Jylqy jaıly jazyp júrgendikten, unamdy dúnıe kózge shalynsa, ony kóńilge túıip kópshiliktiń alqaýyna usynatyn ádetimiz bar. Jýyqta İİ dúnıejúzilik soǵys ardageriniń aýyzynan jazyp alǵan Fedossevıch degenniń esteligin oqydym. Onda qazaq jylqysy jaıly jaqsy málimet aıtylypty.
Soǵys bastalǵan 1941 jyldan bastap, maıdanǵa myńdaǵan jylqy mobılızasıalandy. Tabıǵı bolmasynan aıyrylmaı, qatań hám aýyspaly aýa raıyna kóndigip, úıir evolúsıasyn qatań saqtaý arqyly túp túısigi men aqyly aman saqtalǵan dala jylqysy qan maıdanda osy qasıetterimen jaýyngerlerdi qaıran qaldyrǵan eken.
- Jan balasy tózbeıtin qaqaǵan qys bolatyn, komandır «maıdanǵa kelgen jylqylardan miniske at alyńdar» dep buıyrdy. Baryp kórsek, bul jylqylar boıy alasa dala jabylary eken, - dep áńgimesin bastaǵan qart maıdanger aryqaraı: turqy qysqa attarǵa soldattardyń kóńiline tolmady. Men qalyń jylqynyń ishinen qaraboıly qarager atty tańdap minip aldym. Rota soldattary meni «Esek mingen Don Kıhot» dep ájýalaıtyndy shyǵardy.
Bizdiń rotanyń mindeti barlaýshylyq bolǵandyqtan ıt tumsyǵy ótpeıtin ný orman men adam balasy aıaq baspaǵan mı batpaqty jerlermen kóp júretin edik. Bir joly nemis áskeriniń tosqaýylyna tap boldyq. Qaıran qaragerim meni qarsha boraǵan oqtyń astynan aman alyp shyqty. Jaryqtyq qos qulaǵyn jymıtyp, buta-búrgendi jastanyp, ura-jyrany panalap, qaraǵaı-qaıyńdy saıalap jer baýyrlap shapqanyn kórseńiz ǵoı. Quıyndaı quıǵytqanda erdiń ústinde zorǵa otyrdym.
Barlaýǵa shyqqan da qaragerdi birge alyp júremiz. Ol quı batpaqty ıiskep kóredi de, adam batyp ketpeıtin taıaz ózekti qýalyp júrip otyrady, bizdiń mindet odan qalmaı ilesip otyrý. Basqa jigitter tańdap mingen bıik attar quı batpaqta boldyryp, aqyl-esinen adasyp, júrisinen jańylyp sharshaǵanda sereıip-sereıip jatyp qalatyn. Qol toqpaqtaı qaragerdi soldattar «mońǵol» dep ataıtyn boldy. Onyń ataǵy kúlli dıvızıaǵa jaıyldy.
Kezekti bir shaıqasta maıdandas dosymnyń atyna oq tıip, ózi jaralanyp oq pen ottyń ortasynda qalyp qoıdy. Meni ony qutqarý úshin keri burylyp shaptym. Tereń qazylǵan okaptardan yrǵaı shapqan qarager jaraly soldatqa jetkende onyń dál qasyna jartylaı jambastap jata qaldy. Qolym soldattyń jaǵasyna ilikti. Ony solq etkizip óńgerip aldym da qarager ekeýimiz kelgen izben qaıta shaptyq. Bertinde bir kitaptan «dala jylqylary ıesi qasqyr qýǵanda bórini soqtyrý úshin jantaıyp jaǵdaı jasaıdy» degendi oqydym da, qaragerdiń dalalyq túısigin túsingendeı boldym.
Soǵys aıaqtalǵanǵa deıin qaragerdiń arqasynda barlaýshylardyń qasqa mańdaıynda júretin boldym. Kúndelikti normaǵa beriletin tátti men nandy atyma jegizip, araǵyn ózim iship... ekeýmiz qatarlasyp uıyqtaımyz. Onyń ıis sezýi ıtten de artyq edi. Qaltama tátti men nan tyǵyp qasyna taıaǵanymda dereý ıiskep bile qoıaatyn.
Ýaqyt óte kele meniń «Esek mingen Don Kıhot» atym óship, basqalar «Sıqyrly at mingen Ilá Mýromes» deıtin boldy. Soldattar qaqaǵan qysta minis attaryna shóp izdep qınalsa, meniń qaragerim qasat qardy tuıaǵymen tarpıdy da astyndaǵy shópti úńgip jep alady.
Sóıtip, qarager meniń eń jaqyn maıdandas serigime aınaldy. Talaı ret ólimnen qutqardy. Soǵys aıaqtalǵan soń ony Máskeý mańyndaǵy jylqy sharýashylyǵyna ótkizdim. Sondaǵy meniń eńiregenimdi kórseńiz ǵoı, jaryqtyq qaragerde jylap turdy. Estelik bolsyn degen nıetpen jalynan bes tal qyl julyp aldym da, kete berdim...
Óz basym úzdiksiz izdenýdiń nátıjesinde qaragerdiń qaıdan shyqqany, qaı ólkeniń qulyny ekeni jaıly mólsher-sulbasyn anyqtadym. Reti kelgende ony da aıta jatarmyz.
Beken QAIRATULY
"Egemen Qazaqstan" gazetinien alyndy
6alash usynady
