Besikte bala jyly ári taza jatady. Jańa týǵan jáne kindigi endi ǵana túsken sábıdi barynsha jyly ustaý kerek. Óıtkeni ol sýyqty tez qabyldaıtyn álsiz ári názik. Al besiktegi balany qaıta-qaıta ashyp kıimin aýystyrý qajet emes. Besiktegi balanyń taza jatatyny óz aldyna. Tipti sábıdiń óz dáreti ózine shashyrap bylǵanbaýy úshin túbegine kúl salynady. Besik balany kezdeısoq qaýip-qaterden, qulap qalyp bir jerin maıyp qylýdan da saqtaıdy. Attyń jaly, túıeniń qomynda júrip ómir súrgen kóshpendi halyq úshin besik kóshýge de óte yńǵaıly bolǵan. Taǵy bir mán beretin nárse besikke bólengen balanyń minezine baılanysty, besikte ósken balanyń minezi jaıdary bolady. Aıtalyq, sózge toqtaý, birin-biri tyńdaý, salmaqty bolý, sabyr saqtaý — barlyǵy bizdiń halyqqa tán qasıetter jáne adamnyń osylaı bolyp qalyptasýyna besiktiń paıdasy ushan-teńiz. Al qol-aıaǵy bos jatqan bala jeńiltek, ushqalaq, sabyrsyz bolyp ósedi. Baıqasańyzdar, qazir qazaq halqynyń minezinde úlken ózgeris bar. Shydamsyz, biriniń sózin biri tyńdaǵysy kelmeıtin sabyrsyz, kez kelgen nársege eliktegish, qyzyqqysh degen sıaqty… Bul besikke bólenbeı ósken urpaqqa tán.
"Nemeresine ertegi aıtpaıtyn ájeler azaıyp bara jatyr, sábıin besikke bólemeıtin kelinder azaıdy. Men osydan qorqamyn…" B.Momyshuly
Bul — atanyń 70 jyldary aıtqan sózi. Óz qolymen jazyp qaldyrǵan. Osy bir aýyz sózdiń ózinde qanshama oı jatyr. Dástúrden ajyrasaq, ulttyq qundylyqty, ulttyq bolmysymyzdy joǵaltatynymyzdy meńzeıdi. Naqtylap túsindirer bolsaq, besikke bólenip ósken bizdiń ata-babalarymyzdyń minezi, bolmysy qazirgideı bolmaǵan. Mysaly, besikte jatqan balany bosatqan kezde emin-erkin raqattanyp keriletinin baıqaımyz. Uıqysy tynysh, asty qurǵaq ári taza bala solaı ózi kerilip-sozylý arqyly óziniń densaýlyǵyn jaqsartyp tur. Búginde jas kelinderdiń sanalaryna tolyp jatqan áldebir sheteldik metodtar «bala bos jatýy kerek» degen túsinik qalyptastyrdy. Bos jatqan sábı óz qolynyń qımylynan óz jıi oıanatynyn, uıqysynyń jıi buzylatynyn ańǵaramyz, biraq mán bermeımiz. Al munyń ózi jańadan qalyptasyp ósip kele jatqan bala mineziniń ushqalaq bolýyna kesirin tıgizbeıtinine kim kepil?! Munyń ózi biz qazaqy bolmysymyzdan, salmaqtylyǵymyzdan, ulttyq minezimizden ajyrap bara jatqanymyzdyń bir kórinisi emes pe?! Saıyp kelgende, salt-dástúr, ádet ǵuryp jaıly ózimizdiń ultymyzǵa ǵana máseleni sóz etip kele jatqannan baıqaǵanymyz — esh nárseniń negizsiz emes ekendiginde, birimen-biri astasyp jatqandyǵynda, tutas bir ulttyń ulttyq qundylyǵy sanalatyndyǵynda. Besikti de sonyń bir aıqyn bir dáleli deýge bolady.
El bolam deseń...
Bul kúnderi merekelik is-sharalarda, ásirese Naýryz meıramynda mindetti túrde salt-dástúr úlgileri kórsetiledi. Onyń jasandylyǵy birden baıqalady. Mundaı sharalarda kádimgi bala bóleıtin besikke qýyrshaq salyp terbetilip, ananyń áldıi, besik jyry aıtylady. Osyndaı kórinisterdi sahnalardan jıi kórip júrmiz. Bizdiń qazaq halqy besikti qasıetteıdi, eshqashan bos besikti terbetpeıdi. Ol — jaman yrym. «Bos besik terbetip qaldy» dep perzenti shetinep ketken anany aıtady. Bárinen soraqysy — on ekide bir gúli ashylmaǵan qyz balanyń bos besikti terbetip, besik jyryn aıtatyny. «Oıyn kórsetkende turǵan ne bar» dese de, bul qazaq uǵymyna qaıshy keledi, halyq pedagogıkasyna jatpaıdy. Salt-dástúrdi nasıhattaý degen jeleýmen burmalanyp jatqan isterimiz, ókinishke qaraı, barshylyq. Kózge de, kóńilge de tompaq kórinetin kórinisterdi baıqaǵanda «áttegen-aı» dep qoıa salýǵa da bolady. Biraq bilip turyp aıtpasa, ol da kúná deıdi. Al biz úshin bireýler syrttan kelip balalarymyzdy ultttyq ónegemen ósirip bermeıdi. Óıtkeni jas urpaq — ózimizdiki, egemen elimizdiń ıesi — solar! «El bolamyn deseń, besigińdi túze» degen Muqańnan (M.Áýezov) artyq ne aıtýǵa bolady?! Óıtkeni ulttyq minez besikten qalyptaspaq…
Zeınep AHMETOVA
(Sýrettegi besik "Kýá" kompanıasynyń "talbesigi".
Zakaz qabyldaý nomeri: 87001597777)
6alash usynady
