Jazýshy, dramatýrg Rahymjan Otarbaevtyń (1956-2018 j.j.) oı-tolǵamdary
***
Ádebıette biz ýyzyna jaryǵan tulǵalardyń sarqytyn ishtik. Endigiler neni jalap-juqtar eken?!
***
Abaı atam “Qartaıdyq, qaıǵy oıladyq, ulǵaıdy arman” dep qyryq jastan óte bere jazypty. Naǵyz qaıraty tasqan kez ǵoı. Nege olaı aıtty dep kóp oılandym. Aqyry ózinen jasy úlken Dilda sheshemizdi alǵan soń kóńili qartaıyp qalǵan shyǵar dep sheshtim.
***
Toı-topyrda jastarǵa jurt sıaqty “Baqytty bolyńdar” dep tilek aıtamyn. Baqyttyń ne ekenin shyndap kelgende ózim de bilmeımin. Bálkim, bizdiń jaqta joq zat shyǵar?!
***
Bir qomaǵaı etke qaqalyp ólip-tirilip jatyp aıtsa kerek: “Bul qaqalý qaqalý ma, qaqalý dep Jańqaladaǵy qaqalýymdy aıt!” dep. Sol aıtqandaı, bizdiń ótirik degen ne, táıiri, samaýyrynnyń kerneıin, qazannyń qaqpaǵyn jymqyrǵan aýyl-úıdiń urysy sıaqty usaq-túıek birdeńe. Ótirik dep joǵary jaqtaǵy ótirikti aıt, shirkin!
***
Qazaqtyń talǵamsyzdyǵynan, shashpalyǵynan sharshadym. Deni durys sóz aıtatyn adam joq! Árıne, tóbelerine kóterip, dańqymdy asyrǵan bul qazaqqa ókpem joq! Biraq, dańǵoılyǵyn, dúmbilezdigin kórgende, qulaǵymdy basyp, qashyp ketsem deımin.
***
Óz ortasynda sonshama jekkórinishti adam. Biraq jylan qusap jorǵalap júgirip kirmeıtin esigi, almaıtyn marapaty joq. Yzalanyp otyryp-aq razy bolasyń.
***
Bizdiń qazaq baılyqtyń balalyq aýrýynan aıyǵa almaı júr. Bir kishkene pendeýı tirlikten joǵary kóterilýge bolmaı ma? Kishkene rýhanı turǵydan oılanýǵa ne kedergi?
***
Jerdiń kóbi satylyp ketti. Molasyz qalarmyn dep qoryqtym. Sóıtip, Atyraýdan jer aldym. Qala syrty. Ózimmen-ózim ońasha. Raqat. Jurtym ne tyndyryp, ne búldirip jatyr, bárin bilip jatamyn.
***
Men qazaqtyń sózin qoıdaı órgizetin adammyn. Tańqalmańyz, ana tilimizdiń shuraıly tirkesterin toptastyryp bir qoraǵa qamaı alamyn.
***
Aqyl – azap. Iesine kún bermeıdi. Qazirgi zamanda aqylsyzdyq, topastyq Allanyń bergen úlken syıy sıaqty…
***
Ananyń atasy, mynanyń babasy aıtqan nemese bı, sheshen, jyraýlardyń jyry jınaqtalǵan qalyń kitapty qazir kim oqıdy? Keshirińiz, álem bizdiń sóz ben mátin ǵana terilgen shımaı-shatpaǵymyzǵa pysqyrmaıdy.
***
Baıaǵyda bizdiń aýylda bir ápendi shal bar edi. Ózi túshkirip, óz-ózine “Sábıdeı muńsyz bol!” dep qoshemet aıtyp otyratyn. Kelemejdep kúletin ek. Beker eken…
***
Bir jazýshy jańa jazǵan romanyn oqýǵa bergen. Áli jaryq kórmegen. Qoljazba kúıinde. Oqydym. Túk tappadym. Sújet álsiz, keıipkerler daralanbaǵan, sózi dámsiz, sóılemi kibirtik… Eń bastysy, aıtar oı joq. “Talqylaý bolǵaly jatyr. Qatys, kóke. Dushpanym az emes. Taba qylma. Seniń sóziń dári bop tur. Bir erkin kósilshi” dep álgi avtor jan-jaǵymnan kópshik laqtyrsyn. Qalaı erip ketkenimdi bilmeımin. Bir es jısam, “Mundaı roman kúnde týyp jatqan joq” dep saırap otyrmyn.
***
Men sizge bir qyzyq aıtaıyn, «Abaı joly» romany endigi ýaqytta júz jerden jarnamalap, myń jerden tyqpalasań da báribir oqylmaıdy. Baı-shonjardyń balasynyń ár jerge baryp keńes qylyp, jıyn-toı ótkizgeni kimge kerek?
***
Arqasyna altyn artqan kez kelgen esek patsha saraıyna erkin kiredi. Bul – ápsana. Óz basym patsha saraıyn da, kirip-shyǵyp júrgen esekterdi de kóp kórdim.
***
Osydan birneshe jyl buryn “Babalar sózi” atty 100 tomdyq eńbek shyǵaryldy dep buqaralyq aqparat quraldary bórkin aspanǵa atty. “Iapyr-aı” dep qaıran qaldym. Babalarymyz qazaqty ushpaqqa shyǵaratyn júz tomdyq sóz aıtyp ketse, biz nege osynshama sorlap júrmiz?! Júz tomdyq ádebıetimiz bolǵanda álem bizdiń tabanymyzdyń astynda janshylyp qalar edi. Suryptap, iriktep kelgende babalardyń qundy pikiri úsh tomdyq qana bolady.
***
Meni Ǵabıt Músirepovtyń mektebinen shyqqan jazýshy dep jatady, biraq men ózimdi Beıimbet Maılınniń shákirtimin dep esepteımin.
***
Bireý ıtin ótirik aıtaqtap, ábden yǵyr etse kerek. Qoıyna qasqyr shaýyp, aıtaqtasa attap baspaıdy deıdi. Sonda álgi “Olla-bılla aıtaq” dep aıqaılaıtyn kórinedi. Aıtaq kóbeıgen zaman ǵoı. Qaısysyna shaba berersiń.
***
Ǵun babalar qytaılarǵa: “Myqty bolsańdar qala, qorǵan salmańdar. Ol – qorqaqtyń isi. Ashyq maıdan dalasynda kezdeseıik” depti desedi. Qara jerdi tósenish, kók aspandy jamylǵy kórip jaýyna jalańash shapqan sol kókelerimiz aqyry tarydaı shashylyp ketken joq pa?
***
Jaryqtyq ákemniń bir sózi áli kúnge qabyrǵama aıazdaı batady. “Qanshama kitap jazdyń, balam. Sonda da ákeńe durystap bir hat jazbaı qoıdyń-aý” degen.
***
Bir semiz baı kúmis shaqshasyn joǵaltyp alyp, eki kún boıy izdepti. Aınalasyn azan-qazan ǵyp. Baqsa, qarnynyń qatparyna qystyrylyp qalǵan eken. Biz de sol kúmis shaqsha sıaqtymyz ǵoı… Qashan taýyp alaryn?!
***
Taǵy da qaıtalaıyn, biz táýelsizdigimizdiń jıyrma jylynda memleketimizdi qalyptastyrdyq. Ásire patrıottar jetip artylady. Biraq memleketshil tulǵalardy qalyptastyra alǵan joqpyz.
***
Ádemi shapanǵa jamaý japsyrǵandar kókı beredi.
***
Iassaýı ilimi, Abaı óleńderi men qarasózderi ıdeologıa bolyp jarytpaıdy. Olardyń tárbıelik mánin basqasha paıdalanýymyz kerek. Al ıdeologıanyń kómekshi quraly bolǵan ádebıet shyn ádebıet emes. Ol óz betinshe damýy kerek.
***
Tańerteń aınaǵa qaraımyn. Betinde ıt tirliktiń izi qalǵan bir shal turady. Basymdy alyp qashamyn. Barlyq jas dáýren aınanyń arǵy jaǵynda qalǵan sıaqty.
***
“Myńmen jalǵyz alystym kiná qoıma” dep oqýshy kezimde Abaı óleńin saýdyratyp oqyp jatqanmyn. Atam pesh túbinde qamshy órip otyrǵan. Qulaǵy túrik eken. Qaıta oqytty. Saqalyn saýyp oılanyp qaldy. “Bálkim, myń emes, muń bolar? Myńmen alysqannan góri muńmen alysqan kúshtirek”” dep qalsyn. Anyǵyn kim bilsin. Dese de atam ýáji esimnen ketpeıdi.
***
Úıde jylqynyń músini men sýreti kóp. Solarǵa aıalap qaraımyn da otyramyn. Erteńdi-kesh at arqasynan túspeı taqymy aq sor bop, qoltyǵy ter sasyp ketken qara shaldardyń urpaǵy ek. Qalada taýyqtyń butyn jep, almanyń shyrynyn ishken bizderde ne irilik qaldy deısiń?
***
Qaraly jerge kep, kóńil demegen azamattardyń deni “Qaıyrly bolsyn” dep jatady. Ólimniń qaıyrly, shapaǵatty bolǵanyn qaıdan kórdik? Baıaǵynyń shaldary “Aqyrynyń qaıyryn bersin”» dep jatatyn. “Aqyrynyń”…
***
Baqytsyz eldiń batyrlary kóp. Olar sony áli kúnge qorǵanysh kóredi.
***
“Qazaq ádebıeti” gazetine jumysqa turdym. Odaqqa kúnde toıǵa baratyndaı syqıyp baramyz. Óıtkeni “Altyn juldyzyn” taǵyp, qazaq ádebıetiniń klassıgi Ǵabıt Músirepov keledi. Qolyna kishkentaı jonyp alǵan taıaǵy bar, Qarǵalydan tramvaımen Ǵabıden Mustafın jetedi. Aqbas býradaı jelkildep Tahaýı Ahtanov shyǵady. Aldyna kelgendi teýip, artyna kelgendi tistep, álemge aty ketken klasıktiń biri Ábdijámil Nurpeıisov júredi. Óńkeı ımperıalyq tilde sóıleıtinderdiń qorshaýynda júretin Oljas aǵamyz turady. Qońyraý taqqan quba nardaı Ábish aǵa kele jatady. Poezıa padıshasy Farıza apamdy kórem.
***
Sóz de sý sıaqty. Keıde burqyrap boı bermeı ketedi. Keıde aqpaı qalady.
***
“Jaqsy da bir tómpeshik, jaman da bir tómpeshik. Nesin aıtasyń” dep bazarda alma satyp turǵan bir áıel sampyldap jatty. Oılanyp turyp qaldym. Keıbir aqyldy aǵalarymnyń aýzynan osy sózdi estı almaı qoıǵanmyn.
***
Men – rýhanı ash adammyn. Túıe japyraqtyń kóleńkesindeı qysqa kúnde qyryq qubylǵan jandar mezi qyldy.
***
Qazaq paıdakúnem emes. Barynsha márt, sahı. Biraq qaqalyp qalsa da, Qudaıdan birdeńe dámetedi. Qyzyq kórinis!
***
Kóp adam meni túsinbedi. Men de túsinikti bolýǵa tyryspadym. Kiná ózimnen shyǵar. Biraq bu qazaqqa tym túsinikti bolsań da qıyn. Qoınyńnan kiredi, qonyshyńnan shyǵady. Ózimiz ǵoı dep qurtady. Arqańnan tarsyldatyp qaqqanda kóziń shyǵyp kete jazdaıdy. Odan da ózge bop júrgen tynysh.
derekkóz: baribar.kz portalynan
