QAIRAÝ
( lırıkalyq poema)
Talapbek AZANBAI
Qalam alsa qosylyp sıa muńǵa,
Bir oı týar aqynnyń qıalynda.
Alamanda shapqanda adymymen,
Alymdylyq tulpardyń tuııaǵynda.
Qasqyr menen baqsada qoıyńdy kim,
Ózge jurttan ózgeshe oıyń búgin.
Kók bórige qalaısha tartqan seniń,
Arlan minez bir qyńyr moıyndyǵyń.
Qalam alyp qolyna, al jyrlasyn,
Shaldyǵyp bir, meıli, erki qaljyrasyn.
At kekilin kesisip keter bireý,
O dúnıeden kórsetip "
"qanjyǵasyn".
Aqylyńdy qossań da aqylyna,
Jatty qoıshy, jaqpaısyń jaqynyńa.
Dúnıe emes, bir álem ar azaby,
Shyndyqty aıtyp kúsh berer aqynyna.
Jazǵan jyryn egerde sezinse álem,
Qoıarǵa bir jer tappas ózin áreń.
Ózin-ózi qaıraýmen keledi aqyn,
Shabyt minip qıalmen kezip
álem.
* * * * *
Qalam alyp jyrlaıyn ary qaraı,
Ózin árkez ketse de tanyp Abaı.
Keshe júrgen búgin joq dostaryńdy,
Deme aǵaıyn kórgende qalyń qalaı?
Qalyń neshik deısiń be kóz kórgender,
Ne bolǵanyn burynǵy sezdi ólgender.
Qasirettiń ornaǵan qara bultyn,
Túsinedi basyna kez kelgende er.
Aqyn aıtsa shyndyqtyń shyrqap ánin,
Moınyn julyp alasyń shylsha báriń.
Ot pen sýdy qolyna kezek ustap,
Basyp ómir keledi qyrqalaryn.
Bizdi qarǵam demeshi nesin ekti,
Qorlandy aıtsań bireýdiń esi ketti.
Aqyn taǵdyr osy eken nege jylap,
Muqaǵalı desem men óksip ótti.
Anaý jaısań desek te, asqar, alyp,
Óz ánin tek aıtyp júr masqaralyq.
Qaramaıdy el-jurttyń zar kúıine,
Ursańda taý basyńdy tasqa baryp.
Dúnıeniń kim kepil barlyǵyna,
Bolyp júrse egerde arly kiná.
Jomart erdiń joqshylyq qolyn baılar,
Qaıda barsań nıettiń tarlyǵy ma?
Osy keıde qalsańda el esinen,
Qyzyǵyńnan aıyrma beý nesibem.
Júrgender bar uryp qur dańǵyrlatyp,
Nan pisirip qańyltyr keýdesimen.
Bar desek te bir myqty ár aýylda,
Qulqyn úshin jan berip, jan alýda.
Ne bolaryn bilmeısiń elik janyń,
Ańdyp atar ilinse qaraýylǵa.
Aıtsaq da syn jaramas onyń desip,
Qaıda bardyq nápsiniń sońyna ilesip.
Qaı bıikke shyǵamyz jaqsylardyń,
Júrsek ár kez bildirmeı jolyn kesip.
Bes kúnde óter, ómiriń jalǵan myna,
Qolyń jetpeı sozǵan bir armanyna.
Tozań bolyp dúnıe ushyp keter,
Salǵan Táńir shydamaı salmaǵyna.
Kórsetip bir kókesin masqaranyń,
Talaı jannyń janaryn jasqa maldyń.
Qalaı jaýap beresiń ar aldynda,
Tórde otyrǵan shirenip qasqalarym.
Desekte biz dúnıe-aı tynysy keń,
Qaısyń birge menimen ý iship eń.
Qabaǵyna qarap tek myqtylardyń,
Álsizderdiń bolmappyz jumysymen.
Shetsiz, sheksiz bolsada qıyr dalam,
Jaqsylyq pen jamandyq úıir maǵan.
Jarty álemdi bılegen Eskendirge,
Bir tıynda ólgen soń buıyrmaǵan.
Estip sony bilsek de ertegideı,
Ómir zańyn keldik be jete bilmeı.
Taý ǵyp úıip baılyqty júrgender bar,
Alyp erteń kórine ketetindeı.
Aqyn kóńil lepirse aryny asyp,
Saǵan pende jolamas jany pasyq.
Joq qaraǵan keledi jolaýshydaı,
Taba almaǵan maly joq aryp - ashyp.
Jazbasamda keıde osy jartyp neni,
Áýlıeden kóredi el artyq meni.
Oıdyń soqpaq shytyrman jol azaby,
Turady ár kez etekten tartyp keri.
Bilmese de, bilse de syryn tanyp,
Beredi elge júregin julyp alyp.
Birde bala, birde abyz aqyn degen,
Týǵan ózi túsiner muny halyq.
Aıdan esen shyqsańda, jyldan aman,
Dep oılama basymdy muńǵa malam.
Ótken árbir mınýt pen sekýndtar,
Qaı pendeniń ómirin urlamaǵan.
Qoısań suraq taǵdyrym, qıyn maǵan,
Táńir berse nesibe, syıyńdy alam.
Tom-tom bolyp shań basqan tarıhta,
Jolyń jatyr aqyndar shıyrlaǵan.
Tursa búgin basyńa qonyp baǵyń,
Dep tileımin bir kesir jolyqpaǵyn.
Kezip álem qıal men oı ústinde,
Sary dalada ketesiń bolyp saǵym.
Júrgizse de ǵalamǵa ámirin kim?
Syry tereń jatpaı ma tamyrynyń.
Adal bergen aqynǵa nesibesi,
Bulda syıy jaratqan Táńirimniń.
Rýhyń bıik kótergen sanańda asqaq,
Eger kóshti áketseń dara bastap.
Ádiletsiz qoǵamda shyndyqty aıtyp ,
Otyr aqyn kóz ilmeı qalam jastap.
Aıtatyn bir endi sóz keldi beıim,
Degen myna oıym joq eldi úrleıin.
Saýyq-saıran salyp júr kúnde dýman,
Ne oılap júr bas bitken men bilmeıim.
Baq pa, sor ma, aqynnyń jyr-basyna,
Kimniń qandaı qaramas tulǵasyna.
Jalǵyz shaýyp keledi uıytqyp soqqan,
Qaramaı bir sar aıaz burqasynǵa.
Bolsa da aýyr kótergen tony batpan,
Aısyz túnde adaspaı jolyn tapqan.
Dál tıse de kózeýli nysanaǵa,
Meniki dep aıtpaǵan oǵyn maqtan.
Túgemes daý qalsada basy múńǵa,
Ata mura jyr meniń asylymda.
Dep shyryldap dat aıtyp ketken aqyn,
Baspanasyz Amanjol Qasymyń da.
Talaı jannyń kez bolsań kúndeýine,
Buralqy ıttiń kim kepil úrmeýine.
Atylarsyń jaraly arystandaı,
Kelmegen soń qysqa jip kúrmeýine.
Shalqysada shattyq pen kóńil kógiń,
Bermes, sirá, enshińdi ómir tegin.
Qylt etkeniń ketetin ósek bolyp,
Topyraǵyń ne degen jeńil seniń.
Salyp shalqar kemeńdi jyr-aıdynǵa,
Qarsy júzip aǵynǵa muńaıdyń ba?
Erkin qylyp jaratqan dúnıege,
Aqyn degen bir quly Qudaıdyńda.
Óter ýaqyt bilinbeı kelte kúniń,
Bizge bári desek te erte búgin.
Ketse shyǵyp sheńberden keı shaqtarda ,
Túsin halyq aqynnyń erkeligin.
Bolsań pende jaralǵan baǵyń dara,
Kúńirengen el-jurttyń zaryn qara.
Jyr jazatyn aqynnyń jupyny úıi,
Artyq altyn patshanyń taǵynnan da.
Tursada elge teń kelmes kúshin bilip, Aqyn
Qalaı alǵa shyǵady kisimsinip.
Beti kúlip turǵanmen qyzǵanyshtyń,
Qyzyl ıti jatady ishinde ulyp.
Uıtqyp boran soqsada daýyl kelip,
Áz basynyń bolmaıdy qaýymda erik.
Bir qastandyq jasaıdy ala taıyn,
Alamanǵa qossa eger baýyr senip.
Jetkizseńde shyndyqty qulaqqa áreń,
Abyz jandy zarlatyp jylatpa álem.
Tabalmassyń aqynnan basqa adamdy,
Ólgen kúni mini joq biraq ta sen.
Baılyq, mansap qaramaı bet-músinge,
Senip aqyl, qaıratpen tek kúshine.
Qarsy júzer aǵynǵa bógeý bermes,
It ómirdiń tússe de tepkisine.
Shyryldatyp alsa da janyn qyspaq,
Namys jyrdyń keýdesin jalynǵa ustap.
Kelgen kezde shyr etip dúnıege,
Túskenbe eken qolyna ar ýystap.
Ólimdi aıtsa qalaı dep jasqanbas kim?
Soǵyp jardy áketer asqan tasqyn.
Oıy shúńet, shyńyraý aqyn degen,
Keter kezip qıalmen aspan astyn.
Tozań juqpas totyǵyp asyl aryń,
Shyǵarsa da jaǵaǵa jasyrǵanyn.
Neshe tolqyp kúrkirep zaman ótti,
Qatarynda qaımyǵyp ǵasyrlardyń...
Qalsa aıdynda qaırandap qaıran kemeń,
Ómir ózi kil soǵys maıdan der em.
Mań mań basyp keledi nar atandaı,
Shalqyp aqyn shabytyn qaıraýmenen!
Sońǵy
2022 jyl 3 tamyz
Talapbek AZANBAI
