Muratbek oqyǵan "Abaı" romanynan úzindi
Asqaq únniń alyby - Muratbek Tesebaev 80 jasta
Muratbek Tesebaev radıo qyzmetymen tapjylmaı shuǵyldanǵan, tyńdarmandardyń joǵary baǵasyn alyp, izet qurmetyne bólengen, tájirıbeli, ýnıversal tanymal dıktor. Qazaq tilindegi radıoda berilgen negizgi, mańyzdy saıası, ádebı habarlardyń bárinde derlik onyń úlken úlesi bar. Ásirese 60-jyldardaǵy ortalyqtyń «9 baǵa» qatarly mańyzdy iri habarlary men tóraǵa Maýzy Duń, Joý Ynlaı zuńlıǵa qatysty habarlar túgeldeı Muratbektiń daýysymen berildi. Ol oqyǵan «Abaı», «Qan men ter», «Jastyq jyry», «Qursh qalaı shynyqty» sekildi 50 ge jýyq roman, qyrýar áńgime, povest, óleń-jyrlar qalyń tyńdarmandardy tánti etti. Ol sonymen birge kólemdi hronıkalyq kıno fılymder men radıo pesalaryna da dybys berip, kórermender men tyńdaýshylardyń jaqsy baǵasyn aldy. Buǵan sol kezde stansıaǵa kelip jatatyn alǵys hattar kýá. Máselen, áıgili aqyn Omarǵazy Aıtanuly «Óz basym qalaı ekenin bilmeımin, Muratbek oqyǵan árqandaı shyǵarmany qaradaı tyńdaǵym kelip turady. Ol oqyǵan óz óleńderimdi radıodan tyńdaǵanda tebirengenim sonsha, ákáý, bul óleń osynshalyqty jaqsy óleń be edi deppin ǵoı...» dep jazǵan. Jamalhan Qarabatyrqyzy:
«Alymyń qart sekildi, adymyń jas,
Ózge dıktor ózińdeı káni qylmas.
Boz tarlan ba, kórgen joq, boz bala ma,
Bári tanys, halyqtyń bári qurdas» dese, Sarqytjan Aqmadıuly: «Iá, men Muratbektiń daýysyn estigende qazaqtyń 33 áribi án salyp turǵandaı sezinemin» dep jazady.
Tómende Muratbek aǵamyzdyń óz aýzynan aıtyp bergen ómir baıany:
Men 1939 jyly 12-aıdyń 15-kúni Altaı aımaǵynyń Jemeneı aýdanynda dúnıege keldim. 1947 jyldan 1952 jylǵa deıin Jemeneı bastaýysh mektebinde (5-klasqa deıin), 1952 jyldan 1954 jylǵa deıin Altaı orta mektebinde (6-7-klas), 1954 jyldan 1957 jylǵa deıin Úrimji 2-pedagogıka mektebinde oqydym. (oqýym joǵary tehnıkým) oqý bitirgennen keıin Bastan-aıaq Shınjıań halyq radıo stansıasynda qyzmet istedim. (onda dıktor, redaktor, dıktorlar grýppasynyń bastyǵy, qazaq redaksıasynyń orynbasar bastyǵy, Shınjıań halyq radıo stansıasy partkomynyń múshesi, orynbasar bastyǵy bolyp istedim. Kásiptik ataǵym-aǵa dıktor (jyń gáý), 2000 jyly 3-aıda pensıaǵa shyqtym. Men jasymnan ádebıetke áýes bolatynmyn. 50 ge jýyq óleń jazdym, jıyrma shaqtysy gazet-jýrnalda jarıalandy. Bes áńgime jazdym, beseýi de jarıalandy. Men týraly «Darıǵa-aı» degen kitap jazyldy. Avtory: Serik Ábiluly. Maǵan arnap 50 aqyn óleń jazdy.
Muratbek Tesebaıuly – kásiptik mindetin abyroımen oryndaýmen birge ózinen keıingi jas dıktorlardy baýlyp tárbıeleýge de kóp kúsh salǵan. Ortalyq halyq radıo stansıasynyń shaqyrtýymen Beıjıńge eki ret baryp, ondaǵy jas dıktorlardy qanattandyryp, qatarǵa qosyp qaıtsa, Shınjıań boıynsha ashylǵan dıktorlardyń birneshe retki kýrsina sabaq ótti. Demek ol Qytaı qazaq dıktorlarynyń ustazy.
Ózi aıtqan shyǵarmalarynan tys kompozıtorlar áýenin jazǵan 10 ǵa jýyq án teksti bar. Muratbek Tesebaıuly Qytaı radıo-televızıa ǵylmı qoǵamy, Shınjıań radıo-televızıa ǵylmı qoǵamy, Shınjıań aqparatshylar qoǵamy, Shınjıań dıktorlar ǵylmı qoǵamy sıaqty kóptegen ǵylmı qoǵamǵa múshe jáne orynbasar tóraǵalyq, qurmetti tóraǵalyq mindetterde bolǵan, onyń esimi men eńbekteri «Qytaı mamandar sózdigi», «Qytaınyń osy zamanǵy dıktor, júrgizýshiler sózdigi» qatarly sózdikterge engizilgen.
Sháken Ońalbaı:
Muratbek — Dıktor. Jaı dıktor emes, óz kásibi salasynyń eń joǵary ǵylmı ataǵyn alǵan aǵa dıktor. Onyń el-jurtqa tanymal bolýynyń ózi de eń aldymen osy óneriniń arqasy.
Muratbek sóıleý tiline ábden jattyqqan júırik dıktor bolýdyń ústine bala kezinen sózge úıir, óleń jattaǵysh, deklamasıa oqýǵa áýes adam bolǵandyǵy, sonymen birge, minezi ashyq, kóńiline túıgen, oıyna oralǵan nárseniń bárin ózgelerge kelistire baıandap berýge ıkemdi bolǵandyǵy, onyń ústine uzaq jyldyq shynyǵý, shyńdalýdy basynan keshirgendigi sebepti, onan salsa munan shyǵatyn sóz sheberine aınalǵan. Ol keıbir til men jaǵyna súıenip, aýyz jappaı sýdyratyp sóıleı beretin, biraq, sóziniń dám-tatýy bolmaıtyn sheshen symaqtarǵa múlde uqsamaıdy. Ózine sheshenmin dep baǵa qoıyp ta otyrmaıdy. Tabıǵı túrde sańqyldap sóılep júrip-aq sheshendik ónerin tanytady. Onyń este saqtaý qabyleti áli de asa kúshti, bul qasıeti uzaq-uzaq óleńderdi múdirmeı jatqa soǵatyndyǵynan bilinedi. Onyń sóz-pikiriniń júıeliligi, sózderiniń rıtym-yrǵaqqa túsirilýi, mazmun aıasynyń keńdigi jurtty Qaıran qaldyrady.
Shámis Qumar:
Muratbek Tesebaev elimiz qazaqtarynyń eń alǵashqy dıktorlarynyń biri ári dıktor bolǵanda jaı qatardaǵylardyń biri emes, qaıta óz kásibiniń «Óner» ekenin erte sezinip, erekshe mán berip mánerlep oqýǵa kóptegen jyldar kóńil bólý arqyly kóp aldynda kómbeden kóringen kórnekti darqan daryn ıesi.
Múkeńniń qońyraýlaǵan tamasha qońyr úni, shyǵarmalardyń sóz-sóılemderin jik-jigine túsirip, nashyna keltirip oqý sheberliligimen jelilenip, tyńdarmanyn tipti de jelpinte túsedi.
Muratbek aǵanyń dıktorlyqtaǵy kemeline kelgen sheberligin, sheshen sózdi sheksiz seziminBirneshe aýyz sózben jetkize salý tym qıyn. Ol úshin jan-jaqtyly izdenis jasap, zertteý júrgizýge týra keledi. Men Múkeńniń dıktorlyq óneriniń elimiz tarıhyndaǵy bir jarq juldyz bolyp qalatynyna senemin!
Ǵanı Sarjanov:
Tesebaıdiń Muratbeginiń aty men zatyna tanys bolǵanyma 40 jyldan asyp ketti. Ol jaı ǵana qatardaǵy dıktor emes, ishti, tynysty, ádemi áýeni bar dara dıktor, tyńdarmandary arasynda ony «Ákáý, mynaý Múkeńniń daýysy ǵoı...» dep birdeı tanı qoıýynyń ózi bólekshe bógenaıynyń aıǵaǵy ǵoı...
Já, Muratbek aqyn emes degender maǵan kelsin, Muratbektiń aqyndyǵy men tamasha dıktorlyǵy bizdiń qaı qyrynan bolsa da qasqaıyp jaýap bere alatyn shyndyǵymyz. Ol halqymyzdyń maqtanyshy, urpaqtarǵa úlgi bolarlyq dara tulǵa.
Sarqytjan Aqmadev
Dıktor joldas
(zamandasym Muratbek Tesebaevqa arnaımyn)
Er qadyry qalmaq emes elenbeı,
Dıktorlyq ta ozǵany joq senen boı.
Qudyretti qaýsyrma jaq tilińmen,
Quıylady qara sózder óleńdeı.
Shopandardyń qosylsa eger bastary,
Óziń jaıly qyzý keńes bastaıdy.
Mamyrlaǵan maıda qońyr tartymdy,
Daýysyńdy saǵynady jas-kári.
Qaraǵaıdyń balapany eń jarda óngen,
Armanyń da ǵasyr qushyp tańda órgen.
Erjetip eń aq sútimen ananyń,
Bir ananyń jalǵyzy ediń arda emgen.
Kórmegeli otyz bes jyl aýnapty,
Ýaqyt shirkin balǵyn shaqty jaýlapty.
Talabymyz taýdaı edi-aý darıǵa,
Ekeýmizge ómir otyn taý jaqty.
Qıal minip shaldyrmaıtyn saǵymǵa,
Tal qarmandym arpalysqan aǵynda.
Tyńdaı jattym sen oqyǵan betterdi,
Qıyr qonyp, shet jaılaǵan shaǵymda.
Baýraǵanda sańqyldaǵan jıi úni,
Kilt toqtapty keń dalanyń kıigi.
Qulaq túrdi orta Azıa uıyǵan,
Qulaq túrdi Tán-SHannyń bıigi.
Kóńilderge jarqyraǵan jaz bop tı,
Meıirlene sóz shýaǵyn nár bop quı.
Bola bergin tolqynynda áýeniń,
Zamanymda qaz daýysty Qazybek bı.
6alash usynady
