1976 jyldyń qońyz kúzi. Naqtyraq aıtsaq, qyrkúıek aıynyń 16-shy juldyzy. Bıyl Eravanǵa kúzdiń yzǵary erte tústi. Jyldaǵydaı qyrkúıekte tamyljyp turatyn, jaımashýaq atymen joq. Qalanyń surǵylt kóshesine kóktegi maqta bult qulap túsken be dersiz, qaptaı jaıylǵan bozǵylt tumannyń arasynan qala kólikteri áýpirimdep jol taýyp asyqpaı jyljıdy...
Qalany janaı aqqan Araks, Eravan ózenderi tasyǵan kezde qarǵyn sýdan qalany qorǵaý úshin salynǵan bıik dambanyń qoltyq-qolatyna buqqan sýdyń betine qabyrshyqtanyp, muzqaımaq túsken. Bul mańǵa adamdar kóp kele bermeıdi. Óıtkeni, ózenge quıylǵan ónerkásip qaldyqtarynyń kúlimsi ıisi ańqyp turady.
Bıik dambany boılap jalǵyz adam júgirip bara jatty. Onyń kúndegi ádeti. Ústinde matasy qalyń sporttyq kostúm. Arshyndap alǵa umtylady. Qarsy aldynan syzyla soqqan yzǵarǵa tershigen mańdaıyn súıgizip, eti qyzǵan tulpardaı qos tanaýynan jyly demi atqylap, or qoıandaı orǵıdy kep. Bul adam – 1953 jyly týǵan, júzýden álemniń 17 dúrkin chempıony, álem rekordyn 11 ret jańartqan, Eýropanyń 13 dúrkin jeńimpazy, KSRO kýbogy men birinshilikterinde aldyna jan salmaǵan ataqty sportshy – Shavarsh Karapetán bolatyn. Karapetándy kúlli álem jurty biletin. Ol baǵyndyrmaǵan bıik qalmaǵan. Biraq myna ǵalamda ol da baǵyndyra almaıtyn bıikter bar eken...
Kenet arqa tusynan kúrs etken qatty dybys shyqty. Júgirip kele jatqan Karapetán jalt burylyp artyna qarady. Qudaı saqtasyn! Dambanyń temir jıegine arqandaýly troleıbýs soǵylypty. İshinde lyq toly jolaýshysy bar, alyp mashına aspaqtalǵan jibin úzip, tereń ózenge qaraı qulap barady. Ókirgen, baqyrǵan adamdardyń janaıqaıy sportshynyń qulaǵyna kelip jetti. Ómir men ólim arasyndaǵy arpalys...
Áp-sátte tereńdigi 10 metr ıirimge troleıbýs tumsyǵymen shanshylyp tústi de, kózdi ashyp-jumǵansha zý etip batyp ketti. Sýdyń betinde kári kempirdiń ájimindeı aıǵyzdalǵan izi qaldy. Ári-beriden soń ol da joǵaldy.
Karapetán bir sekýndta oılanyp jatpady, ústindegi sý tartatyn mata kostúmin laqtyryp jiberip, ıirimge qaraı biraq yrǵydy. Sý laı túkte kórinbeıdi. Ózeniń túbinen qoparylǵan shógindi álemtapyraq. Shavarsh janushyryp súńgip keledi. Troleıbýstyń artqy terezesin tapty. Bir teýip ony syndyrdy. Kóztúrkisiz laıdyń arasynan qolyna ilingen adamdy súırep jaǵaǵa shyǵardy. Esinen tanyp qalǵan beıbaqty dambanyń erneýine súıeı salyp qaıta súńgidi. Taǵy bir adamdy alyp shyqty... Osylaı qutqarý isi jalǵasa berdi. Batpaqty sýdyń astynda, on metr tereńde, ólim men ómir úshin arpalysqan qan maıdan... kóz aldyna elestetip kórińiz... sýǵa batqan 92 jolaýshynyń taǵdyry.
Bul oqıǵa jaıly kezinde barlyq gazet-jýrnaldar jazdy. Dúnıe júzi tań qaldy. Karapetánnyń jankeshti erliginiń arqasynda 20 adamnyń ómiri saqtaldy. Ókinishtisi, bul 20 tiri qalǵandary, áıtpegende qutqarǵandarynyń ishinen sý betine jansyz shyqqandary qanshama.
Shavarsh adamdardy qutqaryp, arpalysyp jatqan da, jaǵaǵa jınalǵan jurt sportshynyń denesiniń qyp-qyzyl qanǵa bókkenin kórip turdy. Ol ár súńgigen saıyn synǵan áınektiń jaryqshaqtary denesine jaraqat salyp otyrdy. 20 mınýttan astam muzdaı sýdyń astynda arpalysý myń jerden álem chempıony bolsań da ońaı emes. Odan árige Shavarshtyń shamasy jetpedi. Esinen tanyp qulap tústi. Asa aýyr jaǵdaıda aýrýhanaǵa jetkizildi.
Dárigerlerdiń Karapetánǵa qoıǵan dıagnozy: eki ókpesinen qabat sýyq tıgen jáne óte kúrdeli túrde. Sondaı-aq, keshikpeı qanyna qaterli ý ótip ketkeni anyqtaldy. Ol jantalasyp júrip dambanyń laı sýyna tógilgen qoqystardan taraǵan ýly vırýsqa tap bolǵan eken.
Sportshynyń ómirin qutqaryp qalý úshin Odaqtyń bilimdi dárigerleri at salysty. Aqyrynda qutqaryp qaldy. Biraq, budan bylaı onyń sportpen aınalysýy jaıly sóz bolǵan joq. Dárilerler Karapetánǵa múgedektigi týraly anyqtamany qolyna ustatyp aýrýhanadan shyǵardy. Gazetter «Karapetán teńdessiz talantyn Erevannyń laı sýyna tunshyqtyrdy» dep jazyp jatty. Buryn-sońdy teńdessiz ataq-dańqqa bólenip turǵan sátinde sportty tastap ketý tarıhta bolmaǵan oqıǵa. Biraq, eshkimde myna oqıǵadan keıin Karapetánǵa «sportty nege tastap kettiń?» dep aıta almady, aıta almaıdy da.
Osylaı talantyn jerlegen ataqty sportshy bir kúnde múgedektiń zeınetaqysyna qarap qaldy. Biraq, týmysy qajyrly jigit Máskeýge kelip, aıaq kıim jóndeıtin sheberhana ashyp jańa kásipke kiristi. Arada birshama ýaqyt ótip oqıǵanyń isik-jeligi basylǵan soń Shavarsh Karapetán joǵarydaǵy oqıǵa jaıly eske ala otyryp, meniń sporttyq daıyndyǵym myń jerden óte joǵary deńgeıde bolǵanymen, belgili bir ýaqyttan artyq tótep bere almasymdy sýǵa alǵash túskende-aq bildim. Bir ret laıdyń arasynan syıpalap júrip, qolyma ilingen jumsaq zatty súırep shyqtym. Ol troleıbýstyń arty oryndyǵynyń kópshigi eken. Qandaı ókinishti meniń bir qateligim bir adamnyń ómirine tatydy. Eger qatelespesem taǵy bir adamnyń ómirin qutqarar edim. Sol jumsaq kópshik áli kúnge deıin túsime kiredi, depti.
Osy oqıǵany biz kezdeısoqtyq dep oılaımyz. Gazetter de solaı dep jazdy. Biraq Karapetán buny kezdeısoqtyq dep oılamaıdy eken. Ashyǵyn aıtqanda bul jigit jetistikke ábden toıyp-toıynyp, baǵyndyratyn bıik qalmaǵan soń, qudaıdan «endi menimen jarystyratyn neń bar, ony da eńserem» dep kúpirlikpen asyp-tasyp suraǵan edim dep, moıyndady. Al, qudaıdyń jibergeni joǵarydaǵy synaq.
Beken QAIRATULY
