǵolıa Musylman Qoǵamy (MMQ) quryldy. Dinimizdi qaıta jandandyryp, ımandylyqqa bet burys jasaýǵa atalmysh qoǵamnyń qosqan úlesi zor. MMQ-yn qurýǵa birden-bir sebepker bolǵan azamat dıplomat Saıran qajy Qadyruly boldy. Qazirgi tańda Ýlaanbaatar, Baıan-Ólgıı aımaǵynda jáne barlyq sumyn ortalyǵynda meshit, medireseler qyzmet jasaıdy. Ýlaanbaatar qalasyndaǵy «El Birligi» beıresimı uıymynyń atqarýshy ákimi Jeńisbek qajy Qabıdoldauly qatarly azamattardyń bastamasymen Túrikıa memleketiniń halyqaralyq qaırymdylyq qorymen birlesip 2009 jyly Ýlaanbaatar qalasyna, 2010 jyly Nalaıh qalasyna záýlim meshit salyp jamaǵattyń ıslamı sharttaryn oryndaýǵa múmkindik jasap qyzmet atqarýda. Joǵardaǵy barlyq dinı uıymdarda kópdegen shákirit tárbıelenip, dinı bilim ıgerýde.

Oqý, bilim
«Ulttyń saqtalýyna da, joǵalýyna da sebep bolatyn nárseniń eń qýattysy – til» dep Ahmet Baıtursynov aıtqandaı Mońǵolıa qazaqtary XIX ǵasyrda «Sýly jázıt», HH ǵasyrdyń basynda Ahmet Baıtursynovtyń «Arabsha tóte jazýyn», 1930 jyldary «latın», 1940 jyldan «krıllshe» qazaq ǵarypyn paıdalanyp saýatsyzdyq qaranǵylyǵyna ushyramaı kózi ashyq boldy. «Mońǵol úkimetiniń 1939 jyly 28-aqpan kúngi jınalysy jáne memlekettik kishi quryltaıdyń 17-qaýlysy boıynsha Qobda aımaǵyndaǵy qazaqtardyń bilim, mádenıet isin Qazaqstannyń jańa latın jazýy arqyly júgizý týraly sheshim qabyldaǵan. Qazaqtar budan buryn isti arab jazýymen júrgizip kelgen bolatyn»[ Zardyhan Qınaıatuly. «Jylaǵan jyldar shejiresi», Almaty, 1995. 112-bet]. Ol kezdegi bala oqytýdyń basty júıesi–úıde oqytý boldy. Sonymen qatar mektep ashyp, aýyl balalaryn biriktirip te oqytty. Máselen,Tulba sumyny jerinde Bardam bı 1890 jyly mektep ashyp, Aqyt Úlimjiulyn shaqyryp ákelip, balalarǵa sabaq bergizedi. Osynyń nátıjesinde hat tanıtyn adamdar sany ósip, halyq saýatyn ashýǵa kóp paıdasy tıedi. «1929 jyly Buǵy bastaýysh mektebinde 60, Botaǵara hoshýýnynyń Tulbadaǵy bastaýysh mektebinde 40-taı bala oqıdy. 1930 jyly Qazaqstannan Shárip Ótepov, Abaı Qasymov, Berdiqoja, Qaıyrbaı jáne Shárip pen Abaıdyń zaıyptary birigip alty adam keledi. Olar kelisimen Ýlaanhýsqa kóptegen balalardy jınap, mektep ashyp, Qaıyrbaı, Shárip, Baımuqamet molla sabaќ úıretedi. Osy jyldardan bastap, qazaq jastaryn oqýǵa attandyra bastaıdy»[ Hýrmethan Muhamadıuly. «Mońǵolıadaǵy qazaq etnıkalyq tobynyń qalyptasýy men damýy», Almaty, 2000. 206-bet] 1931 jyldardan qazaq tilinde aılyq kýrster, mektepter ashyla bastaǵan. «Mektep sany jyl saın ósip otyrdy. 1941 jyly aımaq kóleminde 695 oqýshysy bar 11 bastaýysh mektep jumys istedi. 1942 jyly aımaq ortalyǵynda muǵalimder daıarlaıtyn qysqa merizimdi kýrs ashylyp, osy kýrsqa jáne keleshek orta mektepterge muǵalimder daıarlaý maqsatymen Qazaqstannan bilikti muǵalimder shaqyryldy. Qazaqstandyq bul muǵalimder qazaq mektepterinde jáne teatrda 1950 jyldyń orta shebine deıin qyzmet atqardy»[ Zardyhan Qınaıatuly. «Mońǵolıadaǵy qazaqtar», Almaty.,2001, 189-bet.]. Qazir krıllge negizdelgen qazaq jáne Mońǵol jazýlaryn qosa, jettik meńgeredi. «Baıan-Ólgıı aımaǵynda 40-tan astam orta jáne bastaýysh mektepterde 1000-nan astam ustazdar qyzmet jasap, 24000-nan astam oqýshylarǵa ulttyq-qazaq tilinde dáris berip oqý aǵartý isin júrgizip ortyr»[ Sulan Táýkeıuly. «Ult mádenıetiniń ulaǵatty ordasy» Bes Boǵda jýrnaly, ÝB.2011, 10-bet]. Bul ulttyq tilimizdi saqtap qalýǵa aıryqsha áser etetini belgili.
Aýyz jáne jazba ádebıetimiz
Mońǵolıa qazaqtary arasynda sýryp salma aqyn, aýzy dýaly sheshender men kózi ashyq kósemder, kúmis kómeı, jez tańdaı ánshilerde az bolǵan joq. Aqyn Q.Taýdanbek, B.Tólebaı, İ.Ońashybaı. B.Aqtan, Q.Meshel, Sh.Jeńsikbaı, T.Burqasyn, kúıshi M.Berdibaı, A.Isabaı, S.Saǵynǵan, Q.Dolambaı, sybyzǵyshy Sh.Qumaqaılar XIX-XX ǵasyr almasý dáýirinde Qobda qazaǵynyń ishinde ómir súrip sol halyqtyń joǵyn joqtap, jyryn jyrlaǵan jandar.
Mońǵolıa qazaqtarynyń jazba ádebıeti 1940 jyldan bastalyp, 1950 jyldary B.Aqtan, M.Qurmanqan, Q.Mahfýz, D.Danıal, J.Arǵynbaı, S.Maǵaýıa qatarly aqyn jazýshylar kósh basy bolsa, 1960 jyldary J.Baıyt, Q.Shabdarbaı, İ.Iakı, B.Imashhan, Q.Daıyn, Sh.Zýqaı sıaqty orta býyn ókilderi jalǵasyp, 1970 jyldary J.Kákeı, Sh.Jámlıha, O.Soltaqan, Q.Toılybaı. T.Sultan, A.Aqyn, R.Shynaı, M.Zúlkafıl, T.Bodaýqan, R.Suraǵan, Q.Baıyt qatarly kelesi tolqyndar tolyqtyryp, jazba ádebıetiniń jańa zamandyq ozyq úlgisin jasady. Aýyz jáne jazba ádebıetin zertteýshi ǵalym Q.Qabıdash, J.Qýanǵan, J.Qınalǵan sıaqty ǵalymdar týyp shyqty. 1955 jyly Ólgııde ádebı úıirme qurylyp, 1968 jyly ol Mońǵolıa Jazýshylar Odaǵynyń bólimi bolyp, odan osy uıym 1957 jyldan «Jańa talap», 1970 jyldan «Shuǵyla» atty kórkem ádebı jýrnaly shyǵarýy Mońǵolıadaǵy qazaq ádebıet salasynyń damýyna zor úles qosty.
Baspa jáne aqparat
Alǵash 1941 jyly Baıan-Ólgıı aımaǵynyń azamattaryna hat tanytý maqsatymen qazaq baspasynyń bólimi ornaýy qazaq tilinde gazet shyǵarýǵa úlken yqpalyn tıgizdi. 1941 jyly 19-jeltoqsanda qazaq tilinde elimizdiń tuńǵysh gazeti jergilikti gazeti «Órkendeý» 500 danamen jaryq kórdi. 1942 jyldan «Úgitshi» jýrnalyy jáne úgit nasıhat paraqtaryn shyǵara bastaǵan. «1947 jyly qazaq baspa sózi úshin eleýli eki birdeı oqıǵa boldy. Osy jyly Ýlaanbaatar radıosynan aptasyna bir ret qazaq tilinde radıo habar beretin bolyp, onyń bas redaktoryna sol kezde Partıanyń joǵarǵy mektebinde oqytýshy qyzmetin atqaratyn S.Qabyshaı taǵaıyndalsa, Ýlaanbaatar qalasynda memlekettik baspahanasynyń janynda qazaq tilinde kitap, gazet shyǵaratyn bólim ornady»[ M.Zúlkafıl. «Baıan-Ólgıı aımaǵynyń buqaralyq baspasózi jáne onyń kókeıtesti máseleleri», Tarlan Taǵzym jýrnaly, №1, 6-bet.]. 1957 jyldan «Órkendeý» gazetin «Jańa Ómir» degen atpen shyǵarylyp aımaǵymyzdyń barlyq sumyndarynda taratyla bastady. 2002 jyldan «Jańa Dáýir» gazeti degen atpen shyǵa bastady. Osy gazettiń janynda 1944 jyly alǵash ret qazaq jazýshylarynyń kórkem ádebıet úıirmesi ornap jetekshisine áıgili aqyn Aqtan Babıuly taǵaıyndaldy. 1956 jyldan «Jańa talap» (1969 jyldan «Shuǵyla» atanǵan) atty ádebı-kórkem jýrnaly shyǵa bastaǵan.
1961 jyly Chehoslovakıa eliniń kómegimen Baıan-Ólgıı aımaǵyna baılanys kesheginiń irge tasy qalanyp 1964 jyly 365 m bıiktikte antena ornatyldy. 1965 jyly Ólgeı qalasynda Radıo stansıasy ornap, kún saıyn bir saǵat, qazaq tilinde habar júrgizip keledi. Bul tek aımaǵymyzda ǵana emes elimizdegi tuńǵysh jergilikti radıo stansıasy edi. 2004 jyly Ólgıı radıosy men «Jańa dáýir» gazeti, «Shuǵyla» jýrnaly, TVK-10 televızıasy birikken basshylyqqa ótip «Aqparat baspasóz ortalyǵy» degen atpen jumystaıtyn sheshim qabyldanady. Sońǵy jyldary Mońǵolıa qazaqtary Qazaqstan, Shynjan televızıasynyń qazaq tiliniń arnalarymen qatar halqaralyq ár tildegi tele arnalardy qabyldaıtyn tolyq múmkindikke ıe boldy. Qazirgi jaǵydaımen elimizdiń Ulttyq buqaralyq radıo televızıasynyń Baıan-Ólgıı aımaǵyndaǵy bólimi, ıaǵnı aımaqtyń radıo habar redaksıasy, 2006 jyly ornaǵan ULTV jeke menshik televızıasy, 2010 jyldan «Derbes», «Naz» televızıasy qatarly buqaralyq aqparattyq quraldar qyzmet atqarýda. 2008 jyly Mońǵoldyń Ulttyq telearnasynan «TV tolqyn» atty telejýrnalyn aptasyna bir ret jarty saǵat ýaqytymen turaqty shyǵara bastaǵan-dy. Biraq sońǵy jyldary ár túrli sebepterge baılanysty osy telejýrnaldy jaýyp 2012 jyldan bastap BUU-nyń IýNESKO-nyń qoldaýymen júrgizilgen jobanyń nátıjesinde Mońǵoldyń Ulttyq telearnasynyń ekinshi arnasy arqyly az ult, ókilderiniń ana tilinde habar júrgize bastaǵany ult ókilderi úshin óte jaqsy bastama boldy. Qazir aptasyna bir ret ulttyq tele arnasynan jáne radıo habarynan jarty saǵattyq «TV tolqyn», «Tolqyn» baǵdarlamasy jáne kún saıyn mońǵol tilindegi habarlardy qazaqshaǵa aýdaryp 10 mınýttyq qysqa habarlar berip otyr. Baspa aqparat salasyndaǵy jetken jetistikter Mońǵolıa qazaqtarynyń rýhanı talabyna saı ulttyq tilde ár jaqty habar, aqparat qabyldaý quqyǵyn týǵyzyp otyr.
Sahnalyq óner
1940 jyly ulttyq Baıan-Ólgıı aımaǵy ornaǵan kezden aımaqtyq klýbtyń irge tasy qalanyp, osy klýbtyń alǵashqy mengerýshisi bolyp Aqtan Babıuly jumystady. Odan 1956 jyly Baıan-Ólgıı aımaǵynda Mýzykaly Drama Teatry ornap qazaqtyń ult aspaptar orkestiri qurylýy ulttyq ónerimizdiń bıikke samǵaýyna kúshti yqpal kórsetti. Sodan beri, ulttyq ánshi, kúıshi, sybyzǵyshy, bıshi, mamandy akter, mýzykanttardyń birneshe legi ósip jetildi.
Baıan-Ólgıı aımaǵynyń ulttyq Mýzyka Drama Teatrynyń kıeli sahanasynan Mońǵolıanyń Halyq artıseri: J.Qıbatdolda, Á.Qabylash, A.Mońǵolhan. Mońǵolıanyń Eńbek sińirgen artıseri: T.Dúısenbi, B.Qaıjamal, J.Qadý, J.Tóleýqan, D.Qusaıyn, Q.Chapaı, Q.Óserhan qatarly ónerdiń shamyn jaqqan ne bir bulbuldar týyp shyqty. Olardyń ónerin kelesi birneshe býyn iz basarlary jalǵastyrdy. Aımaq teatry Mońǵolıa, Qazaqstan avtorlary men álemniń klasıkalyq kóptegen dramalaryn sahanaǵa qoıýýy elimiz ben ultymyzdyń zor maqtanyshy boldy. Qazaq degen asa ánshi halyq kúıshi halyq. Mońǵolıa qazaqtarynyń arasynda aıtylatyn halyq ánderi kóp-aq. Sazger kúıshi Qabykeı Aqmeruly, aqyn Imashhan Baıbatyruly, sazger Musaıf Qusaıynulynyń jınaqtap basqarýymen 1965, 1972, 1983 jyldary Baıan-Ólgııde jaryq kórgen «Mońǵolıa qazaqtarynyń halyq ánderi» atty jınaqqa 400-ge jýyq án kirgen. Qobda qazaqtarynyń ánderinde qazaq halqynyń qara óleń saryny, el-jerin ańsaý, artta qalǵan ata-anaǵa, týys týǵandarǵa arnaý, zaman aǵymyn, aıttyrǵan jardy, jaqsy at pen qyran qusty, irge tepken jańa mekeniń maqtaýy basym. Kópshiliginiń áni jalpy qazaqtyń halyq áni de, sózi Qobda betindegi qazaqtar ómirine tán. Bul, árıne qazaq qaı elde, qaı buryshta júrse de jalpy qazaqtyń rýhanı ómirinen qol úzbegenniń belgisi.
Minekı aǵaıyn! Az ultymyz ár daıym basqadarǵa bodan bolmaı óziniń asyl dinin ardaqtap, ana tilin qasterlep, qazaqı salt-sana, ádet-ǵurpyn bıik ustap, mádenıet pen ónerdiń qaımaǵyn buzbady. Qarapaıym turǵydan aıtsaq halqymyz rýhanı jaqtan esh shóldemedi, sol zamannan beri materıaldyq turmysymyz da «kóppen kórgen uly toı» degendeı oıdaǵydaı jaqsy. Mońǵol aǵaıyndarmen terezemiz teń. Assaq tórinde, qalsaq syrmaq shetindemiz. Ǵasyrlar boıy ata – babalarymyz ultymyzlyń «jaqsysyn asyryp, jamanyn jasyryp», salt-sana, ádet-ǵurpyn, asyl dinin, ana-tilin ardaqtap sol úshin basyn báı tigip, báz qalpynda saqtap, qasterlep keldi. Basqaǵa bodan bolmaı namys týyn bıik ustady.
Endigi úles bizge amanat! Bul bizdiń eldigimiz ben teńdigimizdi kórsetip turatyn sara jol, ult jandylyq namysqoı minezimiz ben qaısar qasıetterimizdiń kýási dep oılaımyn. Osy qaımaǵy buzylmaı bizge jetken rýhanı baılyǵymyzdy joımaı, keleshek jastardyń jyrǵaýly tirshiligi men jarqyn bolashaǵy úshin asyl dinimiz ben ana-tilimizdi qasterlep, ár daıym bereke-birlikte bolyp, ultymyzdy qorǵaı bileıik, ardaqty Aǵaıyn!
Qazaǵymnyń rýhy bıik bolyp, kún saıyn órkendeı bersin! Alla sátine jazǵaı!

Shynarbek Seıithanuly,

Tarıh ǵylymynyń magıstranty

kereı saıtynan alyndy

6alash usyndy