Býrabaıdaı seksen kóli bar Kókshe óńirin ǵana emes, barsha qazaq dalasyn án besigine bólegen Aqan serini búgingi el jaqsy biledi. Qazaq mádenıeti men óner álemine ózindik úlesin qosqan Aqan seriniń shashasyna shań juqpaǵan júırik aty Qulageri, urpaqtan-urpaqqa jetip, kúni búginge deıin shyrqalyp júrgen án-jyrlary jeterlik bolsa, solardyń ishinde «Mańmańgeri» men «Balqadıshasy», «Qaratorǵaıy men «Syrymbeti» halyq arasynda keńinen taraǵan. Aqannyń seri bolýynyń da ózindik syry bar sıaqty. Ánshiligi men qatar aqyndyǵy onymen qosa kompozıtorlyq ónerge ıe seriniń bapkerlik, sheshendik, aıtyskerlik óneri týraly qundy málimetter bar. Biraq, zamannyń buralań qaltarysynda Aqannyń shaǵarmalary da myń san márte ózgeriske ushyrapty. Tipti, bir kezderi solaıqaı saıasattyń da salqyny tıgen eken. Ásirese, “baıtal túgili bas qaıǵy” bolǵan qyzyl keńester odaǵynyń qylyshynan qan tamǵan tusta qazaq ánderi men jyrlarynyń birtalaıy ózgeristerge ushyrap, tipten kóbi múlde joǵalǵany ras. Birazy sıqyr saıasatty el-jurtqa nasıhattaýdyń amalyna da paıdalanylypty. Búgingi taqyrybymyzdyń tuzdyǵy qylǵaly otyrǵanymyz da Aqannyń «Balqadısha» áni bolyp otyr. Zamanynda án atasy atanǵan Ámire Qashaýbaev Parıj tórinde shyrqaǵan ánniń tutas el áli estip bilmegen, nusqasy ıaǵnı, túpnusqasy bar eken. Bul týraly biz jyrshy, án óneriniń tarıhyn zertteýshi Jumabaı Esekeevpen áńgime kezinde alǵash ret estidik.
Aqannyń el arasynda úlken daý bolyp júrgen eki áni bar. Biri «Áýdem jer» bolsa, ekinshisi osy – «Balqadısha» áni. Balqadısha ániniń tarıhy da tereńde jatyr. Qazir zamanǵa saı órnekpen úlken sahnaǵa alyp shyqqan «Jigitter» tobynyń keremet oryndaýynda tyńdarman júregine jol taýyp júrgenin qalyń el jaqsy biletin shyǵar. Biraq án bir-eki aýyz shýmaqpen qaıyrylady da tez aıaqtalyp qalady. Al, ánniń tarıhy tereńde jatyr eken. Bul týraly bizge Jumabaı aqsaqal áńgimelep berdi.
Aqan seriniń alpysty alqymdap qalǵan kezi eken. Qaraótkel jaqtan iri toılardan kele jatqan Aqan seri Sandyqtaýdan Zerendi jerlerine deıin sozylǵan úlken Jylandy, Kishi Jylandy taýlaryn bókterleı ótip, sol jerdegi Úlgili degen aýylǵa túsipti. Talaı jerdi aralap júrgendikten qandaı úıge túsetinin biledi ǵoı. Sol ýaqytta Úlgili aýylynda Tirjan qajy degen qajy ótken. Aqan osy qajynyń úıine túsedi. Aqan keldi degesin aýyldyń eńkeıgen qarıasynan eńbektegen balasyna deıin taıly-tuıaǵy qalmaı jınalypty. Sol ýaqytta Musa degenniń úıinde Baımyrza esimdi bala dúnıege kelip jatsa kerek. Bul ataqty jazýshy «Kókshetaý pravdasy» gazetiniń alǵashqy redaktorlarynyń biri bolyp qyzmet atqarǵan Janaıdar Mýsınniń ákesi Baımyrza eken. Shildehanaǵa jınalǵan halyq Aqandy osynda aldyraıyq dep toıǵa Aqan serini de shaqyrtyp alady. Úıge syımaǵany kıiz úıdiń etegin túrip syrtyna jaıǵasqan qalyń jurt sol otyrǵannan kúni boıy tipti tań atqansha án tyńdapty. Qalyń kópshiliktiń ortasynda on tórt jasar Ybyraıdyń qyzy Balqadısha da bolǵan eken. Tań sarǵaıyp atqasyn jurttyń deni ketip úıdi-úılerine taraı bastapty. Biraq, án áýezine berilip aýyzynyń sýy quryǵansha tyńdaǵan Balqadısha Aqannyń oń tizesin basa jaıǵasyp otyra beripti. Tipti, kelip «Úıge júre ǵoı erke qyz» degen jeńgelerin de eleń etpese kerek. Bul kórinisti Aqan da qalt jibermeı baqylap otyryp, sol arada «Balqadısha» áni ómirge ákeledi.
Biraq, Balqadısha áni Keńester ýaqytynda kúrdeli ózgeriske túsip ketken eken. Máselen, «Degende Balqadısha, Balqadısha, kúıeýiń seksen beste shal qadısha» degen sózderi keıin qosylypty.
- Muny sol kezdegi áıelderdi erlermen teńestirý saıasatynda qazaqtyń ejelden kele jatqan dástúrin muqatý esebinde qoldanǵan deıdi, – Jumabaı aqsaqal.
Iaǵnı, aqyndar áıel teńdigin jyrlaýǵa kirisken kezde «Balqadısha» áni qysqartylyp, sol ánderdiń ishine enip ketken eken. Tipti óreskel burmalanǵandyǵy sonsha, ánniń tarıhyn bilmegendikten jas Balqadıshany seksen bestegi shalǵa qosyp ta qoıǵan. Iaǵnı, durysy jap-jas Balqadıshany seksennen asqan shalǵa kýıeýge berýge atastyrylyp qoıypty-mys. Bul ándi Parıjde ótken konsertte ataqty kúmis kómeı ánshi Ámire Qashaýbaev ta shyrqaǵan. Qazirgi barlyq ánshilerdiń aıtyp júrgeni de osy nusqa bolsa kerek.
Tarıh burmalaǵan ánniń búgingi kórermenge dál Aqan seri aıtqandaı bolyp jetpeýi alańdatady. Bálkim ánniń osy túpnusqasyn qalypqa keltirip óńdep arqanyń áni men jyrynyń jampozy bolǵan Aqannyń “Balqadıshasyn” qaıta qalpyna keltirip, ánshilerimizdiń tolyq nusqasyn búgingi zaman mýzykasyna salyp qaıta óńdep kórermen júregine jetkizgen jón shyǵar. Sonda qazaq balasy da tarıhyn tanyp, mýzyka arqyly ultjandylyqqa bir taban jaqyndaı túser me edi. Siz qalaı oılaısyz?
Avtor: Abzal Alpysbaıuly, Aqmola oblysy
6alash usynady
