ەلوردادا تەك قانا ءبىر عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتىندا تىزە-بۋىن ارتروزى بويىنشا ايىنا 30 وتا جاسالادى ەكەن. وسى كۇنگە دەيىن ءۇش مىڭنان اسا ايەل كەزەكتە تۇر. جالپى، تىزە اۋرۋى تەك قازاقتىڭ ايەلدەرىنە ءتان سياقتى. الپىستى القىمداعاننان اياقتارىن باسا الماي، جەتپىسكە كەلگەندە تىزەسى بۇگىلمەي جۇرەلەپ قالادى. «نەگە الدىمەن تىزەدەن قالادى؟» دەگەن سۇراقتىڭ سەبەبىن ورتوپەديا جانە تراۆماتولوگيا عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتىنىڭ №3 ورتوپەديا ءبولىمىنىڭ دارىگەر-ورديناتورى بەكجان سۇلەيمەنوۆتەن سۇراپ بىلگەن ەدىك. «اۋرۋدىڭ ناقتى ءبىر سەبەبى جوق، ءبىراق وعان جەتكىزەتىن بىرنەشە العىشارتتارى بار. سونىڭ باستىسى – ايەلدەر ەگدە تارتىپ، گورمونالدى وزگەرىستەر باستالعاندا تىزە-بۋىنى وزگەرىسكە ۇشىرايدى. ودان باسقا ارتىق سالماق، اۋىر جۇمىس نەمەسە اياقتان جاراقات السا دا تىزە ءۇشىن ءقاۋىپتى فاكتور بولىپ سانالادى.
ارتروز – اياق سۇيەگىنىڭ شەمىرشەكتەرى ءمۇجىلىپ، جىلىكتىڭ باسى بىر-بىرىنە ۇيكەلگەننەن قاجالىپ، قالىپتى فورماسىنىڭ بۇزىلۋى. ول ەگدە ايەلدەردىڭ 80-85 پايىزىندا كەزدەسەدى. ادامنىڭ سان سۇيەگىنىڭ تومەن بولىگى مەن ورتان جىلىكتىڭ تىزەگە بەكىگەن قوس سۇيەكتىڭ ورتاسىندا بۋىنداردىڭ قوزعالىسىن ۇستاپ تۇراتىن سۇيىقتىق بولادى. جىلدان-جىلعا ول دا توزىپ، اۋىر سالماقتان ءبىر جاعىنا قاراي ىعىسىپ، شەمىرشەك جالاڭاشتانىپ قالادى. ۇستاپ تۇرعان سۇيىقتىق بولماعاننان كەيىن شەمىرشەك قاجالا باستايدى. تىزە اۋرۋى اياققا تۇگەل بەرىلىپ، وتىرىپ-تۇرعان سايىن سىرقىراپ، كۇشەيە تۇسەدى. اۋرۋدىڭ العاشقى كەزەڭىندە، ياعني كۇش-قۋاتى بارىندا بۇعان اسا ءمان بەرمەيدى. ءارى مۇنىڭ ءوزى دە ومىرگە ءقاۋىپتى ەمەس. الايدا ۋاقىت وتە كەلە ادام اياقتان قالىپ، ءومىر ساپاسىن قيىنداتادى. كەسەل كەۋلەپ، ءۇشىنشى كەزەڭىنە وتكەندە وتا جاسايدى. بۋىنعا يمپلانتات سالىپ، اياقتاردىڭ ءتۇزۋ باسۋ بيومەحانيكاسىن قالپىنا كەلتىرەدى. بۇل – 1-1،5 ساعاتقا سوزىلاتىن كۇردەلى وپەراسيا. ءۇش اي وتكەندە بارلىق كورسەتكىشتەرى جاقسى بولعاندا عانا قالپىنا كەلەدى. بۇرىندارى مۇنداي ءادىس قولدانىلمايتىن. سۇيەك ارتروزىندا تىزەگە قوسىلىپ تۇرعان ەكى سۇيەكتىڭ باسىن تەگىستەپ كەسىپ، جالعاپ قوياتىن. ول كەزدە تىزە بۇگىلمەيتىن. وتكەن عاسىردىڭ 80-جىلدارى مەديسينادا جوعارى تەحنولوگيالىق ءادىستەر مەن تىزەنى اۋىستىراتىن قاجەتتى ماتەريالدار ويلاپ تابىلىپ، كەڭىرەك قولدانىلا باستادى. ءبىزدىڭ دارىگەرلەر رەسەي، گەرمانيا بارىپ، تاجىريبە الماسۋ ارقىلى وقىپ ۇيرەنىپ، ونداي وتانى وزىمىزدە جاساۋعا مۇمكىندىك تۋدى.
بۇل وتە كۇردەلى وتا ەكەنى جوعارىدا ايتىلدى. ءساتتى شىققان كۇننىڭ وزىندە اراعا بەس-التى جىل سالىپ قايتا ءىسىنىپ، ىرىڭدەپ كەتەتىنى دە كەزدەسەدى. سول ءۇشىن اۋرۋدىڭ الدىن العان ابزال. تىزە اۋىرا باستاعاننان ەمحاناداعى تراۆماتولوگ-ورتوپەدكە تەكسەرىلىپ، اۋرۋدىڭ نەدەن بولعانىن انىقتاۋ قاجەت. بالشىقتىڭ ەمى جاقسى كومەكتەسەدى، جىلىنا ەكى رەت ستاسيوناردا جاتىپ ەمدەلۋگە بولادى. وندا ءتۇرلى «حوندرو»، ياعني شەمىرشەك دەگەن سوزدەن شىققان، وسى توپتاعى دارىلەردى بەلگىلەيدى. بۇلار شەمىرشەكتى قورعايدى، قابىنۋ ۇدەرىسىن تەجەيدى. ودان بولەك، اۋرۋدىڭ ۋىتىن باساتىن دارىلەر بار. ايەلدەر مەنوپاۋزا باستالعاندا ەندوكرينولوگقا قارالىپ، ءوز دەنساۋلىعىنىڭ كورسەتكىشتەرىن انىقتاپ العان ءجون. ەگەر قاننىڭ قۇرامىن انىقتاپ، گورمونداردىڭ دەڭگەيىن تۇراقتى ۇستاسا، بۇل كەسەل اينالىپ ءوتۋى مۇمكىن. ءبىراق ايتا كەتەيىك، ەگەر ارتروز باستالسا، ونى توقتاتۋ قيىن.
تىزە سىر بەرگەننەن ەمدىك جاتتىعۋلاردىڭ پايداسى كوپ. ەگەر كۇمان بولسا، ەمحاناداعى رەابيليتولوگ-دارىگەرگە كورىنىپ، ءتيىستى جاتتىعۋلارعا ماشىقتانىپ، اياقتىڭ بۇلشىق ەتتەرىن ساۋىقتىرۋدى ءجيى قايتالاپ، كۇندەلىكتى ادەتكە اينالدىرعان ءجون. جاتتىعۋدىڭ ەڭ قاراپايىم ءتۇرى – شالقاسىنان جاتىپ ەكى اياعىن ۆەلوسيپەد ايداعانداي اينالدىرۋى ءتيىس. سكانديناۆيالىق ءجۇرىس تە كومەكتەسەدى. بۇگىندە شەتەلدە، اسىرەسە قىتايدا حالىق ەمدەرى دەپ تىزەنى تەسىپ، قانىن شىعارىپ، تاعى دا باسقا ەم جاساپ كەلەتىندەرى بار. ۋاقىت وتە ودان دا جەڭىلدىك بولماي، الدىمىزعا كەلىپ جاتادى. دۇرىسى – ناۋقاس تۋرالى اقپارات الىپ، ونى ەمدەۋدىڭ جولىن ءوز دارىگەرلەرىمىزدەن ءسۇراپ-بىلىپ العان ابزال.
ايگۇل ۋايسوۆا
