Kóptegen materıalda, balany jıi maqtaý onyń tabysqa jetýine kómektesedi, balaǵa kúsh-qýat berip, erik-jigerin qaıraýǵa septigin tıgizedi deıdi. Biraq, búginginiń balasy úshin maqtaý janyna maıdaı jaqsa da, keri áserin beredi. Balanyń maqsatqa jetýi úshin maqtaý emes, baǵyt-baǵdar berý kerek eken.
«Adamnyń bir qyzyǵy bala degen» demekshi, onyń jaqsy azamat bolyp qalyptasýyna ata-ananyń kúshi kerek, materıaldyq, rýhanı jaǵynan da únemi qoldaý kórsetý qajet. Onyń ár jeńisine shyn qýanyp, tipti de bıik shyńdardy baǵyndyrýyna sengeni jón. Biraq ár jeńisine qýaný degendi ózgege balanyń kózinen tys, ne kózinshe asyra siltep maqtaý kerek dep túsinbegen abzal.
Bul balany maqtamaý kerek degen sóz emes, ár nárse jónimen bolǵany durys. Ata-ananyń osy qateliginen bala ómirboıy opyq jep ótýi múmkin. Bolar-bolmas dúnıege maqtaý estip úırengen bala úlken aıdynǵa qadam basqanda, jyly sózderdi jıi estimeıtini anyq. Sebebi, ata-ana balasy jasaǵan tirliginiń kem-ketigin túzemeı, únemi oń baǵalap júrse, bala «osy jetedi» deýmen jaman úırenedi. Sol qalpynan tanbasa, boıǵa sińip, alǵa ilgerileýshilik degen uǵymynan ada bolady.
Maqtaý belgili bir kezeńde sebi tıýi múmkin jáne ǵalymdar osyny jıi aıtady, biraq, bul boljam ǵylymı turǵyda áli rastalyp úlgirmedi.
Balany qalaı maqtaǵan durys?
Psıholog Eddı Brýmmelman balaǵa oń pikir aıtqanda, maqtaǵanda asyra maqtaý sózderdi aıtýdyń qajeti joq dep esepteıdi. Eger siz balany asyra siltep maqtap jatsańyz, aqyldy bala kelesi maqtaýdy estimeı qalýdan qorqatyn bolady, sol maqtaýdy estý úshin, sizdi qýantý úshin 100% maqtaýǵa laıyq etip oryndaýǵa kúsh salady. Al, aqyly az bala (aqymaq deýden aýlaqpyz) sol aıtqanǵa masattanyp, takapparlyqqa boı aldyrýy múmkin.
Balanyń qarym-qabiletin 20 jyl zerttegen Stenfords ýnıversıtetiniń profesory Kerol Dvek birshama zor nátıjege kóz jetkizgen. Atap aıtsaq, qabiletti balany qoldaý men qıyn isti bitirý úshin talpynǵan balany maqtaý týraly tájirıbe ótkizgen eken. Jasaǵan jumysy úshin nemese aqyly úshin maqtaý estigen balalar arasynda aıtarlyqtaı aıyrmashylyq bolady eken.
Aqyldy balalar qolynan keletin isti ǵana jasap, ýaqytty únemdegen. Al, basqalardy aldyna berilgen tapsyrmanyń bárin jasaý úshin kúsh salǵan. Biraq aldyńǵy top 100 paıyz tolyq ári durys oryndaǵan, al sońǵysy shala oryndaǵan eken.
Dvek balany maqtaýda saqtyqpen qaraǵan jón dep esepteıdi. Balany jasaǵan jumys úshin emes, sol isti jasaýǵa bel býǵany úshin, talpynǵany úshin maqtaý kerek deıdi.
Árıne, bul aıtylǵandardyń barlyǵy balanyń jasyna tikeleı baılanysty. Mektep jasyna deıingi balany maqtaý artyq bolmaıdy, kerisinshe kómektesedi. Al odan úlkenderge maqtaý aıtarda baıqaǵan jón. Djennıfer Henderlong Korpýs esimdi psıholog 9 da 11 jas aralyǵyndaǵy mektep oqýshylaryna ár túrli tapsyrma bergen eken. Olardyń keıbiriniń minezin, keıbiriniń qylyǵyn, endi bireýiniń tapsyrmany oryndaýyn maqtasa, keıbirin múldem maqtamaǵan. Sodan soń, eshqaısysy oryndaı almaıtyn tapsyrma bergen, olardyń alǵan áserlerin teksergen eken. Minezi men qylyǵy úshin maqtaý estigen balalar qıyn tapsyrmany oryndaı almaǵany úshin qatty renjip, sátsizdikterine muńaıyp qalǵan. Aldyńǵy tapsyrmany oryndaýǵa talpynǵan nemese durys oryndaǵan balalar qıyn tapsyrmany qatesiz oryndaǵanǵa deıin tapjylmaǵan.
Demek, balany orynsyz maqtaý kelesi bir sátsizdiginde saǵyn syndyrýy múmkin. Jetistigin óz kózimen kórip, sezingen balany qoldasańyz, kelesi joly óz kúshine senip, qalaı da jetistikke jetýge talpynady.
Jalpy kishkentaıyńyzda maqtaý estigende qandaı áserde bolatynsyz? Al eseıgende she?
Erbol KEMALIULY
6alash usynady
