Meniń ata-anam Altaı topyraǵyna qarasty «Sulýbaı» batyr shoqysynyń baýrynda, «Shińgildiń móldir sýyndaı» dep shyrqalatyn óshpeıtin ánge arqaý bolǵan jasyl jelek jamylǵan móldir ózenniń jaǵasynda tútin tútetip kele jatyr. Men ake-sheshemniń boıynan osy tabıǵatqa tán móldirlik pen tazalyqty, meıirimmen izgilikti kóremin. Dastarhany jıylmaıtyn qazaq dalasyna tán keńpeıildik, darqandyq menmundalap turatyn. Anamnyń qolynan qanshama jolaýshylar shólin qandyryp attanyp jatatyn edi. Meniń kindik qanym osy móldir mekende tamdy. Sulý tabıǵattyń qushaǵynda, móldir ózenge shomylyp, alyp taýlarǵa qarap boı túzep, taza aýasyn jutyp erjettim.
Anam únemi «jaqsylyq qylsańda, jamandyq qylsańda aldyńnan shyǵady», deıtin. Bireýge jasaǵan jaqsylyǵyń búginbe, erteńbe aıteir urpaqtaryńnyń aldynan shyǵady degen uǵymǵa ımandaı senetin. Keıde alysta oqyp júrgen aǵa-apkelerime ýaqytyly tamaq nemese aqsha jibere almaı qalǵan kezderde, alystan bizdiń aýylǵa kelip jumys istep júrgen adamdardy arnaıy úıge shaqyryp, tústendirip, ystyq tamaǵyn, shaıin berip jatatyn edi. Keıin túsingenim bul anamnyń alystaǵy balalaryna jibergen «sálemdemesi» eken. «Men bireýdiń balasynyń qarnyn toıdyrsam, meniń balalarymdy da bireý toıdyrady», dep biledi ǵoı. Anamnyń bul uǵymynyń qanshalyqty naqty ekenin ol kezde erekshe túsinip ketpeıtin edim. Osylaı joldaǵan «Sálemdemeleriniń» aǵalaryma qanshasy jetip jatqanyn kim bilsin?.
Keıin mende týǵan jerden alystap, dám tartyp Qazaq eline kelip oqydym. Astanaǵa alǵash kelgen kezimizde bul jerde týys-týǵan, tanys-bilister az boldy, tipti qalada qazaq tilinde soıleıtin adamdardy az kezdestiretin edik. Stýdenttik ómirdiń birde ash, birde toq, jaǵasy aq, aqshasy joq kúnderi bastalyp ketti. «Rollton» deıtin lapshanyń «sorpasyn» terlep iship alǵanda kádimgideı jadyrap qalatynbyz, kóje-qatyqtyń ornyna, keıde kórshi bólmeden eki kartop surap ákelip, oǵan bir pıaz taýyp qosyp, makaron pisirip jesek, kádimgideı ar jaǵymyzǵa el qonyp qalatyn edi. Kórshi bólmedegiler tamaq istep jatqanyn estisek, qaltamyzǵa qasyǵymyzdy sala baryp, «uzaq-sonar» áńgime aıtyp otyryp alasyń ǵoı. Aqyry tamaqtyń túbi qarylýǵa jaqyndaǵanda ákelip, qazanymen ortaǵa qoıa salady. Tabaqqa salýǵa taǵat qylatyn adam barma ondaıda, qaltańdaǵy qasyǵyńdy sýyryp alyp, ústelge jaqyndaı beresiń. 1-2 mınýtta batyrlardyń almas qylyshyndaı jaryq-juryq etken qasyqtar qara qazannyń qaq túbine jetip, aýa qarmap jatady.
Men jataqhanada Kenjehan, Arǵyn degen jigittermen birge turdym. Bir kúni túste 514 bólmede turatyn Erjanat degen jigit júgirip kelipti. «Shirkin kúrish joq bolyp turǵany-aı»,-deıdi. «Ony ne isteısiń»,desek, «kórshi bólmeden bir sábiz surap alyp, taǵy bireýlerden maı taýyp, palaý basyp jesek qoı, dámdi bolatyn edi»,-deıdiǵoı))).
Osylaı qara qasyqty qolǵa alyp, bilim jolynda qursaǵyńdaǵy jalańdaǵan «qyzyl jaýmen» alysyp júrgen kúnderdiń birinde, anamnyń «aq sálemi» kelgendeı boldy, kelgende qandaı aq tilegi aǵyl-tegil tógildi-aý. Qasymdaǵy jigittermen birge Astana mańyndaǵy «Bulaqsaı» degen aýylǵa baryp júrip, Janat esimdi kisiniń otbasymen tanystym. Otanasy Tóleýish tátemiz týra meniń anamdaı keńpeıil, izgi nıetti jan eken. Bizdiń alystan kelip oqyp jatqanmyzdy, ata-anamyzdan jyraq júrgenimizdi bilgende tipti eljirep sala berdi. Baryn aldymyzǵa tósep, quda kelgendeı kútkende ózimiz yńǵaısyzdanyp qaldyq. Balalary da erekshe tárbıeli, aǵalap, qolymyzǵa sý quıyp júgirip turǵanyn kórgende júregiń jylıdy.
Birde Janat aǵamyzdyń tátemizge: «stýdenttik ómir basymyzdan ótti ǵoı. Alysta júrip oqyǵannyń talaı qıyndyǵyn kórgenbiz. Myna balalarǵa bir mal soıyp bereıik, sorpalanyp, áldenip qaıtsyn. Keıin bizdiń balalarmyzda osylar sekildi syrtta júredi-ǵoı», dep jatqanyn estip qaldym. Ol kisi de aýzyn ashsa júregi kórinetin erekshe aq kóńil jan eken, úıge kelgen qudaıy qonaqqa qoı soıatyn qazaq dalasyna tán darhandyq. Kóz aldyma ákemniń alyp tulǵasy keldi. Nedegen uqsastyq, ákemde Altaıdyń adyrlarynan joq qarap júrip, keshke qonalqyǵa kelip beldeýimizge at baılaıtyn talaı jolaýshyǵa, arsada asýǵa et tursada, «alystan kelipti uıat bolady», dep arnaıy mal soıǵyzyp jatatyn edi. Meni bul otbasyǵa alyp kelgen qandaı kúsh. Ómirdi anam sekildi túısinetin, anam sekildi oılaıtyn otbasyǵa kelip top ete qalǵanyma tań qaldym. «Anam kimderdi jarylqap, kimderge aq dastarhan jaıyp jatyr eken», dep ishteı oılap qoıamyn.
Birtindep bul kisiler meniń ekinshi otbasyma aınaldy. Boıymyzdaǵy belgesiz úndestik, uqsastyq bizdi jaqyndastyra tústi. Ár demalys saıyn «kelmedi dep renjip jatqan bolar» dep qasymdaǵy jigitterge ázildep, «Bulaqsaı qaıdasyń» dep tartyp ketetin boldym. Kelgen saıyn, Janat aǵam balasha qýanyp, jelpildep qarsy alady. Ashyq-jarqyn áńgimelesemiz, ótken-ketkenderin aıtyp máz bolyp jatady. «Óz úıińde júrgendeı erkin júr, esh qysylma», dep balalaryna monsha jaqtyryp, kútip jiberedi. Keıde iship-jegenińdi ótegiń kelip, «istep tastaıtyn jumys barma?-dep suraımyzǵoı. Ondaıda, «jo..joq olaı aıtpańdar, alysta júrgen balalardy jumysqa salsaq qalaı bolady? Elden uıat emespe», dep qolymyzǵa kúrek bermeı «qınaıtyn» edi. Osylaı júrip bir jyldyq oqýymyzdy bitirip, jazdyq demalysta Altaıǵa bardym. Anamnyń aıtýynsha, Sol jyly Altaı jaqqa altyn qarap kelip, aýylyna qaıta almaı qalǵan bir uıǵyr jigit bizdiń úıde qystaı turyp, kóktemde ketipti.
Rızabek NÚSİPBEKULY
6alash usynady
