Jetilik uǵym

Tabıǵattyń tylsym syry kóp. Kóshpendiler uǵymynda kúnniń kózi 7 bólikke bólinedi. Aptada 7 kún. Bir ǵajaby bul ataýlar ózgermeıtin ólshem birlikteri. Qazaqta 3, 5, 7 sandary kıeli san bolyp esepteledi. Jańa týǵan náresteniń shildehanasy 7-shi kúni jasalady. Qaıtys bolǵan kisiniń 7-si beriledi. Bilimdar kisini «7 jurttyń tilin biledi» deıdi. Kókte 7 qabat, jerdi 7 qat dep túsindiretin sol ata-babalar. Tipti jut 7 aǵaıyndy degen sózdiń de ózi turmystyq jaǵdaıdan kelip týyndaıtyn baılam! Áz Táýkehannyń 7 jarǵysy men 7 qazyna degen ataýlardaǵy 7-lik sannyń tekten tek týmaǵandyǵy aıqyn. Qaýip-qaterden aman qalǵan adam úshin, ne anasy, ne jubaıynyń 7 shelpek pisirýi ne sadaqaǵa 7 túrli nárse taratýy da nanym túsinikten ǵana týmaǵan qubylys eken. «7-ge kelgenshe jerden taıaq jeısiń», «7 atasyn bilmegen - jetesiz» degen danalyq tujyrymy, urpaq kóshiniń úzilmeýin tilegen izgi nıetten shyqqan.

Jeti ata:

  1. Bala;
  2. Áke;
  3. Ata;
  4. Arǵy ata;
  5. Baba;
  6. Túp ata;
  7. Tek ata.

Jeti qazyna:

  1. Er jigit;
  2. Sulý áıel;
  3. Aqyl, bilim;
  4. Júırik at;
  5. Qyran búrkit;
  6. Beren myltyq;
  7. Júırik tazy.

Jeti shárip (jeti áýlıe):

  1. Meke shárip;
  2. Mádına shárip;
  3. Buhar shárip;
  4. Sham shárip;
  5. Qatym shárip;
  6. Quddys (Mysyr) shárip;
  7. Kálám shárip (Quran).

Jeti jetekshi:

  1. Adamnyń basshysy – aqyl;
  2. Jetekshisi – talap;
  3. Jolaýshysy – oı;
  4. Joldasy – kásip;
  5. Qorǵany – sabyr;
  6. Qorǵaýshysy – minez;
  7. Synaýshysy - halyq (Saqqulaq bı).

Jeti ǵashyq:

  1. Láıli –Májnún;
  2. Farhad –Shyryn;
  3. Tahır –Zýhra;
  4. Arzý –Qambar;
  5. Ýálik –Ǵarra;
  6. Ýákı – Kúlshah;
  7. Júsip –Zylıqa.

Jeti ǵalam:

  1. Shyǵys;
  2. Batys;
  3. Ońtústik;
  4. Soltústik;
  5. Aspan (joǵary ǵalam);
  6. Jer (orta ǵalam);
  7. Jer asty (tómendegi ǵalam).

Jeti kún:

  1. Búgin;
  2. Erteń;
  3. Búrsigúni;
  4. Arǵy kún;
  5. Aýyr kún;
  6. Sońǵy kún;
  7. Azyna.

Jeti apta:

  1. Dúısenbi;
  2. Seısenbi;
  3. Sársenbi (sátti kún);
  4. Beısenbi;
  5. Juma (qasıetti kún);
  6. Senbi;
  7. Jeksenbi.

Jeti qat kók:

  1. Aı;
  2. Kún;
  3. Sholpan;
  4. Esekqyrǵyn (Merkýrıı);
  5. Qyzyljuldyz (Mars);
  6. Satýrn;
  7. Múshtárı (Iýpıter).

Jeti amal:

  1. Kúnniń toqyraýy;
  2. Qarashanyń qaıtýy;
  3. Úrkerdiń batýy;
  4. Muzdyń qatýy;
  5. Kıiktiń mataýy;
  6. Qys toqsan;
  7. Aı toǵamy.

Jeti jut:

  1. Qurǵaqshylyq;
  2. Jut (mal qyrylý);
  3. Órt;
  4. Oba (aýrý);\
  5. Soǵys;
  6. Topan sý;
  7. Zilzala.

Jeti joq:

  1. Jerde ólsheýish joq;
  2. Aspanda tireýish joq;
  3. Tasta tamyr joq;
  4. Tasbaqada talaq joq;
  5. Allada baýyr joq;
  6. Aqqýda sút joq;
  7. Jylqyda ót joq.

Jeti jetim:

  1. Tyńdamaǵan sóz jetim;
  2. Kıýsiz tozǵan bóz jetim;
  3. Iesiz qalǵan jer jetim;
  4. Basshysy joq el jetim;
  5. Aqqý-qazsyz kól jetim;
  6. Jerinen aıyrylǵan el jetim;
  7. Zamandasy qalmasa – Birinen de sol jetim.

Nede qasıet joq?

  1. Bal salmasa, ara qasıetsiz,
  2. Janbaı qalǵan – shala qasıetsiz;
  3. Ádepsiz bolsa – bala qasıetsiz;
  4. Ádiletsiz bolsa – dana qasıetsiz;
  5. Kók shyqpasa – jer qasıetsiz;
  6. Jigeri bolmasa – er qasıetsiz;
  7. Jylýy bolmasa – túbit qasıetsiz.

Naýryz kójege jeti túrli dám qosylady.

  1. Tuz;
  2. Sý;
  3. Aq tamaq (atyq, qurt, aıran);
  4. Et (soǵymnan qalǵan);
  5. Kespe;
  6. Bıdaı (kelige túıgen);
  7. Kúrish ne tary.

Jeti shelpek:

    Úlkender bir nárseden qaýip qylsa, úreılense, bolmasa jaısyz jatyp, jaman tús kórse, jeti nan, jeti shelpek aıtady. Jeti nandy qasıetti juma, sársenbiniń sátine pisirip, jeti úıge taratady.

    Alýshy: «Qabyl bolsyn», - deıdi. Taratýshy: Áýmın! dep jaýap beredi. Ony taratyp bolǵan soń: «Ata-balalarǵa tıe bersin», - dep aýyz tıip, arýaqtarǵa arnap, aıat oqyp, bata qylady. Sonda arýaqtardyń murnyna nannyń ısi tıedi. Sosyn jeti nan árqashanda arýaq bolyp jelep-jebep, bále-jaladan qorǵap júredi, - deıdi. Bul jeti sanynyń kıeli qasıettiliginen bolsa kerek.

6alash usynady