Bala tárbıesindegi basty tulǵa

Balanyń is-áreketine qarap-aq onyń qandaı otbasynda óskenin ańǵarý qıyn emes. Óıtkeni balanyń es bilgennen qalyptasatyn harakteri «uıada ne kórseń, ushqanda sony ilersińge» saıary sózsiz. Otbasynyń balaǵa jasaǵan yqpaly qandaı bolsa, bala boıynda da sondaı minez qalyptasady. Bul týrasynda tájirıbeli pedagoktar mynadaı oı aıtady: «Ata-ana – bala tárbıesindegi basty tulǵa».

Sondyqtan áke de, sheshe de balalarynyń jan dúnıesine úńilip, minez-qulqyndaǵy erekshelikterdi jete bilgeni jón. Balalarmen áńgimeleskende olardyń pikirimen de sanasyp otyrǵan oryndy. Óz balasymen ashyq sóılese almaıtyn, syrlasa bilmeıtin ata-analar «ekeýimiz de jumystamyz, keshkisin úı sharýasynan qol tımeıdi. Balamen sóılesýge ýaqyt joq» degendi aıtady. Bul durys emes.

Balamen sóılesýge, tipti arnaıy ýaqyt bólýdiń qajeti joq. Ata-analardyń ul-qyzdarymen úı sharýasynda júrip-aq áńgimelesip, oı bólisýine nege bolmasqa. Januıadaǵy jańjal, úlkenderdiń aýzyna kelgen sózderdi aıtýy, balanyń kózinshe basqa bireýdi sógýi, basqalardyń syrtynan ǵaıbatyn aıtýy sıaqtylardyń barlyǵy da balaǵa teris yqpal jasaıdy. Bala aldynda ata-ananyń, otbasyndaǵylardyń, úlkenderdiń ádeptilik tanytqany jón. Mysaly, araq pen temekiniń tolyp jatqan zıanyn bile tura balalardyń kózinshe araq iship, ústi ústine temeki tartatyndar bar. «Kóringen taýdyń alystyǵy joq» deıdi, erteń-aq ul ósip erjetedi, qyz ósip bóıjetedi. Sonda araq pen temekiniń zıanyn olarǵa qalaı uqtyramyz.

Berekesi joq otbasynda ata-anasy maskúnendikke salynǵan nemese kisilik jaǵynan azǵyndaǵan ortada ósken bala jırenishti kóriniske, ondaǵy aıǵaı-shý men daý-jańjalǵa, urys-keriske qashanǵy shydap júre bermek, basqa ómir ańsaıdy nemese teris tárbıege tez boı aldyryp úlgiredi. Eger osy teris jolǵa múlde bet buryp ketse, onda báıterektiń bir butaǵy qısyq ósti deı berińiz.

Beıbastaq qyz, oılamsyz ul osydan shyǵady. Sonda negizgi kinany kimnen izdeımiz?!

Tómende bir-birine múldem uqsamaıtyn úsh túrdegi ata-ananyń ár qıly áreketteri men onyń yqpalynda balanyń qandaı bolyp ósetindigi berilgen.

Balanyń yrqyna júgirgish.
Balaǵa qatal keletinder.
Balany baıyppen tárbıeleıtinder.

Balanyń yrqyna júgirgish ata-ananyń is-áreketi.

Eger sizdiń is-áreketińiz tómendegideı bolsa, onda balanyń yrqyna júgirgish ata-ana bolǵanyńyz:

Balanyń asty-ústine túsip báıek bop, ashyna aınalyp, toǵyna tolǵaný nemese tym óbekshil bolý;
Oıbaı-aý, jaryǵym-aý, qudaıdan surap alǵan qulynym ǵoı meniń, seni jylatqannyń kózi shyqsyn!
Qarnyń ashyp qalmasynshy, janym! Urty tompańdap júrgeni qýanysh emes pe bunyń?!
Qarashy, tamaqty taǵy da taýyspapty, meniń balamnyń aýzy úulken, qáne, qáne mynalardy da jeı ǵoı.
Aınalaıyn-aı, aýyra kórmesinshi, túshkirse de shıpagerge kórsetip turǵanǵa ne jetsin!
Kózińnen tasa qylmashy qulynymdy, birdeńege ushyrap qalar.
Oınasa da óziń qasynda júrseıshi?! Balalar uryp kete me, shalynyp jyǵylyp qala ma, kim bilsin?!
Tún ortasynda balmuzdaq jegim keldi deıı me? Sol da sóz bolyp pa, táıiri? Ashyq dúken áli de bar shyǵar?!
Jolyńa qurban bop keteıin, kıimin óziń kıindire salshy, tegi, tamaǵyn da ózi jeı almaıtyn shyǵar, sen jegiz!..
Kúnim sol, meniń, janym da, barym da sensiń, aınalaıyn!

Onda balańyz mynadaı bolyp ósedi:

Ózimshil;
Artynan bireýdiń ylǵı da júgirip júrgenin qalamaıtyn;
Úı ishinde de, syrtta da eshkimmen basy qosylmaıtyn;
Qorǵaýshysy bolmasa ózin jalǵyz sezinetin;
Ómir beınetinen qashatyn;
Ózine senimsiz;
Tártipsiz, tentek;
Táýeldilikten aryla almaǵan;
Qate isterge basqalar jaýapty dep biletin;
Kózge onsha túse bermeıtin;
Bireý kórsetken jolmen ǵana júretin, ıaǵnı basqa bireýdiń basqarýymen jumys isteıtin;
Óz balalaryn tárbıeleýge dármensiz.

Balaǵa qatal keletin ata-ananyń is áreketi.

Eger sizdiń is-áreketińiz tómendegideı bolsa, onda balaǵa qatal keletin ata-ananyń qatarynda bolǵanyńyz.

Balanyń oı-pikirine, ishki jan dúnıesine mán bermeý.

Tyńdama balanyń aıtqanyn! Mynaý jóndi, mynaý jónsiz dep qarap jatpa!
Eshqashan aıtqanyn isteýshi bolma!
Betin qaıtaryp ursyp tasta! Óte qatal bol!
Senen qorqatyn bolsyn!
Esirtpe, jazasyn berip, kókesin tant ábden! Kórsin seniń kúshińdi!
Ne istese de ylǵı óziń aralasyp otyrmasań, ol bári bir ózdiginen eshteńe isteı almaıdy.
Átteń, osynyń qylyǵy, birde-bir ońdy qylyǵyn kórmeppin! Janyna batyryp turyp syna!
Eldiń aldynda qatty uıaltyp tastasań, istegen isinen sabaq alyp, ekinshi umytpaıtyn bolady.

Balańyz onda ózińizge qarsy shyǵýymen qatar tómendegideı bolyp erjetedi:

Ashýlanǵysh;
Jany ashymaıtyn;
Ózinen álsizderge álimjettik jasaǵysh;
Óz kinasyn moıyndaıtyn;
Bet qaratpaıtyn;
Til almaıtyn, qyrsyqty;
Jylaýyq;
Sezimtaldyq kúızeliske beıim;
İshten tynǵysh;
Momyn;
Ózine senimsiz;
Ózgelerdi qýantý úshin ómir súretin, ózin esh esepke almaıtyn;
Oıyn aıtýǵa batpaıtyn;
Uıalshaq ári jalyqqysh.

Balany baıyppen tárbıeleıtin ata-ananyń is-áreketi.

Eger sizdiń is-áreketińiz tómendegideı bolsa, onda balany baıyppen tárbıeleıtin ata-ananyń biri bolǵanyńyz.

Balanyń da oı-pikirine mán berý, kóńil kúıimen sanasý.
Ne istese de, az da bolsa eńbektengendigin, tyrysqandyǵyn aıtyp, ony qolda! Oǵan senim artatyndyǵyńdy bildir!
Qandaı jaǵdaı bolsa da, balanyń pikirin búkil jan-tánińmen, bar júregińmen tyńda!
Qısyndy nárse surasa, balanyń meselin qaıtarma!
«Bala, balanyń isi shala» degen, balanyń qatelik jasaı júrip eseıetindigin umytpa, balany qatelikterimen qosa jaqsy kór.
Balany erkin oılap, erkin sóıleýge daǵdylandyr. Senen basqasha oılaýy múmkin ekendigin de esten shyǵarma, tipti senen ózgeshe oılaǵan kúnniń ózinde onyń oı-pikirine qurmetpen qaraı bil.

Onda sizdiń balańyz: