مايقى بي (ءحىى – ءحىىى) – حالىقتىڭ اۋىزشا تاريحىنىڭ ايتۋىندا، شىڭعىستى حان كوتەرۋگە قاتىسقان اتاقتى 12 ءبيدىڭ ءبىرى. ءادىل بيلىگىمەن، تاپقىر شەشەندىگىمەن بۇكىل قازاق قاۋىمىنىڭ اراسىندا اتاعى شىققان ادام. حالىق اراسىندا: «تۇگەل ءسوزدىڭ ءتۇبى ءبىر، ءتۇپ اتاسى مايقى بي» دەگەن ەسكى ءسوز بار.
شەجىرە دەرەكتەرى بويىنشا ۇلى ءجۇزدىڭ ءتۇپ اتاسى اقارىستان ۇزىنساقال ىبرايىم، ودان كەيكى، ودان توبە بي، ودان قويىلدىر، قوعام، مايقى، مەكرە تارايدى. مايقى ەسىمى قازاقتاردىڭ شىعۋ تەگىنە قاتىستى كوپتەگەن اڭىز اڭگىمەلەردە كەزدەسەدى. «قازاق سوۆەت ەنسيكلوپەدياسىندا» ونىڭ شىڭعىس حاننىڭ ەل باستاۋ ىسىنە كومەكتەسىپ، اقىلشىسى، ءوزى جورىققا اتتانعاندا ورنىنا قالدىراتىن ءبيى بولعانى، جوشى حاننىڭ باتىسقا جاساعان جورىعىندا موڭعول اسكەرىنىڭ ون قاناتىن باسقارعانى ايتىلادى. وسىعان قاراعاندا، مايقى بي جاس جاعىنان شىڭعىس حانمەن قارايلاس، بولماسا ەپتەپ ۇلكەن بولۋى مۇمكىن.
ال قازاق اڭىزدارى ونى ودان بىرەر عاسىر كەيىن جاساتىپ، قازاقتاردىڭ ءۇش جۇزگە ءبولىنۋ كەزەڭىندە ۇلكەن ءرول اتقاردى دەگەندى ايتادى. مۇندا مايقى بي ورمانبەك بي ءولىپ، ون سان نوعاي ەلى بۇلىنگەندە، قازاق ۇلىسىن قۇرعان تاريحي قايراتكەر ەسەبىندە كورسەتىلەدى.
مايقى بي قازاق رۋلارىن ءۇش جۇزگە ءبولىپ، ءۇيسىن باستاعان بولىكتى ۇلى ءجۇز، ارعىن باستاعان بولىكتى ورتا ءجۇز، الشىن باستاعان بولىكتى كىشى ءجۇز دەپ اتايدى. نوعايلى حاندارىنىڭ ءبىرى – قىزىل ارىستاننىڭ بالاسى احمەتتى ۇلىتاۋدا ءۇش ءجۇزدىڭ حانى ەتىپ كوتەرەدى. ول ۇلىسقا كىرگەن 40 رۋعا تاڭبا تاراتىپ، تاڭبانى ءار رۋدىڭ ەرەكشەلىگىنە قاراي بەلگىلەيدى. ۇلىس تۋىن ۇستاعان ۇيسىنگە «جالاۋ»، ورتادا جۇرگەن ارعىنعا «كوز»، جاۋعا الدىمەن شاباتىن الشىنعا «نايزا» تاڭباسىن بەرگەن. اتالمىش 40 رۋدىڭ تاڭباسىن جارتاسقا قاشاتقان. كەزىندە «مايقىنىڭ تاڭباسى» دەپ اتالعان بۇل تاڭبالى تاس كەيىن جەر اتىمەن «نۇرا تاڭباسى» اتالىپ كەتكەن.
مايقى بي قازاق ۇلىسىن قۇرا وتىرىپ، كەيىنگى ۇرپاقتارىنا: «حان اقىلدى، ءادىل بولسا، قاراشاسى ىنتىماقتى، باتىل بولسا، قارا جەردەن سۋ اعىزىپ، كەمە جۇرگىزەدى... اق بىلەكتىڭ كۇشىمەن، اق نايزانىڭ ۇشىمەن قورعاپ، ەل بولۋدى ويلاڭدار» دەپ وسيەت قالدىرعان.
ەل اڭىزدارىنىڭ دەرەكتەرىنە قاراعاندا، مايقى ءبيدىڭ ءوز زامانىندا ەل قامىن ويلاعان ۇلكەن ويشىل ادام بولعانى اڭعارىلادى، حالىقتىڭ ادەت-عۇرىپ، سالتىن، جول-جورالعىسىن زاڭعا اينالدىرۋدا مايقى ءبيدىڭ ورنىنىڭ ەرەكشە بولعانى كورىنەدى.
مايقى ءبيدى وزبەك، تاتار، باشقۇرت حالىقتارى دا ءوز ءبيىمىز دەپ ەسەپتەيدى. بۇعان شەجىرەدە كورسەتىلگەندەي، توبە بيدەن تاراعان قويىلدىر، مەكرە ەسىمدى بالالارىنىڭ وسى حالىقتاردىڭ اراسىنا بارىپ، ءسىڭىسىپ كەتۋى سەبەپ بولسا كەرەك.
6alash ۇسىندى
