Ol, 2003-2005 jyldary Ulanbatyr qalasynda Mońǵolıa ulttyq ýnıversıtetin, 2009-2010 jyly Oregon shtatyndaǵy Portlend memlekettik ýnıversıtetin bakalavr, 2010-2012 jyly magıstr dárejesimen bitirgen. Ohıo shtatyndaǵy Kent memlekettik ýnıversıtetinen doktorantýrada oqyp, PhD dárejesin 2016 jyly qorǵaǵan.
2017 jyldan beri Fresno qalasyndaǵy Kalıfornıa memlekettik ýnıvesıtetinde akademık profesor bolyp jumys isteıdi.
Mekenjaıy: AQSH Kalıfornıa shtaty, Fresno qalasy
Qyzmeti: Kalıfornıa memlekettik ýnıversıtetiniń Operasıalyq taldaý, matematıkalyq úlgileý profesory
Qoldanatyn uıaly telefony: OnePlus
Paıdalanatyn kompúteri: MacBook Pro, Surface Book
Áleýmettik paraqshalary: Twitter @ertaytanay
Kalıfornıa memlekettik ýnıvesıtetiniń profesory, doktor Ertaı TANAIULY
– AQSH-QA QALAI BARDYŃYZ?
– 2003-2005 jyldary Ulanbatyr qalasynda Mońǵolıa ulttyq ýnıversıtetinde qarjy mamany boıynsha oqyp, Úndistan úkimetiniń granty boıynsha 2005 jyly jazda Pýne qalasyna attandym. 2005-2008 jylǵy oqý jyldarynda Úndistannyń Pýne ýnıversıtetinen bilim alyp, ony qarjyger mamandyǵy boıynsha támamdadym. Sonymen elge oralyp, 2009 jyly aqpan aıyna deıin Ulanbatyr qalasyndaǵy Kapıtal bankte Financial Risk analyst mamandyǵy boıynsha qyzmet atqardym. Bul meniń alǵashqy jumys ornym boldy.
2009 jyly AQSH-qa magıstrantýraǵa attandym. Bir qyzyǵy sol, magıstrantýra oqýyn týra bastaı almadym. Óıtkeni meniń Úndistanda bitirgen bakalavr deńgeıdegi dıplomym 3 jyldyq bolyp sanalady eken. Al magıstrlik sharty boıynsha 4 jyldyq joǵary oqý ornyn bitirgen bolýym kerek. Sondyqtan AQSH –ta taǵy bakalavrıatta oqı bastadym. Biraq Pýne jáne Mońǵolıa ulttyq ýnıversıtetinde alǵan sabaq kredıtterdi kórsetip, qujattar ótkizdim. Munda bir jyl bilim alyp, 2009-2010 jyly áleýmettik ǵylymdary (social science) mamandyǵy boıynsha bakalavr bitirdim. Sodan keıin magıstrdi 2010-2012 jyldary ekonomıka salasy boıynsha támamdap, ary qaraı PhD doktor dárejesin alý úshin 2012-2016 aralyǵynda bilimim men biliktiligimdi shyńdadym. Jalpy alǵanda, PhD doktor dárejesin alǵanǵa deıin 13 jyl joǵary bilim jolynda ter tóktim desem bolady.
– SİZDİŃ MAMANDYǴYŃYZDYŃ ERKESHELİGİ QANDAI?
– «Bilim ınemen qudyq qazǵandaı» degendeı mamandyǵym bilim joly bolǵandyqtan kóp ýaqytym stýdetterge oqıtyn dáristerge daıyndalý men zertteý jumystaryn júrgizýmen ótedi. Qazirgi búkil dúnıe tez ózgeretin jahandaný zamanynda bıznes pen órkenıet áleminde ne bolyp jatqanyn jiti baqylap, bilip otyrý kerek. Soǵan oraı bilim salasynda ashylǵan jańalyqtar men ádistemelik tásilder, jumysta qoldanylatyn jańa kompúterlik baǵdarlamalardy qarastyryp, oqýlyq kitap jáne materıaldardy ózgertip otyrýymyz qajet. Odan tys sońǵy akademıalyq maqalalardy oqyp, bilim júıesinde ne bolyp, qalaı ózgerip jatqanyn baqylap, zertteý jumystaryn da soǵan qaraı sáıkestirip jumystaý kerek. AQSH kóp salalardaǵydaı akademıalyq bilim berý salasynda da alda kele jatqan elderdiń biri. Sondyqtan osy elge dúnıejúzinen bilimdi adamdar kóp kelip, kóptegen ǵylymı jınalys, konferensıalar ótkizip otyrady. Men de jylyna 2-3 ret osyndaı konferensıalarǵa baryp qatysyp turamyn.
– QARAPAIYM OQYRMANDARǴA OPERASIALYQ TALDAÝ, MATEMATIKALYQ ÚLGİLEÝ PROFESORY DEGEN DÁREJEŃİZDİ TÚSİNDİRİP BERSEŃİZ? ONYŃ BIZNESTİ JÚRGİZÝDE MAŃYZY QANDAI?
– Negizgi taqyrybym – qandaı bir ónimniń dızaın jáne óndiris prosesinen bastap tutynýshyǵa deıingi jolyndaǵy barlyq úderis jáne óndiris kezeńderindegi shyǵysty azaıtyp, tıimdilikti (efficiency) kóbeıtý. Iaǵnı, qysqasha aıtsaq, tutynýshyǵa ónimdi eń arzan, biraq sapaly túrde jetkizip, qamtamasyz etý joldaryn izdestirý. Sol nátıjege jetý úshin matematıkalyq jáne data analıtıkalyq modelderdi shyǵaryp, ony qoldaný bolyp sanalady.
Qazirgi erkin naryqtyq ekonomıkada álemdik básekelestikke túsetin kompanıalarlar úshin onyń mańyzy óte zor.
– ORTASHA TÁÝLİKTİK JUMYS KÚNİŃİZ QALAI ÓTEDİ?
– Kóp ýaqytymdy ýnıversıtette ótkizemin. Dáris oqý, sabaq úıretý, stýdenttermen birge zertteý jumysyn júrgizý degen sıaqty. Onyń syrtynda ýnıversıtette ártúrli jumystar atqaratyn komısıalar bolady. Men magıstrantýra / MBA / oqytýlaryn qadaǵalaıtyn komısıa múshesi bolǵandyqtan biraz ýaqytymdy soǵan jumsaımyn.
– EŃ KÓP QOLDANATYN BAǴDARLAMALARYŃYZ QANDAI?
– Qazir GitHub-ty kóp qoldanamyn. Sonymen qatar mamandyǵym boıynsha bir salada jumys atqaratyn, biraq basqa joǵary oqý oryndarynda dáris beretin adamdarmen Slack arqyly áleýmettik jelidegi toptar sıaqty baılanys jasaımyn.
– ÝAQYT ÚNEMDEÝDİŃ UTYMDY TÁSİLİ NE?
– Men keler aptada isteıtin jumystardy aldymen oılanyp, tizimin jasap alǵan durys dep oılaımyn. Erteńgi kúni sol tizim arqyly jasalǵan jospar boıynsha jumys atqarsańyz, eńbegińiz ónimdi bolmaq. Eger josparyńyz sátti júzege assa, jumysyńyzdy aıaqtaǵan soń lázzatqa bólenesiz.
– ATQARYLATYN İSTER TİZİMİN QAIDA BELGİLEP, QALAI JÚRGİZESİZ?
– Onlaın kúntizbe men qabyrǵaǵa japsyryp qoıatyn qaǵazdardy qoldanamyn.
– JUMYSYŃYZDYŃ OŃ JÁNE KERİ ÁSERLERİ?
– Ýnıversıtet keleshek mamandyq jetildiretin orta bolǵandyqtan onyń mańyzy zor. Stýdentterge dáris berý ádistemesin jetildirý úshin kóp ter tógý qajet. Sońǵy kezde jańalyq bolyp enip jatqan bıznestik amal-tásilderdi únemi qadaǵalap, sol arqyly zertteý tásilderi men oqý mazmunyn únemi ózgertip otyrǵan jón. Sondyqtan da buryńǵy oqý júıesine qaraǵanda qazirgi kezdiń joǵary oqý oryndary dınamıkalyq serpindi ózgeris jasap keledi. Soǵan ilesý úshin únemi ózgeriste bolý jaǵymen erekshelikte dep oılaımyn.
Oqý, bilim arqyly adam ózin-ózi únemi damytyp otyratyndyqtan jumysymnyń keri áseri joq. Biraq jasaǵan jumys, istegen áreketterińniń jemisin uzaq ýaqyttan keıin sezinesiń. Mysaly bir akademıalyq maqala jazǵanǵa 1-2 jyl ýaqyt alady. Ony akademıalyq jýrnaldarǵa jibergen soń olar tekserip kórý úshin 1 jyldan astam ýaqyt ketedi. Iaǵnı bir maqala eń az degende 2 jylda baspaǵa áren shyǵady.
– SİZ NENİ İSTEÝGE SHEBERSİZ?
– Eshteńe. Biraq bilmegen jáne úırengim kelgen nárseni júıeli túrde tez arada úırenip, atqarýǵa ebim bar.
– QAZİR QANDAI JUMYSQA NAZAR AÝDARYP JATYRSYZ?
– Qazirgi jaǵdaıda lojıstıka /tasymal/ jáne tutynýshy suranysyn qamtamasyz etý salasyna zertteý jumystaryn júrgizýdemin. Dálirek aıtqanda, tutynýshy keri qaıtarǵan taýarlardy eń qysqa merzimde az shyǵynmen qalaı retteý jóninde matematıkalyq modelder jasap jatyrmyn.
– KİTAP KÓP OQISYZ BA? DÁL QAZİR QANDAI KİTAP NEMESE MAQALA OQÝDASYZ?
– Mamandyǵyma qatysty kitaptar men maqalardy kóp qaraımyn. Sońǵy ýaqytta jaqynda ǵana ekonomıka salasynda Nobel syılyǵyna ıe bolǵan úsh ǵalymnyń eńbekterin oqyp júrmin.
– SİZDİŃ MİNEZİŃİZ TUIYQ PA ÁLDE ASHYQ PA?
– Kóbinese ashyqpyn dep oılaımyn.
– SİZ QANSHA ÝAQYT UIYQTAISYZ?
– Shamamen 7 saǵat uıyqtaýǵa tyrysamyn.
– JUMYS KEZİNDE MÝZYKA TYŃDAISYZ BA? QANDAI ÁÝENDERGE ÁÝESSİZ?
– Kóp mýzyka tyńdamaımyn. Biraq áredik jumys barysynda baıaý klasıkalyq áýenderdi tyńdaýdy unatamyn.
– SİZDİ JUMYSTAN TYS ÝAQYTTA QAIDAN TABÝǴA BOLADY?
– Jumystan tys ýaqytta taza aýada júrgendi jaqsy kóremin. Sondyqtan dál osy jerde bolamyn dep aıta almaımyn.
– KİMNEN, NEDEN KÚSH QÝAT ALASYZ?
– Men úshin eń bastysy jáne mańyzdysy – anamnyń tilek, duǵalary. Ata-ananyń balasyna jasaǵan bata, duǵalary qabyl bolady degendeı qıyn sátterden jaqsylyqpen ońaı ótken jaǵdaılardy olardyń demeýleri dep túsinemin.
– ÓMİRDEN ALǴAN EŃ JAQSY ǴIBRATYŃYZ…
– Qudaıǵa shúkir, tosyn oqıǵalar bolǵan joq. Alaıda qolyńda bardyń qadirin bilgen jón.
– JETİSTİKKE JETÝ ÚSHİN NEGE MÁN BERÝ KEREK? JASTARǴA QANDAI KEŃES BERESİZ?
– Keıde kejegeńiz tartyp tursa da, únemi talaptaný kerek. Negizi kóp jetistikke jetken bilimdi adamdar men kásipkerlerdiń barlyǵynyń sátti sátterinen góri sátsizdikteri kóp bolǵan. Kópshiligimiz sıaqty birneshe qulaǵan soń túsip bere salmaǵan. Qaıta táýekel etip, talaptana bergen. Sol úshin qarap jatpaı, árkez árekette bolý qajet.
– KELESİ QONAQQA KİMDİ USYNYP, JUMYS İSTEÝ TÁSİLİMEN TANYSQYŃYZ KELEDİ?
– Rio Tinto kompanıasynda menedjer bolyp jumystaıtyn Jeńisuly Baýyrjandy usynys etemin.
kaznews.mn saıtynan alyndy
6alash usynady
