"Asyl arda Altaıym"
sózi: Sultan ramazanuly Janbolatov
áni: Tuıaq Aıtaqynuly Shahqaıymov
Bir tizerlep keýdeme qol tartaıyn,
Armysyń aǵajaıym-altaıym.
Aqıyqtar meken etken asqarlar,
Erke Ertis, qalyń orman, tal-qaıyń.
Qaıyrmasy:
Esimdesiń ár daıym,
Asyl arda Altaıym.
Álemge áıgi atyń bar,
Qol jetpes qundy zatyń bar
Anasyń talaı asylǵa,
Kýásiń san ǵasyrǵa.
Tarıhtyń alyp esigi,
Tildester altyn besigi.
Shyńdar kýá aıyrǵan bult arasyn,
Talaı taýǵa erteden zor aǵasyń.
Qoınyńa alǵan jaýharlaryn tarıhtyń,
Taý ǵana emes, órkenıetti qalasyń.
(qaıyrmasy)
Asqaryńda qalyqtaǵan qyranyń,
Aspanyńda sharyqtaǵan jyr-ániń.
Nár almaqqa asylyńnan kelip tur,
Saǵynyshy ańsattyrǵan ulanyń.
(qaıyrmasy)
Sultan ramazan uly Janbolatov. 1936 jyly 1-aıdyń 1-kúni, Tarbaǵataı aımaǵyndaǵy Shaǵantoǵaı aýdanynyń qarakemerinde, malshy otbasynda dúnıege kelgen. Ortalaýdy taýysqasyn, 1952-1953 oqý jylynda Tarbaǵataı 2-orta mektebinde muǵalym bolyp, 1953-1956jyldary shınjań ınstıtýty fız-mat fakýltetynde, 1957-1961 jyldary chańchundegi jılın ýnıversıteti fızıka fakýlteti radıo-elektronıka mamandyǵynda, 1979-jyly beıjin ónerkásip ýnversıtetindegi Aspıranttardyń kompúter kúrsinda oqyǵan.
Sultan 1956-1986 jyldary shınjań ýnıversıtetiniń fızıka fakultetinde 30jyl oqytýshy boldy.
Osydan keıin, lektór, Qytaı qazaqtarynan tuńǵysh dótsent (1982-jyldan), kafedranyń jáne ınformasıa Zerthanasynyń meńgerýshisi, fakýltet dekánniń orynbasary (1982-jyldan), ýnıversıtet bastyǵynyń orynbasary(1983-jyldan), magıstrler jetekshisi (1985-jyl), Qytaı elektronıka qoǵamynyń basalqa múshesi, Qytaı azult jazýyndaǵy ınformasıalardy óńdeý qoǵamynyń ٴtoraǵasy, SHUAR ǵylym jáne tehnıka qaýymdastyǵynyń turaqty jorasy, SHUAR joǵary oqý oryndary kásiptik qyzmet ataqtaryn áttestáttaý komısıasynyń bastyǵy, t.b. Qyzmetterdi ótedi. Radıo-elektronıka mamandyǵyn (qazirgi shınjań ýnıversıteti elektronıka fakýltetiniń taǵanyn) quryp shyǵýǵa basshylyq etti. Tóte jazýdy kompúterde byrjaqty etý júıesin jaratqan topqa jetekshilik etip, «Ǵylym-tehnıkalyq ilgerileý» syılyǵyn (1985-jyly) aldy. «Kompúter prınsıpteri», «Jartylaı ótkizgishtik radıoqabyldaǵysh», «Magnıtofondy radıoqabyldaǵysh», «Kalkýlátor», t. B. Tehnıkalyq kitaptary sol jyldary jaryq kórdi.
Sultan 1986-1996 jyldary SHUAR oqý-aǵartý kómıteti ٴtoraǵasynyń orynbasary, buǵan qosa oqý-aǵartýdy zertteý ınstıtýtynyń profesory (1988), SHUAR-dyń «Tótenshe úlesi barjas-orta jas mamany» ataǵynyń jáne onyń birinshi dárejeli syılyǵynyń ıegeri (1990), joǵary oqý oryndarynda ٴbylym berýdi zerdeleý ınstıtýtynyń basshysy jáne aǵa zertteýshisi, urymjy kásiptik ýnıversıtetiniń profesory(qosymsha) boldy. Al, 1993-2003 jyldary 8-jáne 9-kezekti memlekettik halyq quryltaıynyń ýakili, onyń ulttar komısıasynyń múshesi qyzmetin ótedi. 2005-jyly dúnıejúzi qazaqtarynyń 3-quryltaıynda onyń 7 kisilik ٴtoralqasyna múshe bolyp saılandy. urymjy kásibı ýnıversıtetiniń profesory bolýdan syrt, SHUAR teleýnıversıteti, Qazaqstannyń Astanadaǵy eýroazıa ulttyq ýnıversıteti, q. Shakarym atyndaǵy Semeı ýnıversıteti syqyldylardyń da qurmetti profesory atandy.
S.R.Janbolatov 1986-jyldan keıin, Iaǵnı laboratorıadan qol úzip, tehnıkalyq mamandyǵyn jalǵastyrý múmkindiginen aırylǵan soń, ákimshilik qyzmetterin talaptaǵydaı atqarýdyń syrtynda, ózi bala Jastan qyzyǵatyn, 1962-jyldan beri úzdik-sozdyq(«Dombyra fızıkasy» sekildi ocherkter, «Arýaqtar arasynda» syqyldy ǵylymı fantasıkalyq áńgimeler jarıalap) aralasyp kelgen kórkem ádebıetke buryldy. 1994-jyldan bastap «úısyn hıkaıasy» atty («Eljáý kúnbı», «Sanshora kúnbı», «Ońǵaı kúnbı» romandarynan turatyn») trılogıasy jaryq kórdi jáne elimizde memlekettik kitap, SHUAR-lyq «Úzdik týyndy» syılyqtaryna ıe boldy. Ol bertinde, Qazaqstanda, 20-ǵasyrdaǵy qazaq tildi 100 roman atty baǵdarlamaǵa (alǵashqy nusqasyna) endi. Sultannyń osy Eńbekteri eskerilip, 2004-jyly,) lıý shaýý, ýań ıuıhý, ıusu mamaı, ǵazy ámet, pasha ıshandarmen birge tuńǵysh «Tyıanshan ádebıet-óner syılyǵyndaǵy» «Úles» syılyǵyn aldy. 2008-jyldan bastap shınjań qazaqtarynyń shaǵyn bir tobynyń 20-ǵasyrdaǵy ómirin sýrettegen «Biz» atty avtobıografıalyq trılogıasy beıjinde jáne Qazaqstanda jaryq kórdi ámbe Qazaqstannyń «Halyqaralyq alash ádebı syılyǵyn» enshiledi. Jýyqta «Ejelgi ulys tarıhy»(«uısynnama») atty, ertedegi uısyn memleketiniń tarıhyn baıandaǵan kitaby jáne «Qazaq tarıhynan saýat» atty eńbegi «Ata jurt» baspasy tarapynan jaryqqa shyqty. «Qazaq tarıhynan saýat» atty eńbegi ortalyq halyq radıosy arqyly taratyldy.
Sultan memlekettik jazýshylar qoǵamynyń múshesi jáne Qazaqstan jazýshylar odaǵynyń sheteldik múshesi. Atalǵan Eńbekterine oraı Qazaqstan prezıdenti Nazarbaevtiń bekitýi arqyly, 2002-jyly Qazaqstan táýelsizdiginiń 10jyldyǵyna arnalǵan merekelik medalmen syılandy, 2007-jyly Qytaı men Qazaqstan halyqtarynyń myńdǵan jyldyq tarıhı berekesi jyrlanǵan «Úısin hıkaıasy» atty trılogıasy úshin «Dostyq» ordenimen marapattaldy. 2004-jyly Qazaqstan ǵylym akademıasiniń «Qazaq ǵylymyna qosqan zor úlesi ushin» gramótasyna ıe boldy.
Sultan, atalǵan eńbekterinen syrt, aǵartý, til, jazý, t. b. jónindegi maqalalary men áńgime, hıkaıat, óleńderin qosqanda 20 tomnan astam eńbektiń avtory. Bular shetinen jaryq kórýde.
Tuıaq aıtaqyn uly Shahqaıymov. 1940-jyly dúnıe esigin ashqan. Shınjáń ýnıversıteti matematıka fakýltetin tamamdaǵan. İlgerindi-keıindi altaı orta mektebinde, Altaı aımaqtyq syfan mektebinde, Altaı aımaqtyq oqytýshylar bilim tolyqtyrý kollejynda matematıka oqytýshy, oqytý grýppásiniń bastyǵy ; ile oqý-aǵartý ınıstıtýtynda (qazirgi shınjáń qoldanylmaly kásiptik tehnıka ınıstıtýtynda) matymatıka oqytýshysy, fız-mat fakýltetiniń dekáni qatarly mindet atqarǵan. Tuıaq aıtaqyn uly elimizdiń oqý-aǵartý shebinde uzaq jyldar oqytý, talym-tárbıe qyzmetymen Shuǵaldanyp, urpaq tárbıeleý, oqytýshylardy jetistirý jolynda aıanbaı ter tógip, óshpes Eńbek sińirgen ardager. 1956-jyly ata-anasymen birge 16 jasynda otanǵa oralǵan muhajyr, otanshyl Qaıratker. Sodan beri kompartıanyń tárbıesinde eseıip-erjetken komýnıs. Maıtalman pedágóg. Talaı ret ozat oqytýshy, úlgili qyzmetker, úlgili partıa múshesi bolyp nágráttáldi. Obylystyq qos ozattar jınalysynyń 1-dárejeli syılyq ıegeri, ınıstıtýt oqytýyna 3-dárejeli Eńbek sińirý ataǵyn enshilegen Qaıratker. Matematıka ǵylymy boıynsha dótsent. Memlekettiń «juńhýa áıgili adamdar shejiresi»«, «Qytaı az ulttardyń maman oqymystylar sózdigi» qatarly túıindi kitaptarynda izgi isteri tanystyrylǵan maman.
Tuıaq Shahqaıymovtyń qyrýar matematıkalyq jáne pedagogıgalyq ǵylymı maqalalary men basqada ádebı, tarıhı, shejirelik jáne monograpıalyq maqalalary basylym betterinde jarıalandy. Memleket baspasynan basylym kórgen: «arıfmetıka», «trıgonometrıalyq esepteýler», «matematıka jáne matematıkter», «shahmat» qatarly kitabtary bar. «jylystap ótken jyldarmen jyljyǵan ómir órnekteri atty eki tomdyq esse romany basylymǵa usynyldy. «jalyndy jyldar men alymdy jyldar» atty kitaby jazylyp bolyp, baspaǵa usyný aldynda tur.
Óziniń 44 jyldyq qyzmet stajynda urpaq tárbıesi jolynda kóz maıyn taýysyp, júrek qanyn saryqqan baǵban, aıaýly ustaz. Ol, maıtalman pedágóg retinde, ilgerindi-keıindi shınjáń gazeti, altaı gazeti, shınjáń oqý-aǵartý jýrnaly qatarly basylymdarda, sondaı-aq elimizde túrli sala maman Qaıratkerlerin tanystyrǵan ٴbyr neshe kitapta izgi isteri tanystyryldy.
Atalmysh mamannyń endi ٴbir ereksheligi án-mýzyká áýeskeri, mandalın, gıtara, gármón, dombyra oınaıdy. ”baýyr etim balalarym“, “Aqqýlar jazy” (S: Qumarbek saqarın), ”sol kúnder-aı“, ”týǵan jer“, ”ıyıstıtýt keshi“, ”shákirtke sálem” , ”japyraq júrek jas qaıyń“(S: M. Maqataev), "Qaıran da esil qarttarym ", ”aq halatty perishte“, ”asyl arda-altaıym“ qatarly ٴánder , "aýyl shattyǵy " atty kúı mýzikásin jazdy.
Mándalınde án-jyr mýzikalarin tamyljytyp oınaýmen birge "sarjaılaý ", "ata tolǵaýy ", "adaı ", "kósh kerýen ", "ańshynyń zary ", "aq jaýyn ". . . Qatarly 30 dan astam kúı oryndaı alady. Búginde bala-shaǵalarynyń, janashyr dos jarandarynyń, aǵa-baýyrlarynyń arasynda áni qalmaı, saýsaǵy talmaı kele jatqan ónerli jan.
Jas kezinde sportshy bolypty, Valıboldan memlekettik 2-dárejeli sportshy syndy kineshkáli znák ıegeri. Al, shahmatty ٴbir kisideı oınaıdy. Shınjáń raıondyq jarystyń 4-dárejesin utyp alǵan shaymatshy. Qytaı matematıka qoǵamynyń múshesi, shınjáń matematıka qoǵamynyń jorasy, Kúıtiń qalalyq muǵajyrlar birlestiginiń orynbasary, shınjáń oqý-aǵartý jýrnalynyń tilshisi, oblystyq mýzykanttar qoǵamynyń múshesi qatarly mindetterde boldy. Búgingi kúnde pensıóner.
6alash usynady
