«Láılim shyraq» ániniń shyǵý tarıhy

«Láılim shyraq - asyl tasym...»

Jalpy bul ánniń shyǵý tarıhynan A.Jubanov jáne E.Myrzahmetulynyń zertteýleri habar beredi. «Birjan el aralap júrip, Aryqbalyq jaqtan qaıtyp kele jatyp aǵaıyndy Kólbaı, Janbaı degenderdiń aýylyna keledi. Kólbaı, Janbaı jas jaǵynan Birjanmen shamalas, Birjandarmen qonysy qatar, basqa ónerleri joq, maldy-jandy adamdar bolady. Ózderiniń menmendigimen, pańdylyǵymen attary shyqqan, anaý-mynaý kisini mensinbeıtin de minezderi bar-dy. Birjannyń atyn esitip, onyń halyq aldynda asa bedeldi ekenin biledi. Ónerdiń qadirin tereńdep bile qoımaıtyn adamdar. Mine Birjannyń osy aýylǵa qaraı qısaıǵanyn kórip, olar burynnan kóńildes bola tursa da, tanymaǵansyp, úılerine enip ketedi. Munyń bárin baıqap qalǵan ánshi irkilmesten ózinshe qyr kórsetip, aýyl shetindegi qorashtaý bir úıge kelip túsedi. Qonaqtyń ataqty Birjan sal ekenin bilgen úı ıesi barynsha kútip, ánshiniń asty-ústine túsip, báıek bolady. Tamaq ishkennen keıin Birjan ádetinshe qolyna dombyrasyn alyp, án salady. Aýyl adamdary jınalyp, qoshemettep, túnniń bir ýaqytyna sheıin Birjannyń ásem ánderin tyńdap raqattanady. Kólbaı, Janbaı ekeýi birdeı án tyńdaýǵa kelmeıdi, ózderinshe qyr kórsetedi. Ánshiniń daýysyn estip otyra almaı tura júgirgen qaryndasy Láılimdi de, barǵysy kelgen kelinshekterin de jibermeıdi. Kıiz úıdiń ishindegi dybys estilmeı tura ma, munyń bárin de aýyldyń bir qý jigitiniń qulaǵy shalyp qalyp, ol án arasynyń tynysynda Birjan esitetin etip qasyndaǵylarǵa asyryp-túsirip aıtady. Baısaldy ánshi bárin de kóńiline túıip, eshnárse bilmegendeı otyra beredi. Erteńine shaıdan keıin qudyq basyn jaǵalap ketken atyn alyp kelýge Birjannyń joldasy ketedi. Biraq ánshiniń atynyń aıaǵyndaǵy shideri joq bolyp shyǵady. Ony esitken Birjan qudyq jaqqa qarap turyp, ásem basyp sý alyp kele jatqan Láılimdi kóredi. Qyzdyń kinási joǵyn bilse de, onyń aǵalarynan keshegi jaratpaǵan keıipteri úshin, ánge qaryndasy men kelinshekterin jibermegeni úshin kek alýdyń jolyn oılap, Láılimniń aldynan shyǵyp, «Shider kórmedińiz be?» dep surap, áńgimege aınaldyryp turady. Bul sýretti kórgen Kólbaı men Janbaı qudyq basynda jumystary bardaı qaryndasyna qaraı júredi. Aǵalarynyń sózdi anyq esitetinin jerge kelýin kútken ánshi, tabanda Láılimge qarap, sýyrylyp ándetedi. Oıda joqta iltıpatqa ushyraǵanyna tań-tamasha qalǵan Láılim, «bul sal maǵan ne aıtqaly keledi» degendeı oıǵa qalyp, qapelimde ne derinde bilmeı ańyryp, turǵan ornynda qozǵalmaı qalady. «Kelgen joq kókten peri, jerden shaıtan, Shiderimdi urlaǵan qaryndasym»,– dep Láılimdi ábden sastyrady. Láılim: «Bir qaıys úshin jurttyń bárin ury qyldyńyz ǵoı!» – deıdi.

Birjan taǵy da ekilenip, istiń jaıyna endi túsinip kele jatqan Kólbaı-Janbaıǵa, Láılimge kezek qarap, shiderin maqtaıdy. «Shiderimniń baǵasy qyryq qysyraq»,– dep, olarmen qunyna kelispeı turǵandaı, basyp aıta beredi. Ánshiniń erteńgi ýaqyttaǵy aýyldy basyna kótergen daýysyna jınalǵan jurt birden-birge kóbeıip, bulardyń qasyna kelip qalǵanyn kórip, «myna sal taǵy birdemeni bylyqtyrar» degendeı qaýippen, Kólbaı, Janbaı Láılimdi ymdap úıge qaraı burady. «Ne boldy?» dep shýlaǵan adamdarǵa «Bizdiń Láılim janǵa shyǵaryp turǵan áni ǵoı!» dep istiń shyn syryn ashqylary kelmeı, sońdarynan ergen jurtty jekirip keıin ysyryp tastaıdy. Aqboz úıdiń tórinde qalyń kilem, jibek kórpe tóselip, samaýyr burqyldap, qymyz quıylyp, áp-sátte kúrt ózgeris bola qalady. Júrgen jerinde bizdi jamandap júrer dep qoryqqan Kólbaı, Janbaı Birjandy qonaq etip, syılap, birneshe kún qondyryp, án saldyryp, rıza etip jóneltedi. Keter kezde, jazyqsyz biraz uıaltqany úshin, Birjan Láılimge qarap, keshirim suraǵandaı, shiderdi qospaı, basqa sózinde «qotyry» joq óleń men «Láılim shyraq» ánin aıtyp, ony qyzǵa arnaǵanyn, qaıda bolsa da aıta júrgende ár kezde Láılimniń sýreti kóz aldynda bolatynyn sezdiredi.

Láılim shyraq,

Men de ózińdeı jas edim, jana talap,

Bireý Tashkent barǵanda aldyryp em,

Qyzyl jibek qyrmyzy tórt-bes qadaq, - dep keledi de:

Ózime ber shiderdi taýyp alsań,

Elý teńge berer em súıinshi alsań.

Jerde shirip qalsa da kózim kórip,

Qyrshyn jasym qıylsyn bitim alsam,

Láılim shyraq – asyl tasym,

Kólbaı, Janbaı birge ósken zamandasym.

Kelgen joq kókten peri, jerden shaıtan,

Shiderimdi urlaǵan qaryndasym,

Taýdan ańńan syldyrap men bir bulań.

Qanys bolsyn, jip bolsyn nege kerek,

Shiderimniń baǵasy qyryq qysyraq...

Budan artyq eshnárse aıta almaı, ústerine aǵalary kirip kelip, áńgimeni basqa jaqqa bura salady. Alǵash aıtylǵan ánniń keýdesine (zapev) uzaq qaıyrma qosyp, Birjannyń quıqyljyǵan, qubylǵan, erkelegen dybystardy «oıýlap», áshekeılep, sypaıylap alyp baryp bitiredi. «Láılim shyraq» ániniń bulaı beıbit keıipke kóship, aıaǵy «qaıyrly» kezdesý bolyp bitkenine qyzdyń aǵalary da qýanyp qalady. Osylaı Birjan ánderiniń bir beldisi – «Láılim shyraq» dúnıege kelgen eken.