1. ÓLARA
Eski aı bitip, jańa aı týǵanǵa deıingi aralyq. Aspanda aı kórinbeıtin kez. Ólaradaǵy aýa raıy, týar aıda qaıtalanady degen tájirbıe qalyptasqan. "Ólarada jaýyn- shashyn bolsa, týar aıda jaýyndy- shashyndy bolady" deıdi halqymyz. Bul boljam árqashan qatesiz kelip otyrǵan.
2. AMAL
Jyl on eki aıda aınalyp soǵyp túratyn ystyq pen sýyqty, qar men jańbyrdy, jel men borandy halysh bir sózben "Amal" dep ataǵan. Iaǵnı jyldyń ár mezgilderindegi tabıǵat qubylystarynyń ótkinshi ári tosyn, az ýaqytta bolyp ótetin ózgerisi men kórinisin jáne onyń birneshe túrlerin aıtqan. Ulttyq sandyq uǵymda jeti amal bar. Olar: 1.Kúnniń toqyraýy. 2.Qarashanyń qaıtýy. 3.Úrkerdiń batýy. 4.Muzdyń qatýy. 5.Kıiktiń mataýy. 6.Qys toqsan. 7. Aı toǵymy.
3. QUSQANATY
Naýryz aıynyń sońǵy kúnderinde jyl qustary da ushyp kele bastaıdy. Qustardyń kelýimen qar aralas jańbyr, sýyq jel turady. Muny el "qusqanaty" dep atap, amalǵa jatqyzǵan.
4. ALASAPYRAN
Kóktemde, naýryz aıynda, keıde sáýir aıynda qar kúrt erip, jer laısań bolyp, sharýashylyqqa qıyn kúnder týady. Osyndaı jaısyz, qolaısyz merzimdi "alasapyran" deıdi.
5. BESQONAQ
Jyl aıaǵynda, ıaǵnı naýryz aıynyń 17-21 kúnderi aralyǵynda bolatyn jaýyndy- shashyndy kúnder. Bul— ár jyly soǵyp ótetin sýyq ári laısań mezgil. Jurt besqonaqtan qatty saqtanyp, kútinip otyrǵan.
6. QYZYR QAMSHYSY
Sáýir aıynyń orta kezinen asa bere alǵash naızaǵaı oınaıdy, jańbyr jaýady, jer býsanady, ońtústikte jazdyń jaıly kúnderi bastalady. Osy sátterdegi naızaǵaıdyń jarqylyn halyq: "qyzyrdyń qamshysy shartyldady, qys ketti" dep esepteıdi.
6. TOBYLǴY JARǴAN
Sáýirdiń sońǵy kúnderinde 2-3 kúnge sozylatyn sýyq jel soǵady. Bul— tobylǵy búrshik jardy, ıaǵnı ósimdikter tamyr jaıdy, alǵashqy kók shyǵa bastady degen sóz.
7. QYZYL JUMYRTQA
Mamyr aıynyń alǵashqy onkúndiginde dala(sý) qustary balapanyn shyǵara bastaıdy. El aýzynda qyzyl jumyrtqa dep atalatyn osy kezderde 1-2 kúnge sozylatyn sýyq bolady.
8. QURALAIDYŃ SALQYNY
Mamyr aıynyń aıaǵynda bolatyn sýyq jel. Osy jelge qarsy kıik óz quralaılaryn (laǵyn) aıaqtandyryp, júgirtip, órgizedi. Kıiktiń jappaı tóldeýi 2-3 kúnnen aryǵa sozylmaıdy. Kıiktiń taǵy bir aıta keterlik erekshe qasıeti— onyń eshkisi kez kelgen quralaıdy emizip, baýyryna ala beredi. Kıik quralaıynyń dalada jetim, jalǵyz qalmaýy osydan. Alla taǵalanyń qudiretimen kıik tóldegen ýaqytta, qasqyrlar et jemeıdi.
9. ÚRKERDİŃ BATÝY
Maýsym aıynyń basynda úrkerdiń múlde kórinbeı ketýi. Keıde muny úrkerdiń jerge túsýi deıdi. Osydan keıin 40 kún shilde bastalady. "Úrker jerge túspeı jer qyzbaıdy" deıdi halyq juldyzshylary men esepshileri.
10. QYRYQ KÚN SHİLDE
Maýsym, shilde aıynda 40 kúnge sozylatyn ystyq. Osy aptapty kúnderge oraı halyq arasynda qyryq kún shilde dep atalatyn sanaqtyq ataý paıda bolǵan.
11. ÚRKERDİŃ TOLǴAǴY
Mal- janǵa jaıly kezeń, shilde aıynyń orta kezinde bastalady. Bul kezde úrker týady, jer qurǵap, shóp býyny qatyp, sarǵaıa bastaıdy.
12. TARAZYNYŃ TÝÝY
Tamyz aıynyń ortasynda aýa- raıy salqyn tartady, qoıý bult paıda bolyp, alǵashqy kúz nyshany biline bastaıdy. "Tarazy týsa- tań sýyr" degen pátel osyndaıdan shyqqan.
13. MIZAM SHÝAQ
Qyrkúıek aıynyń ekinshi onkúndiginde salqyn bastalady, jańbyr jaýady, túnde shóp basyna shyq túsedi. Osy kezderde kúndiz shýaqty kúnder de bolady. Dalada uzynan- uzaq mızamdar (ósimdik ulpasynan bolatyn, saǵym ispetti aq silbi)shubatylady. Mundaı jyly mezgilderdi "mızam shýaq" dep ataıdy.
14. SÚMBİLENİŃ TÝÝY
Súmbile juldyzynyń kórinetin mezgili. "Súmbile týsa- sý sýyr" deıdi halyq qaǵıdasy, ıaǵnı qyrkúıektiń sońǵy onkúndiginde kúz keledi, sýyqty kúnder, jaýyn bastalady.
15. QARASHANYŃ QAITÝY
Qarasha aıynda qus jyly jaqqa qaıta bastaıdy. Bul kezde alǵashqy qar túsedi, kún salqyndaıdy.
16. QYRBASTYŃ QYZYLY
Jeltoqsannyń basynda bolatyn alǵashqy aıaz. Qazaqstannyń soltústiginde qys erte túsedi. Bul kezderde qatty aıazdy sýyqtar bolady.
17. TEKENİŃ BURQAǴY
Jeltoqsannyń sońǵy onkúndiginde Qazaq dalasynda qatty boran soǵady. Dál osy kezle kıik tekesi matalady, ıaǵnı kıik kúıegi bastalady. Bul 2-3 kún ishinde tolyq aıaqtalady. Mamyr aıynyń aıaǵynda kıikterdiń laqtaýy 2-3 kúnnen árige sozylmaýy da osydan.
18. KÚNNİŃ TASÝY
Halyqtyń aıtýynda "kún boı kóterdi" deıtin ýaqyt qańtardyń alǵashqy kúnine sáıkes keledi. Bul kezde de aýa- raıy ózgeredi, qar jaýady nemese syrǵyma júredi.
19. QYS SHİLDESİ
Qańtardyń sońǵy kúnderinde qys kúshine enedi. "Tipý" dese, túkirik jerge túspeıtin saqyldaǵan sary aıaz bolady. Muny Qazaqtar "qys shildesi" dep ataǵan.
20. BÓRİSYRǴAQ
Aqpan aıynyń qysy da aqyryp keledi. At qulaǵy kórinbeıtin borandar osy aıda kúsh alady. Aı aıaǵyndaǵy syrǵaq pen qatty borandy kúnderderinde qasqyrlardyń uıyǵýy bastalady. Syrǵaq dep burshaqtan kishi, muzdy qar túıirshikterin aıtady. Kóne kóz qarıalar bul amaldyń ataýy osy bórige baılanysty ekenin aıtady.
Ádilbek Ómirzaqovtyń paraqshasynan
6alash usynady
