Bıyl kúlli qazaqtyń rýhanı temirqazyǵy, ǵulama-oıshyl Abaıdyń ómirine qatysty úsh úlken aıtýly shara qatar keldi. Onyń biri – jumyla jurt kóz tikken Abaıdyń 175 jyldyq mereıtoıy bolsa, ekinshisi – aqynnyń týǵan kúni 10 tamyz «Abaı kúni» merekesi bolyp bekitildi. Al úshinshisi bıyl 16 qazanda Abaıdyń «Jıdebaı-Bórili» memlekettik tarıhı-mádenı jáne ádebı-memorıaldyq qoryq-mýzeıiniń qurylǵanyna 80 jyl tolady. Osy bir aıtýly kúnder qarsańynda biz atalǵan qoryq-mýzeı dırektory, ádebıettanýshy-fılosof, Qazaqstan Respýblıkasynyń mádenıet qaıratkeri Turdyqul SHAŃBAIDAN arnaıy suhbat aldyq. Mýzeı tarıhyna, mereıtoıǵa baılanysty aqynnyń týǵan jerinde atqarylǵan jumystar jaıynda órbigen áńgimeniń sońy abaıtaný máselelerine de ulasty.
ABAI ELİNDE JAŃALYQ KÓP
– Turdyqul Qasenuly, Abaıdyń 175 jyldyq mereıtoıy atap ótiletin 2020 jylda aqynnyń týǵan jerindegi eń úlken ózgeris qandaı?
– Hakim Abaıdyń mereıtoı daıyndyǵyna Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaevtyń basshylyǵymen Úkimet mol qarjy bóldi. Elimizdiń shyǵysynda, Abaıdyń týǵan jerinde mereıtoı qarsańyndaǵy qaýyrt jumys jaz aılarynda tolassyz júrdi. Bul jumystardyń nátıjesin Abaı elindegi úlken ózgeris dep ataýǵa bolady. Endi osy jumystardy júıelep atap óteıin: qurylys-jóndeý jumystary, qaıta jańǵyrtý jumystary, mýzeılendirý jáne ǵylymı-tanymdyq jumystar. Jalpy, Abaıdyń «Jıdebaı-Bórili» memlekettik tarıhı-mádenı jáne ádebı-memorıaldyq qoryq-mýzeıi – segiz ekspozısıasy (bólimsheleri) bar mádenı-tanymdyq, tutas oblys aýmaǵyna taralyp ornalasqan erekshe qurylym. Olardy atap ótetin bolsaq, Úrjar aýdanynyń Maqanshy aýylynda «Áset Naımanbaıuly mýzeı-úıi», Abaı aýdanynda «Shákir Ábenov mýzeı-úıi», «Kókbaı Janataıulynyń mýzeıi», Jıdebaıdaǵy «Abaıdyń mýzeı-úıi», «Jıdebaı» qoryǵy, Shákárimniń «Saıat qora» ekspozısıasy, Bórilidegi «Muhtar Áýezov mýzeı-úıi», Semeı qalasyndaǵy «Alash arystary jáne M.Áýezov» mýzeıi, «Ahmet Rıza meshiti men medresesi», «Abaıtaný ǵylymı-zertteý ortalyǵy» jáne Abaıdyń bas mýzeıi. Osylardyń barlyǵynda jóndeý jumystary júrgizildi. Bul jerde men tek Abaı mýzeıine qatysty jumystardy ǵana aıtyp otyrmyn. Pandemıa kezinde tártipti saqtaı otyryp, jumysqa jumyldyrý ońaı bolmady. Degenmen abyroımen atqaryp shyqtyq. Al qaıta jańǵyrtý jumystaryna kelsek, bul taza qurylys-jóndeý jumystaryna jatpaıdy, burynnan bar mádenı qundylyqtardy qalpyna keltirý, saqtaý, jarqyratyp jańartý desek te bolady. Iaǵnı, qaıta jańǵyrtý jumystaryn shyǵarmashylyq jumys dep ataýǵa bolady. Atalǵan qaıta jańǵyrtý jumystaryn arnaıy mamandanǵan «Qazqaıtajańǵyrtý» mekemesiniń qyzmetkerleri júrgizdi. Bul jumystardan keıin mýzeıge óń kirip, jandanyp ketti desem, artyq aıtqandyq emes.
Mýzeıtaný salasynda «mýzeı ǵımaratynyń jobasy» degen uǵym bar. Ǵımarattyń durys jobalanýy mýzeıdiń mazmunyn tolyqtyrady. «Abaı mýzeıiniń» bas ǵımaraty keıinnen arnaıy jobalanyp salynǵan ǵımaratqa aýysty. Bir-birimen birlestikte úndestik taýyp turǵan mýzeı ǵımarattary akademıalyq stılimen ózgeshe ansámbl quryp, tutastyǵymen búginde asqaq kórinedi. Al mýzeıdiń ishki mazmunyna kelsek, eksponattardyń ornalasýy, tutas ekspozısıa mádenıeti júz paıyz ózgeriske túsip, HHİ ǵasyrdyń talabyna saı daıyndalyp jatyr. Mundaǵy tachekrandar, aýdıgıd, 3-D jáne basqa da sıfrlyq jańarýlar – mýzeı kesheniniń halyqaralyq talaptarǵa saı ózgeristeriniń kórinisi. Munan tys, jyl basynda Semeıdegi halyqaralyq áýejaıǵa Abaı esimi berilgeni belgili. Osynyń bári Abaı elindegi úlken ózgerister dep ataýǵa bolady.
Osy jumystardyń tıimdi júrgizilýine, Mádenıet jáne sport mınıstrligi tolyq basshylyq jasap, nazarynda ustady.
– Abaı muralaryn zertteý jáne dáripteý jaǵynda qandaı jumystardy qolǵa aldyńyzdar?
– Qazaqtyń bas aqynynyń mereıtoıyna qurmet, ol – tutas qazaq halqynyń mádenıetine, sóz ónerine degen qurmet. Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev óziniń «Abaı jáne HHİ ǵasyr atty maqalasynda» bul máselege arnaıy toqtalyp, «Abaıdyń «Jıdebaı-Bórili» memlekettik tarıhı mádenı jáne ádebı-memorıaldyq qoryq-mýzeıine erekshe kóńil bólip, ǵylymı-tanymdyq jumystarmen aınalysatyn ortalyqqa aınaldyrý kerek» dedi. Iaǵnı, el Prezıdenti mýzeıdiń «ǵylymı-tanymdyq ortalyqqa» aınalýyn talap etti. Bul mindet bizge úlken jaýapkershilik júkteıdi. Mýzeıge dırektor bolyp kelgendegi eń birinshi jumysym da onyń ǵylymı konsepsıasyn daıyndaý boldy. Ǵylymı-tanymdyq jumysty eki baǵytqa bólip qarastyrǵan abzal.
Birinshisi – nasıhat. Iaǵnı, osy qoryq-mýzeıdegi barlyq jádigerler negizinde biz halyqqa hakim Abaıdy durys nasıhattaýymyz kerek. Keńes dáýiri kezinde Abaıdy aǵartýshy dedi. Abaı aǵartýshy emes, Abaı – hakim, ǵulama-oıshyl, qazaqtyń bas aqyny! Endeshe bas aqyndyǵynyń qudireti qaı jerinde, sonyń barlyǵyn osy qordaǵy bar jádigerlerdi ekspozısıaǵa qoıyp kelýshilerge tanytýymyz kerek. Bul halyqpen jumys isteý degen túıinge saıady.
Ekinshisi – tereń ǵylymı taldaý, ıaǵnı ǵylymı nátıjege umtylý. Meniń atqarǵan basty jumysymnyń biri, ol – Abaı mýzeıiniń ǵylymı tujyrymdamasyn ázirleý boldy. Ol jeti baǵyttan turady. Birinshisi – basym baǵyt bolsa, ekinshisi – ózekti baǵyt, úshinshisi – irgeli baǵyt, sosyn jastarmen jumys isteý baǵyty, halyqaralyq qatynastar baǵyty dep kete beretin jeti baǵyty bar. Munyń ishindegi negizgi baǵyttardyń biri – basym baǵyt. Abaıtaný máselelerine arnalǵan bul baǵytta 100 tomdyq jınaq shyǵarý josparlanyp otyr. Bul tek qana mereıtoıǵa arnalyp, óship qalatyn bir kúndik dúnıe emes. Bul – uzaqqa ketetin úlken jospar. Ondaı keshendi jumys úshin mýzeı qory jetkilikti. Jyl saıyn orta eseppen alǵanda júıeli túrde 10 kitaptan daıyndaýdy kózdep otyrmyz. Bul jınaqtardy Qazaqstannyń barlyq oblystyq kitaphanalaryna tegin jetkizip bermekpiz. Sonda Abaıtaný salasyna qyzyǵýshylyǵy bar kez kelgen qazaqstandyqqa qoljetimdi bolady. Osyǵan qatysty basqa da josparlarymyz bar. Qazaqstan boıynsha Abaı joly avto ǵylymı-mádenı ekspedısıasyn ótkizý maqsatymyzda bar. Nasıhattyń barlyq tıimdi jolyn qarastyrmaqpyz.
İrgeli baǵyt boıynsha, «Hakim Abaı jáne Alash alyptary» (Erkindik pálsapasy) jáne basqa da monografıalar daıyndalýda. Oqý-ádistemelik baǵyt boıynsha, oqýshylar shyǵarmashylyǵynyń negizinde «Abaıdy oqy, tańyrqa!» jınaǵy qurastyrylý ústinde. Ózekti máseleler baǵyty boıynsha Jıdebaı qoryǵyna arnalǵan «Jıdebaı» atlasy daıyndalyp jatyr. Mýzeıtaný máselelerine arnalǵan býkletter, kitapshalar, kúntizbeler, ashyq hattardy shyǵarý da qolǵa alyndy. Aǵymdyq baǵytta telehabarlar, leksıalar, suhbattar, ekspedısıalar uıymdastyryldy.
SEKSENDEGİ SERPİLİS
– Qoryq-mýzeıiniń tarıhyna toqtalsańyz. Bıyl 80-ge kelgen murajaıdy alǵash kimder, qashan, qalaı qurdy?
– Iá, bıyl 16 qazanda Abaıdyń «Jıdebaı-Bórili» memlekettik tarıhı-mádenı jáne ádebı-memorıaldyq qoryq-mýzeıiniń qurylǵanyna 80 jyl tolady. Abaı mýzeıi – elimizdegi respýblıkalyq qoryq-mýzeılerdiń tuńǵyshy. Eń alǵash Muhtar Áýezovtiń usynysy boıynsha, úkimet qaýlysymen, Abaıdyń týǵanyna 95 jyl tolýyna oraı 1940 jyly 16 qazanda Semeı qalasynda ashylǵan. Abaı mýzeıin uıymdastyrý týraly Qazaq KSR Halyq Komısarlary Keńesiniń qaýlysy 1940 jyldyń 1 sáýirde jarıalandy. Qaýly shyqqannan bastap aqynnyń murasyn jınastyrý, zertteý jumystary qyzý júre bastady. Osy jumystardyń basynda M.Áýezov pen Q.Sátpaev turdy. Alǵashqy ekspozısıa Bekbaı Báıisovtyń úıinde (burynǵy Zagorodnaıa kóshesi, 83 úı) 16 qazan kúni ashyldy. Bul úı – Abaı Semeıge kelgende túsip júrgen úılerdiń biri. Mýzeıdiń bul ekspozısıasy 1940 jyldan 1944 jylǵa deıin kórermenderdi qabyldady.
1944 jyly mýzeı ekspozısıasy Komısar kóshesi, 132-de ornalasqan Ánıar Moldabaevtyń úıine kóshirildi. Á.Moldabaev – Abaıdyń zamandasy, jerlesi ári shákirti. Bul úıdi Ánıarǵa Abaı balalarymen satyp alyp bergen.
Mýzeı alǵashqy jyldary Oqý Mınıstrliginiń qaraýynda boldy. 1947 jyly Qazaq KSR Ǵylym akademıasynyń qaramaǵyna aýystyryldy. Nátıjesinde Abaı mýzeıiniń ekinshi ekspozısıasy Ánıar úıiniń ekinshi qabatynda bes bólmege ornalasty. 1947-1951 jyldary mýzeıdi abaıtanýshy ǵalym Qaıym Muhamedhanov basqardy.
1967 jyly 13 mamyrda Abaı mýzeıi qalanyń ortalyǵynda ornalasqan kópes R.Ershovtyń úıine qonys aýdardy. Jóndeý jáne reekspozısıalyq jumystar istelip, bul úıde mýzeıdiń úshinshi ekspozısıasy 1969 jyly maýsym aıynda ashyldy. Mýzeıdiń úshinshi ekspozısıasy 1975 jyldyń tamyz aıyna deıin kórermenderdi qabyldady.
Abaı mýzeıiniń jańasha tolyqtyrylǵan tórtinshi ekspozısıasy 1978 jyly 14 sáýirde ashylyp, 1993 jylǵa deıin kórermenderdi qabyldady. Ár jyldyń jospary boıynsha ekspozısıa jańa materıaldar jáne jádigerlermen tolyqtyrylyp turdy. 1990 jylǵa deıin Abaıdyń memlekettik ádebı-memorıaldyq mýzeıiniń quramyna qaladaǵy bas mýzeımen birge Jıdebaıdaǵy Abaıdyń mýzeı-úıi jáne Bórilidegi M.Áýezovtiń mýzeı-úıleri kirdi.
Abaıdyń 150 jyldyq mereıtoıy qarsańynda 1990 jyly 5 sáýirde shyqqan Qazaq KSR Mınıstrler Keńesiniń №141 qaýly boıynsha Abaıdyń ádebı-memorıaldyq mýzeıi Abaıdyń «Jıdebaı-Bórili» memlekettik tarıhı-mádenı jáne ádebı-memorıaldyq qoryq-mýzeıine aınaldy. Qoryq-mýzeı quramyna Semeıdegi qalalyq keshen, Bórilidegi M.Áýezovtiń mýzeı-úıi, Jıdebaıdaǵy Abaıdyń mýzeı-úıi, 6400 ga qoryq aımaǵy kirdi. Keıingi jyldary Maqanshydaǵy Áset Naımanbaıulynyń mýzeıi (1992), Semeıdegi «Alash arystary-M.Áýezov» mýzeıi (1997), Taqyrdaǵy Kókbaı Janataıulynyń mýzeıi (1997), Qundyzdydaǵy Shákir Ábenulynyń mýzeı-úıi (2003), Jıdebaıdaǵy «Shákárimniń Saıat qorasy» mýzeıleri (2006) qoryq quramyna kirdi.
Abaıdyń 150 jyldyq mereıtoıy qarsańynda aqyn murasyn nasıhattaý jumystary toqtap qalmaý úshin mýzeı quramyna kirgizilgen Ánıar Moldabaevtyń úıinde 5 bólmede 1993 jyly ýaqytsha turaqty kórme ekspozısıasy ashyldy. Bul kórme 1995 jyldyń 10-shy tamyzyna deıin (jańa ekspozısıa ashylǵansha) jumys istedi. Semeı qalasyndaǵy Abaı mýzeıiniń ekspozısıasy sońǵy ret 25 jyl buryn, 1995 jyly Abaıdyń 150 jyldyq mereıtoıy qarsańynda jańartyldy.
– Abaıdyń 175 jyldyq mereıtoıymen tuspa-tus kelgen 80 jyldyqty qalaı atap ótpeksizder?
– Qazaq elindegi tuńǵysh ádebı-memorıaldyq mýzeı bolǵandyqtan, murajaıdyń 80 jyldyq mereıtoıyn saltanatty túrde atap ótýdi josparlap otyrmyz. Árıne, pandemıa talabyn qatań eskere otyryp. Osy sharaǵa sáıkes «Abaı mýzeıi» ensıklopedıasy daıyndalyp jatyr.
Bizdiń mýzeı – birbaǵytty mýzeı emes, uzaq aty bar mýzeı-qoryq. Mysaly, L.Tolstoıdyń ataqty «Iasnaıa Polána» qoryǵy 412 gektar bolsa, Jıdebaı qoryǵynyń aýmaǵy – 6 myń 400 gektar. Iasnaıa-Polánany dúnıejúzi biledi, al Jıdebaıdy búkil álem biledi dep aıta almaımyz. Sol úshin L.N.Gýmılev atyndaǵy EUÝ janyndaǵy «Abaı akademıasymen» birlesip «Jıdebaı» atty halyqaralyq atlasty úsh tilde daıyndap jatyrmyz.
Táýelsiz el bolǵannan keıin aýyl mańynda qalyp qoımaı, Abaıdy halyqaralyq deńgeıge kóterý kerek. Árıne, Abaı el ishinde 16 oblysta, shetelde barlyq elshilikte nasıhattalyp jatyr. Degenmen de qara shańyraq bolǵan soń bizdiń júgimiz óte aýyr, jaýapkershiligimiz de úlken. Sondyqtan Abaıdy nasıhattaýǵa biz bar múmkindikti paıdalanýymyz kerek. Máselen, máskeýlik dosym, jazýshy, akademık G.Práhınniń qoldaýymen eki kitap Máskeýden jaryq kórdi. Birinshisi, «Poznanıa Abaıa – poznanıa samogo sebá» dep atalady. Ol kitapty, Memleket basshysy Qasym-Jomart
Toqaevtyń maqalasy ashady. Abaıdyń «Qara sózderi» kitaptyń negizin quraıdy. Sondaı-aq onda Reseı men Qazaqstannyń kórnekti tórt ǵalymynyń maqalasy berilgen. G.Práhın ekeýmizdiń Abaı ómirinen jazǵan 45 derek jáne Abaı mýzeıin ashatyn sýretter berilgen. Bul kitap Máskeýdegi Qazaqstan elshiliginiń qoldaýymen jaryq kórdi. Ekinshi kitap – G.Práhın ekeýmizdiń birlesip jazǵan «Stepnoı tıtan» atty kitap. Ol «Hýdojestvennaıa lıteratýra» baspasynan jaryq kórdi. Buıyrsa, atalǵan kitap Reseıde 100 myń tırajben shyǵatyn «Roman-gazetiniń» bir nómirinde tolyq shyqpaq. Bul jumystardyń barlyǵynyń negizgi maqsaty – Abaıtanýǵa jańa lep, jańa óris ashý. Bylaısha aıtqanda, qoryq-mýzeıdiń saltanatty 80 jyly da Abaı toıymen, Abaıdy nasıhattaýmen úndesip jatyr.
ABAIMEN ÁLEM TİLDESSİN DESEK…
– Jańa ózińiz Abaı qoryq-mýzeıiniń shetel aqyn-jazýshylarynyń mýzeıindeı tanymal emes ekenin de aıtyp otyrsyz. Munyń sebebi nede? Nege biz Abaı mýzeıin álemge áıgili tarıhı ortalyqqa, Qazaqstanǵa qadam basqan týrıser aldymen keletin saıahat nysanyna aınaldyra almaı otyrmyz? Jospar álsiz be, álde qarjy jetkiliksiz be?
– Bul kúrdeli suraq. Ózińiz bilesiz, Qazaqstan Respýblıkasynyń Tuńǵysh Prezıdenti-Elbasy N.Nazarbaev osy shırek ǵasyrda qazaq elin barlyq qyrynan álemge tanytýǵa aıryqsha eńbek etti. Búgingi jaǵdaı da jaman emes. Álemge tanylmaı otyrýynyń sebebi kóp, oǵan talaı faktordy alǵa tartýǵa bolady. Degenmen kóp syltaýdy qoıyp iske kirisý kerek. Kemshilikti ózimizden izdeýimiz kerek. Hakim Abaıdyń danalyǵy – adamzat balasyna ortaq rýhanı azyq. Sony biz durystap daıyndap, usynýymyz kerek. Hakim Abaıdyń danalyǵynyń ózi qarjy, tek álemdik nasıhat mádenıetiniń joldaryn úırený qajet. Táýelsizdikpen birge jańasha oılaý múmkindigi ashyldy.
– Sońǵy kezderi Abaı shyǵarmalarynyń tekstologıasy týraly da jıi aıtylyp júr. Bul jóninde Qaıym Muhamedhanulynyń aıtyp, jazyp ketkeni bar. Sol Qaıym aqsaqal aıtyp ketken tekstologıadaǵy qatelikter nege Abaı shyǵarmalarynda kúni búginge deıin túzelmeı keledi?
– Qazir tekstologıa tóńireginde áńgime kóp. Bireý bilip aıtady, bireý jalpylama aıtady. Tekstologıalyq ǵylymnyń ózindik metodologıalyq joly bar. Onyń altyn arnasy, óz júıesi bar. Sonaý Múrseıittiń qoljazbasynan, Álıhan Bókeıhannyń yqpalymen jaryq kórgen alǵashqy jınaqtan, Muhtar Áýezov, İlıas Jansúgirov, Zákı Ahmetov, Qaıym Muhamethanov taǵy basqa kóptegen aıtýly ǵalymdardyń tereń eńbekteriniń izi bar bul salada. Bir ushyp, bir qonyp istele salatyn jumys emes ol. Bul tekstologıa salasynda másele joq degen sóz emes. Másele kóp. Biraq, másele ǵylymı jolmen sheshilýi kerek, akademıalyq talqylaýdan ótkizip baryp engizý kerek. Abaı sózderin jeke adamnyń ózinshe ózgertip, jınaq shyǵarýy ǵylym joly emes, jeńil aıtsaq, ol – ábestik. Aprobasıadan ótkizbeı Abaı sózderine ózgeris engizip shyǵarý, ol – nadandyq, qatty aıtsaq, qaýipti jol. Ǵylymı maqala jazyp, óz usynysyn aıtsa ol basqa másele. Abaı shyǵarmalaryna abaı bolǵan jón. Osy mereıtoı qarsańynda, Qazaqstan Ulttyq Ǵylym Akademıasyndaǵy «M.Áýezov atyndaǵy Ádebıet jáne óner ınstıtýty» Abaıdyń úsh tomdyq akademıalyq basylymyn daıyndap jatyr. Onyń orny bólek.
– Sońǵy kezderi «Abaıdyń mereıtoıy» naýqanshyldyqqa aınalyp ketpese ıgi edi degen kúńkil de aıtylyp júr. Jalpy, sizderdiń istep jatqan jumystaryńyz naýqanshyldyqtan aman ba?
– Men muny naýqanshylyq dep túsinbeımin, qaıta hakim Abaıǵa degen qushtarlyq dep oılaımyn. Qaısybir mektep bolsyn, ýnıversıtet, kolej bolsyn, elshilik, oblys bolyp hakim Abaıǵa arnap úlken sharalar ótkizip jatsa, nege qýanbasqa?! Naýqan bola ma, nasıhat bola ma, Abaıǵa nazar aýdarýdan eshqandaı jamandyq joq. Mysaly, naýqanǵa aınaldyryp Semeıge birneshe kópir salsa da men qarsy emespin. Halyqqa kerek. Al endi meniń jolym – ǵylym joly. Memleket basshysy Abaı mýzeıi «ǵylymı-tanymdyq ortalyqqa» aınalýy kerek ekendigin óz maqalasynda atap turyp aıtty. Abaı mýzeıi mazmundyq salmaǵy jaǵynan Góte, Shekspır, Tolstoı t.b. mýzeılerimen deńgeıles bolýy kerek. Bul jerde jaýapkershilik úlken. Sondyqtan biz naýqanshyldyqqa bara almaımyz, biz uzaq jyldarǵa ketetin ǵylymı tujyrymdama jasadyq. Mysaly, 100 tomdyq ǵylymı-serıalyq jınaq bir jylda daıyndalmaıdy. Bir jylda jasalsa qyp-qyzyl naýqan sol bolady. Bıyl serıalyq ǵylymı jınaqtyń 5-10 tomyn daıyndap, olar jaryq kórse, úlken jetistik.
Segiz bólimshesi bar Abaıdyń «Jıdebaı-Bórili» memlekettik qoryq-mýzeıiniń taǵy bir erekshe qyry, qazaq mádenıetiniń iri qubylysy bes taǵan bir jerge jıylǵan. Segiz bólimsheni joǵaryda aıttym, al bes taǵanǵa kelsek: birinshisi – hakim Abaı, ekinshisi – danyshpan Shákárim, úshinshisi – kemeńger Muhtar, tórtinshisi – Abaıdyń aqyndyq mektebi, besinshisi – Alash arystary. Sondyqtan biz birjaqtyly tek hakim Abaı óz álemimen ǵana shektelmeımiz, bul – bes taǵan tutas dúnıe, rýhanı álem. Bulardyń arasynda úlken rýhanı jalǵastyq bar. Mýzeıdiń jańa ǵylymı konsepsıasynda osy baǵyttardyń bári qarastyrylǵan.
TOIDAN KEIİN DE TOLǴANYS KEREK
– Keıbir ǵalymdar Abaıdyń 150 jyldyq mereıtoıynda aıtylǵan máseleler aıtylǵan jerinde qalyp qoıdy, atap aıtqanda, Abaı toıynan júıeli qorytyndy shyǵara almadyq degen pikir bildiredi. Endeshe 175 jyldyq mereıtoıda osy qatelikti qaıtalamaý úshin nelerge kóńil bólý kerek dep oılaısyz?
– Ondaı pikir aıtsa, ol – onyń quqyǵy. Abaıdyń 150 jyldyǵy Elbasynyń eren eńbeginiń arqasynda álemdik deńgeıde toılandy. Men odan qatelik kórip turǵan joqpyn. Al 175 jyldyq mereıtoıǵa HHİ ǵasyrǵa kóz tastaǵan jańasha maqsattar qoıylǵan. Dana Abaıdyń kókjıegi kórkem. Abaı jolynan jaqsylyq kútem. Abaı danalyǵy – qazaq halqyna, qazaqstandyqtarǵa, adamzat balasyna qory taýsylmaıtyn qazyna.
– Biz sizdi belgili ǵalym retinde ǵana emes, ensıklopedıst-maman retinde bilemiz. «Túrkistan» halyqaralyq ensıklopedıasy, «Shákárim», «Lev Gýmılev» tulǵalyq ensıklopedıalary, «Ejelgi Qazaqstan», «Altyn Orda», «Alash Amanaty» balalar ensıklopedıalaryn daıyndadyńyz. Basqa kóptegen aıtýly ensıklopedıalarda qalamyńyzdyń izi bar. Abaı mýzeıine basshy bolyp kelgende, osy baǵytta qandaı josparlaryńyz bar?
– Saýalyńyz oryndy. Bıyl Abaı mýzeıine – 80 jyl. Ári elimizdegi tuńǵysh ádebı-memorıaldyq mýzeı. Jáne mýzeı qyzmetkerleriniń deni – jastar. Sondyqtan, mýzeıge kelgen soń daıyndalǵan ǵylymı konsepsıanyń aıasynda «Abaı mýzeıi» ensıklopedıasyn qolǵa aldym. Ondaǵy maqsat – mýzeıdiń jetistigin bar qyrynan ashyp kórsetý jáne jas mamandarǵa mádenıettiń osy baǵytynyń qyr-syryn úıretý.
– Suhbatyńyzǵa raqmet!
Qalıakbar ÚSEMHANULY
«Astana aqshamy» gazeti
6alash usynady
